Тұтынушылар талғамы мен қалауы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Тұтынушылар талғамы2

Тұтынушылар қалауы3

Бюджеттің шектеулілігі6

Тұтынушылар таңдауы8

«Табыс-тұтыну» және «баға-тұтыну» қисықтары9

Табыс және алмастыру әсері12

Қолданылған әдебиеттер13

Тұтынушылар талғамы

Нарықтық жағдайда өндірістік өнімнің өсу қарқыны халықтың жалпы сұранысымен тығыз байланысты. Егер өндірілген өнімдер ұтымды бағамен сатылып жатса, онда осындай тауарларды өндіруге деген ынта арта түседі. Сондықтан, тұтынушылардың сұраныстарын зерттеп, олардың қандай заттарды сатып алғысы келетінін және қандай бағамен алғысы келетінін дер кезінде анықтаудың зор маңызы бар. Тұтынушылардың нарықтық ортадағы іс-әрекеттері «микроэкономиканың» тұтынушылар талғамы атты тарауында зерттеледі.

Тұтынушылар талғамын зерттеу үш кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңге тұтынушылардың көптеген тауарлар құрамының ішінен езіне қалаулысын қандай принциппен таңдау керектігі жөнінде мәліметтер келтіріледі. Осы тұрғыда, егер А, В, С тауарлар құрамы берілген болса, онда олардың ең жақсысын таңдау әр адамның кейбір ерекшеліктеріне байланысты болады. Сондықтан оны тұтынушылар қалауын анықтау кезеңі деп атаймыз.

Тұтынушылардың тауарлар құрамын дұрыс анықтауы олардың тек қалауларына тәуелді емес, өйткені өзі ұнатқан тауарларын сатып алуға тұтынушының қаражаты жетпеуі мүмкін. Демек, тұтынушының таңдауының қалыптасуына оның жалпы табысының шектеулі екендігі үлкен әсерін тигізеді. Егер табыс көлемі тұрақты болып, заттардың бағасы өсетін болса, онда тұтынушының сатып алу қабілеті кемиді. Бұл жағдай тұтынушының нарықтық ортадағы іс-әрекетін түбегейлі өзгертіп, оның талғамының басқаша түрде қалыптасуына әкеліп соғады. Сондықтан тұтынушылар талғамын зерттеудің осы екінші кезеңінде бюджеттің шектеулілігі және оның тұтынушының талғамына тигізетін әсері туралы мәліметтер қарастырылады.

Үшінші кезең тікелей тұтынушылар таңдауын зерттеуге бағытталады. Үшінші кезенде жоғарыда келтірілген тұтынушының нарықтық ортадағы іс-әрекетін шектейтін жағдайлар ескеріліп, тұтынушы қаражаты жететін және оған ең көп пайдалылық алып келетін тауарлар құрамы анықталады. Егер тұтынушыға ең көп пайдалылық алып келетін және оның бюджетін қанағаттандыратын тауарлар құрамы анықталатын болса, онда бұл жағдай тұтынушының теңдестік жағдайы деп аталады.

Тұтынушылар қалауы

Бір тауардың екінші тауарға қарағанда пайдалырақ екендігін анықтау үшін ешқандай өлшем бірлігін пайдалану мүмкін емес. Ол тек салыстырмалы түрде ғана айтылатын ұғым. Заттың пайдалылығы адамның қажеттілігін қаншалықты байланысты. Сондықтан ол әр адамның психологиясына, өмір сүру ерекшеліктеріне байланысты болады.

Жалпы жағдайда тауарлар құрамы берілген болса, онда оның пайдалылығын сан түрінде анықтау үшін пайдалылық функциясын қолданады. О л функция X, У тауарлары үшін былай жазылады:

U =U(x, y)

Бұл функция тұтынушы X, У тауарларын тұтынғанда қол жеткізетін ең жоғары пайдалылығын бейнелейді.

Егер пайдалылық функциясы тұрақты бір санға тең болса, немесе:

U = U(x, y) = С _о - const,

онда жазықтықта бұл функцияның графигі 4. 1-суретте бейнеленгендей болады. Ол талғамсыздық қисығы деп аталынып, бірдей пайдалылық әперетін тауарлар құрамының жиынтығын көрсетеді. Мысалы, тұтынушы бір аптада X және У тауарларын тұтынады деп жорамалдайық. X - алма, У - алмұрт болсын.

X - алма саны;

К - алмұрт саны.

4. 1-кестеде 4. 1-суретті салуға негіз болған мәліметтер жинақталған.

Жиын: Жиын

У алмұрт: У алмұрт

X алма: X алма

Жиын: 4

У алмұрт: 10

X алма: 4

Жиын: А

У алмұрт: 6

X алма: 5

Жиын: А

У алмұрт: 3

X алма: 6

Жиын: А

У алмұрт: 1

X алма: 7

4. 1-кесте

4. 2-сурет. Талғамсыздық қисықтарының картасы.

Талғамсыздық қисықтарының жалпы қасиеттері: 1. Талғамсыздық қисығы неғұрлым координаттар осінен алыс орналасса, солғұрлым осы қисықтың бойыңда жатқан жиынтықтар тұтынушыға көп пайда әпереді. 4. 2-суреттен төмендеті шарттың дұрыстығы көрінеді.

2. Бір жазықтықтағы талғамсыздық қисықтары қиылыспайды.

4. 3-суретте көрсетілген А жиыны талғамсыздық қисықтарына ортақ қиылысу нүктесінде орналасқан. A жиыны U ₁ талғамсыздық қисығында орналасқандықтан тұтынушы А мен В ны айырмайды. Соған ұқсас U ₂ қисығындағы С жиынын А жиынынан айырмайды деген тұжырым шығады. Бұдан айтатынымыз тұтынушы В мен С жиындарын бір-бірінен айырмашылық жасамайды.

4. 3 Сурет. Талғамсыздық қисықтарының қиылысуы қарама-қайшылықты білдіреді.

Бірақ ескере кететін нәрсе, егер X және У кәдімгі тауарлар болса, онда тұтынушы В-дан гөрі, С-ны қалайды, себебі С жиынында X пен У тің мөлшері көп 4. 3-суретке қарап, С жиынында У тауарының 3 бірлігі, X тауарының 6 бірлігі бар екенін, ал В жиынында X тауарының тек қана 5 бірлігі және У тауарының 2 бірлігі бар екенін анықтаймыз.

Тұтынушы бір уақытта В-ға қарағанда С-ны қалай отырып және олардың арасында айырмашылық жасай алмауы талғамсыздық қисықтарының қиылысуын жоққа шығарады.

4. 1-суретте бейнеленген талғамсыздық қисығын пайдалана отырып, тауардың бір-бірін қалай алмастыратынын зерттеуге болады.

Ол үшін алмастырудың шекті нормасы деп аталатын көрсеткіш ендіріп, оны MRS _XY деп белгілейміз. Бұл көрсеткіш былай анықталады:

MRS _XY

Бұл жердегі MUx, MUy сәйкес түрде X, У тауарларының шекті пайдалылықтарын көрсетеді.

Шекті пайдалылық тауардың қосымша бірлігін тұтынған кездегі тұтынушыға әкелетін қосымша пайдалылығы.

Талғамсыздық қисығының бойындағы алмастырудың шекті нормасын игіліктердің шекті пайдалылығымен байланыстыруға болады. Жиындағы у тауарының шамасын Дуке азайтсақ, бұл тұтынушыға зиян келгіреді. Пайдалылықтың азаю мөлшері Δу ∙ MUу-ке тең болады.

Тұтынушыны бұрынғы қанағаттандыру жағдайына жеткізу үшін азайған шамасын X тауарымен толтырамыз, сонда пайдалылық мөлшері: Δх MUх тең болып өседі.

4. 4-сурет. Талғамсыздық қисығының бойымен MRSxy азаюы.

Ауыстырудың шекті нормасы талғамсыздық қисығының бойымен төмен қарай жылжығанда бірте-бірте азаяды. Себебі тұтынушы X тауарының шамасын көбейткен сайын бұл тауардың әрбір қосымша бірлігі аз шекті пайдалылық әкеледі. 4. 4-суретте A ₁ - А ₄ нүктелері арасындағы ауыстырудың шекті нормалары көрсетілген. 4. 2-кестеде 4. 4-суретте бейнеленген талғамсыздық қисығының әрбір нүктесінде MRSxy-ті есептеуге пайдаланған мәліметтер берілген.

4. 2-кесте

Жиын: Жиын

У: У

X: X

MRS,,: MRS,,

Жиын: А,

У: 10

X: 4

MRS,,:

Жиын: А,

У: 6

X: 5,

MRS,,: 4бірлік У-ті 1 бірлік Х-ке

Жиын: А,

У: 3

X: 6

MRS,,: 3 бірлік У-ті 1 бірлік Х-ке

Жиын: А,

У: 1

X: 7

MRS,,: 2 бірлік У-ті 1 бірлік Х-ке

Бюджеттің шектеулілігі

Тұтынушы бар қаражатын X және Ү тауарларын сатып алуға жұмсайды делік. Егер оның бюджетін немесе бар қаражатын 1 деп, ал X және Ү тауарларының бір өлшемінің бағаларын Рх, Ру деп белгілесек, бюджеттің шектеулі екендігін келесі теңсіздік түрінде бейнелеуге болады:

Р _х ∙ Х + Ру ∙ Ү ≤ 1.

Бұл теңсіздік жазықтықта жартылай жазықтыққа сәйкес келіп, ол жартылай жазықтықтың шекарасы

Р _х ∙ Х + Ру ∙ Ү = 1.

түзумен анықталады. Бұл бюджет сызығы деп аталып, X, Ү тауарларын сатып алуға бюджеттің толық жұмсалатындығын көрсетеді.

Жазықтықтағы бюджет сызығының бейнесі 4. 5-суретте келтірілген. Соңғы теңдеуді былай да жазуға болады:

4. 5-сурет. Бюджет сызығы.

Бұл жердегі (Рх/Ру) - бюджет сызығының бұрыштық коэффицентін бейнелейді. Бұрыштық коэффициент жалпы табыс өзгермейтін жағдайдағы алмастырудың шекті нормасын көрсетеді. Егер бюджет теңдеуіндегі бағаның бірі өзгеретін болса, онда бюджет сызығы да өзгереді. Мысалы, X тауары арзандап, оның жаңа бағасы Р _Х болды делік. Бұл жағдайда бюджет сызығы 4. 6-суретте келтірілгендей түрде өзгерер еді.

4. 6-сурет. Бюджет сызығының өзгеруі.

Сонымен, егер X тауарының бағасы арзандайтын болса, онда бюджет сызығы онда қарай немесе сағат тілі бағытына қарсы өзгереді, ал баға өскен жағдайда сағат тілі бағытында өзгереді.

У тауарының бағасының өзгеруі 4. 7б-суретте бейнеленген.

Табыс және бағада болатын өзгерістер.

Табыс және бағада болатын өзгерістер бюджет сызығының қозғалысына әкеледі. Табыстың өсуі тұтынушыға бүрын қолы жетпеген жиынды сатып алуға мүмкіндік береді. Сондықтан ол бюджет сызығын координат осімен жоғары жылжытады. Бұл уақытта, бюджет сызығының көлбеуін өзгертпейді. Табыстың азаюы бюджет сызығын координаттар осіне жақындатып, параллель жылжытады. Табыс өзгеруінің бюджет сызығына әсері а графигінде 4. 7-суретте көрсетілген.

4. 7-сурет. Табыс пен бағаның өзгеруі.

Тұтынушылар таңдауы

Тұтынушылар талғамы дұрыс қалыптасуы үшін, олар бюджеттерінің шектеулі екендігін ескертіп, ең көп пайдалылық алып келетін тауарлар қурамын анықтаулары қажет. Бұдан ең ұтымды тауарлар құрамы бюджет сызығы мен талғамсыздық қисықтарының жанама нүктесінде екенін білеміз. 4. 8-суретте ең көп пайдалылық әперетін тауарлар құрамы, тұтынушының теңдестік жағдайы бейнеленген.

4. 8-сурет. Тұтынушы таңдауы.

Теңдестік жағдайында алмастырудың шекті нормасы MRSxy пен бюджет сызығының бұрыштық коэффициенттері тең болады. Сондықтан тұтынушы өзінің теңдестік жағдайына қол жеткізуі үшін X және Ү тауарларының көлемін келесі шарт орындалатындай етіп таңдауы қажет.

Бұл теңдестік тұтынушының теңдестік шарты деп аталады

«Табыс-тұтыну» және «баға-тұтыну» қисықтары

4. 9-сурет. «Табыс-тұтыну» қисығы (кәдімгі тауарларда)

Егер тұтынушының табысы көбейе түссе, онда оның бюджет сызығы бастапқы сызыққа параллель түрде өседі, ал теңдестік нүктесіне, Е2, Е3) тұтынушының ұтымды таңдаулары сәйкес келеді, Егер осы жағдайды жазықтықта бейнелейтін болсақ, онда біз тұтынушылардың теңдестік жағдайын бейнелейтін нүктелердің тізбегін аламыз. Осы нүктелерді бір-бірімен қоссақ, онда табыстың өсуіне байланысты 4. 9-суретте көрсетілгендей «табыс-тұтыну» қисығы шығады. Бұл қисықты кейде «тұрмыстық деңгейін көрсететін қисық деп те атайды.

4. 10-сурет. «Табыс-тұтыну» қисығы (сапасыз тауарларға) .

Сапасыз тауарлар табыс өскен сайын оларды тұтыну шамасы азаятын тауарлар. 4. 10-суретте сапасыз тауарлар үшін «табыс-тұтыну» қисығы көрсетілген. Тұтынушы тауарды сапасыз деп қарастырғанда «табыс-тұтыну» қисығы координаттардың вертикаль осіне қарай бұрылады. Табыстың белгілі бір деңгейге жетіп, одан әрі өсуі, бұл тауарды тұтынудың азаюына әкеледі. Осы деңгейге жеткенде «табыс-тұтыну» қисығының көлбеуі теріс сан болады, 4. 10-суреттегідей І ₂ деңгейінен жоғары өсуінің нәтижесі X тауарын тұтынудың төмендеуіне әкеледі. Сөйтіп, тұтынушылар табыстары белгілі бір деңгейден жоғарылағанда сапасыз тауарларды аз алады.

Егер тұтынушының табысы өзгермей X және Ү тауарларының тек біреуінің ғана бағасы өзгеретін болса, онда біз әр түрлі бюджет сызықтарын аламыз. Олардың әр қайсысында тұтынушы теңдестік жағдайға ие болады. Егер осындай теңдестік жағдайын бейнелейтін нүктелер тізбегін бір-бірімен қосатын болсақ, онда бағаның өзгеруіне байланысты тұтынушылар талғамы қалай өзгергенін бейнелейтін қисық аламыз. Бұл қисық «баға-тұтыну» қисығы деп аталып, 4. 11-суреттегідей келтірілген түрде бейнеленеді.

4. 11-сурет. «Баға-тұтыну» қисығы.

Ал егер тұтынушы өзінің барлық табысын X игілігіне жұмсаған болса, онда осы тауарлардың мөлшері графиктегі (4. 12-сурет) Qx осінде F ₁ , F ₂ , F ₃ , F ₄ пен берілген. Осы нүктелер арқылы X бағасын есептеуге болады. Тұтынылған X мөлшеріне сәйкес келетін, бағаларды белгілеп, сұраныс қисығын алуға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.