БАСҚАРУ ТЕОРИЯСЫ ЖӘНЕ МЕНЕДЖМЕНТ НЕГІЗДЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

БАСҚАРУ ТЕОРИЯСЫ ЖӘНЕ МЕНЕДЖМЕНТ НЕГІЗДЕРІ

ЖОСПАРЫ

1. МЕНЕДЖМЕНТҒЫЛЫМ РЕТІНДЕ. БАСҚАРУІЛЫЛЫҚ ОЙЛАР ТЕОРИЯСЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
Менеджмент — бул басқару теориясы жопе нарықгык экономиканың кажеіті
элементі больш габылады. Басқару теориясы ғылым ретінде ХІХ-шы ғасырдын
аяғы мен ХХ-шы ғасырдың басында пайда болып, өзінің дамуында бірнеше
дәуірді басынан кешірді. Экономикалық әдебиеттерде басқарушылык ойдың
алғашкы қаркыны тейлоризм деген ағыммен байланысты екені айтылады.
Фредерик Уинслоу Тейлор (1856-1915 жж.) америкам инженері, баскаруды ғылыми
түрғыдан жүргізуді алғаш рет айткан болатын. Ол кезде бул ғажайып жаналық
сиякты көрінді. Кейінірек оның еңбектері мойындала басталды және ғылыми
баскарудын классикалық мектебініц негізін калады. Ф. Тейлор Фабриканы
басқару (1903 ж.), Ғылыми менеджменттің принциптері (1911 ж.) деген
ецбектерінде кәсіпорынды баскаруды өнер ретівде қарастырып, онда нені
жасауды дәл білу және оны арзан әрі ең жақсы тәсілмен калай жасауға
болатынын қарастырды. Оған қол жеткізу үиіін Ф. Гейлордығі
ойыншадөмендегідей кейбір баскарудың шешімдерін күзеге асыру қажет:
мақсатгы таңцау және оған жету жолы, нәтижені баюылаудың тәсілін дайығщау.
Ф. Тейлор озінің еңбектерін баскаруды үиымдастыруды тек кәсіпорьш
денгейівде карастыруға ариады. Осы мектептің өкілі француз ғалымы Анри
Файоль (1841-1925 жж.) болған. Ол практикалық тәжірбиені жинақтау негізінде
төмендегідей корытыидыға келген: басқару — кәсіпорынныц ресурстарын
барынша пайдаланып, оны мақсатқа жетелеу, сөйтіп алғашқы рет мемлеке гтік
баскаруда оны ғылыми ұйымдастыру прииципін қолдаудың мүмкін екендігіне ой
салды. А. Файоль басқарушылық міндеттерін кәсіпорынның техғшкалық,
қаржылықжәие баска мәселелерімен карағаңца, ерекше зерттеу облыстары
ретінде оқшауланады.
Басқарушылық ой XX ғасырдың 40-шы жылдыц аяғы мен 0-ші жылдьщ басьшда
кезекті қарқын белең алды. Ол адамдык катынастар мектебінің пайда
болуымен байланысты еді. Бүл бағыт исихология мен социология адамдардыц
мінез-күлқы жайлы ғылым жетістігін басқару жүйесінде колданумен
айкындалады. Баскару іеориясында адамдык катынастар яғни мінез-күлык
мектебі найдаболды. Бүл мектептің негізін калаушылардың бірі американ
экоиомисі - Элтон Мейо (1880-1949 жж.) болды. Осы ілім формалдык емес
баскаруды уйымдастыру міилсі ісрін. еңбек өнімділігін өсіруді
ынталандырудың жаңа әдісін ендіруді ұсынды: қызметкердің ағартушылықпен
аііпалысуып, өндіріс саудалдары мен еңбекті гумаиизациялауды шешуде топтық
демократиялык тәсілдерді қолданды.
Наскарушылык ойдыц жаңа (1950-1960 жж.) даму дәуірі казіргі сандык
әдіс негізінде баскаруда математика мен компыотерді колдану аркылы шешумеіі
байланысты. Сойтіп басқарушылык ғылым мектебі өмірге келді.
Баскарушылык теориясыныи 70-80-ші жылдардың қарсаңында жана мектебі
калыптасты. Ол ситуациялык әдіс мектебі болатын. Жағдайды қарастырудын
басты ерекшелігі әрбір ұйымдық-баскарушылык мәселені шешуді накты
қалыптасқан жағдаймен байланыстыруды талап етеді. Өзінің зерттеуінін
негізіне бұл мектеп кәсігюрын, үйымның жұмыстарын қарастыруын, олардың
белгілі накты жағдайда жұмыс аткаруын ескерді. Осы кәсіпорынның кызмет
жасауына қандай ішкі және сырткы факторлардың ықпалы бар және осы бірнеше
варианттардан, мүмкін шешімнің біреуі қабыдданып, қалыптасқан мәселенің бір
ғана шешімі алынады.
Басқарушылық ойлар теориясында осы мектептерді менеджмент іеориясы мен
практикасын дамытуда негізгі деп атау қабылданған. Басқарушылык теориясы
мектептерінің пайда болуын зерттеушілср сол уакытта қалыптасқан белгілі
себептермен, жағдайлармен байланыстырады. Мысалы, басқарушылық теориясының
классикалық мектебі мыналардың әсерінен қалыптасты: үйымдар санының рсуі,
тауар мен қызмет көрсету нарығьіның өсуі, бірінші дүниежүзілік соғыс. 1929-
1933 жылғы йағдарыс жөне постиндустриальды революцияның басталуы.
Мінез-құлык мектебі — адамдык қатынастар мсктебінің пайда болуы
кәсіподақтын осуі әсерімен түсіндіріледі, дайындығы жаксы менеджерлерге
сұраным екінші дунис жүзілік соғыстың нәтижесінде калыптасқан жағдаймен
байланысты.
Баскарушылық ғылымдар мекгебінін тууы корпорация, концерн, концерн-
конгломераттар көлемі өсуі әсерімен, қырғи-кабақсоғыс, өндірістің
қүлдырауымен түсіндіріледі.
Ситуациялык тәсіл мектебінің пайда болуы экономика
216
мүмкіндіктерінің ұлғаю әсерімен, елдер арасындағы ғарыштық,
бақталастык, жоғарғы технологиялык, өнімнің өміргс келуі, азаматгык құқық
күресінің всуі, жоғарғы біліктілікті талап ететін мамандықтардьщ есуімен
байланыстырылады.'
Басқарушылык ойлар жетістігін колдану практикасында көітгеген елдерде
баскару моделінің өзіндік ұлттык ерекшелігі пайда болды. Басқарудың —
американдық, жапондык және батыс еуропалык мектептері калыптасты. Әлемдік
шаруашылыктын дамуы езінін әсерін қазіргі менеджментті иитернациялауға
ықпал етуде.
17.2. БАСҚАРУДЫҢ ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС ЖҮЙЕСШЕ КӨШУДІҢ ОБЪЕКТИВТІ ҚАЖЕТТІЛІП
МЕН ЗАНДЫЛЫҒЫ
Шет елдердің дәстүрлі емес және ғылыми баскару жүйесіне көшудің
кезеңмен жүзеге асуы көптеген себептермен түсіндіріледі. Қазіргі кезде осы
көптегендердің ішінен ерекше окшауланған бір ғана себеп — адамзат қоғамынын
индустриалдықтан постиндустриалдыкқа және ақпараттық қоғамға көшуі. Осы ету
қүбылысындағы алдағы кездегі байқалатын басты нәрсе - болашак технологиясы
саналатын компьютерді, гендік инженерия және т.б. кеңінен ендіру болып
табылады.
Әлемдік қауымдастыққа енетін елдерде 80-ші жылдары басқарушылық ойдағы
калыптаскан көзқарасты жоюға каркынлы күш-жігер жұмсалды.
Әлемдік нарыкта бәсекелестіктің тез күшеюі жәпе технологиялық үйымдык
жаңалықтарынын жиілігі мен көлемінін ұлғаюы кезінде алғы шепте өз жағдайын
сынай білген әрі олқылығын дұрыс есептеі ен фирма басшылары артықшылыкка ие
болады. Олар басқарудағы тиімді саналатын бұрынғы көптеген көзқарастарды
жоюға және өз ұйымының, ондағы жүмыскерлердің келекшекте жаксы болуы
түрғысынан қайта қарайды.
Біздің қоғамдағы дәстүрлі емес баскаруды колдану кажеттілігі баска
сипатқа өтумен туындайды: жоспарлы, мемлекеттіктен аралас әлеуметтік
бағытталған нарықтық экономикаға өту және әкімшіддіктен экономикалык
басқару тәсіліне өту.
1 Кохіго П.А., Микрюков 10-11 беттер.
5.А., Комаров С.Е. Менеджмент - М., 1993.Нарықтық жағдайда
әкімшілдік-әміршілдік басқарудан зкономикалық тәсілге өту басқару жүйесіне
басқаша әдістерді қолдануды талап етеді.
Нарык — бүл кәсіпорынның өзінше жүмыс жасауы, сондыктан да барлык
жоепарлы-экономикалык шешімдер кәсіпорын иығына жүктеледі;
- акпараттын кағаздык легі кысқарады: барлык керекті акпаратты нарык
коньюктурасы жедел көрсете алады;
- кәсіпорындар арасында өзара ақпаратпен алмасу қажеттілігі
туындайды;
- ондай мәлімет беру can алуан тауарлар жинағын үлғайтады. Бүкіл
әлемді бір мәселе қатты толғандыруда: бүгін және ертең
канлай баскару кажет? Бүл мәселе барлык адамзатты толғандыруда:
акпараттықдәуірге енген шет еддерді де және нарыктык катынас дәуіріне
алғашкы енген елдерді де. Бастыктар кеп болғанда не болуы мүмкін? Кандай
бастыктар керек? Көшбасы ма әлде жетекші ме? Егер сен лидер болсаң, онда
басқаша жетекшілік жасағанын дүрыс. Бүгін адамдарды қалай басқаруға болады?
Дәстүрлі емес баскару жүйесіне кажеттіліғі себептерінің әртүрлі болғанымен,
оның манызы біреу-ак: батыста да, бізде де және ТМД елдерінде баскарудың
дәстүрлі ескі тәсілі жаңа ендірістік катынастарға сай келмейді.
Олар дәстүрлі. қолайсыз, жалпы, жаппай көпшілік өндірістен кол үзе
бастаса, біздер дәстүрлі. колайсыз, жоспарлы, нүсқаулы баскару жүйесінен
бас тартудамыз. АҚШ-да өндірістегі 250 млн. тұрғынға 10 млн. менеджер
болса, бүрынғы Одақта барлык баскдру жүйссінде 288 млн. түрғынға 18 млн.
басқарушы болған. Сөйтіп, бұрынғы мемлекет бюджетіне өте ауыр салмак
түскен. Қазакстан Республикасында 15 млн. түрғынға шамамен миллионға жуык
басқарушьі келген. Кдзакстанда 2004 жылдың басында мемлекеттік
кызметкерлердін штаттык саны 89,9 мын адамға жеткен.
Қазіргі вндірістің бұрынғы дәстүрлі, икемсіз, жалпы, жаппай кепшілік
түрлеріиен айырмашылығы - оныңжоғарғы икемділігі, жоғаріы ептілігі өнімнін
үсак. сериясы және арнайы жоғарғы деңгейі, енімнің түракты жаңалануымен
сипатталады. Осыдан келіп дәстүрлі басқару түрлері - түпкілікті түтынушыны
жеткілікті ескермей. жаппай көпшілік өндірістін жалпы көрсеткіштерге
бағытталуы - бүгін өзін ақтамай отыр. Айта кететін нәрсе әдетте
21 S
жоспарлы-нүсқаулы жүйеге жагшай, жалпы, ірі, икемсіздеу өндіріс тән
бодды. Ол жоғарыдан нұсқаулы, жоспарлы тапсырмаларды беру аркылы
басқарылды. Осындай автоматтылықка күрылған организмдер кәсіпорында дағдылы
түрде өзінің кызметін атқарды.
Нарықтық катыиасқа көшу, мемлекеттіц толык тоуелсіздігі өзін-озі
басқару тәсіліне ерекше мән беруді талап етеді. Бәсекелестік күресте өмір
сүру үшін кәсіпорынды дәстүрлі емес жанаша баскаруды үйрену керек. Әсіресе
тауарды шығаратын әрі оны еткізумен айналысатын адамдарды басқара білген
жөн. Нарык кезінде кәсіпорын мамандарында көптеген жаңа қам-қаракеттер
пайда болды: тауар нарығын, капитал нарығын, жүмыс күші нарығын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.