ИГІЛІК, ТАУАР, ҚҰН, БАҒАЛЫЛЫҚ ЖӘНЕ ШЕКТІ ПАЙДАЛЫЛЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ИГІЛІК, ТАУАР, Қ¥Н, БАҒАЛЫЛЫҚ ЖӘНЕ ШЕКТІ ПАЙДАЛЫЛЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ

1. ИГІЛІК ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ РЕТІНДЕ. ТАУАРДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ҚАСИЕТТЕРІ

К. Маркс өзінің ғылыми зерттеуін тауарды талдаудан бастайды, себебі ол
тауар ондірісініц қарапайым түрі болып табылады. Ол экономикалық күбылыстар
мен процестерді зерттеуді осыдан бастауы кездейсок емес. Тауар тым ерте де
пайда болды және ол кез-келген экономикалык жүйенін экономикалык клеткасы
болып табылады. Тауар категориясына дейін тарихта игілік үғымы болған,
ол заттардың адамзаттың белгілі кажеттілігін қанағаттандыру кабілеттілігін
көрсетеді. Экономикалык әдебиеттерде игілік категориясы әртүрлі
түсіндіріледі. Мысалы, ағылшын экономисі, Кембридж мектебін құрушы А.
Маршалл (1842-1924 жж.) Саяси экономия принциптері (1890 ж.) кітабында
игілікгі адамның барлык көңілі ауған заггарын түсінген, және ол адамның
кажеттілігін қанағаттандыру қажет. Игіліктің бүл анықтамасы толык емес,
себебі ол затпен және ұсақ-түйекпен ғана шектеледі. Игілік қоғамдык. үдайы
өндіріспен байланыстырылатын болса сирек кездесетін (шектелген) болып
есептелінеді. Адамнын сүранымын қанағаттандыру үшін көп уақыт жүмсалса,
шектелілік дәрежесі тым жоғары болады.
Игілік экономикалық және экономикалық емес болып екіге бөлінеді.
Экономикалык игіліктер, индивидумдардың әртүрлі игіліктерге сүранымдарымен
салыстарғанда, әркашанда шектеулі болған. Алғашкы рет экономикалык.
игіліктер ұғымын ғылыми айналымға итальян экономисі А. Пезенти (1910-1973
жж.) ендірді. Табиғатта белгілі игіліктер (ауа, жер, жарык, климат) бар
және оларды адамдар күш-қайратын жүмсамай-ақ, колдануына болады. Осы
игіліктерді экономикалык емес игіліктер деп атаймыз.
Экономикалық игіліктердің ерекше түріне тауар жатады. Күнделікті
өмірде біз тауар сөзін колданамыз, оның мағынасына аса мән бермейміз және
бұл үғымды зат, өнім. сөздерімен баламалаймыз. Қазақстанда гауар үғымы
тым ерте дүниеде пайда болған. Ол көшпелі түрік тайпаларынан алынған және
сөзбе-сөз алатын болсак мүлік, жақсылық мағынасыа білдіреді. Ал
экономикалықтеорияда тауар сөзі ерекше мәнге ие болады. Адам
кызметінің нәтажесі бола алатын өнім тауар сезіне ие бола алады. Ол өзінің
ғана емес, басқа адамның тұтьшуына арналған, яғни айырбас үшін немесе сатып
алу — сатуға бағытталған.
Коғамдық өндірістің казіргі қүрылымы мен нарықтық қатынастарды ескере
отырып, материалдык енім ғана тауар емес, сондай-ақ материалдык емсс
сипаттағы кызмет көрсетуде тауар бола алады.
Тауарды калай түсінеміз және оның кдндай касиеттері бар?
Маркстік теорияньщ пайымдауынша, тауар ең алдыменен адам іс-
әрекетінін енімі, ол өзінін касиетімен адамдардың кандайда бір түтынысын
канағаттандырады.1 Өнім тауар болу үшін баска адамиын колына берілуі кажет
және ол айырбастаудын, арқасында кейбіреулерге іүіъіну қүиы регінде
кызмететеді.2 Осыдан байкайтынымыз, кезкелген еңбектіц онімі тауар бола
алмайды, тек айырбастау үшін, сатып алу-сату үшін арналады.
Экономикалык. ойдын. казіргі өкілдері тауар ұғымын баскаша
баяндайды. Олар тауарды экономикалык. игілік ретінде қарастырады және
шектеулі мөлшерде барлығын, айырбас үшін арналғандығын айтады, сөйтіп одан
төлем к.абілеттілігі сұранымы талап етіледі. Австрия экономисі Карл
Менгердің (1840-1921 жж.) есептеуінше, жономикалык игіліктердің тауар болуы
оның қозғалу қабілетіне тоуелсіз, оны сатуды үсыиатыіі адамға, онын материа
лдығына және еңбектіц онімі ретінде сипатына тәуелсіз. Себебі ол міндетті
түрде айналым үшін ариалған.1
Маркстің ойынша, тауар екі қасиетті иеленеді: біріншіден, қацдайда бір
адамның сүранммын қанағаттандыруы (онсыз ешкім оны сагып алмайдьО,
екіншіден, зат бола отырып, басқа затқа айырбасталу кабілеттілігі.
Заттыц пайдалылығы, онын, адамның анау-мынау сүрапымын канағаттандыру
касиеті - түтыну күны деп аталады. Кейбір тұтыну күны адам сүранымын
тікелей қанағаттандырса (тамақенімі, киім, түрғын-үй, кітап және т.б.),
басқалары — жанама (машина, қүрал-сайман, шикізат, өндірістік ғимараттар)
қанағаттаиаыр;
Түтыну кұнына ие болған тауар, қүнға да ие бол — бүл тауарға сіңген
коғамдық еңбек иен айырбас арқылы байкалады. К. Маркс қүнды адамдар
арасындағы қатынастармен катар, оні затгық қабығының қагынасы деп
толыктырды.
Күи айырбас қүнымен тығыз байлаиысты. Қүн тауарді қасиеті болып
табылса, айырбас күны бүл қүнньи-і, сыр Тауар өндірушілердің тауарға сіңген
еңбегі тек жанама жо көрінуі мүмкін - бір тауардың басқа тауарларға айырбас
и аркылы.
Айырбас күны саидық арақатынасты немесе про байқатады, сокыц негізінде
әртүрлі тауарлар айьфба
Мысал:
1 баата
Бір балтаны өндіру үшін жұмсалатын еңбек мөлшері
20 кг ас
20 кг астакты өндіру ү. ;ін жұмсалатык еңбек мөлі
Тауар табиғатьшын екі жақтығы (түіьсну күны және кү.ны) еңбек
сипатының екі жақтығынан туындайды. Кезкелгев тауар өндірушінің еңбегі екі
жақты сипатқа ие болады: бір жағынан бүл белгілі тұтыну қүнын жасайтын
иайдалы енбек, екінші жағынан — бүл адамнын жүмыс күші шығыидары, оның
нақты түріне гәуелсіз жалпы ецбегі.
Түтыну күньпі жасайтын еңбек накты еңбек деп аталады. Лғаш ұстасының
нақты еңбегінін нәтижесі ~ стол, тігіншінікі ~ кост . және т.б. болып
табылады. Бірақ ағаш ^стаеыда, тігіншіде н; .. еңбектүріне тәуелсіз дене,
нерві және ^нергиясын шығында Адамнын жүмыс күші шығындары т^рі-ъісьііідз
барлык еңбек біркелкі және оныц нақты түріне тәуелсіз. Мүндай ецбек
абстрактры деп аталады, оның нактытүріне абстрактыланған (дерексізденген).
Демек, нақты жоне абстрактылы ецбек - бүл тауарды жасайтын с бір ецбектіц
екі жағы.
Сол немесе басқа накты еңбекті тандау - әрбір тауар өндіруи жеке ісі.
Сондай-ак, қоғамдык еңбек бөлісі тауар өндіруиііле{ бір-біріяе
тәуелсіздііін камтамасыз етеді, себебі жеке еңбек ж қоғамдык еңбектіц
бөлшегі болып табылады

2. ТАУАР ҚҰНЫНЫҢ МӨЛШЕРІ. ҚОҒАМДЫҚ ҚАЖЕТТІЛІК. ЕҢБЕКТІҢ ШЫҒЫНДАРЫ

'Гауар күны — бүл тауарға сінген абстрактылы еңбек. Әртүрлі ісіуар
өндірушілер абстрактылы ецбектің әртүрлі мелшерін шығындайды және жеке
жүмыс уакытында біркелкі болмайды.
Нарыкта тауарды қоғамдык тұрғыда мойындау мынаны куәландыралы: тауар
күиының мелшсрі жеке е.мес, коғамдық қажетті еңбек іш.іғынымен, коғамкі
қажетгі жүмыс күшімен анықталады.
Коғамдық кажетгі жүмыс уакыты — бүл ендірістің қалыпты жағдайыіщағы
және еңбек. өіщілігімен ецбек интенсивтілігінің орташа деигейінде бүйымды
дайындауға кетке уакыт, Бүл орташа уақыт. Бүл иарықта с і ихиялы —
ногізінен иарыкқа әкелінгеи тауар массасы бойыкша анықталады.
Мысалы, нарыкта -N тауарЫііың 60 мындай бүйымына сүраным бар. Осы
тауарды үш тауар өндіруіпі дайьшдаған: А - 20 мын бүі'і!імды,лайындағаи,
әрбір бүйымға 4 сағат жүмсаған, Б —25 мыи бүйым. оркайсысьіна 5 сағат
жумсаған, С — 15 мыи бүйым, орбір бүі'пімға 6 сағагган жүмсаі;аіі.
А - 20 мыд бүйым 4 сағат х 1 акша бірліғі = 4 акша бірліғі = + 1
акша бірліғі.
В — 25 мыц 6\ііым 5 сағат х 1 акпіа бірлігі - ікіші бірлігі = 0
С — 15 мыи бүііым 6 сағат х 1 ақша бірлиі -! акша бірліі і.
пірлп
(Ьіер інарі'іь і\p.іч. і ... ..a., ^ciuclCk ! сағаі - 1 ақиіа
бірлніно.
оида А-дағы бүйым 4 ақша бірлішіде болып түрады, В-да 5 ақша
бірлігінде, С-да 6 акша бірліі інде).
Осы тауардыіі, неғізгі массасып В тауар өндірушісі дайындаған жәнс
25 мыц бүйымды қүрайды. Сондыктаи, ол нарыктағы қоғамға қажетті (орташа)
уақытты, демск осы тауарлардың 5 ақша бірлігінс тсң қүнында анықтайды.
Бүл жағдайда А тауар өндірушісіиедс өзіиіи бүйымыи 5 акша бірлігі
бойынша сату пайдалы. Сонда осы тауардың неғізғі массасы нарыкта екі
еселенеді, ол 45 мын бүйымды қүрайды Осыдан С тауар өндірушісініи іс-
әрекетін аиықтау киын емсе Өзінің шығындарын толық болмасада қайтару ушін,
сондай-ак ол өзінім бүымдарын 5 ақша бірлігі бойынша сатуға мәжбүр болады.
Егер осы жағдай өзгермесе, онда А тауар і-шдірушісі болады, ал С болса
күйрейді.
Қоғамға қажетті жүмыс уақыгы және тауар қүнынын мөлшері еңбек
өнімділігінің әсерінен түрақты озгереді, яғни уақыі бірлігіндегі
өндірілетін бұйымның мөлшері (саны) мына формуламеп аныкталады:
Q (бүйымдар саны) енбек өнімдипгі - т (уакыт)
Еңбек өнімділігінен еңбек интенсивтілігін айыра біл керек. Еноек
интенсивтілігі деп уакыт бірлігіндегі жүмыс күшінін шығыидарын түсінеміз.
Ецбек онімділіғінін артуы кезінде уақыт бірлігімдеп бүйымдар мөлшері
артады, ал бұйымдар бірлігінін күны төмендсиді. Еңбек интенсивтілігінің
артуы кезінде бүйымдар мөлшері адамғіың дене шығыидарына пропорционалды
болып, нәтижесінде бүйым бірліғінің қүны өзгермейді. Сойтін, тауардың
қоғамдык (парықтык) күны еңбектің жеке шығынымен, жеке жүмыс уакытымеи
емес, ол қоғамға кажеггі жүмыс уакытымен (бүл қоғамға кажеіті орташа жүмыс
уакытыііыц шығыиы) аныкталады. Қүн зацыныц байкалуын міие осыдан
корытыіідылайммз.
Тауар ондірушілсрдіц өзініц жүмыс уақытыидағіі жскс шығыидары қоғамға
кажетгі орташа жүмыс уакытыпан аз болса — онда үгады, баиды; а,ч егер көп
болса, онда ұтылады, яіии күіірейді.
Тауар вндірісі жағдайывдағы қүн заңы оидірісті ретгеудіц негізі болып
табылады. Ол өзін тауардың күн бойынша айырбасталу
фсетеді. Оила тауардын қоғамға кажетті енбегінің
Тауарды құн бойынша, эквивалент бойышна
ату, заіі ретінде күпнмелліеді. Күн өзінің нақты келбетін
корсетеді. Қүн. заңының әлеуметтік-экономикалык
,іц іс-әрекеті бүл тауарөилірушілердіңжіктелінуі. :і зацынан басқа,
сүраііым және үсьшым зацыjc-әрекет :)се)іпеи тауар*күны шеңберінде бағаның
ауытқуы \л, тауар күныныц оныц бағасына тепе-тендігі сүраным
■ інымыііын тене-теіщігінде жүзеге асады.
[ЕТ КӨРСЕТУ ЕРЕКШЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ИГІЛІК РЕТІНДЕ
Іуызмет көрсет}' тауар ретінде күшіне енеді, сейтін тұтыну күнынын
ерекше түрі болыи габылады. Ол пайлалы кызмет түрінде өмір сүріп,
коғамдык түтыныстарды к.анағаттандырады. Барлык жиынтық
к.ы ім іеету олардын, жүмсалуына байланысты — ендірістік және
. щыл ік (тұрғындарға көмск көрсету) қызметтер болып екіге
бөлінеді. Өндірістік кызмет керсету ондірістік қажеттіліктерді
канағаттакдыруға және ол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.