Қазақстандағы еңбек нарығы жағдайындағы жұмыспен қамту

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ 3
І ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДЫҚТЫҢ СИПАТТАМАЛАРЫ 4
1.1 Қазақстандағы еңбек нарығы жағдайындағы жұмыспен қамту 4
1.2 Өмір деңгейі мен кедейшіліктiң социологиялық мәселесі 10
ҚОРЫТЫНДЫ 13
Қолданылған әдебиет тізімі 15

КІРІСПЕ

Жұмыссыздық мәселесі қай уақытта, не қай елде болмасын әрқашанда
үлкен мәселердiң бiрi. Жұмыссыздықтың даму кезеңдерін генезисін тарихи-
әлеуметтік талдау ол осының негізінде өтпелі кезең кезіндегі
жұмыссыздық құрылымын, мәнін анықтау методологиясы жасалып отырады.
Жалпы жұмыссыздардың әлеуметтік жағдайының көрсеткішінің субъективті
анықтамасы беріліп, өтпелі кезең кезіндегі оның ерекшеліктерi
социологиялық талдау контекстінде жұмыссыздық мәселесі ретінде
философиялық, құқықтық, экономикалық, өнегелік, мәдениеттік,
демократиялық негіздері әртүрлі түрлері сыналып және олардың біздің
елімізге жақын сиапттамалары анықталып отырады.
Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастарға өтпелі кезең
кезіндегі жұмыссыздар болып табылады. Мемлекет пен жұмыссыздар
арақатынасының контекстінде өтпелі кезең кезіндегі жұмыссыздардың
әлеуметтік мәселесі болып табылады. Жұмыстың ғылыми-техникалық маңызы
жұмыссыздық мәселесінің республика үшін теориялық және тәжірибелік
актуалдылығымен негізделеді.
Өтпелі кезеңдегі қоғамның әлеуметтік құрлымының өзгеруін
бейнелейтін бұл – жұмыссыздық құбылысы. Оның құрлымдық, фрикциондық,
циклдық, жасырын, маусымдық, аймақтық деген түрлері көрінеді, ол
өзінің саласында еңбекке қабілетті халықтың өкілдерінің өмір деңгейі
мен сапасының төмендеуіне әкеліп тек өзін ғана емес, оның отбасының
мүшелеріне де әсерін тигізеді.
Жұмыссыздық – өндірістің дамуының өнімі, тұрақты элементі негізгі
жұмыссыздықты топтауды екіге бөліп көрсетуге болады: табиғи
жұмыссыздық; және мәжбүрлі жұмыссыздық.
Осы жұмыссыздықтың негізінде кедейшілік туындайды. Біздің қарастырып
отырған мәселеміз жұмыссыздық пен кедейшіліктің бір-біріне әсері болып
отыр.

І ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДЫҚТЫҢ СИПАТТАМАЛАРЫ

1.1 Қазақстандағы еңбек нарығы жағдайындағы жұмыспен қамту

Нақты аймақ немесе ел үшін әлемдік экономикадағы түбегейлі
өзгерістер жағдайында экономикалық өсу үлгісінің негізгі құру концепциясын
жасау үшін ескі стереотиптер керек емес. Жаңа ғылыми парадигманы іздеу оны
құрайтын элементтердің түсініктер, концепцияларын жаңартуды білдіреді
мұндай құраушы болып ғылыми-техниканың дамуындағы технологиялық қалыптасқан
дәстүрдің ауысып ата айтқанда ғылыми техникалық дамуының “қуып жетуші”
стратегиясы жалпы стратегиямен тығыз байланыста болу табылады. Жаңа
парадигманың негізгі еркшелігі болып түрлі теогряилырдыж жүйелік
интеграциясы табылады.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі индикаторы жалпы ішкі
өнім, дәлірек айтқанда адам басына шаққандағы жалпы ұлттық өнім инфляция,
жұмысбастылық және жұмыссыздық деңгей, орташа жалақы индексі оларда тығыз
байланысты. Мұнда жұмысбастылық пен жұмыссыздық әлеуметтік өзінің барлық
индикаторларымен өзара әрекет етеді.
Қазақстан Республикасын тәуелсіз егемен мемлекет ретінде қалыптасу
және оның халықаралық қауымдастыққа мүше болып бір жағынан, жұмыс бастылық
концепциясын автономды емес, ал экономикалық глобализация шеңберінде
қарастыруға талап етеді. Ал, екінші жағынан, жұмыс бастылықтың концепциясы
мен саясатын жасау оның артықшылықтарын таңдау республиканың әлеуметтік,
экономикалық және демографиялық дамуын есепке ала отырып жүзеге асыру
керек. Еңбек қатынастарының жедел реформасын елдің экономикалық өсуін
қажетті шарттарының бірі болып табылады.
"Бүкіл әлемдік форумдар мен ХЕҰ-ның жалпы ұсыныстары негізгі салушы
сипатқа ие және Республикадағы жағдайларға байланысты нақтылануы керек.
Қазақстан еңбек рыногындағы қысқа және ұзақ мерзімді жұмысбастылықтың
моделі туралы анық көзқарас керек. Оның бастапқы мазмұны мен мақсаты
экономикалық өсудің маңызды факторы ретіндегі толық жемісті жұмысбастылықты
қамтамасыз ету".
Жұмыспен қамтудың әлемдік экономикағы жағдайының нашарлауы
скептицизмді жұмысбастылыққа жетудің шын болуына күмәндануды туғызады.
Олар белгілі мөлшерлерде “жұмыс орындарын жасай экономикалық өсуді”
қамтамасыз ететін жаңа технологияларды енгізу негізінде, жұмысшылардың
жеке ірі фирмаларды реорганизациялау барысында жұмыстан босауы негізіндегі
өндірістегі құрлымдылық өзгерістің қарқындылығымен нығайды. Осыдан
технологиялық жұмыссыздық алдындағы қорқыныш пен қауіп пайда болады.
Мұндай күтулер және жақсы емес болжаулар болып жатқан процестерге
шаралар қолдануда талап етеді. Мұндай шаралар және ақылы жұмыс, сондай-
ақ ұлттық деңгейдегі тәуелдліктің алдын алу мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге
бағыталуы керек.
Жұмыскерлерің жұмыстан босау, жұмыс орындарының және еңбек
ресурстарының балансы да көп көңіл бөлінеді талап ететін мәселелер
нарықтық түрлену жағдайында жұмыстан босау экономиканың дестабилизациясы,
өндірістің құлдырау нәтижесінде болады жұмыс орындары мен жұмыс күшінің
барлық түрде балансының бұзылуы өсуде: салалық, территориялық және
кәсіби.
Қазіргі бағдарламаның құжаттарда толық емес түрде экономиканың
бейресми саласындағы жұмысбастылық есепке алынады. Осыдан оның орын мен
даму перспективаларын анықтау мүмкін емес. Жұмысбастылықтың белсенді
саясатының артықшылықтарын тандау мен оларды лезде жүзеге асыру, әсіресе
аймақтарда жүзеге асыру негізделуід талап етеді. Жұмысбастылық мәселелерін
шешудің қазіргі тәсілдері мемлекеттік меншікті жекелендірі, өнеркәсіптік
өндірістің шоғырландыруының жоғарылығын және оның Республикада орналасуынң
территориялық ерекшеліетері сияқты болып жатқан процестерді есепке алу
керек. Корпоративті индивидуалдық топтық жеке меншіктің дамуы қамтудың
реструтуризациясын және еңбек етудің кәсіпкерлік жалдану арқылы жұмыс
істеу, тауарлар мен қызмет өндірісіндегі өзін-өзін жұмыспен қамту ұсақ
саудамен айналысу түріндегі жаңа салалардың пайда болына әкеп соқты.
Жалпы еңбек ету саласы оның формаларының көп түрлілігіне қарамастан
қысқаруда, толық емес жұмысбастылық түрлері жұмыссыздық өсуде.
Республиканың жоспарлы – реттеуші экономикасында болған толық жұмыспен
қамту жүйесінен еңбек рыногына өту өте күрделі және қайшылықта өтті.
Жұмыспен қамту қатынастарын реттеуде өте күрделі мәселе қоғамның адамдарға
еңбек етуге кепілденген құқық беруден бас тарту және оларға минималды
қатаң регламенттелген. Жұмыссыздарды әлеуметтік қорғауда көмек беруді
қамтамасыз етуге көшу. Жұмыспен қамтуды реттеудегі осы бастапқы
принциптік ереженің іс жүзінде жүзеге асыруда рыногтық түрлендірудің әрбір
кезеңіде халықты жұмыспен қамтуға көмек беретін мақсатты шаралар жүйесі
қажет. Осымен бірге жұмыс берушілер мен жалдамалы жұмысшылардың әлеуметтік
еңбектік қатынастарының қайта бағытталу олардың рыноктық жағдайға бейімделу
процестері жүру керек.
"Еңбек ресурстарының экономикалық бецресми секторына үйлестіру процесі
күшеюде, тіркелінге жұмысбасытылықтың өсуі жүріп жатыр. Көп мөлшерлерде
еңбек саласындағы жасырындық деңгейінің өсуі мен қатар мәжбүрлік сипақа ие
болып отырған толық емес жұмысбастылық немесе жаырын жұмыссыздық орын
алуда.
Жұмысбастылықты реттеу стратегиясы тіркелген еңбек рыногындағы еңбек
қатынастарын басқару саласымен шектеліп қалмау керек, себебі оның
шеңберінен тыс еңбекпен қамтуды қажет ететін жұмысбыасты және юұмыссыз
адамдардың негізгі контингенті бар. Еңбек қатынастарын реттей стратегиясын
кешенді түрде жұимысбастылық саласын да еңбек рыногын да олар арасында
жүретін жұмыс күшін қозғалысы мен қайта құрылуын есепке ала отырып қамту
керек.
"Қазақстанның еңбек рыногының жаңа үлгісінің қалыптасуы көбінесе
жұмыспен қамтудың икемді формаларын өту мүмкіндіктеріне негізделді: ХЕҰ-ның
мамандары еңбек рыногының икемділік концепциясы жұмыспен қамтудыреттеудің
жаңа бағыты мек сенімді механизмі ретінде қарастырылады. Мұнда бастапқы жай
болып динамикалық өзгеріп отыратын экономикалық коньюктурасына қатысты
еңбек рыногының икемділігін жрғарылауы, еңбек қатынастарының жоғарғы
дәрежесі болып табылады".
Қазақстанда икемді еңбек рыногы өз қалыптасуның бастапқы кезеніңде
тұр. Толық емес жұмысбастылық немесе қысқарылға жұмыс уақыты, әкімшілк
ұсынысымен демалыс беру, жиі еңбек ақының сақталмау бар. Кәсіпорындардағы
жасырын жұмыссыздық ерікті емес, мәжбүрлік сипатқа ие болады. Жұмыспен
қамтудың осындай күйі, ұзақ уақыт болуы мүмкін емес сонымен көбінесе
банкротқа ұшырау мен кәсіп орындардың жойылуымен аяқталады.
Республикада өндірістік емес салалары мемлекеттік қаржыландыру
көмегінің қысқаруна бірінші кезекте денсаулық сақтау, ғылыми, мәдениет пен
өнер саласындағы қысқартылу себебі мен икемді еңбек рыногы мұнда да кең
таралуын алып келді. Жұмыспен қамтудың икемді формалары негізінен
қысқарылған, жұмыс уақытындағы толық емес, жұмысбастылық жұмысаптасы
әкімшілік ұмсынысы бойынша демалыс алу түрінде қолданылады. Икемді
жұмыспен қамтудың осы түрі пайдалану мәжбүрлік сипатта болады және
жұмыскерлер оны жағымсыз құбылыс деп қарайды. Қысқартылған жұмыс күні мен
аптасындағы жұмыс істеуді еңгізі тек еңбек ақы қорын икемдеуді ғана
емес, кәсіпорын, аймақ, еңбек потенцияалын толық пайдаланылмауын да
көрсетеді.
Өндірістің құлдырауы мен жасырын жұмыссыздық себептері кәсіпорындарда
ең алдымен материалдық қорын, электр энергиясын төлей алмайтын
тұтынушылардың, өткізу рыногының болмау және басқа экономикалық сипаттағы
себептерімен болатын жұмыс уақытының тұрып қалуы мен жоғалуы
негізнде болады.
Еңбек рыногын қамтамасыз ету оның сигменттенуі, бөлуі немесе
жекеленуімен қатар жүреді, себебі жұмыскүшінің ұсынысы мен сұранысы
біртекті емес компоненттері. Сұраныс мамандықтар, квалификациялар көбінесе
ерлер еңбегін қолдануға өндірістің қажеттілігімен анықталады. Ұсыныс
жұмыспен қамтылмаған халықтық әлеуметтік-демографиялық құрамы оның білімі,
мамандығы мен квалификациялық құрлымымен анықталады. Еңбек рыногындағы
жұмыс күші сұранысы мен ұсынысының теңдігінің тек сандық емес, сондай-
ақсапалық түрде де бұзылуы жұмыссыздық мәселесін шешуді қиындатады.
Республиканың еңбек рыногының үлгісі қалыптасу мен тұрақты даму
шынайы (нақты) болу үшін әртүрлілік пен аймақтық ерекшеліктерді,
динамикадағы жаңа тенденцияларды есепке алу қажет. Қазақстандық еңбек
рыногының қылыптасуының негізгі бағыттары мен даму жолдары халықтың
жұмыспен қамтылу саясаты мен артықшылықтарды таңдау мен заңды-құқықтық,
әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық реттеу механизмдерімен
анықтау қажет.
Жұмыспен қамтудың ұсынылған саясаты жұмыспен қамтуды экономикалық
рынок саласының динамикасына, аймақтық еңбек рыноктары дамуына сәйкес қайта
құрлымдандырылуға бағытталу керек. Жұмыспен қамту саясатын шартты
түрде белсенді және белсенді емес деп бөлуге болады. Бұл өз кезегінде
бірқатар себептерге байланысты. Олардың маңыздылары болып еңбек
рыногында және елдің қаржы мүмкіндіктерінің күрделенуі табылады.
Жұмыспен қамту және еңбек рыногындағы жағдайлары нашарлау жұмыспен
қамту саясатында іске жаралу шараларды қабылдауға ынталандырады, ал
жұмыспен қамту қорының қаржының шектелулері экономикалық дағдарысқа
байланысты жұмыссыздықтар мен олардың бәсеке жұмыспен қамту және бәсеке
қабілеттілігін жоғарылату бойынша белсенді шараларды жүзеге асыруға
мүмкіндік береді.
Жұмыспен қамтудың белсенді саясатын қамтамасыз етудің жеткіліксіздігі
жұмыссыз халықпен босатылатындарыды кәсіби оқыту мен қайта даярлау
жұмыспен қамтудың түрлі икемді формалары ұйымдамтыру қоғамдық жұмыстарды
кеңейту мүмкіндіктерін уақытша шектеуге мәжбүр етеді.
Әрбір аймақтағы еңбек рыногында әлеуметтік-экономика және
демографиялық дамытудың жергілікті ерекшеліктеріне сәйкес өз
артықшылықтарын анықтау керек. Жемісті жұмыспен қамту мүмкіндіктерін және
тіршілік ету құралдарының тұрақты бастауларын құру. Экономикалық
дағдарыс пен тұрақсыз еңбек рыногы жағдайында күрделі мәселе болып
табылады. Сондай-ақ, халықты жұмыспен қамту тиімділігі және Қазақстандағы
еңбек рыногындығы үсыныс пен сұранысқа тең мөлшерде ықпал етуге қол
жеткізу. Жұмысбастылықты жақсарту және жұмыссыздықты төмендету жолымен
іске асыру. Жұмыспен қамту саясатының негізгі мақсаты болып табылады.
Тек осындай жағдайда ғана экономиканың сауығуы мен жұмыспен қамту
саясатының жалпы әлеуметтік-экономикалық саясатқа интеграциясы мүмкін.
Халықты жұмыспен қамту, жұмыссыздықтың өсі темпін тоқтату
және республикадағы еңбек рыногын реттеу толғымен экономика мен рынокты
түрлендіруді реформалаудың жемісті аяқталуына байланысты. Бұл үшін
үкімет тұрғысынан жұмыспен қамту мәселелеріне арнайы бағдарламалар
арқылы жан-жақты материалдық және қаржылық көңіл бөлу қажет.
Республиканың халықты жұмыспен қамтумен тікелей байланысты бірінші
әлеуметтік-экономикалық міндеттерінің негізгі бағыттары келесілер:
– экономиканы реформалаудың созылып кеткен процесті аяқтау, барлы
салаларында, соның ішінде жұмыспен қамтуда рыноктық қатынастарды
қалыптастыру;
– өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық өндірістің құлдырауын тоқтату,
өндеу салаларын ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу кәсіпорындарын
құру негізінде экономика құрлымын жетілдіру, бұл қосымша жұмыс
орындарын енгізудің маңызды жолы.
Бұл үшін мыналар қажет:
– микро деңгейде экономиканы тұрақтандыру негізі ретіндегі
инвестициялық белседілікті жеделдету;
– отандық тауар өндірушілерді бүкіл әлемдік қолдау;
– мемлекеттік тұрғысынан өздері дағдарыстан шыға алмайтын шаруа,
фермерлік қожалықтарды қолдау (қаржы, материалдық: техника,
қосалқы бөлшектер, жанар-жағар май, тұқымдар т.б. льготалық-
несиелер, ұзақ-қысқа мерзімді);
– кәсіпкерлік іс-әрекеттің барылқ түрлеріне шағын бизнеске өзін-
өзі жұмыспен қамтуға мемлекеттік қолдау көрсету;
– халықтың жұмысбастылығын қамтамасыз ететін халықтық ұлттық
қолөнерді жандандыру;
– өндірістік және аулшаруашылық өнім арасындағы баға
диспаритетін біртіндеп жою;
– өндірістік және әлеуметтік инфра құрлымдарды, ауылдық жерде
жұмыспен қамтылмаған халық еңбегін пайдалану саласы ретінде
тұрмыстық қызмет көрсету объектілерін қалыптастыру мен дамуына
көмек беру;
– еңбек ақыны бірінші кезде экономиканы тұрақтануы мөлшеріне
байланысты минималды өмір сүру деңгейіне дейін, – минималды
тұтыну бюджетке дейін көтеру негізінде реформалау экономиканың
тұрақты нәтижесінде еңбек ақының өсуі рыноктық экономикадағы
бір жұмыс орнының 2–3 адамға бөлу, бөлшекті жұмыспен қамту сияқты
жұмысбастылық түрлерін кең қолдануға және әйелдер отбасылардың
екінші мүмкіндіктерінің еңбегіне қажеттіліктің төмендеуіне ықпал
етуге мүмкіндік береді.
Жұмыссыздық деңгейі өз еңбегін ұсынулар мен туғызулар қабылдайтын
бірқатар шешімдер нәтижесінде пайда болады.
Басқа елдерде сиқты Қазақстанның еңбек рыногының қалыптасуы
еңбек рыногының бүтін жүйесінің қалыптасуымен сипатталады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.