ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ТЕОРИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЭКОНОМИКАНЫ БАСҚАРУ

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ТЕОРИЯЛАРЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
ЭКОНОМИКАНЫ БАСҚАРУДЫҢ ТҮРЛЕРІ КУРСОВАЯ

ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДАНЫҢ МӘНІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫ 4
2. ҚАРЫЗ КАПИТАЛЫНЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ
ТЕНДЕНЦИЯСЫ 9
3. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ВАЛЮТАЛЫҚ
МЕХАНИЗМІ 11
ҚОРЫТЫНДЫ 16
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 17

КІРІСПЕ

1. ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДАНЫҢ МӘНІ, ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫ

Мемлекетгер өзара неге сауда жүргізеді? Осыған деген талпыныс жауапты
біз экономикалық теория өкілдерінің классикалық мектептерінен табамыз.
Оларға: А. Смит (1723—1790 жж.) және Д. Рикардо (1772-1823 жж.) жатады. А.
Смит 1776 жылы: Дұрыс ойлайтын отбасы атасыиың негізгі қағидасы — үйде
арзанға сатып алуға болатын нәрсемем ешқашан айналыспа, өндірме — деген
екен Бүған тіпті пакты жауапты Д. Рикардо 1817 жылы шығарған Саяси
экономия және салык салудың бастамасы еңбегінде айткан. Мұңда Д. Рикардо
халықаралык маманданудың пайдалылығъш екі мемлекет арасындағы қатынасын
түсіндірген. Олар шартты түрде — азык-түлік және киім-кешек өндірген. Осы
мысалдың негізінде Америка мен Еуропанын арасындағы сауданың езара
пайдалылығын дәлелдеген. Дәлірек айтсак, Д. Рикардо салыстЫрмалы артықшылык
немесе салыстырмалы шығын өндірісі теориясын жасады. Осы теория халыкаралық
сауда практикасы мен экономикалық ғъшымда кеңінен колданылады. Халыкаралык
енбек бвлінісі дүниежүзіндегі мемлекеттер арасындағы тауар айырбасыныц
арасындағы экономикалық негізі болып табылады. Халыкаралык еңбек бөлінісі
кейбір елдердің мамандануымен байланыстырып, сонда тауар ондіруге
қалыптасқан дүрыс жағдайлармен түсіндіріледі. Мысалы, Жапонияда аудио-және
видеотехниканы шығаруға дүрыс жағдайлар калыптаскан. Бүл елде жоғарғы
квалификациялык арзан жүмыс күші және аудио-видеотехника шығару үшін
өндірістік база бар.
Австралияда ауылшаруашылық онімдерін өңціруге жақсы жағдай
кальштаскан. Онын ішінде ет, жүн, астық өндіру алғы орында түр.
Бразилияда табиғи-климаттық жағдайдың өзі кофе өндіруге бейімделген.
Ал АҚШ, Германия, Италия, Францияда автомобиль, ауылшаруашылык машиналары,
химикаттар және т. б. өндіріс процесіне дүрыс жағдайлар калыптаскан. Дүрыс
калыптаскан техникалық, өндірістік табиғи-климаттық жағдайлар бүл елдер
үшін белгілі онімді өте аз шығынмен ондіруге мүмкіндік жасайды.
Халыкаралык өзара сауда кейбір елдердің белгілі өнімді өндіруге
мамандануын қалыптастырады. Бүл онімді жоғарғы тиімділікпен өндіріп, өздері
шығара алмайтын баска тауарға айырбастайды.
Қазакстан Республикасында дұрыс калыптаскан табиғи-климаттыкжағдай
Т1УГД елдеріне астық, ұн, жарма, ет онімдерін: комір, кара, түсті
метаддарды жіберуге болады жөне олардан балык, машина, аудио-видеотехника
т. б. алуға әбден мүмкін. Қазіргі сыртқы саудада қалыптасып отырған басты
сипат оның қүрылы-мындағы озгерістер. Машина, жабдықтар, химиялык
тауарлармен сауда жасау қаркынды өсіп, шикізатпен саудаласу кысқарып
келеді. Қазіргі FTP дүниежүзі нарығында сауданың тіпті жаңа түрлерін
қалыптастыруда. Мысалы айталық: патент саудасы, лицензия мен (ашқан
жаңалыкты белгілі уакытқа пайдалануға берілген рүксат) сауда, техникалық
тәжірибені саудалау — ноу-хау.
Бүгінгі жағдайда барлык елдердің экономикасы халықаралык саудамен
байланысты. Тіпті экономикасы шалкып дамыған еддердің өзі де солай. Мысалы,
АҚШ-тың экономикасы баска елдерден мына өнімдерді импорттаумен байланысты:
банан, какао, кофе, шәй, никель, калайы, табиғи каучук, алмаз жэне т. б.
енімдер. Сонымен катар АҚШ сыртқа мынаны шығарды: химия өнімдері, әртүрлі
жабдыктар, автомобиль, үзақ мерзімді тауарлары (тоңазыткыш, шаңсорғыш),
астықжәне т. б.
Бір сезбен айтсак, халықаралық сауда — екі жакты козғалысы бар коше
сияқты қүбылыс.
Сыртқы сауда - тауарды әкелуден (импорт) және шығарудан (экспорт)
қүралады. Әрбір елдің сырткы саудасынын нәтижесі сауда балансынан көрінеді.
Егер шығарылған тауар күны әкелінген тауар күнынан артық болса активті
сауда балансы дейміз. Керісінше болған жағдайда пассивті сауда балансын
құрайды.
Қазақстанның сыртқы сауда айналымы (экспорт пен импорттын қосындысы)
және тауарлар мен қызметтерді сыртқа шығару және ішке әкелу туралы мөлімет
31.1 -ші кестеде корсетілген.
Кесте-1.
Сырткы сауда айналымы 1993 1995 1998
Экспорт 3277,0 4974,4 5338,9
Импорт 3685,8 3781,0 4241,7
Сальдо (актив +, пассив -) -408,8 + 1193,4 + 1097,2

Қазақстаннын сырткы сауда динамикасының күрт өзгеруіне мұнай өнімдері,
кара және түсті металлургия өнімдеріне бағаның төмендеуі эсер етті. 1998
жылы алдывды жылдың керсеткішімен салыстырғанда экспорт 16% пайызға
төмевдеді. Бірақ импорттық түсім онша езгеріске ұшыраған жок.
Сауда балансы пассивті болғанда мемлекет айырманы алтынмен жабуы керек
немесе несие алуға өтініш жасайды. Сондыктан да әрбір мемлекет сыртқа
тауарды кеп шығарып, аз тасуға бейімделеді. Бүл тауар балансының активті
болуын керсетеді. Мемлекет импортты гүсіру үшін қорғау іс әрекетіне кешіп,
тасылатын тауарларға жоғарғы корғау салығын қолданады немесе арзан акша
саясатын іске косады. Әдетте, АҚШ-ты озінің сауда әріптесі Жапонияға
осьиіай жасайды. Себебі Жапония АҚШ нарығын арзан автомашина, тоңазытқыш,
аудио- және видеотехникаға толтырыптастады.
Шартты түрде: 1 доллар — 1 теңгеге тең делік. АҚШ Жапонияға тоңазыткыш
тасыса, Жапония АҚШ-ка транзистор тасиды. Тоназыткыштын шартталуына 100
долл. тең, ал транзистордың шартты күны 100 йен болмақ. Шетел тауарларының
легін тоқтату ү-шін АҚШ арзан акша саясатын ендіруге келісіп, өзінің
үлттык валютасын, иеннің долларға қатынасы екі есе болған. Бүл жағдайда 1
долл. Жапонияда 0,5 йен ғана береді. Онда АҚШ-та иенге екі долл. төлеуге
тура келеді. Мынаны түсіну киын емес: Америка тоңазыткышы Жапонияда 50 иен
болып, оны Жапонияда шын пейілмен сатып алады. Ал, Жапония транзисторының
бағасы екі есе өсіп, американдықтар үшін 200 долл. сатылады. Бүл
американдықтардың кымбар жапон транзсторын сатып алу пейілін барынша
тарылтады.
Сауда кедергілерінің ауқымы көп және бүған мыналар енеді: сырттан
әкелінетін тауарларға жоғарғы салымдар, ұлттық валютанын девальвацияланум,
сыртка шығаратын тауарларға квота, экспортка еркін шектеулер. Мұның
барлығын протекционистік шаралар дейміз немесе мемлекеттін экономикалык
саясаты. Бүл аталған саясат ішкі нарыкка шетел тауарларының еніп кетпеуіне
бағытталған.
Халықаралык нарык казіргі жағдайда уш иегізгі бағытты қурайды:
— тауар мен қызмет көрсету (акпарат нарығыи косканда);
— жұмыс күші;
— кары і капиталы.
Халықаралык нарықта тауарлар интернационалдык қүнның негізімен
байланысып, ал орташа қоғамідык. кажетті интернационалды жүмыс уақыты
шығынымен анықталады. Елдің өз ішінде ондірушілер көп шығындар жүмсай
отырып, пайданы орташа молшерден аз табады. Ал оте аз шығындар жүмысындағы
- қосымша пайда табады. Халықаралық нарықта да ондірушілер жағдайды осылай
кімнің шығындары орташа интернационалдык, деңгейден томен болса соғұрлым өз
тауарын экспорттаудан өте жоғары табыс табады.
Дүниежүзілік кауымдастык талабына сай қалыптасқан, сауда және тариф
бойынша халықаралық басты Келісім (ГАТТ) бар. Бүл келісім 1948 жылы
каңтардьщ 1-де күшіне еніп, алғашында дамыған еддердің өзара өнеркәсіп
тауарларын саудалауда кедендік кедергілерді жоюын мақсат етіп және сауда
саттык шектеулерді алып тастады. Кейінірек келісім баска да дамымаған
еддерге таратылды. Ол елдер шикізат онімдерін өндіріп үсынудын басты
түлғасы болып отыр. Басты енім - мүнай және халықаралық нарыққа азык-түлік
шығару болып түр.
Халықаралық еңбек бөлінісі мен өнеркәсібі дамыған елдердің позициясын
нығайту өнеркәсіп онімдерін айырбастаудын осуіне алып келеді. Халықаралық
саудада шикізат тауарларының үлес салмағының кемуі, казіргі өндірісте
шикізат ролі кемуінің жалпы тенденциясын байқатады. ҒТР-ның дамуы жаңа
технологияны қолдануға әкеліп шикізатка шығындарды және дайын өнімнің
мөлшеріне эыергияны қысқартты. FTP сауданын калыптасқан түрлерінен баска
түрлерін де тудырды. Оларға: техникалык білім, техникалық іс-тәжірибе,
технологиялык процесс пен лицензия мен патенттер жатады.
Сауда жэне тариф бойынша халықаралық басты Келісім (ГАТТ) 1948 жылы l-
іііі қаңтардан халықаралык сауданын бейтарап дамуына ықпал жасады. Алайда
монополиялану деңгейі әлі жоғары емес, себебі дүниежүзілік экспорт пен
импорттың жузден бір бөлігін трансүлттык корпорация (ТҮК) жүзеге асырып
оның едәуір бөлігін монополиялап алған. Американын Бизнес интернэшнл
зерттеу фирмасының Корпорация жоғарғы және 1985 жылғы дүниежүзілік нарық
деген баявдамасында: Корпорацияның жүмыс жасауындағы негізгі принцип
мынау: дүниежүзін оз нарығы ретінде қарап, олар ендірісті үйымдастыруды
және орналастыруды, сондай-ақ өнімді откізуді жүзеге асырды. Корпорацияның
үлттык саяси шекараға мән бермейтіні сондай, уақыт пен орын каншалыкты
кажет етсе соншалыкты жүмыс аткара береді. Трансұлттық корпорация (ТҮК)
дамушы елдердің барлық экспортынын 50%-тен 70%-ке дейінгісін бакылап
отырады. Қазіргі кезде ТҰК арқылы:
50-ден 60%-кедейін — қант. фосфорит;
70-тен 75%-кедейін — күріш, каучук, қалайы;
80-шы 85%-ке дейін — шай, боксит, мыс;
85-тен 90%-ке деііін —кофе, мақта, темекі, темір рудасы, мүнай;
90%-ке дейіи — аудио-видеотехника және жеке компьютерлер өтіп отырады.
Осының барлығы жоғарғы монопольды түрде үстемдік жасауға ықпал етіп,
шығарған өнімді монополиялық бағамен өткізеді. Дамушы елдердің талабы
бойынша 1974 жылы БҮҮ-ньщ арнайы сессиясы 'ГҮК-ның іс-әрекетін карастыратын
универсалды кодекс жасауға шешім қабылдап, ол корпорация кызметін реттеп
отыруға бағытталмак.
Сауда және тариф бойынша халыкаралық басты Келісіммен (ГАТТ) баска
дүниежүзілік қауымдастықта экспорттық бакылаудың (1942-ші жылдан)
халыкаралык координациялық комитеті бар (штаб пәтері Парижде), Бұл
комитетті құрудың басты инициаторы АҚШ болды. Батыс елдері озық техника мен
технологияны сатуға бакылау жасау үшін шешім кабылдады. Оларды сериялык
игеруден 4 жыл өткен соң Батыста сатуға рұқсат етеді. Осы уакыт ішінде
оларды модернизациялау кажеттіп туады.
Осыдан байкайтынымыз, тауар мен қызмет көрсетудін халыкаралык нарығы
бос емес, ол монополияланған, бақылауда және реттелген.
Халықаралык жұмысшы күші нарығы жүмыс күшінің сырттан келуімен
(эмиграция) және кетуімен (иммиграция) қалыптасады. Айтып отырғанымыз
үлттык шаруашылықтар арасындағы жолдамалы еңбек адамының ауысуы (миграция).
Миграция — бір елден скіпші елге жүмыс күші ауысуының ерекше түрі.
Оныц пайда болуы өмір суру деңгейінің томендігі мен даму каркыны томен
елдерде салыстырмалы түрғындары дәрежесінің жоғары болуымен түсіндіріледі.
Соның салдарынан косымша жұмыс күшін кажет ететін интенсивті дамыған
елдерге ауысып отырады. Халыкаралык миграциялык лектердің негізгі елдері
болып Батыс Европа мен АҚШ-ты сапалады. Батыс Европа елдеріне негізгі
жүмысшы мигранттар легі Жерорта теңізі мен Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінен
келеді. АҚШ-ка негізгі жүмысшы күшінің легі Мексикадан келеді.
Қазіргі жағдайда жүмыс күші миграциясынын жаңа бағыты пайда болды. Ол
Таяу және Орта Шығыс елдерінен мүнай көздерімен байыған Парсы шығанағындағы
шағын мемлекеттер — Кувейт, Сауд Аравиясы, Біріккен Араб Әміріне жүмыс күші
ауа бастады.
Кдзіргі кезде Батыс Еуропа елдеріндс 14 млн. шетел жүмысшысы мен
олардың отбасы бар.
Арзан шетелдік жүмысшы күші үлттык байлықтың коп бөлігін жасайды.
Мысалы, Францияда шетслдік жүмысшылар күрылысшылардың — 80%-тін, Бельгияда
— 50% шахтерларды, Германия — 40% автомобиль зауытынын жүмысшыларын
күрайды.
Еңбек миграциясынын, басқатүрі — акылдылардың кетуі. Бүл күбылыс
дамушы елдерге ғана тән. Күрделі жүмыспен айналысатын жоғарғы
квалификациялык мамандар імен ғалымдарға жағдай жасалмаған. Олардың
атқарған жүмысына толем де томен. Ал озге елдерде жоғарғы квалификациялы
жүмысшыларға, ой еңбегінің қызметкеріне, өнертанқыштар мен конструкторларға
жақсы жағдай жасалынған. Олардың шетелге кетуінің басты себебі — дұрыс
жағдай жасалып, жоғарғы еңбек ақының төленуі. Жоғарғы квалификациялы
жүмысшылар мен ой еңбегі қызметкерлерін импорттаудың нәтижесінде
индустриалды елдер ось! мамандарды дайындауда ондаған миллиард долларды
үнемдейді.

2. ҚАРЫЗ КАПИТАЛЫНЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ
ТЕНДЕНЦИЯСЫ

Халыкаралык капитал нарығы 50-ші жылдардыц аяі ы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.