Инвестициялық жоба және анықталмағандық жағдайлары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Инвестициялық жоба және анықталмағандық жағдайлары

Жоба мен жобалық циклдың түсініктері. Халықаралық іс жүзінде
кәсіпорынның даму жоспары бизнес-жоспар ретінде көрсетіледі, ол мәні
бойынша кәсіпорынның құрылымдандырылған даму жоспарының сипаты болып
табылады. Егер жоба инвестицияны тартумен байланысты болса, онда ол ол
"инвестициялық жоба" деп аталады. Әдетте кәсіпорынның кез-келген жобасы
қалай болса да инвестицияның тартуымен байланысты болады. Жалпы түсінігі
бойынша жоба-бұл белгілі бір мақсатқа жетелейтін кәсіпорынның іскерлігін
өзгерту жайлы арнайы ұсыныс.
Жобаларды әдет бойынша тактикалық және стратегиялық деп ажыратады.
Соңғысының қатарына меншік түрінің өзгерісін (арендалық
кәсіпорынды,акционерлік қоғамды, жеке кәсіпорынды, біріккен кәсіпорындарды
және т.с.с. құру) немесе өндіріс сипатының кардиналды(жаңа өнім өндірісі,
толық автоматтандырылған өндіріске көшу т.с.с.) өзгерісін қарастыратын
жобаларды жатқызады. Тактикалық жобалар әдетте шығарылатын өнім көлемімінің
өзгеруімен, өнім сапасының жоғарлатуымен және қондырғыларды жаңартуымен
байланысты болады.
Отандық тәжірибеде жоба түсінігі жаңа болып келмейді. Бұрынғы уақытта
оның айырмашылығы - кәсіпорынның дамуының негізгі бағыттарын заң бойынша
осы кәсіпорыннан жоғары деңгейде тұрған экономикалық саласымен анықталғаны
болып табылатын. Жаңа экономикалық жағдайларында кәсіпорынның, оның
иелерінің және жоғары басқару құрамының өз келешектерін барлық стратегиялық
және тактикалық сұрақтарын өзінше шешу арқылы жүзеге асырады. Бұндай
іскерлік инвестициялық жобалау тұрғысынан ерекше ұйыдасу тиіс.
Кәсіпорынның нақты бір жобаға қатысты инвестициялық іскерлігінің жалпы
реттелуі жобалық цикл түрінде қалыптасады және ол циклдың келесі кезеңдерге
ие.
1) Жобаның қалыптасуы. (кейуақытта "идентификациялау" термині
қолданылады). Бұл кезеңде кәсіпорынның жетекшілерінің жоғары құрамы
кәсіпорынның ағымдағы жағдайына анализ жасап, кәсіпорынның арықарай
дамуының пайдалы бағыттарын анықтайды. Анализдің нәтижесі бизнес идеясы
түрінде толтырылып, кәсіпорынға неғұрлым маңызды есепттерін шешуге
бағытталған. Бұл кезеңде идеяның жүзеге асуындағы неғұрлым көбірек
көндіретін аргументациялар бар болу керек. Кәсіпорынның арықарай дамуында
бірнеше идеялар пайда болу мүмкін. Егер олардың барлығы бірдей дәрежеде
пайдалылығымен және іске асатындығымен ұсынылса, онда өңдеудің соңғы
кезеңінде олардың ішінен неғұрлым тиімдірегін Қабылдау үшін осымен қатар
бірнеше инвестициялық жобалар өңделеді.
2) Жобаны өңдеу(дайындау). Жобаның бизнес идеясы бірінші
тексерілімнен өткеннен кейін, оң немесе теріс деген -тиянақты Шешім
қабылдауға болады дегенше оны(яғни бизнес-идеяны) арықарай дамыту керек.
Бұл кезеңде жобаның жоспарының барлық бағыттарында – коммерциялық,
техникалық, қаржылық, экономикалық, институционалдық және т.б. бірте-бірте
нақтылануы мен жетілуі талап етіледі. Бұл кезеңде жобаның кейбір
есептерін шешу үшін шығатын ақпараттарды іздеу немесе жинақтау аса маңызды
болып келеді. Жобаның сәтті іске асуы жобалық анализдеу процессінде пайда
боллатын мәліметтерді дұрыс өңдей алуына және шығатын ақпараттардың
шынайығының дәрежесіне тәуелді екенін түсіну керек.
3) Жобаның экспертизасы. Жобаның іске асуының алдында оның
квалификацияланған экспертизасы- жобаның өмір-сүру циклының керекті кезеңі.
Егер жобаның қаржыландырылуы негізінде стратегиялық инвестордың
қаржысымен(несиелік немесе тікелей) іске асса, онда инвестордың өзі
экпертизаны жүргізеді, мысалы болашақта жобаны іске асыру процессінде
ақшасының көп бөлігін жоғалтуынан гөрі бұл кезеңде беделді бір
консалтингтік фирмасына кететін ақшасының кейбір бөлігін жұмсауды қалау
мүмкін. Егер кәсіпорын инвестициялық жобаны өзінің құралдарының
басымдылығымен іске асыруын жоспарласа, онда жобаның экспертизасы жобаның
негізгі жэағдайларының дұрыстығын тексеру үшін де керекті.
4) Жобаны іске асыру. Бұл кезең бизнес-идеяның дамуынан бастап
жобаның іске қосылу мезетіне дейін толық қамтиды. Бұл жерге іскерліктің
барлық түрінің орындалуына көз салынады және мемлекеттің ішіндегі реттеуші
органдарының мен шетелдік немесе отандық инвесторларының бақылауы кіреді.
Берілген кезең жобаның іске асуының негізгі бөлігін де қамтиды, ал оның
мақсаты шығатын инвестицияны жабу үшін жобамен өндірілетін ақша
ағымдарының жеткіліктігін тексеру және инвесторлардың салынған ақшаларынан
күтетін қайтарылымдарын қамтамасыздандыру.
5) Нәтижелерді бағалау. Бұл жобаның соңында және жобаны орындау
процессі кезінде жүргізіледі. Бұл іскерлік түрінің негізгі мақсаты жобаға
салынған идеялары мен олардың іс жүзіндегі орындалу дәрежесі арасындағы
нақты кері байланысын алу болып келеді. Ұқсас салыстырулардың нәтижесінде
жобаны құрастырушылардың құнсыз тәжірибесі қалыптасады және оны құрастыру
кезінде мен басқа жобаларды іске асырғанда қолдануға мүмкіндік береді.
Инвестициялық жобалардың түрлері. Жобалық анализдің жүзеге асуының
көмегімен жобаларды құрастыру тәжірибесін жалпылауға және жобалардың
түрлерін тізіп айтуға мүмкіндік береді. Шет елдік тәжірибеде кездесетін
инвестициялық жобалардың негізгі түрлері төменде келтірілген.
1)Тұрақты масштабтағы бизнестің жалғасуы ретінде ескірген
қондырғыларды ауыстыру. Әдетте осыған ұқсас жобалар ұзақ және күрделі
дәлелдемелерді мен шешіп қабылдауларды талап етпейді. Ұқсас қондырғылардың
бірнеше түрі бар кезде және олардың ішінен біреуінің басымдылығын дәлелдеу
керек кезінде альтернативтіліктің көп бөлігі пайда болу мүмкін.
2)Ағымдағы өндірістік щығындарды азайту мақсатында қондырғыларды
ауыстыру. Осындай жобалардың мақсаты – жұмыс істеп жатқат қондырғының
орнына неғұрлым жетілгенін қолдану, бірақ онысы моральдік тозған
қондырғысынан қарағанда салыстырмалы түрде тиімділігі азырақ болады.
Жобалардың осы түрі әр жобаның бөлшектеп анализдеуін білдіреді, өйткені
техникалық мағынада неғұрлым жетілдірілген қодырғы қаржылық жағынан
неғұрлым тиімді екенін білдіре бермейді.
3) Өнім шығаруын көбейту және қызмет нарығын кеңейту. Жобалардың бұл
түрі әдетте кәсіпорын басқаруының жоғарғы деңгейімен қабылданатын
жауапкершілікті шешім. Жобаның коммерциялық орындалуын нарықтық ортасының
кеңейуінің тиянақты дәлелдемесімен және өктізу көлемінің арттыруының
нәтижесінде табыстың сәкес өсуіне алып келу-келмеуін анықтап жобаның
қаржылық тиімділігін неғұрлым бөлшектеп анализдеу керек.
4) Жаңа өнім шығару мақсатында кәсіпорынды кеңейту.Жобаларндың бұл
түрі жаңа стратегиялық шешімдердің нәтижесіболып табылып, бизнестің мәнінің
өзгерісін қозғау мүмкін. Жобаның осы түріне анализдің барлық кезеңдерінің
маңыздылығы бірдей дәрежеде болып келеді. Жобалардың осы түрлерін
құрастырған кезде жіберілген қате кәсіпорын үшін неғұрлым сәтсіз күйлерге
алып келетінін ерекше бөліп алғанымыз дұрыс.
5) Экологиялық жүгі бар жобалар. Инвестициялық жобалау кезінде
экологиялық анализ жасау аса керек болып табылады. Экологиялық жүгі бар
жобалар, өздерінің табиғаты бойынша қоршаған ортаны ластауымен әрқашан
байланысты болғандықтан анализдің осы бөлігі сыншыл болып табылады. Негізгі
сұрақтарды шешіп және қаржылық критерилері арқылы дәлелдеу керек- ол үшін
жобалардың қай түріне назар аудару керек:1) капиталдық шығындарды көбейтіп
қондырғының аса жетілген және қымбат түрін қолдану немесе 2) ағымдағы
шығындарды көбейтіп аса қымбат емес қондырғыны қолдану.
6) Шешім қабылдаудағы маңыздылықтың аса керекті емес жобалардың түрі.
Осыған ұқсас жобалар жаңа офисті салу, жаңа автомобильді сатып алу және
т.с.с. қамтиді.
Жобаны құрастыруының және анализінің алдын ала кезеңі. Болашақ
инвестициялық жобаның бизнес-идеясы қалыптасқаннан кейін, кәсіпорын сол
бизнес идеясын іске асыра алады ма деген сұрақ туады. Бұл сұраққа жауап
беру үшін кәсіпорынның тиісті экономикалық саласының жағдайы мен сала
шеңберіндегі кәсіпорынның салыстырмалы жағдайын анализдеу керек. Анализдің
осы түрі инвестициялық жобаның анализі мен құрастырудың алдын ала кезеңінің
мазмұнын құрайды. Батыстық жоба анализінің тәжірибесінде келесі
критерийлерді қолдануға негізделген:
* Саланың пісіп жетілуі;
* Кәсіпорынның бәсекеге бейімділігі(оның нарықтағы жағдайы).
Саланың пісіп жетілуін, оны даму жағдайының төрт түрінің біреуіне
жатқызуымен қалыптасқан: эмбрионалдық, өспелілік, пісіп жетілген немесе
ескірген(табл. 3.3.1).
Екінші критерийге сәйкес кәсіпорынның тиісті сала шеңберінде оның
бәсекеге бейімділігін құру керек. Басқаша айтқанда тауар мен қызметтерінің
мақсаттық нарығында берілген кәсіпорынның басқа кәсіпорындарымен
салыстырмалы жағдайын анықтау. Кәсіпорынның негізгі алты жағдайларын
қолданады: доминировать ететін, мықты, жағымды, тұрақсыз, әлсіз, өмір сүре
алмайтын.
Кәсіпорынның пісіп жетілу критерийсі мен бәсекелік мүмкіндіктерін
сәйкестіру арқылы кәсіпорынның өмір сүру циклының матрицасын құруға болады,
және ол матрица конструктивті сипатта болады: кәсіпорынның жағдайын
қалыптастырып қана қоймай ары қарай дамуындағы қағидалық кеңестер береді.
Жобаның алдын ала кезеңінің анализінің соңғы нәтижесі көрсетілген
критерий бойынша нақты бір кәсіпорынның жағдайын құру болып табылады, яғни
берілген кәсіпорынның матрицадағы нақты қандай торына жататындығын
білдіреді.
Алдын ала кезеңінің анализі уақыт бойынша ұзақ болмауы керек және
алдын ала кезеңінде жасалатын қорытындылар сапалық бағаларында жиналады.
Сонымен қатар бұл кезең келесі екі себептері бойынша керек:
• стратегиялық инвестормен ары қарай қатынасындағы саланың пісіп жетілуі
мен кәсіпорынның бәсекелік жағдайы туралы сұрақтар міндетті түрде
козғалады және бұған алдын ала дайындалу керек;
• егер кәсіпорынның басқарушылары(менеджерлері) анализге назар
аудармаса, онда стратегиялық инвестор бұл жұмысты өзі қатырып, оң
нәтижелерге келмеуі мүмкін.
Кесте 3.3.1
Пісіп жетілуінің кезеңі
Эмбрионалдық Өспелілік Пісіп Ескірген
жетілген
Күннің көмегіменВидеокассетталар Кемесоғу(Еуропа)
Энергетика өндірісі
Көмірді қазып
алу(АҚШ)
Үй компьютерлері Сағат
өндірісі
Велосипед
өндірісі

Экономика салаларының пісіп жетілуінің мысалдары

Жобаның көптүрлілігіне қарамай олардың анализі әдетте кейбір жалпы
сызбаларға сәйкес келіп, коммерциялық, техникалық, қаржылық, экономикалық
және институционалдық жобаның орындалуының бағалайтын арнайы
бөлімшелерден тұрады. Тәртібі дұрыс жоба стратегиялық инвестордың көзқарасы
бойынша тәуекелді анализдеуімен біту керек. Бұдан сызбада қолданылатын
Жоба қабылданбайды резолюциясың шарттық мінезде болады. Жобаның
қабылданбауы бастапқы түрінен болу керек. Сол уақытта жобаның түрі өзгеру
мүмкін мысалы, оның техникалық орындалмауы жағынан және модификацияланған
жобаның анализі басынан басталу керек.
Жобаның коммерциялық орындалуының анализі. Қағида бойынша маркетингтік
анализдің мәні екі қарапайым сұрақтарына жауап беруінде байланысты:
1) Жобаның іске асқанының нәтижесі болып табылатын өнімді сата
алаламыз ба?
2) Бұдан біз инвестициялық жобаны ақтау үшін жеткілікті көлемде
пайданы ала аламыз ба?
Статистикалық мәліметтері бойынша соңғы жылдарда үшінші әлем
фирмаларының банкротқа ұшырауының дәрежесі 80% құрайды. Банкротқа
ұшырауының негізгі себебі – маркетингтің жеткілікті болмауында.
Маркетингтік анализдің базалық сұрақтары келесідей:
1) Жоба қандай нарыққа фокусталған? Халықаралық немесе ішкі нарық па?

Жоба халықаралық пен ішкі нарық арасында балансты ойластырады ма?
Егер жоба халықаралық нарыққа мақсатталған болса, онда оның
мақсаты мемлекеттің саяси қағидалық шешімімен сәйкес келеді ме?
Егер жоба ішкі нарыққа фокусталған болса, онда оның мақсаттары
мемлекеттің ішкі саясатына жауап береді ма?
Егер жоба мемлекеттің саясаты мен келіспейтін болса, онда оны
ары қарай қарастыру керек па?
Жобалар қызмет етіп жүрген нарықта іске асатындықтан, жобалардың
ішінде олардың мінездемесі келтірілген болу керек. Маркетингтік анализі де,
тұтынушылар мен бәсекелестерін қосуға тиісті. Тұтынушыладың анализі
тұтынушылардың сұранымын, нарықтың потенциалды сегменттері мен сатып алу
құбылысының сипаттамасын анықтау керек. Ол үшін жоба құрастырушысы нарықты
бөлшектеп зерттеп және оған әсер ететін институционалды шектеулерді мен
нарық құрылымының шеңберінде негізгі бәсекелестерін анализдеу керек.
Макркетингтік анализ нәтижесінің негізінде маркетингтік жоспар құрылады. Ол
жоспардың ішінде өнімді өңдеу жоспарының стратегиясы,баға қалыптасуы,
тауардың нарыққа жылжуы мен өтуі анықталуы тиіс. Бұл аралас маркетингтікң
элементтері біртұтасып және нарықта өнімге неғұрлым бәсекеге қабілетті
жағдайын қамтамасыздандыру керек. Маркетингтік жоспар фирманың басқа да
шығаратын өнімдерінің бар болуын және фирманың іскерлігінің
ұйымдастырушылық, қаржылық, өндірістік және қатамасыздандырушылық
аспектілерін есепке алу керек. Маркетингтік жоспар шеңберінде мүмкіндігінше
бәсекелестерінің әрекеттерін және осы жоспардың орындалу мүмкіндігіне оның
келесі әсерлерін болжау керек.
Маркетингтік анализдің ішіне сұранысты болжау кіреді. Инвестициялық
жобаны құрастырған кезде жобаның дәлдігін тілеген дәлдікке жету
шығындарымен салыстырудың арқасында оны анықтау керек. Шешім қабылдау
процесі анықталмаған жағдайларда іске асса да, дұрыс болжау арқасында осы
анықталмаған жағдайдың дәрежесін азайтады.
Инвестициялық жобалаудың маркетингтік аспектілерінің барлығын қарастырып
бітіре алмайтындықтан, маркетингтің негізгі мағыналық бөлімдеріне
тоқталайық. Маркетингтің барлық сұрақтарының шешілуі келесі блоктарды бөліп
алуы көрсетеді: нарық анализі, бәсекелік ортасының анализі,өнімнің
маркетингтік жоспарын құрастыру. Атап көрсеткен бөлімдердің қолданылатын
ақпараттардың шынайы болғаны керекті шарт болып табылады. Төменде
көрсетілген блоктардың қысқаша мінездемесі көрсетілген.
Нарықты зерттеу мақсаты – тұтынушылардың сұранымын анықтау, маркетинг
бойынша шешім қабылдауын жеделдету және нарық сегменттері мен сатып алу
процесін сапаны жоғарлату үшін анықтау. Сұрыныс пен өнімді өткізу
анализінде келесі сұрақтар қарастырылу керек:
• Потенциалды сатып алушы кім?
• Өнімді сатып алуының себептері қандай?
• Сатып алу қалай жүргізіледі?
• Қандай ақпараттар керек және оларды қалай жинауға болады?
Нарықты құрылымды зерттеуді бәсекелестерін анықтаумен бастау керек,
олар мемлекеттік немесе жеке кәсіпкерліктік, жергілікті, ұлттық немесе
халықаралық компаниялар ма, әдеттік па, әдеттік емес па, маркиралған немесе
маркиралмаған өнімдер ма. Нарыққа енген жаңа қатысушылардың(болашақ
бәсекелестері) мүмкіндіктері мен мағыналарын бағалау керек және тауар
алмастырушылар тарапынан(мысалы, мақта мен синтетика, алкогольсыз сусындар
мен жеміс-жидек шырындары) бәсекені бағалау керек. Міндетті түрде жауап
беретін негізгі сұрақтары:
Берілген өнімнің нарықтық құрылымы қандай?
Берілген салада бәсекенің базасы қандай?
Бәсекелік ортаға институционалды шектеулер қалай әсер етеді?
Маркетингтік жоспар жобаның құрамдас бөлігі болу керек. Оны
құрастырған кезде маркетолог келесі сұрақтарға жауап беруі тиіс:
* Өнім қаншалықты түрде жақсы өңделген?
* Бағақалыптастыру стратегиясының дұрысы анықталды ма?
* Тауардың нарыққа жылжу стратегиясының дұрысы анықталды ма?
* Өнімді өткізу жүйесі сатушы мен сатып алушы арасында тиімді байланысты
қалыптастырады ма?
* Аралас маркетингтікң элементтері істі жүргізіп отырған біртұтас
маркетингтік жоспарға біріктірілді ме?
Қорыта келгенде маркетингтік бөлім жобаларды анализдеуінде мағынаны
анықтайды, өйткені жобаның өмір-сүруін бағалау үшін керекті нарықтық
ақпараттарын алуға мүмкіндік береді. Сапасыз маркетингтік анализінің
нәтижесінде фирма мағыналы құралдарын жаратып, қамтамасыздандыру мен өнімді
өткізу операцияларын іске асыруын күшейтікенімен, күтетін ұтысына ешқашан
жете алмайтын жағдайлар өте жиі кездеседі.
Қаржылық анализі. Инвестициялық жобаның берілген бөлімі-неғұрлым көлемді
және күрделі еңбекті. Бұл сұрақтың қалыптасқан жағдайына бөлек тақырыптары
арналады. Қаржылық анализі сұрақтарының кешендерімен байланысқан сұрақтарды
қарастырайық. Инвестициялық жобалаудың қаржылық бөлімнің жалпы нұсқасы
қарапайым тізбегіне негізделген:
Кәсіпорынның 3(одан гөгі 5 жыл жақсы) жыл істеп келген қызметінің
қаржылық жағдайын анализдеу.
Инвестициялық жобаны дайындаған мерзімінде кәсіпорынның қаржылық
жағдайына анализ жасау.
Өнімнің негізгі өндіріс түрлеріне шығынсыздығына анализ жасау.
Инвестициялық жобалау процесінде пайда мен ақша ағымдарын болжамдау.
Инвестициялық жобаның тиімділік бағасы.
Кәсіпорынның бұдан бұрыңғы қызметі мен ағымдағы жағдайының қаржылық
анализі әдетте кәсіпорынның пайдалалығы мен оның басқару тиімділігіне,
несиеқабілеттілігіне, ликвидтігін көрсететін негізгі қаржылық
коэффициенттерінің интерпритациясы мен есептеулеріне келтіріледі. Әдетте
бұл қиындықтарды туғызбайды. Қаржылық бөлімде кәсіпорынның негізгі қаржылық
есеп берулерін өтіп кеткен жылдардағы негізгі көрсеткіштермен салыстыруды
ұсыну маңызда болып табылады. Егер, инвестициялық жоба батыстық
стратегиялық инвесторды тартуға дайындалса, онда қаржылық есеп беруін
инвесторды тартқан батыс мемлекеттің форматтарына келтіру керек..
Шығынсыздық анализінің ішіне негізгі өнімдерді шығару мен өткізудің
өзіндік құн құрылымының анализінің жүйелік жұмысы кіреді және барлық
шығындарының айнымалыларға(өндіріс көлемі мен сату көлемінің өзгеруімен
өзгереді) мен тұрақтыға(өндіріс көлемі өзгеруімен өзгермейтін) бөлінуі.
Шығынсыздық анализінің негізгі мақсаты-шығынсыздық нүктесін анықтау, яғни
пайданың нольдік мәніне сәйкес келетін тауар көлемін сату.
Шығынсыздық анализінің маңыздылығы нақты немесе жоспарланған пайданы
инвестициялық жоба процесінде шығынсыздық нүктесі мен кәсіпорынның пайданы
алып келетін іскерлігі сенімінің кейінгі бағасымен салыстыруында
негізделген.
Жобаның қаржы бөлімінің неғұрлым жауапкершілігі мол бөлімшесі оның
жеке инвестициялық бөлімшесі болып тбылып,мыналарды қамтиды:
* кәсіпорынның жоба бойынша инвестициялық қажеттіліктерін анықтау;
* инвестициялық қажеттіліктердің қайнар көздерін орнату(және арықарайғы
ізденіс);
* инвестициялық жобаны іске асыру үшін тартылған капиталдың құнын
бағалау;
* жобаның іске асуы арқасында пайда мен ақша ағымдарын болжау;
* жоба көрсеткіштерінің тиімділігінің бағасы;
Жобаның іске асу мерзімінде оның ақталу сұрағының бағасы әдістемелік
жағынан өте қиын болып келеді. Жобаның іске асқанынан алынатын ақша
ағыстарының көлемі "ақшаның құны уақыт өтуіне қарай" деген қағидасының
ескерілуімен сомалық инвестицияны жабу керек. Бұл принцип бойынша:
"Доллардың қазіргі құны бір жылдан кейінгі алынған доллардың құнынан үлкен"
, яғни бір жыл кейін алынған әр-бір жаңа ақша ағысы, бір жыл ерте алынған
оған көлемі тең ақша ағысынан мағыналығы кем. Ақша ағысының мағынасын
уақытша өлшейтін мінездемесі ретінде инвестициялық жобаның іске асқанында
акша ағыстарын инвестицияландырғанынан алатын табыстылық нормасы көрінеді.
Сонымен, жоба қаржылық критерий тұрғысынан қабылданады, егер
инвестициядан тарайтын сомалық ақша ағымы жоғарыда сипатталған феноменнің
ескерілуімен оның шамасын жабатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.