ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЦИКЛ. ЦИКЛДЫҢ КЕЙНСТІК, НЕОКЕЙНСТІК ЖӘНЕ МОНЕТАРЛЫҚ Т¥ЖЫРЫМДАМАЛАРЫ

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУДЫҢ ЦИКЛДЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ 3

1. АРТЫҚ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ЖЕТКІЛІКСІЗ ӨНДІРУ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАҒДАРЫСТЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ 4

2. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЦИКЛ. ЦИКЛДЫҢ КЕЙНСТІК, НЕОКЕЙНСТІК ЖӘНЕ МОНЕТАРЛЫҚ Т¥ЖЫРЫМДАМАЛАРЫ 7

3. ҚАЗІРГІ ЦИКЛДЫҚ ДАМУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ҰЗЫН ТОЛҚЫНДАР 9

ҚОРЫТЫНДЫ 11

ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 12

КІРІСПЕ

1. АРТЫҚ ӨНДІРУ ЖӘНЕ ЖЕТКІЛІКСІЗ ӨНДІРУ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАҒДАРЫСТЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ

Қазіргі нарықтық өндіріс бір қалыпты әрі үзіліссіз еместігімен айқындалады. Өндірістің экономикалық өсуі және бір қалыптылығы үнемі оның құлдырауымен селбесіп отырады. Экономикалық дағдарыс - бұл өндіріс көлемінің кенеттен төмендеуі. Өндіріс көлемі төмендеуінін алғы шартына экономикадағы қорлану диспропорциясын жатқызамыз. Осы салдар түптеп келгенде өндіріс пен тұгыныстың арасындағы негізі пропорцияны бұзады.

Қазіргі нарықтың маркетингтік зерттеулерді фирма, корпорациялардың кеңінен қолданғандығына қарамастан, олардың ешқайсысы өзінің өндірістік және коммерциялық қызметінін барлық салдарларын дәл есептей алмайды.

Біріншіден, бұл тауар және ақша қайшылығымен байланысты екендігі белгілі. Қай кезде ақша айналым кұралы ретінде қолданылғанда. онда айырбас процесі Т-А-Т екі қарама-қарсы актіге үзіледі: 1) сату Т-А болса, 2) сатып алу А-Т болмақ. Тауарды сату деген сол мезгілде басқаны сатып алуды көрсетпейді: сатып алу кештеу басқа жерде болуы мүмкін немесе тіпті болмауы да мүмкін - ақша жинактау құралы ретінде қолданылады. Алайда тауар өндірушілер өзара бір-бірімен байланысты. Мысалы: егер мата өндіруші келесі тоқыма партиясын сатып алуды кейінге қалдырса, онда тоқыма өндіруші мақта өндірушімен есептесе алмайды, ал ол мақта жинайтын комбайнды берушілермен, олар болса машина жасаушылармен (құрастырушылармен) есептесе алмайды және т. б. Бұндай жағдай жай тауар өндірісіне ғана тән болғанмен, бұл құбьшыс қазіргі жаппай өндірісте де кездесуі мүмкін. Сату мен сатып алу актісіндегі үзілістер де төлем төлемеу шынжырының туу пайда болуының нақты мүмкіндігі жатыр және сондықтан өндіріс құлдырауы пайда болады.

Екіншіден, бағалы қағаздардың тауар нарықтарындағы бағалардың үзіліссіз тербелуі осы рыноктағы сұраным пен ұсыным арасындағы диспропорцияның тұрақты пайда болуын байқатады. Егер осы диспропорциялар ұзақ сипатқа ие болса, онда өндіріс пен тұтыныс аясында да ұсыныс масштабының сұранымға өзгеруіне алып келеді.

Үшіншіден - бұл капиталдың артық қорлануы. Өндірістің ұлғаюы телем сұранымымен салыстырғанда тым артық больш келеді. Сондықтан да экономикалық дағдарыстарды әдетте, артық өндіру дағдарысы деп те айтады.

Экономикалық дағдарыстар динамикасы артық өндірудің XIX-шы ғасырдағы құбылысы 1825 жыддан бастап үнемі әрбір 8-11 жылдан соң пайда болып отырған: 1825, 1836. 1847, 1857, 1866, 1873, 1882, 1891.

Ал, ХХ-шы ғасырда дағдарыстар арасындағы мерзім 8 жылдан 3-4жылға дейін қысқара бастады: 1900. 1907, 1917, 1921, 1929-33. 1937-38.

Әсіресе дағдарыстар арасындағы мерзім екінші дүниежүзілік соғыстан соң айқын байқала бастады: 1945, 1953, 1957, 1960, 1969, 1973, 1979, 1981.

Экономикалық дағдарыстар аса терендемейтін болды, бірақ жиілеп кетті. Егер екінші дүниежүзілік соғыска дейін экономикалық дағдарыстар негізінен Еуропа елдерінде болса, осы соғыстан соң экономикалық дағдарыстардың орталығы америка континентіне ауысты - оның ішінде АҚШ-на (кесте-1 қараныз) .

Кесте -1

ХХ-шы ғасырдағы АҚШ-ты өндірісіндегі дағдарыстар1

Жылдар: Жылдар

Өндірістің: Өндірістің

төмендеуі: төмендеуі

Жылдар: Төмендеу тереңдігі, %

Өндірістің:

төмендеуі: Төмендеу ұзақтығы, айлар

Жылдар: 1948-1949

Өндірістің: -7, 9

төмендеуі:

Жылдар: 1953-1954

Өндірістің: -8, 2

төмендеуі:

Жылдар: 1957-1958

Өндірістің: - 12, 6

төмендеуі:

Жылдар: 1960-1961

Өндірістің: -4, 8

төмендеуі:

Жылдар: 1969-1970

Өндірістің: -8, 0

төмендеуі:

Жылдар: 1973-1975

Өндірістің: - 14, 5

төмендеуі:

Жылдар: 1979-1980

Өндірістің: - 8, 1

төмендеуі:

Жылдар: 1981-1982

Өндірістің: - 12, 4

төмендеуі:

Егер екінші дүниежүзілік соғысқа дейін экономикалық дағдарыстар негізінен әлемдік сипатқа ие болса, экономикалық дағдарыстың бір мемлекетте пайда болуы мұң екен, сол мезетте өзінің орбитасына әлемдік қауымдастықтағы көптеген елдерді үйіріп алалы. Екінші дүниежүзлік соғыстан соң жономикалық дағдарыстар негізінен ресми сипатқа ие болды. Мәселен, XX-піы ғасырдың екінші жартысында артық өндірудің әлемдік экономикалық дағдарысы үш-ақ рет байқалды: 1958, 1974, 1980 жылдары, ал ХІХ-шы ғасырда бұдан 3 рет артық болды.

Артық өндіру экономикалық дағдарыстары екі қызметті атқарады: бұзушылық және сауықтырушылық. Сөйтіп өндіріс пен тұтынушы арасындағы қалыптасқан диспропорцияны бұзады. Өндіріс мына жағдайда тоқтайды: бағаның төмендеуі оның қызметінің пайдасыздығына ұрындырады және ол кәдімгі пайданы таппайды да. Шығар жол біреу ғана - өндірістік қорларды жаңалау: машина, күрделі жабдықтарды және аз шығын жұмсайтын пайдалылық әрі пайда әкелетін өнім өндірісіне кірісу қажет.

«Бәсекелестік күрес, әсіресе техникадағы шешуші төңкерістер кезінде, ескі еңбек құралдарын оның табиғи өлуіне дейін жаңасымен ауыстыруды талап етеді. Катастрофа дағдарыстардың басты қояр нәрсесі - кәсіпорындағы ірі жабдыктарды кең қоғамдық масштабта мерзімінен ертерек жаңалауға итермелейді».

Өндірістің және оның негізгі капиталының жаңару мерзімі - бұл кезекті дағдарыстың материалдық негізін жасау мерзімі болыгі табылады.

ТМД елдерінде 1990-ыншы жылдары экономикалық, дағдарыстын, жаңа типі пайда болды - бұл өндіруі жетпеген дағдырыс. Себеп КСРО-ның құлауына байланысты бұрынғы одақтас республикалардың өзара экономикалық байланыстарынын, үзілуі және жаңадан егеменді мемлекеттердің құрылуы. Сондай-ақ статистикалық мәліметтердің көрсетуінше, өндіруі жетілмеген экономикалық дағдарыстың алғы шарттары КСРО-ның құлдырауынан ұзақ уақыт бұрын қалыптаса бастаған, дәлірек айтсақ 70-ші жылдардың өзінде басталған. Сол кездің өзінде жанар-жағар және шикізат салалаларының өндірісінде құлдырау байқалған: көмір мен мұнай, темір рудасын өндіру қысқарған, шойын мен болат балқыту кеміген. Бұл экономикалық ұдайы өндіріс мүмкіндіктерінің тығырыққа тірелгендігін көрсетті және ол жағдай ауыл шаруашылығында байқалды. Нәтижесінде соңғы 20 жылда астық, картоп, көкөніс басқа да өнімді өндіру көлемі өзгеріссіз қалып, ал елдегі тұрғындар саны шамамен 20%-ға артты.

Мәселенің бұлай күрделенуі әскери шығындарға қаражаттың мол жұмсалуымен және тұрғындардың ақшалай табысының кәдімгідей өсуімен байланыстырылады. Тіпті 1990-шы жылы тұрғындардың ақшалай табысы 17%-ға өсіп, ал тауар мен кызмет көрсетуді қанағаттандыра алмаған сұраным 238 млрд. рубльге жетті. Қазақстан жалпы одақтық халық шаруашылығы кешенімен тығыз интеграцияда болғандықтан, бұл жерде де өнеркәсіп өндірісінің қысқаруы белең алды. Ақшалай табыстың өсуі, өнеркәсіп өндірісінің кысқаруы тауар мөлшерімен қамтамасыз етілмеді. Қанағаттандырылмаған сұраным республикада 1990-шы жылы 16, 5 млрд. рубльден асып кетті немесе 76%-дан астам жылдық тауар айналымы мен акылы қызмет көрсетуді құрады. Өндірістің құлдырауы соңғы 4-жылда да жалғасты. Мәселен, 1995 және 1997-ші жылдары Республикада өндіріс құлдырауы жалғасып, 1990-шы жылғы деңгейдің 40%-на жетті.

2. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЦИКЛ. ЦИКЛДЫҢ КЕЙНСТІК, НЕОКЕЙНСТІК ЖӘНЕ МОНЕТАРЛЫҚ ТҰЖЫРЫМДАМАЛАРЫ

Экономикалық цикл - бұл дағдарыстар арасындағы мерзім және осы кезде оның төрт фазасы ауысады. Фазаның бірінші (бастапқы) циклы - өндіріс құлдырауының дағдарысы. Дағдарыс Құбылысьшың болуы сұраным төлем қаблеттілігімен салыстырғанда тауарды артық өндірумен түсіндіріледі.

Дағдарыс кезеңінде өткерілмеген өнім саны тез ұлғайып, жұмысшылар босатылады, жұмыссыздык ұлғайып, несие-ақша байланыстары бұзылып. құлдырау толқыны ұлғайды және кәсіпорындар құлдырап, жойыла бастайды. Экономикалық циклдың келесі фазасы депрессия («depressio» - латын сөзі, төмендеу, тереңдеу дегенді білдіреді) . Бұл фазада өндірістің құлдырауы тоқталады. Жайлап болса да запастағы тауарлар өткеріледі және еркін ақша капиталы пайда болады.

Келесі фаза - тірілу, бұған тән нәрсе өндірісті ұлғайту, демек пайда бар деген сөз. Ол кезегінде өндірістің дамуын ынталандырады. Циклдың кезекті фазасы - өрлеумен алмасады.

Өрлеу өнім өндірудің карқындылығымен сипатталады және ол дағдарыс алдыңдағы деңгейден жоғары, жұмыссыздық тартылады, қарыз капиталы ұсынымы ұлғаяды және банк пайызының (%) нормасы төмендейді (сурет 1-ді қараныз) .

Экономикалық өнеркәсіп циклы. Циклдар фазасы

Өрлеу Дағдарыс Депрессия Тірілу Өрлеу Дағдарыс

Сурет -1. Дағдарыс фазалары.

Нарық жағдайында өндіріс қозғалысының циклдық себептеріне экономикалық теорияда қалыптасқан бірнеше теориялық көзқарастар бар.

Мәселен, К. Маркс артық өндірудің циклдық дағдарысынын реттілікпен қайталану себептерін тұрақты капиталдың оқтын-оқтын жаппай жаңаруымен қарастырған.

Ағылшын экономисі Дж. Кейнстің ойынша, цикл фазасының алмасуы күрделі қаржы мөлшерімен байланысты, ол пайда мөлшері мен пайыз мөлшері арақатынасымен түсіндіріледі. Дағдарыс сонда ғана болады, егер пайда мөлшері («шекті тиімлілік») пайыз мөлшеріне дейін төмендесе, онда ол мынаған алып келеді: кәсіпкердің өндірісті дамытуға қаржы салу ниеті жойылады.

Қазіргі Дж. Кейнстің ізбасарлары - «неокейнстіктер» - мәселен американ экономисі - Пол Самуэльсон былай дейді: нарықтық экономиканың циклдық сыйпаты ұлттық табыстағы тұтыну үлесінің төмендеуімен және акселератор жеделдету іс-әрекетімен түсіндіріледі. Олар күрделі қаржы тербелісінін амплитудасына және оның уақыт бойынша үлестірілуіне оң немесе теріс әсер етіп, өндірістің өсуінен оның қысқаруына бетбұрыс жасайды.

Американ экономисі Милтон Фридмен баскарған «монетаристік мектеп» өкілдері «неокейнстіктерден» айырмашылығы олар нарықтық экономиканың циклдық дамуының басты себептерін ақша факторынан іздейді. Акша сұранымы арасындағы алшақтық және тұрлаусыз ақша ұсынымы нарықтық экономика тұрақсыздығының себебі болып табылады.

Монетаристік мектептің негізін қалаушы Милтон Фридменнің ойынша, дағдарыстар мемлекеттің ақша саясатын нашар жүргізуінен туындайды. Сондыктан мемлекеттің араласуы ақша массасын шектеу мен тұрақтандыруға бағытталуы қажет. Осы ойларып Милтон Фридмен езінің «АҚШ-ның монетарлық саясаты» еңбегінде баяндаған. Бұл жұмыс 1963-ші жылы шыққан болатын.

Нарықтық экономиканың циклдық дамуын жою жолдары немесе жұмсартуды жоғарыдағы аталған әртүрлі мектеп өкілдерінің ойлары мынаған әкеледі: мемелекет антициклдық бағдарламаларға қатысуы немесе экономиканы тікелей реттеуі қажет.

Мәселен, Ф. Энгельстің пайымдауынша, нарықтық анархияны «өндірісті қоғамдық-жоспарлы реттеу» арқылы жоюды алға тартады. Дж. Кейнстің пайымдауынша, стихиялы нарықтық экономика олқылықтарын мемлекеттің араласуы арқылы жоюға болатындығын айтады. Мемлекет өндірістің құлдырауын жеке күрделі қаржыландыруды өзі ынталандыруы болдырмау үшін қажет.

3. ҚАЗІРГІ ЦИКЛДЫҚ ДАМУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. ҰЗЫН ТОЛҚЫНДАР

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.