ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ЖӘНЕ МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕПЕ - ТЕНДІК ТЕОРИЯЛАРЫ ТУРАЛЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСУ ЖӘНЕ МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ
ТЕПЕ-ТЕНДІК ТЕОРИЯЛАРЫ

1. ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӨСУ, ОНЫҢ ТИПТЕРІ МЕН ФАКТОРЛАРЫ
Экоиомиканың өсуі көбінесе түтынудын жаца түрлерін канағаттандыру
кабілеті болып табылады. Сонымен катар ірі әлеуметтік экономикалык
^әселелерді шешуге бағытталады. Сондыктан экономикальСк теория
экономикалык өсу категориясына теориялықжәпе практикалыктүрғыдан ерекше
мән береді.
Экономикалық өсу деп пені түсінуге болады?
Экономикалык осу үлғаймалы үдайы өндірістіц болуымен түсіндіріледі:
бүл жыл сайынғы, коғамдык өнімнін сандык әрі сапалык артуы және олар екі
топтан: ондіріс күралдары мен түтыну күраддарынан түрады. Жыл сайынғы
коғамдықөнім көлемінің өсуі үлғаймалы ұдайы өндірістщ экстенсивті типіне
немесе ұлғаймалы ұдайы өндірістің интенсивті типі негізінде дамиды.
Ұлғаймалы үдайы ондірістіц экстенсивті типінде өнім шығаруды екі есеге
арттыру үшін, жүмыскер саны жәие өндірістік қорлары екі есе үлғаюы кажет.
Ұлғаймалы ұдайы оіідірістің интенсивті типінде осындай нәтижеге жұмыс
күшіи және ондірістік қорларды дүрыс колдану аркылы кол жеткізуге болады.
Практикада бүл үлғаймалы ендірістін типтерін белгілі аракатынаста
немесе бірш-бірі толыктыратын жағдайда кездестіреміз. Кдзіргі жағдайда, FTP
жағдайында, өндірістің интенсификация-лануынын негізінде барлықдамыған
елдерде экономикалық өсудін жаңа сапа£ы калыптасты: ал
техникалықжарактандыру мен еңбек өнімділігінін өсуі. ресурстарды қамтамасыз
ету, қаржы кайтарымының көтерілуі негізінде жүзеге асады.
Ұлғаймалы үдайы өндірістін кайнар көзі қосымша күн болып табылады, осы
мақсатқа ол күрделі каржы ретінде жүмсалады. Алайда рыноктык мехағшзмнін
сұранымы мен үсынымы жағдайында мүның езі жеткіліксіз.
Сүранымның калыпты жағдайындағы экономикалык өсудін экстенсивті типін
алатын болсак, мүнда ерекше киындык туа
қоймайды. Экономиканың жеткілікті қаркынды дамуы сол кезге дейін
жүзеге асуы мүмкін: қоғам қай уақытта экстенсивті өсудің шектеулі
кедергілерімен жолыққанша. Ондай кедергілерге табиғи ресуртардың косымша
жетіспеушілігін жаткызамыз.
Әдетте, бұл жағдайда туындаған кедергілер шаруашылык айналымына
жекелеген, комайлы емес пайдалы казбаларды қосу есебінен жабылады және бүл
ресурстарды кымбаттатады. Өңделген кезінде ресурстар қүнының бірлігі
нәтижесінде түпкі өнімнің есуін өте аз береді. Оның тиімділігінің
төмендегенінде экономикадағы пропорциональдылық езгереді және экономикалык
өсу қарқыны темендей бастайды.
Сүранымның есу жағдайында табиғи ресурстар імүмкіндігі мәселесі одан
әрі киындай түседі, сондықтан экономикалык өсу біркатар факторларға
байланысты:
— табиғат ресурстарынын саны мен сапасына;
— еңбек ресурстарының саны мен сапасынан;
— KanHTaji ресурстарына;
— қолда бар технологияға.
Бір сөзбен айтатын болсак, экстенсивті дамудын өзіндік экономикалық
шектеулері бар. Мүндай жағдайға тап болған коғам езінің бағыт-бағдарын
өзгертуте тырысады. Эстенсивті дамудын кайнар көзінін жойылуы қоғамды
интенсивті өсу мүмкіндіктерін қарастыруға итермелейді. Демек техникалык
процестін, ресурсты сақтау түрлеріне бағыт-бағдар жасау: оларға —
материалды сактау, энергияны сақтау және корды сактау жатады. Барлық қоғам
масштабындағы экономикалык өсу тауар мен қызмет көрсетудің жылдык көлемінің
үлғаюымен байқалады. Сондыктан экономикалык. өсуді өлшеудің көрсеткіші:
жалпы ішкі өнім (ЖЮ) немесе жалпы үлттык өнім (ЖҮӨ) немесе ұлттық табыс
(ҮТ) болып табылады. Экономикалык өсу абсолюттік және салыстырмалы мөлшерде
(алдағы кезендегі мөлшерге пайыз ретінде) өлшенеді. Мысалы, осы жылы реалды
ЖҮӨ 210 млн. теңғе күраса, ал алдынғы да — 200 млн. теңге болған, онда
абсолюттік түрғыдағы есімі 10 млн. теңге, ал салыстырмалы түрғыда - 5%
қүрайды.
Жекелеген уакыт мерзімінде экономикалык өсу жылдык есу каркынымен
аныкталады. (ЖҮӨ-нің өсу карқынын анықтау үшін, осы жылғы нақты ЖҮӨ
мөлшерін алдағы жылғы накты ЖҮӨ мелшерінен шегеру қажет. Сол айырманы
алдағы жылғы накты ЖҰӨ-ге жаткызып, нәтижесін пайызтүрінде көрсетеді).
Жалпы ұлттык өнімнін (ЖҮО) біраз жылғы қаркынды өсу сипатгамасы
көрсеткіштерін тізе отырып, оныңтеіщенциясын ашуға, яғни
экономикалыкдамудын бағытын анықтауға болады.
13.2 ЭКОНОІҮ1ИКАЛЫК ӨСУДІҢ ТЕОРИЯЛАРЫ. МУЛЬТИПЛИКАТОР ЖӘНЕ АКСЕЛЕРАТОР
ЭФФЕКТІСІ
Өндіріс карқынын жеделдетуге кол жеткізу үшін, Батыс елдерінің әртүрлі
мектеп өкіллері эқ?)номикалык өсудің моделі мен формулаларын жасап. алдағы
уақытка болжау күрды.
Әсу формуласымын негізінде Кейнстің мультипликатор теориясы жатыр.
Ол кейінірек акселерация теориясымен голыктырылды.
ІЧультипликатор — кобейткіш, ал акселератор — бүл дайын өнім
сүранымының өсуіне деген интенсивті осушілік коэффициенті. Мультипликатор
үғымын ағылшын экономисі Кан 1931-ші жылы ендірген, кейінірек Дж. М. Кейнс
езінің Еңбекііен камту, өсім және акшаның жалиы теориясы (1936) кітабында
дамытты. Бүл үғымды А. Хансен, Р. Харрод, Дж. Хикс, П. Самуэльсон, Н.
Калдор және баскалары өз ецбектерінде карастырды.
Мультипликатор — бүл колда бар күрделі кдржының өсуі кезіндегі улттык
табыстың канша есе өсетіидігін корсетеді.
Мысалы. жаңа жолды салуға күрделі қаржы 5 млн. долл. тең лелік. Орташа
табыс жылына 1000 долл. болатын алғашкы кезде 1000 адамды жұмыска тартады.
Біракжолды салуға белгілі келемде ірі жабдыктар мен материалдар кажет және
оларды өндіруге жүмыс аткаратын 1200 адам керек (сол бүрынғы жылдыктабыс
бойынша) болды, Жұмысты атқаратындардың (жүмыстылықтың) өсуі түтыну
заттарына сүранымды өсіре түседі. Сөйтіп келесі кезекте олардың
әнлірісінігі ұлғаюына алып келіп, 800 адамды қосымша жүмысқа тартады.
Демек, инвестициямен тікелей байланысты 1000 жүмысшыны жаллау
нәтижесінде, жүмысты аткаратындардын түпкі жиынтығын 3000 адам жалпы 15
млн. долл. табыспен қүрайды немесс аліашқыдаіі 3 ссе коп деген сөз. Бүл
жағдайда мультипликатор 3-ке тең.
Акселератордыц іс-орекеті мультипликатормен байланысты:
мультипликатор иивестицияның көбеюімен үлттык табысіъіц өсуін (онын
өсуі еселенеді) карастырады; акселератор (дайын өнім суранымымыи
өсушілігіне инвестициялык сұраным өсушілігінің коэффициенті) — үлттық
табыстың өсуі инвестицияның өсуіне алып келеді. Кезегінде бүл барлықжүйені
козғалысқа алып келеді. Экономикалыкөсудін біртекті, бір бағытта іс-әрекет
жасайтын мультипликациондык, процесі пайда болады. Акселерация принципін
а.иашкы рет 1913-ші жылы француз экономисі А. Афтальон (1874-1956) және
1919 жылы американ экономисі Дж. М. Кларк ұсынған. Кейінірек ол Р. Харрод,
Дж. Хикс, П. Самуэльсон енбектерінде одан әрі дами түсті.
Мультипликациондык эффекті масштабын болжау үшін Дж. Кейнс ендірген
тәуелділіктің мәні зор: тұтыну шығындары мөлшері мен осы денгейдегі табыс —
орташа тұтынуға бейімділік — арасындағы тәуедділік. Орташа түтынуға
бейііңділікті (АРС -арқылы белгіленеді) экономикалық ғылымда
психологиялық фактор ретінде түсіндіреді. Себебі адамньщ түтыну
тауарларын сатып алу ниетін көрсетеді: Түтынуға бейімділік дегеніміз -
үлттык табыстын түтыну бөлігінщ (С) барлыкүлттықтабысқа катынасы (Ү), яғни
. D _ түтыну С
АРС = —-------- немесе —;
табыс Ү
және шектеулі түтынуға бейімділік (МРС) дегеніміз кез-келген
түлынудағы езгерудің табыстағы өзгеруіне катынасының көрсетілуі, яғни
= түтынудағы өзгеру _ ДС табыстағы өзгеру " ДҮ ■
Бұдан басқа да, Дж. Кейнс жинақтау мөлшері мен сол кездегі табью
деңгейі арасындағы тәуелділікті ендірді - орташа жинактауға бейімділік және
шектеулі жинактауға бейімділік.
Жинақтауға бейімділікті бірден-бір психологиялық фактор ретінде
түсінеміз. Ол адамның ниетін сақгауды біддіреді. Орташа жинактауға
бейімділік (APS) үлттык табыстың жинактау бөлігінің (S) барлык үлттық
табыска (Ү) қатынасымен аиықталады, яғии
АРС -
жинақтаУ
табыс ү
Шектеулі жинақтауға бейімділік (MPS) жинактаудағы кез-келген өзгерудің
сондағы табыс озгеруіне қатынасьш керсетеді, яғни
174жинактаудағы өзгеру _ L ~ жинактаудағы табыс
A_S Дү
Осы тоуедціліктер шекгі мультипликациялык эффектіні бағалауға ыкиал
жасады.
Качіргі Батыстык пеоклассикалык жономикалык мектебінің окілдері
зкоиомикалыкосуліитым күрдслі коп факторлы моделін үсыиады. Нактыласак, кои
факторлы Кобба-Дуглас функциясын айтамыз.
*
Оның формуласы мынамлай:
(10
V 1
* dQ
v K + — (IS
:S
ііі (IK
мүндағы Q - өнім: L - еңбек: К - капитал: S - жер.
13.3. ЭКОНОМИКАЛЫК, ӨСУДЩ КАЗІРГІ ТИПТЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Экономикалык, өсу экономиканын бір калыпты он қозғалысын және онык
әлеуметтік-экономикалык прогресін көрсетеді. Мұндай ирогрестіц жалпы
критериі өндіргіш күштердің даму деңгейі болып табылады. Экономикалык
прогрестің козғаушы күші кайшылык болалы. Өидіріс иен түтыныс арасыидағы
кайшылық жалпы негізгі және козғаушы күш болып габылады. Түтыныстар
өндірісті ынтаіандырады, екінші жағынан өндірістің өзі жаңа түтыныстарды
к.алыптастырады — сөйтіп осылай кайталана береді. Бүл кайшылык. - оныц
коғамдык түріне тәуелсіз ең жалпылама және өндіріс дамуыныН табиғи негізі.
Кез-келген коғамда түтынысты дәріптеу укономикалык заны бар. Жыл сайын
тұрғындардың саны өседі және олардың түтыныстары да өсіп отырады. Олардын
■іүгышістарын канағаггандыру ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.