Өндіріс, оның мәні, факторлары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
1 Өндіріс, оның мәні және факторлары 3
2 Ресурстардың шектеулілігі және оларды талдау мәселелері 6
3 Қоғамдық өндірістің натуралды және тауарлы түрлері 7
4 Қоғамдық өндірістің құрылымы 9
ҚОРЫТЫНДЫ 11
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 12

КІРІСПЕ

Адам мен қоғам өмірінің негізінде шаруашылық қызмет өндіріс жатыр.
Қоғамдық өндіріс мәселесі экономикалық теорияның бастапқы негізін
құрайды. Адамзат баласының тіршілігінің негізін қалайтын да қоғамдық
өндіріс. Ол материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбас және тұтыну
процесін қамтиды. Өндіріс процесінің қоғамдық формасы қандай болса да, ол
әйтеуір үздіксіз процесс болуға, яғни оқтын-оқтын сол бір сатылардан қайта-
қайта өтіп отыруға тиіс. Қоғамның тұтынбай отыра алмайтыны сияқты, ол
өндірмей де отыра алмайды.
Тарихты материалистік жолмен ұғыну мынадай қағидаға сүйенеді:
өндірістен соң оның өнімдерін айырбастау да әрбір қоғамдық құрылыстың
негізі болып табылады, тарихи өмір сүретін әрбір қоғамда өнімдерді бөлу,
сонымен бірге қоғамның таптарға немесе топтарға бөлінуі, қоғамның нені
өндіретініне, қалай өндіретініне және өндірілген бұл өнімдердің қалай
айырбасталатынына байланысты. Өмірде болып жататын барлық қоғамдық
өзгерістер мен саяси төңкерістердің негізгі себептерін адамның ақыл-ойынан,
олардың ақиқат пен әділеттілікті түсіну деңгейінен, философиядан іздемеу
керек, оны өндіріс пен айырбас әдісінде орнаған өзгерістерден, сол заманның
экономикасынан іздеу керек. Міне, бұл елімізде болып жатқан экономикалық
саяси-әлеуметтік сілкіністер мен өзгерістердің баршасына да тікелей
қатысты. Оны тек осылай түсінуге болады. Қоғамдық өндірістің адамзат
өміріндегі орны мен рөлі ерекше. Егер өндірісті бір жыл түгіл, бірнеше апта
тоқтататын болса, адамзат аштықтан құрып кеткен болар еді. Қазіргі таңда да
рынокты қалыптастыруда қоғамдық өндіріс зор маңызға ие болып отыр. Қоғамдық
өндіріс, жоғарыда атап өткеніміздей өндіргіш күштер мен өндірістік
қатынастардың бірлігі.

1 Өндіріс, оның мәні және факторлары

Өндіріс — бұл қоғамның дамуы мен өмір сүруі үшін қажетті материалдық
және рухани игіліктерді құру процесі. Өндіріс ұғымы жалпы алғанда — бұл
абстракция, бірақ ақылға сыйымды абстракция, себебі ол шын мәнінде
жалпылама мағынаны білдіреді және өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс
сияқты жиынтық өндірісте көрінеді.
Өндіріс бір мезгілде тұтыну процесі де бола алады. Өсімдік химиялық
элементтерді тұтына отырып, өзін-өзі ұдайы өндіреді. Адам тамақтану
процесінде өзінің тәнін ұдайы өндіреді. Өнеркәсіп өндірісі жұмыс күшін,
шикізат пен материалдарды тұтына отырып, материалдық игіліктерді ұдайы
өндіреді. Тұтынусыз — өндіріс процесі жоқ. Өндіріс процесі тек қана үш
факторлардың — адамның жұмыс күші, еңбек заты мен еңбек құралдары — өзара
іс-әрекеті арқылы (бұл К. Маркс бойынша) жүзеге асуы мүмкін. Бірінші фактор
жеке түрде жүзеге асса, екінші мен үшіншісі — өндіріс процесінің заттық
факторы ретінде іске асады. Осы жағдайды ескере отырып, К.Маркс былай
жазған: Қоғамдық өндіріс түрлері (нысандары) қандайда болмасын — жұмысшы
мен өндіріс құрал-жабдығы үнемі оның факторы болып қалады.
Жұмыс күші — бұл адамның дене және рухани қабілеттілігінің жиынтығы
және оны өндіріс процесінің материалдық игіліктер мен қызмет көрсетуінде
қолданады. Өндіріс процесі жүзеге асуы үшін, жұмыс күші әрбір кезде іс-
әрекетте болуы қажет, басқаша айтсақ, тұтынылуы керек.
Қазіргі кезде еңбек затының өзі көп жағдайда бұрынғы еңбектің өнімі
болып табылады. Мысалы, машина жасау зауытындағы металл, құрылыстағы
цемент, тоқыма фабрикасындағы мақта және т.б. Бұлардың барлығы түптеп
келгенде табиғат қорынан алынады. Еңбек құрал-саймандары адамның табиғи
мүшесінің жалғасы ретінде жүзеге асады және оны еңбек процесінде қолданады.
Еңбек құрал-саймандары бұл әртүрлі механизм мен машина, инструмент пен
қажет тетіктер, двигатель, жеткізетін құрылым және т.б. нәрселер. Еңбек
құрал-саймандарының даму деңгейі көп жағдайда өндірісте жүзеге асатын
адамдардың арасындағы қатынастар көрсеткіші болып табылады. Машина өндірісі
жағдайында механикалық еңбек құралдары үш компонентті машина жүйесінде
дамыды: жұмыс машинасы, двигатель, жеткізетін құрылым. Ғылыми-техникалық
революция бұған жаңа компонентті қосты — электронды басқару құрылымын және
ол ой еңбегі қызметінің формалды икемге келетін жұмысын атқарды. Осы
компонентті қолдана отырып, жұмыскер жайлап тікелей өндіріс процесінен
шығады және онымен қатар тұрады. Нәтижесінде технологияда түбегейлі
өзгереді.
Еңбек заты мен құрал-саймандар бірге өндіріс құрал жабдықтарын
құрайды.
Әрбір адам жеке жұмыс істейді, бірақ барлық еңбек процесі ұжымда,
қоғамда жүзеге асады. Өндіріс әрқашан қоғамдық сипат алып, оның екі жағы
болады: өндіргіш күштер және өндірістік қатынастар.
Өндіргіш күштер — бұл өндіріс құрал-жабдықтары, ең алдымен еңбек
құралдары, сонымен қатар материалдық игіліктерді өндіретін адамдар. Адамдар
қоғамының басты өндіргіш күші, олар ғана өндіріс құрал-жабдығын іске
қосады. Өндіргіш күштерде ерекше орынды жер алады. Кейбір салаларда ол
еңбек заты (қазба өндірісінде) ретінде қолданылады, басқасында — басты
еңбек құралдары (ауыл шаруашылығы) ретінде.
Келтірілген өндіріс факторының классификациясы мәңгі қатып қалған
болып табылмайды.
Мысалы, маржинализм теориясының топтауынша, төрт өндіріс факторы бар:
жер, еңбек, капитал және кәсіпкерлік қабілеттілік.
Жер табиғи фактор ретінде қарастырылады. Бұған табиғат байлықтары,
пайдалы қазбалар қоры, орман мен жыртуға жарамды жерлер және т.б. жатады.
Капитал — бұл машина, құрал-жабдықтар, қойма, көлік және байланыс
құралдары.
Еңбек адамның ақыл-ой және дене қызметтерін көрсетеді. Адам еңбегі
әрқашанда ойланып істелетін, мақсатқа сәйкес қызмет, ал жануарлар соқыр
сезімге бағынып әрекет етеді. Ең нашар сәулетшінің, — деп жазды К. Маркс,
ең шебер арадан артықшылығы сонда - сәулетші балауыздан ұя салмас бұрын бұл
ұяны алдын-ала жобалап алады.
Кәсіпкерлік қабілеттілік - арнайы өндіріс факторы ретінде өндірісті
ұйымдастыруда ынталылықты, төзімділікті және тәуекелдікті көрсетеді.
Батыстың қазіргі экономикалық теория мектептері, жоғарыда аталған
өндіріс факторларынан басқа, ақпараттық, экономикалық және экологиялық
факторларды да қарастырады. Экологиялық фактор экономикалық өсудің импульсы
ретінде жүзеге асады. Алайда, оның мүмкіндігі қоршаған ортаның ластануына
байланысты шектеледі.
Өндіріс процесінде адамдар бір-бірімен қатынаста болады. Бірақ, бул
қатынастар әртүрлі болады. Бір жағынан, бұл қатынастар: ұйымдастырушы,
адамдарды орналастыру — техникалық-өндірістік қатынастармен байланысты.
Екінші жағынан, бұл қоғамдық-өндірістік, яғни экономикалық қатынастар. Олар
меншік сипатымен, меншік қатынастарымен анықталады.
Өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар бір-біріне өзара әсер етеді.
Өндіргіш күштердің дамуы өндірістік қатынастардың жетілуіне ықпал етеді. Өз
кезегінде өндірістік қатынастар өндіргіш күштерді тоқтатуы немесе дамытуы
мүмкін. Өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың бірлігі өндіріс әдісін
құрайды. Әрбір өндіріс әдісіне өзінің экономикалық (өндірістік) қатынастары
сай келеді.

2 Ресурстардың шектеулілігі және оларды талдау мәселелері

Экономикалық теорияда экономикалық ресурстар деген ұғым бар.
Экономикалық ресурстар — бұл да өндіріс факторы, табиғатта пайда болады
және оны адамдар өндіреді. Оған: көмір, газ, мұнай, бензин, керосин, темір
рудасы, темір, болат, машина, станок, жабдық, үй және т.б. жатады. Адам
ресурстары — олардың еңбек әлуеті, кәсіпкерлік қабілеттілігі болмақ.
Планетамыздағы барлық экономикалық ресурстар шектеулі мөлшерде болады.
Мысалы, жер өте көп, бірақ жыртуға жарамды жерлер шектеулі мөлшерде ғана
бар. Жердің көптеген көлемін тау сілемі, орман, тундра, құм массивтері —
бос дала және т.б. алуда. Бұрындары қуатты пайдалы қазбалар болған жерлер
— оларды алудың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.