Ұлттық табыс

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе2

1. Ұлттық табыс (ҰТ) 3

2. ЖІӨ туралы түсінік және оның Қазақстандағы жағдайы7

Қолданылған әдебиеттер:10

Кіріспе

Әлемде ХХ ғ-дың 2-жартысынан кейін экономиканы болжаудың ролінің өскеніне тарих дәлел болып отыр. Ол әр түрлі қоғамда әр түрлі мақсатта пайдаланғанымен, оның яғни болжаудың әдістері мен тәсілдері ұқсас болды. Капиталистік елдерде болжау мемлекеттік органдарымен қоса жекелеген кәсіпорындар пайдаланатын болса, ал коммунистік елдерде ол тек арнайы мемлекеттік органдармен есептеліп алдағы қысқа немесе ұзақ мерзімдік жоспарлар құруға пайдаланылатын болған.

Экономикалық және саяси-әлеуметтік жағдайлардың күрделенуіне байланысты оларды алдын-ала болжап қарау да қиындап кетті. Бұл өз кезегінде болжау ғылымының дамуына сұранысты өсірді. Мұнда негізгі ауыртпалық математика ғылымына түсті, және математика оны көтере алды деп дөп айта аламыз. Мұнда математиканың қолданбалы салалары пайда бола басталды. Олар: математикалық статистика, ықтималдылықтар теориясы, эконометрика және т. б. ілімдер.

1. Ұлттық табыс (ҰТ)

Кеңес елінің саяси экономиясында материалдық өндіріс саласына жұмсалған еңбек қоғамдық өнімді өндіреді деп түсіндіріледі. Материалдық өндірістен тысқары қалғандар қайта бөлуден кейін қоғамдық өнімді тұтыну саласын құрайды. Демек, бұрынғы КСРО-да жиынтық өнім материалдық өндіріс саласы өнімдерінің қосындысы ретінде анықталды (өнеркәсіптің, құрылыстың, ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығының, жүк транспортының, байланыстың (материалдық өндіріске қызмет ететін бөлігі), материалдық-техникалық жабдықтау, ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындаудың, сауда мен қоғамдық тамақтандырудың, металл қалдықтарын жинау мен дайындау, кинофильм өндірісінің, кітап және газеттерді баспадан шығару, отын дайындау т. б. салалары) . Айналыс саласында өндіріс процесінің қорытындысын саудадан анықтау практикалық тұрғыдан мүмкін болмағандықтан КСРО статистикасында сауда толығымен өндірістік салаға жатқызылды, сөйтіп жалпы өнім мен ұлттық табысты есептеудің құрамдас бөлігіне айналды.

Материалдық өндіріс саласы материалдық игіліктерді өндіруші салаларды қамтитыны белгілі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, құрылыс), сонымен қатар материалдық қызмет корсету саласы (өнімдерді) тұтынушыларға жеткізуші транспорт пен сауда, коммуналды шаруашылық, тұрмыстық қызмет көрсету, атап айтқанда, киім тігу мен жөндеу, киімді жуу, тазалау, радио және электрлік тұрмыс тауарларын жөндеу т. б.

Соңғы отыз жылда ғылыми-техникалық революцияның қарқынды және терең дамуына байланысты материалдық өндіріс түбегейлі өзгерістерге ұшырады. Жаңа технологияның пайда болуы мен қоғамдық еңбектің тереңдеуі, қоғамның бүкіләлеуметтік шаруашылық жүйесінің күрделенуі жаңа салалардың пайда болуына, ал ескі салалардың рөлі өзгеріп, жаңаша сипатқа ие болуда. Мысалы, ғылым бірте-бірте қоғамның тікелей өндіргіш күшіне айналуда. Күрделі де, көп салалы және көп дәрежелі қоғамдық өндіріс организмі осы мамандығы терең де жоғары басқарушылар мен ұйымдастырушыларды, қаржы-несие мәселелері, маркетинг т. б. бойынша маман кадрларды талап етуде. Бұл қызметкерлердін еңбегіне деген сұраныс, еңбекті өнімді және өнімсіз деп бөлудін қандай да болмасын жолдарының теориялық негізін жоюда.

Материалдық емес игіліктерді (рухани байлықтарды) өндіретін сонымен қатар материалдық емес қызмет көрсететін сала (денсаулық сактау, білім беру, ғылыми болжам жасау) үлкен маңызға ие болуда. Аталған салалардың барлығы да ұдайы өндірісте және өндірістің басты факторы - жұмыс күшіне баға белгілеуде тікелей қатынасады. Көрсетілген салалардың даму деңгейі еңбек өнімділігінің дәрежесімен қоғамдық өндірістің тиімділігіне ықпал етеді.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, жалпы (жиынтық) қоғамдық өнім, қоғамның бір жыл ішінде өндірілген материалдық игіліктер қосындысы десек, онда тек материалдық еңдірісте еңбек ететіндердің қоғамдық еңбегі - қазіргі экономиканың жағдайын сипаттайтын өлшем деп айтуға болмайды.

Жалпы қоғамдық өнім көрсеткішінде еңбек заттары қайталама (екінші рет) есептеліп отыр, яғни шикізат материалдар, аспаптар, отын, энергия. Мұндай қайталама есеп біртекті еңбек заттарын өндіріс циклының әр қилы сатысында есептеуіне байланысты орын алды.

Бір айта кететін жағдай, батыс статистикасында қайталама есепте үстеме күн көрсеткішін пайдаланады, соңғысы болса бір фирманың екінші бір фирмадан материалдар мен қызмет көрсетуді сату және сатып алуымен байланысты көрсеткіш.

Кеңестік экономикалық статистикада қайталама есепті болдырмау үшін түпкі өнім көрсеткішін пайдаланып келді. Бұл көрсеткіш жеке және қоғамдық өндірістік емес заттарын, инвестициялық қаражатты қамтиды. Түпкі өнім элементтері осы жылғы қайтадан өңдеуге түспейді. Түпкі өнімді жалпы өнім көлемінен еңбек заттарының айналымын шегеру арқылы да анықтауға болады. Сонымен қатар, оның құрамында затталған еңбек құралдары шығыннының бір бөлігі бар, ол өзінің экономикалық қызметі бойынша еңбек құралдарын жаңартудың көзі болып табылады, яғни амортизация көзі.

Таза өнім (Т. ө) . Қоғамның таза өнімі - жалпы өнім, одан жыл бойы жұмсалған өндіріс құрал-жабдықтарының орнын толтыруға пайдаланатын амортизация жарнасын машиналар, жабдықтар, транспорт құралдары, әр қилы өндірістік объектілер құнынан, тұтынылған шикізат, отын, қосымша материалдар құнынан шегеріп тастағанда қалған бөлігі. Осыдан байқауға болады, таза өнім өзінің затық мазмұны бойынша өндірісті ұлғайтуға арналған, жеке тұтыну заттары мен өндіріс құрал-жабдықтары, т. ө. - амортизация жарнамасы (АЖ) = Т. Ө. Сонымен қатар, таза өнім осы жылда жұмсалған еңбектің нәтижесі. Осымен байланысты экономикалық теория мен экономикалық статистика оны қоғамның бір жыл ішінде өндірілген құны немесе ұлттық табыс деп атайды.

Заттық мазмұны бойынша бұл тұтыну заттары мен құралжабдықтардың бір бөлігінің жиынтығы, түпкі пайдалану фазасында тұтыну қоры мен жинақ қорын құрайды. Ұлттық табыс (Ұ. Т. ) елдің экономикалық дамуының қорытынды көрсеткіші, қоғамның өндіргіш күштерін, оның экономикалық құрылымын ұлғаймалы ұдайы өндірістің бір жылдық нәтижесін сипаттайды. Ол (ҰТ) ақшалай формада есептеледі.

Ұлттық табыстың абсолюттік мөлшері аса маңызды. Бұл қоғамдық өндірістің нақты нәтижесі, осы мерзімдегі халықтың әл-ауқаты дәрежесі мен қоғамның болашақта экономикалық даму мүмкіндігін сипаттайды. Ұлттық табыс қоғамдық өнімінің 50 процентін құрайды (қайталама есеп орын алмайды) . Ол қоғамның түпкі өнімінен амортизация сомасына, шамамен 8-10 процентке кем. Ұлттық табыстың физикалық мағынада өсуі, біріншіден, қоғамдағы жұмсалған еңбек шығынының мөлшеріне тәуелді, яғни қызметшілердің саны мен еңбек қарқындылығына байланысты. Екіншіден, қоғамдық еңбек өнімділігінің өсуіне тәуелді. Ұлттық табыстың қозғалысы қоғамдық ұдайы өндірістін мынадай сатылары арқылы жүзеге асады: өндіріс, бөлу, айырбас, тұтыну, пайдалану. Өндіріс сатысында ұлттық табыс қоғамдық өнім өндіретін барлық салалардың таза өнімі (таза табыс), бөлу (қайта бөлу) сатысында - әр қилы алғашқы және қайталама табыстар, айырбас сатысында - өндіріс құрал-жабдықтары мен тұтыну заттары түріндегі тауарлар сомасы, тұтыну (пайдалану) сатысында - түпкі табыстар тұтыну және қор жинау мақсатында жұмсалады.

Ұлттық табысты зерттеумен әр қилы бағыттағы экономистер айналысты. XVII ғасырда өмір сүрген ағылшын экономисі У. Петти 1664 жылы капиталистік қоғамның табыстарын және оны бөлуге, талдау жасауға әрекет жасады. Ол сол кезеңдегі Англия халкының табыс және шығыс балансын жасады. Ол ұлттық табысты есептеп Маркстік концепцияға сай, ұлттық табыс (жалпы қоғамдық өнім сияқты) тек материалдық өндіріс саласында өндіріледі. Осыдан табыстың алғашқы және қайтадан бөлінуі деген орын алады, яғни осы концепцияға сәйкес ұлттық табыс өндірмейтіндердің табысы тек оны қайта бөлуде анықталады (оқытушылар, дәрігерлер т. б. ) шығара отырып, оның бүкіл халықтың, жерден, үйлерден, капиталдан және еңбек шығындарынан түсетін табыстар сомасы деп анықтады.

Ұдайы өндіріс пен ұлттық табыс мәселелерін А. Смит пен Д. Рикардо да зерттеді. Олар бүкіл қоғамдық өнім құнын қоғамның табыстарының сомасы (қосындысы) дей отырып, одан өнім құнына ауысқан өндіріс құрал-жабдықтарының құнын шегеріп тастаған.

Швейцария экономисі Симон де Сисмонди осындай көзқараста. Ол қоғамның жылдық өнімі мен ұлттық табыс айырмашылығын көрсетпеді.

Француздық Ж. Б. Сэй болса құн мен пайдалылық өндірістің үш факторының еңбек, капитал және жер қызметінің нәтижесі деді. Табыс келтіруші кез келген адам ұлттық табысты өндіреді деп қорытындылады.

Қазіргі батыс экономистері бұрынғы зкономистердің ең алдымен Ж. Б. Сэйдің ұлттық табысты өндірістің әр қилы және бірдей құқылы факторлары өндіреді деген пікірін басшылыққа алуда. Американдық экономист Дж. Б. Кларк өзінің шектеулі өнімділік теориясында "Қоғамдық табысты бөлу табиғи заңмен басқарылады" және "бұл заң . . . әрбір өндіріс факторына осы фактордың өзі өндірген байлықтар сомасын (қосындысын) береді" деп көрсетті. (Дж. Б. Кларк. "Байлықты бөлу". Соцэкгиз., 1934, 35бет) . Мұндай тұрғыдан қараудың мәні, кез келген іс-әрекеттің түрі табыс әкеледі, әрбір табыс алушы кәсібі мен қызмет түріне байланыссыз оның жасаушысы. Бұған мемлекеттік чиновниктер, әскери қызметшілер, діни қызметшілер т. б. қосылады.

Американдық статистика ұлттық табысты өндіруге қатысушы факторлардың барлық иегерлерінің табыстарының сомасы деп анықтайды, яғни жалақы қорының, капитал иесінің пайдасының және жер иелерінің ренталарының сомасы (қосындысы), Ұлттық табыс жалпы ұлттық өнімнен (ЖҮӨ) жанама салықтар мен негізгі капитал құнына амортизациялық жарна мөлшеріне кем. Біздің еліміздің бірқатар оқымыстылары әлі де ұлттық табыста полицияның, әскерлердің, заң қызметкерлерінің, бүқаралық хабарлама қызметкерлерінің табыстарын косып есептеу экономикалық тұрғыдан ешбір негізсіз деп көрсетуде. Дәстүрлі маркстік саяси экономия тұрғысынан бұл мамандықтар қоғамдық өндіріс процесіне тікелей қатынасы жоқ, тек ерекше қызмет көрсетумен шектеледі. Осы ғалымдардың пікірі бойынша мұндай есептеу әдісі табыстарды қайталама есептеу негізінде ұлттық табысты жасанды көбейтіп, шамамен 20-30 процентке артық көрсетеді.

2. ЖІӨ туралы түсінік және оның Қазақстандағы жағдайы

Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) - елдің жалпы экономикалық жағдайының көрсеткіші. Ол ұлттың жалпы материалдық әл-ауқатын бейнелейді, себебі, өндіріс дейгейі неғұрлым жоғары болған сайын, соғұрлым елдің әл-ауқаты жоғары болады.

ЖІӨ-нің зерттеу заты экономикалық бірлік - белгілі бір уақыт аралығындағы товарлар мен қызметтерді соңғы тұтынуға жіберетін өндіруші резидент болып табылады.

ЖІӨ көрсеткіші жалпы экономикада өте маңызды мәнге ие. Оны өндіріс нәтижелерінің, экономикалық даму деңгейінің, экономикалық өсу темпінің, экономикада еңбектің өнімділігін талдауының және т. б. мінездемелеуге қолданылады.

ЖІӨ - елдің резидентімен белгілі бір уақыт ішінде өндірілген шеткі тауарлар мен қызметтердің құнын мінездейтін ұлттық шоттар жүйесінің (ҰШЖ) орталық көрсеткіші. ЖІӨ шеткі тұтынымның нарықтық бағасымен есептелінеді, яғни, өнімге деген барлық сауда-транспорттық бағамдар мен салықтарды қоса алғандағы тұтынушы төлейтін бағамен есептеледі1.

ЖІӨ-ді есептеудің әдістеріне көшпестен бұрын, көрсеткіш туралы түсінікті кеңейтіп алуымыз қажет.

Бәрінен бұрын, ЖІӨ - ол өндірілген шеткі тауарлар мен қызметтердің құнын бейнелейтін өндірілген өнім көрсеткіші. Бұл дегеніміз, өндіру процесінде қолданылған аралық тауарлар мен қызметтер құны (шикізат, материалдар, отын, энергия, дақыл, көлік транспортының қызметі, көтерме сауда, коммерциялық және финанстық қызметтер және т. б. сияқты) ЖІӨ-ге кірмейді деген сөз. Олай болмаған жағдайда ЖІӨ қайталанатын шоттарды иемденетін еді2.

Шеткі өнім - ол қайта сатуға арналмаған, соңғы пайдалануға тұтынушының сатып алған тауарлар мен қызметтер. Аралық өнімдер - ол соңғы тұтынушыға сатылмас бұрын, ары қарай қайта өңдеуге түсетін немесе бірнеше рет сатылатын тауарлар мен қызметтер.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.