КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛ ФОРМАЛАРЫ

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
І КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛДЫҢ ФОРМАЛАРЫ 3
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны 3
1.2 Кәсіпкерлік капиталдың қалыптасу көздері 8
ҚОРЫТЫНДЫ 12
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 16

КІРІСПЕ

Капитал (ағылшынша — бас мүлік, бас сома, латынша — ең басты) —
экономикалық ғылымның ең маңызды категорияларының бірі, нарықтық
шаруашылықтың қажетті элементі.
Тауар өндірісі пайда болып қалыптасқаннан бері, капитал мынадай тарихи
формалар алған: сауда капиталы (көпес капиталы түрінде), — тарихи
капиталдың ең көне еркін формасы, өсімқорлық, осыдан кейін — өнеркәсіптік.
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д. Рикардоның еңбектерінде
зерттелген.
Капиталдың формаларымен экономикалық мектептердің қосарласып дамуы бұл
категорияны тұңғыш зерттеушілердің — меркантилистер және физиократтар оған
сыңар жақты қарауының себебі болды.
Капитал категориясына ең толық жан-жақты зерттеуді өзінің Капитал
(1867 ж.) деп аталған еңбегінде К.Маркс жүргізген. Капиталдың қызмет
етуінің нақты формаларын зерттеумен қатар, ол оның мәнін, мазмұнын айқындап
көрсетеді. К.Маркс капиталды зат деп қоймай, ол оны қозғалыс деп
тұжырымдады. Капитал экономикалық ғылымның тарихында капиталды
капиталистер мен жалдамалы жұмысшылар арасындағы ерекше белгілі тарихи
қоғамдық қатынастар деп көрсетті. Осымен қатар Маркс капиталдың заттық түрі
болады деп көрсетті - станок, машина, шикізат т.б. түрінде.

І КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛДЫҢ ФОРМАЛАРЫ

1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны

Экономикалық теорияның классиктері капиталдың алғашқы қорлануын,
капитализмнің қалыптасуының бастапқы кезеңі деп тұжырымдады.
Капиталдың алғашқы қорлануы (previos accumulation) өзіндік еңбекке
негізделген индивидуалдық жеке меншікті жою процесі, жұмысшыларды өз
еңбегінің шарттарына меншікті шектеу процесі. Ол бір жақтан, тікелей
өндірушілердің тек қана жұмыскерге — идеалдық жұмыскерге, екіншіден,
қоғамдык құрал-жабдықтар мен өмір сүруге қажет құралдардың капиталға
алмасуы болып табылады.
Бұл жағдай Еуропада XVI-XVІІІ ғғ. орын алды. Сол замандағы
кәсіпкерліктің барлық нысанының жандана дамуы, белгілі экономикалық және
әлеуметтік шарттарды, жағдайларды талап етті. Miнe, капиталдың алғашқы
қорлануы кәсіпкерліктің әлеуметгік-экономикалық базасының қалыптасу
шарттарын өмірге әкелді. Бұл пайда бола бастаған буржуазия табының барлық
кәсіпкерлік қабілетгеріне жол ашты.
Біріншіден, еңбек бостандық алып, жалдама жұмыскерлер табы қалыптаса
бастады. Ал еңбек шарттары мен өмір сүруге қажет игіліктерден шектелген,
тек өздерінің жұмыс күшін сатып қана күнін көретін адамдардьң көбеюі - бұл
капиталистік өндірістің дамуының өте маңызды шарты болады.
Капиталдың алғашқы қорлануының экономикалық негізін шаруалар мен
қолөнершілердің жаппай экспроприациялануы құрайды. Тауарлық-ақша
қатынастарының дамуы, ұсақ өндірушілердің іріктеліп жіктеле беруін күшейте
түсті, ұсақ колөнершілер мен шаруалар ыдырай бастады. XVI-XVIII ғғ. батыс
Еуропада мемлекет бірнеше заң қабылдау арқылы жұмысшы табының қалыптасуына
елеулі ықпал етті. Бұл зандар тарихқа экспроприацияланғандарға қарсы қанды
зандар атымен кірді. Өйткені бұл зандар экспроприацияланған өндірушілерді
жалданып жұмыс істеуге зорлықпен көндіруді көздеді және оларды капиталистік
еңбек тәртібіне бағындырды.
Екіншіден, елдің ішкі жағында экономикалық бостандыққа ие болған
жерлер пайда болды және шетелдерден территорияларды басып алып, оларды
отарға айналдыру кең өріс алды. Бұған Англияның тарихы классикалық мысал
бола алады - бұнда лендлордтар шаруалардың жерін тартып алып, қоршап
тастау әдісін жүргізді, осымен қатар отарлардан жерді тікелей тартып алу
кең өpic алды.
Үшіншіден, капиталдың барлық нысандары - сауда, өсімқорлық,
өнеркәсіптік - екпінді дамыды. Осымен бірге ақша түрінде, өндірістік құрал-
жабдықтар түрінде қорлану жүріп отырды.
Өнеркәсіптік буржуазияның қалыптасуының алғашқы қадамдары, мүліктік
жіктелумен байланысты, қолөнершілер ортасында дами бастаған. Бөлініп,
кәсіпкер бейнесін алған, аса бай цех шеберлері және саудагерлер - сатып
алушылар, ыдыраған ұсақ өндірушілердің жалдама еңбегін пайдалануды
кеңейтті. Бірақ бүкіл әлемдік нарықтың дамуы, капиталды қорландыру қарқының
жоғарылатуды талап етгі. Осы міндетті жүзеге асыру үшін мемлекеттің үкімет
ақпараты кең пайдаланылды.
Капиталдың алғашқы қорлануын тездетуге, отарлық, соғыстар мен басып
алған отарлар халқын шексіз тонау, мемлекет қарызы мен салық жинаудың өсуі
өз үлесін қосты.
Бюджет тапшылығын жою үшін мемлекет ақша капиталының иелері арасында
ірі сомаға заем орналастыратын болды. Бұл мемлекетке қарыз беруші бейнесін
алған буржуазияға, үкіметтің міндеттемелеріне сәйкес төленетін, елеулі
көлемдегі проценттерді иелеуіне мүмкіндік берді. Мемлекет несиесінің дамуы
құнды қағаздардың, биржалық ойындардың дамуын жандардырды.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызды құралы болып протекционизм
жүйесі қызмет етгі. Сыртқы сауда саясаты импорттық баж салығының жоғары
болуын талап етті. Бұл басқа елдерден келетін тауарларға шек қоюға және
өнеркәсіп тауарларын осы елден сыртқа шығарғаны үшін сыйлық төлеуге жол
ашты. Бірнеше елдерде өнеркәсіп шикізаттарын сыртқа шығаруға тікелей тыйым
салынды; жаңа өндіріс ашқан кәсіпкерлерге алғашқы капитал тікелей қазынадан
ірі ақшалық субсидия нысанында құйыла бастады.
Капиталдың алғашқы қорлануын дайындап дүниеге әкелген өндіргіш
күштердің дамуы, тауар-ақша қатынастарының өсуі және шамамен кең дамыған
ұлттық нарықтардың қалыптасуы болды.
Әр елдердегі капиталдың алғашқы қорлануының негізгі заңдылықтарының
баршасына тәң ортақ белгілерінің болуы, оның осы елдердің әрқайсысьна тән
нақты нысаңдарының болуын жоққа шығармайды.
Бүгінгі біздің елдің басындағы өтпелі кезеңді кейбіреулер капиталдың
алғашқы қорлану процесімен теңдестіреді. Бірақ бұл процестер бір-бірімен
толық үйлеспейді. Бүгінгі Қазақстан директивтік баға белгіленуіне және
ресурстардың орталықтан бөлінуіне негізделген әміршіл-әкімшіл жүйеден,
реттеудің нарықтық әдістеріне көшу кезеңінде отыр. Міне осы жағдай,
капиталдың алғашқы қорлану процесінен, дәстүрлі ұғым бойынша, негізгі
айырмашылықты белгілейді.
Бұларға ортақ қасиет, ол жеке меншік түрінде жаңа материалдық негізде
кәсіпкерлер табының қалыптасуы. Бұның ішкі және сыртқы қайнар көздері бар.
Ішкіге алдымен жекеше өндіру жатады. Ол мемлекеттік меншікке келесі
әдістер арқылы бөлуге мүмкіндік береді:
• өнеркәсіптің ауыр (бұның ішінде әскери-өнеркәсіп кешені) және жеңіл
салаларындағы қаражаттарды екіншінің пайдасына сәйкес қайта бөлу;
• капиталды қызметтер мен сауда сферасында шоғырландыру;
• жерді және табиғи ресурстарды отын-қуат кешендерінің және басқа да
қуат сақтаушылардың өз еркімен өзіне қаратып алуы;
• таңдаулы (элиталық) кәсіпорындарға және оның иелеріне бартерлік
айырбас жүргізулері үшін олар өндірген өнімнің бір бөлігіне жарлық ету
құқын беру;
• сыртқы сауданы ырықтандыру (либерализация) нәтижесінде түскен
пайданы шетелдермен сауда жасайтын фирмалардың алуы;
• челнок импортынан түскен табысты алу;
• мемлекеттің кейбір мекемелерге елімізге шеттен келген спирт, арақ,
темекі өнімдері үшін тағайындалған салықтық жеңілдіктерді беруі;
• коррупция, рэкет, көлеңке экономика және т.б. Сыртқы қайнар
көздеріне шетелдерден келіп жатқан несиелер жатады.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызы мынада: осы процесс барысында
кәсіпкерлер үшін барлық өндіріс факторларына еркін жол ашылады. Бұлар тауар
формасын алады және өздерінің кәсіпкерлік қабілеттерін жүзеге асыруға
мүмкіндік береді.

1.2 Кәсіпкерлік капиталдың қалыптасу көздері

Капиталистік экономикалық қатынастардың дамуы капитал категориясын әрі
қарай зерттеуді талап етті: жаңа концепциялар мен ой-пікір, тұжырымдардың
пайда болуын тіледі.
Жақтаушылары басым көпшілік капиталға берілетін екі негізгі анықтаманы
қолдайды: бірінші — капитал деген құрал-жабдықтар жиынтығы (заттық
концепция), екінші — капитал деген ақша сомасы (монетарлық). Екі жақ та
капитал шаруашылықта пайда табу үшін қолданылады дейді.
Осымен катар капиталдар нарығы деген түсінік бар. Нарықтағы
сатушылар мен сатып алушылардың арақатынастарының объектісіне байланысты,
осы түсінікке анықтаманың екі варианты болуы ықтимал.
Бірінші вариант. Өндіріс факторлары нарығында капитал деп олардың
құндық өлшеміндегі физикалық капитал түсініледі: станоктар, машиналар,
ғимараттар т.б. Бұл жағдайда капиталдар нарығы өндіріс факторлары нарығының
бір бөлшегі болып табылады.
Капиталдар нарығының негізгі субъектілеріне бизнес сферасы және
хаусхолд сферасы жатады.
Факторлар нарығындағы капиталға сұраныс — бұл өздерінің инвестициялық
жобаларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін фирмалардың физикалық капиталға
сұранысы. Көрініс жағынан бұл фирманың инвестициялық жобаларына жұмсайтын
қаржы құралдары болып табылады.
Өндіріс факторлары нарығында ақшалай салым түрінде капиталы бар үй
шаруашылықтары бизнеске материалдарына сұраныс түрінде қолдануға өз
капиталын береді. Бұл үшін олар салынған қаражаттарға процент түрінде табыс
алады.
Физикалық капиталдың фирма меншігіне айналуына, немесе, оның уақытша
пайдалануға берілуіне байланысты, төлемдер екі түрге бөлінеді: капитал
қызметтерінің толымсыздығы (пайдалану бағасы) үшін төлем және капиталдық
активтер (сатып алу-сату бағасы) үшін төлем болып белінеді.
Капитал қызметтерін пайдалану құны капиталдың ренталық (прокаттық)
бағалануы болып табылады. Бұл нарықтық котифқа түрін, немесе, фирманың
капиталдың бір бөлігін жалға алғаны үшін оның иесіне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.