Халықаралық экономикалық қатынастардың пәні және құрылымы
ЖОСПАР
Кіріспе 4
Халықаралық экономикалық қатынастар. Жүйесіндегі халықаралық сауда 5
Халықаралық экономикалық қатынастардың пәні және құрылымы 7
Егемен Қазақстан Республикасы көлік жолдарының даму бағыттары (1991-
2000жж.) 8
Қорытынды 13
Пайдалынған әдебиеттер тізімі. 14
Кіріспе
XX ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың
айтарлықтай ерекшеліктерінің бірі – халықаралық экономикалық қатынастардың
жедел әрі қарқынды дамуы.
Әр түрлі мекемелер мен фирмалалардың, сондай–ақ мемлекеттер
арасындағы екі жақты, көп жақты экономикалық қатынастардың кең қанат жайып,
тамырын терең тарта бастағанының куәсі болып отырмыз. Бұл процестер
халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуінен, шаруашылық өмірдің
интернациялауынан, ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтыққа ұмтылысынан,
аймақтық халықаралық құрылымдардың жақындасып, өзара пайдалы көмек арқылы
нығайып , дами бастағаннан көрінеді.
Әрине, аталған процестер оңайлықпен жүріп жатқан жоқ. Бұлар
бәсекелі, қайшылықты, диалектикалық қозғалыс, құбылыстарға толы процестер.
Халықаралық экономикалық қатынастардың диалектикасының өзі жекелеген
елдердің экономикалық тәуелсіздік пен ұлттық шаруашылықты көркейтуге деген
ұмтылысының көрінісі. Дүниежүзілік шаруашылықтың нығайтып,
интернационалдануы, ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтығы, дамудың жаңа,
тиімді арналарының пайда болуы – осының бәрі экономикалық өсудің
диалектикасы.
Қазіргі кезеңде адамзат әлемін ақ қара деп жіктеп, оған
капитализм, социализм атты айдар тағушылықпен қоса жасанды антогонизмдер де
келмеске кетті. Біздің заманымыз өзара байланысты, экономикалық дамудың
жалпыға ортақ заңдылықтарына бағынатын біртұтас әлем. Сондықтан еліміздің
ойдағыдай өркендеп, гүлденуі үшін сыртқы экономикалық байланыстардың маңызы
зор.
Қазақстан Республикасы бұрынғы кеңес өкіметі тұсында халықаралық
экономикалық қатынастардың субъектісі бола алған жоқ. Сыртқы экономикалық
байланыстардың субъектісі болуына оған ешкім мүмкіндік те берген жоқ еді.
Ал, қазір Қазақстанның егеменді ел ретінде қалыптасуы барысында
халықаралық экономикалық қатынастар ғылымын қолға алып, оны оқытуды
жетілдіру көкейтесті мәселеге айналып отыр.
Еліміздің сыртқы экономикалық байланыстарын орнақтырып, дамытудың
қазіргі кезеңі сол қатынастардың нысанды мен әдістерін түдегейлі өзгерту
қажеттігімен айқындалады. Меншік құнының қандай түрінде болмасын отандық
жүздеген фирмалар мен кәсіпорындар халықаралықаралық – экономикалық қарым –
қатынастарға қосылып, оның белсенді мүшесі болуға ұмтылады. Бұл, әрине,
мейлінше қолдануға тұрарлық құбылыс. Дегенмен, қазақстандық өндірушілер мен
тұтынушылардың дүниежүзілік сауда – саттық процесіне еркін адымдап кіруіне,
экономикалық интеграцияның шарапттарын пайдалануына кедергі боларлық
себептер де жоқ емес. Сол себептермен бірі халықаралық экономикалық
қатынастар саласындағы бай тәжірибені екшейтін, әлемдік рыноктың
ерекшеліктерін талдайтын қазақ тіліндегі оқу құралдарының тапшылығы.
Халықаралық, рыноктық орта өзінің экономикалық, ұйымдық, заңдық
т.б. аспектілер бойынша біздің елде қалыптасып, орныққан шаруашылық
қызметін жүргізу әдіс – амалдарынан өзгеше екендігі мәлім. Соңғы уақытқа
дейін орын алып келген сыртқы экономикалық қатынастарға деген қөзқарасымыз
рыноктың заңдарына сәйкес құрылған экономикалық жүйелерде шарасыздығын,
тіпті кейбір сәттерде зиянды екендігін көрсетіп жұр. Мұның өзі шетелдік
әріптестерімен өзара түсінікті, бірлескен іс–қимылдарды атқаруды
күрделендіреді, тіпті заяға кетіреді.
Халықаралық экономикалық қатынастар. Жүйесіндегі халықаралық сауда
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең
дамыған нысанына сыртқы сауда жатады. Дүние жүзіндегі барлығы үшін сыртқы
сауданың рөлі ерекше маңызды.
Американ ғалымы Дж. Сакстың пікірінше қандай бір ел болмасын
оның экономикалық жетістігі сыртқы саудаға байланысты. Дүниежүзілік
экономикалық оқшауланып, ешқандай ел дені сау, жөні түзу экономика жасай
алған жоқ.
Халықаралық сауда – еңбек бөлінісінегізнде әр түрлі елдердің тауар
өндірушілер арасында пайда болатын байланыстардың нысаны және олардың өзара
экономикалық тәуелділігі.
Ғылыми – экономикалық прогрестің ықпалымен экономикада жүріп
жатқан құрылымдық өзгерістер, өнеркәсіп өндірісінің мамандану мен
кооперациялануы ұлттық шаруашылықтардың қарым–қатынасын күшейтеді. Мұның
өзі халықаралық сауданың мейлінше дамуына мүмкіндіктер туғызады.
Халықаралық сауда дегеніміз – дүние жүзі елдері арасындағы
төлемді, жиынтық тауар айналысы.
Сыртқы саудада фритредерствоны (еркін сауда), немесе
протекционизмді (өз тауар өндірушілерін қолдау) таңдап алудағы ымырсыздық
өткен уақыттардың еншісінде қалды. Қазіргі кезде бұл екі бағыт өзара кіргіш
араласып кетті.
Фритредерство саясатын ең алғаш Адам Смит өзінің
салыстырмалы артылықшылар теориясында анықталған. Ол:
айырбас қандай елге болса да қолайлы; әрбір ел одан абсолютті
артылықшылықтар табады , - деп жазған Адам Смит.
XX ғасырдың екінші жартысынан бастап халықаралық сауда жоғары
қарқынмен жедел дами бастады.
Халықаралық сауданың жедел өсуіне мынадай факторлар әсер етеді:
халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернационалдаудың дамуы;
экономикады жаңа салалардың пайда болуына және негізгі капиталды
жаңартуға игі әсерін тигізген ғылыми – техникалық революция;
дүниежүзілік рыноктағы трансұлттық коорпорациялардың белсенді қызметі;
тарифтер мен сауда туралы Бас келісімнің шаралары арқылы халықаралық
сауданың реттелуі;
көптеген елдердің импортына кедергілердің жойылып, кеден бажы төмендеп
, еркін экономикалық аймақтардың құрылуы;
сауда – экономикалық интеграция процестерді дамып, жалпыға бірдей
рыноктардың қалыптасуы;
сыртқы рыноққа бейімделген экономикасы бар жаңа индустриалды
елдердің пайда болуы және тағы басқа.
Соңғы онжылдықтарда сыртқы сауда динамикасының әркелкілігі біліне
бастады. Бұл дүниежүзілік рыноққа белсенді қатысушы елдердің өзара
сауда–экономикалық қатынастарына әсерін тигізді. АҚШ дүниежүзілік рыноктағы
басымдылығынан айырыла бастады.
Егер 1950 жылы АҚШ – тың үлесіне дүниежүзілік экспорттың 31
тиген болса, 1990 жылы ол тек қана 81 тең болды. Өз кезегіне алманияның
экспортты АҚШ – тың деңгейіне жақындады.
Сөйтіп, 90 – жылдары Батыс Еуропа халықаралық сауданың орталығына
айналды. 80 – жылдары халықаралық сауда–саттыққа Жапония едәуір
жетістіктерге жетті. Бұл жылдары машина мен жабдықтар экпорттауда Жапония
дүниежүзінде бірінші орынға шықты. Сол кезеңде өз тауарларының бәсекелік
мүмкіндіктері бойынша Жапонияға Азияның жаңа индустриалды елдері -
Сингапур, Гонгонг және Тайвань жақындады.
Бәсекеге қабілеттіліктің дүниежүзілік класификациясы төрт жүзге
жкық критерийлерден тұрады. Олардың негізгілеріне жан басына шаққандағы
табыс, инфляцияның деңгейі және сыртқы сауда балансы жатады.
Классификацияда, аталғандардан басқа қазба байлықтар инфрақұрылым, байланыс
құрал–жабдықтар және тағы басқа факторлар ескеріледі.
Женевада өткен дүниежүзілік экономикалық форумның баяндамасында
бәсекелікті нақты мемлекете дүниежүзілік рынокқа салыстырмалы түрде
бәсекелестерінен артық байлық шығару деп анықтады.
Мамандардың болжауы бойынша XXI ғасырдың алғашқы жылдарында
бәсекеге ең қабілетті елдер санатында АҚШ пен Азиялық мемлекеттер болады.
2030 жылы бәсекеге ең қабілетті үш мемлекеттің қатарында АҚШ, Жапония,
Қытай болмақ. Бұлардан соң Алмания, Сингапур, Оң. Корея, Индия, Тайвань,
Малайзия және Швейцария мемлекеттернің мүмкіндіктері мол.
Дамушы елдердің өз экспортын диверсификациялауға
(шаруашылық қызметіне жаңа өріс табуға) ұмтылыстары өнеркәсібі дамыған
елдер елдер тарапынан қандай нысанда болмасын, қарсылыққа кездесуде.
Дегенмен,кейбір дамушы елдер, ең алдымен жаңа индустриалды елдер өз
экспорттарының құрылымын өзгерту ісінде айтарлықтай жетістіктерге жетті.
Олардың экспорттарында дайын өнімнің, өнеркәсіп бұйымдарының, соның ішінде
машиналар мен жабдықтардың үлесі артты.
Женевадағы дүниежүзілік сауда ұйымының деректеріне сәйкес 1999
жылы ең үлкен экспорттаушы мемлекеттердің қатарына мыналар жатады:
Мемлекеттер Экспорт млрд. $ Дүниежүзілік саудадағы
үлесі - %
АҚШ 512 12,3
ГЕРМАНИЯ 421 10,1
ЖАПОНИЯ 397 9,5
ФРАНЦИЯ 236 5,7
ҰЛЫБРИТАНИЯ 205 4,9
ИТАЛИЯ 189 4,5
КАНАДА 165 4,0
ГОНКОНГ 152 3,7
ГОЛЛАНДИЯ 148 3,6
10.БЕЛГИЯ 131 3,1
11. ҚЫТАЙ 121 2,9
12. СИНГАПУР 96 2,3
13. ОҢ. КОРЕЯ 96 2,3
14. ТАЙВАНЬ 93 2,2
15.ИСПАНИЯ 73 1,7
XX ғасырдың соңғы шиоегінде халықаралық экономикалық қатынастар
жүйесінде Азия – Тынық мұхит аймағының рөлі күшейеді. Дүниежүзілік банктің
есептеуі бойынша 2000 жылға қарай дүниежүзілік сауда көлемінің 40% Тынық
мұхит бассейінде шоғырланады.
Өнеркәсіп дамыған елдер арасындағы халықаралық еңбек бөлінісінің
тереңдеуі олардың өзара сауда – қарым қатынастарын ұлғайтып, дамушы
елдердің үлестерін азайтады.
Қазіргі уақытта негізгі тауар тасқыны, үлкен үштік: АҚШ – Батыс
Еуропа – Жапония шеңберінде ағылып жатыр.
Халықаралық экономикалық қатынастардың пәні және құрылымы
Егер экономикалық құбылыстарды зерттейтін ғылымдардың жиынтығын
алып қарастырсақ, олар бір зәулім дарақтың тамырынан тарап өскен желектері
тәрізді болып көрінер еді. Ол дарақ, бүкіл экономикалық ғылымдардың
методологиялық негізгі, экономикалық теория.
Халықаралық экономикалық қатынастар теориясы да өз бастауын
экономикалық теориядан алады. Дегенмен, әрбір экономикалық ғылым саласының
өміршеңдігін, басқа экономикалық ғылымдардан ерекшелігін, қалыптасып даму
кезеңдерін тек соның өзіне тән, дербес пәні болуы ғана дәлелдейді.
Халықаралық экономикалық қатынастардың пәні – осы қатынастарды
жүзеге асыру механизмдерін талдап, оқыту.
Халықаралық экономикалық қатынастардың жекелеген елдердің салалық,
аймақтық шаруашылығының субъектілері - өндірістік бірлестіктер мен
кәсіпорындардың дүниежүзілік шаруашылық жүйесіндегі кешенді экономикалық
қарым – қатынастарын зерттейді.
Халықаралық экономикалық қатынастар дүниежүзілік шаруашылықтағы
тағы кездейсоқ экономикалық қатынастарды емес, сол қатынастардың тұрақты
түрде қайталанып отыратын, бәріне ортақ, дәйекті процестерін талдайды.
Халықаралық экономикалық қатынастың механизміне өзінің құқықтық,
заңдық нормаларымен қоса, оларды жүзеге асыратын әдістер мен амалдар
жиынтығы жатады. Бұл әдістер мен амалдардың негізгі тобын халықаралық
келісім – шарттар, хартиялар, кодекстер т.б. осы қарым – қатынастардың
көздеген мақсаттарға жетуіне қажетті құжаттар құрайды.
Халықаралық экономикалық қатынастардың құрылымы мынадай:
Ал, дамушы елдердің өз экспортына қолайлы база жасау бағытындағы
іс–қимылдары көптеген кедергідерге кездесетін белгілі. Мысалы, дамыған
елдер, атап айтсақ, атап айтсақ АҚШ Таргетинг дегенді пайдаланушы
елдерге қарсы санкциялар қолданылады.
Таргетинг – экспорттық потенциялды, негізінен бір мақсатты ғана
көздеп, өсіре беру.
1997 жылдың басында, Мәскеуде, Интеграциялық комитетте
Беларусьтің, Қазақстанның, Қырғыстанның және Ресей Федерациясының сарапшы
топтарының Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының кіру мәселесі жөніндегі жұмыс
бабындағы кеңесі болып өтті. Кеңеске қатысушылар 1996 жылдың соңында
Сингапурде өткен БСҰ – ға мүше мемлекеттер министрлері конференциясының
жұмыс қорытындысын талқылады.
Егемен Қазақстан Республикасы көлік жолдарының даму бағыттары (1991-
2000жж.)
90-жылдардың басында Қазақстан автомобиль жолдарының дамуындағы жаңа
кезең- 1991жылы Жол қоры туралы Заңның қабылдануы болды. Автомобиль
жолдарын қаржыланды-руға автокөлік кәсіпорындарының кірісінің екі пайызын
бөлу ұйғарылды. Бұл жол шаруашылығының дамуына өз әсерін тигізбей қоймады.
Тек 1993 жылдың өзінде 17мың шақырым автомобиль жолдары жөндеуден
өткізілді. Бірақ жол қоры ұзақ өмір сүрмеді. 1994 жылы Республика Жоғары
Кеңесінің шешімімен қор бюджет құрамына беріліп, нәтижесінде жол құрылысын
қаржыландыру күрт төмендеді. Мәселен, 1994 жылдың тоғыз айының ішінде
жөндеуден өткен жол 1993 жылмен салыстырғанда 7 есеге кеміді.1 Жөндеуді
қажет ететін автомобиль жолдарының саны күннен-күнге өсе түсті. Соған
сәйкес автомобиль жолдарындағы ауыр зардаптарға соқтыратын жол-көлік
апаттары жиіледі. Автомобиль жолдарының пайдалану мерзімі күрт қысқарды,
көліктің қозғалыс жылдамдығы азайып, автомобильдердің жүк тасу
мүмкіндіктері төмендеді. Аталған олқылықтар жүк және жолаушылар тасымалы-
ның құнының өсуіне әкелді.
Республика жол қатынастары алдына қойылған мiндеттер мен онда орын
алған келеңсіз жағдайлардың өрістеуі автомобиль жолдарының сапасын көтеру,
әлемдік деңгейдегі көлік қатынастары жүйесіне ену және халықаралық жол-
көлік ұйымдарымен байланыс орнатуды қажет етті. Бұл бір жағынан Қазақстан
Республикасы аумағы арқылы төмендегідей халықара-лық автомобиль жол
дәліздерінің қалыптасуымен де байланысты еді. Олар:
Хоргос-Алматы-Бішкек-Шымкент-Ташкен т.
Шымкент-Қызылорда-Ақтөбе-Орал-Самар а.
Алматы-Балқаш-Қарағанды-Астана-Қост анай-Ресей.
Майқапшағай-Семей-Павлодар-Омбы.
Челябі-Петропавл-Новосибирск.
Петропавл-Рузаевка-Жезқазған-Қызыло рда-Өзбекстан.
Астрахань-Атырау-Бейнеу-Түрікменбаш ы.
Транзиттік маңызға ие бұл автомобиль дәліздерінің Республика
өміріндегі алатын орны әрине, ерекше.
Республикамыз тәуелсіздік алған соңғы он жыл ішінде бұл бағытта қыруар
жұмыстар атқарылды.
1993 жылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 4
Халықаралық экономикалық қатынастар. Жүйесіндегі халықаралық сауда 5
Халықаралық экономикалық қатынастардың пәні және құрылымы 7
Егемен Қазақстан Республикасы көлік жолдарының даму бағыттары (1991-
2000жж.) 8
Қорытынды 13
Пайдалынған әдебиеттер тізімі. 14
Кіріспе
XX ғасырдың екінші жартысындағы дүниежүзілік шаруашылықтың
айтарлықтай ерекшеліктерінің бірі – халықаралық экономикалық қатынастардың
жедел әрі қарқынды дамуы.
Әр түрлі мекемелер мен фирмалалардың, сондай–ақ мемлекеттер
арасындағы екі жақты, көп жақты экономикалық қатынастардың кең қанат жайып,
тамырын терең тарта бастағанының куәсі болып отырмыз. Бұл процестер
халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуінен, шаруашылық өмірдің
интернациялауынан, ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтыққа ұмтылысынан,
аймақтық халықаралық құрылымдардың жақындасып, өзара пайдалы көмек арқылы
нығайып , дами бастағаннан көрінеді.
Әрине, аталған процестер оңайлықпен жүріп жатқан жоқ. Бұлар
бәсекелі, қайшылықты, диалектикалық қозғалыс, құбылыстарға толы процестер.
Халықаралық экономикалық қатынастардың диалектикасының өзі жекелеген
елдердің экономикалық тәуелсіздік пен ұлттық шаруашылықты көркейтуге деген
ұмтылысының көрінісі. Дүниежүзілік шаруашылықтың нығайтып,
интернационалдануы, ұлттық экономикалардың мейлінше ашықтығы, дамудың жаңа,
тиімді арналарының пайда болуы – осының бәрі экономикалық өсудің
диалектикасы.
Қазіргі кезеңде адамзат әлемін ақ қара деп жіктеп, оған
капитализм, социализм атты айдар тағушылықпен қоса жасанды антогонизмдер де
келмеске кетті. Біздің заманымыз өзара байланысты, экономикалық дамудың
жалпыға ортақ заңдылықтарына бағынатын біртұтас әлем. Сондықтан еліміздің
ойдағыдай өркендеп, гүлденуі үшін сыртқы экономикалық байланыстардың маңызы
зор.
Қазақстан Республикасы бұрынғы кеңес өкіметі тұсында халықаралық
экономикалық қатынастардың субъектісі бола алған жоқ. Сыртқы экономикалық
байланыстардың субъектісі болуына оған ешкім мүмкіндік те берген жоқ еді.
Ал, қазір Қазақстанның егеменді ел ретінде қалыптасуы барысында
халықаралық экономикалық қатынастар ғылымын қолға алып, оны оқытуды
жетілдіру көкейтесті мәселеге айналып отыр.
Еліміздің сыртқы экономикалық байланыстарын орнақтырып, дамытудың
қазіргі кезеңі сол қатынастардың нысанды мен әдістерін түдегейлі өзгерту
қажеттігімен айқындалады. Меншік құнының қандай түрінде болмасын отандық
жүздеген фирмалар мен кәсіпорындар халықаралықаралық – экономикалық қарым –
қатынастарға қосылып, оның белсенді мүшесі болуға ұмтылады. Бұл, әрине,
мейлінше қолдануға тұрарлық құбылыс. Дегенмен, қазақстандық өндірушілер мен
тұтынушылардың дүниежүзілік сауда – саттық процесіне еркін адымдап кіруіне,
экономикалық интеграцияның шарапттарын пайдалануына кедергі боларлық
себептер де жоқ емес. Сол себептермен бірі халықаралық экономикалық
қатынастар саласындағы бай тәжірибені екшейтін, әлемдік рыноктың
ерекшеліктерін талдайтын қазақ тіліндегі оқу құралдарының тапшылығы.
Халықаралық, рыноктық орта өзінің экономикалық, ұйымдық, заңдық
т.б. аспектілер бойынша біздің елде қалыптасып, орныққан шаруашылық
қызметін жүргізу әдіс – амалдарынан өзгеше екендігі мәлім. Соңғы уақытқа
дейін орын алып келген сыртқы экономикалық қатынастарға деген қөзқарасымыз
рыноктың заңдарына сәйкес құрылған экономикалық жүйелерде шарасыздығын,
тіпті кейбір сәттерде зиянды екендігін көрсетіп жұр. Мұның өзі шетелдік
әріптестерімен өзара түсінікті, бірлескен іс–қимылдарды атқаруды
күрделендіреді, тіпті заяға кетіреді.
Халықаралық экономикалық қатынастар. Жүйесіндегі халықаралық сауда
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең
дамыған нысанына сыртқы сауда жатады. Дүние жүзіндегі барлығы үшін сыртқы
сауданың рөлі ерекше маңызды.
Американ ғалымы Дж. Сакстың пікірінше қандай бір ел болмасын
оның экономикалық жетістігі сыртқы саудаға байланысты. Дүниежүзілік
экономикалық оқшауланып, ешқандай ел дені сау, жөні түзу экономика жасай
алған жоқ.
Халықаралық сауда – еңбек бөлінісінегізнде әр түрлі елдердің тауар
өндірушілер арасында пайда болатын байланыстардың нысаны және олардың өзара
экономикалық тәуелділігі.
Ғылыми – экономикалық прогрестің ықпалымен экономикада жүріп
жатқан құрылымдық өзгерістер, өнеркәсіп өндірісінің мамандану мен
кооперациялануы ұлттық шаруашылықтардың қарым–қатынасын күшейтеді. Мұның
өзі халықаралық сауданың мейлінше дамуына мүмкіндіктер туғызады.
Халықаралық сауда дегеніміз – дүние жүзі елдері арасындағы
төлемді, жиынтық тауар айналысы.
Сыртқы саудада фритредерствоны (еркін сауда), немесе
протекционизмді (өз тауар өндірушілерін қолдау) таңдап алудағы ымырсыздық
өткен уақыттардың еншісінде қалды. Қазіргі кезде бұл екі бағыт өзара кіргіш
араласып кетті.
Фритредерство саясатын ең алғаш Адам Смит өзінің
салыстырмалы артылықшылар теориясында анықталған. Ол:
айырбас қандай елге болса да қолайлы; әрбір ел одан абсолютті
артылықшылықтар табады , - деп жазған Адам Смит.
XX ғасырдың екінші жартысынан бастап халықаралық сауда жоғары
қарқынмен жедел дами бастады.
Халықаралық сауданың жедел өсуіне мынадай факторлар әсер етеді:
халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернационалдаудың дамуы;
экономикады жаңа салалардың пайда болуына және негізгі капиталды
жаңартуға игі әсерін тигізген ғылыми – техникалық революция;
дүниежүзілік рыноктағы трансұлттық коорпорациялардың белсенді қызметі;
тарифтер мен сауда туралы Бас келісімнің шаралары арқылы халықаралық
сауданың реттелуі;
көптеген елдердің импортына кедергілердің жойылып, кеден бажы төмендеп
, еркін экономикалық аймақтардың құрылуы;
сауда – экономикалық интеграция процестерді дамып, жалпыға бірдей
рыноктардың қалыптасуы;
сыртқы рыноққа бейімделген экономикасы бар жаңа индустриалды
елдердің пайда болуы және тағы басқа.
Соңғы онжылдықтарда сыртқы сауда динамикасының әркелкілігі біліне
бастады. Бұл дүниежүзілік рыноққа белсенді қатысушы елдердің өзара
сауда–экономикалық қатынастарына әсерін тигізді. АҚШ дүниежүзілік рыноктағы
басымдылығынан айырыла бастады.
Егер 1950 жылы АҚШ – тың үлесіне дүниежүзілік экспорттың 31
тиген болса, 1990 жылы ол тек қана 81 тең болды. Өз кезегіне алманияның
экспортты АҚШ – тың деңгейіне жақындады.
Сөйтіп, 90 – жылдары Батыс Еуропа халықаралық сауданың орталығына
айналды. 80 – жылдары халықаралық сауда–саттыққа Жапония едәуір
жетістіктерге жетті. Бұл жылдары машина мен жабдықтар экпорттауда Жапония
дүниежүзінде бірінші орынға шықты. Сол кезеңде өз тауарларының бәсекелік
мүмкіндіктері бойынша Жапонияға Азияның жаңа индустриалды елдері -
Сингапур, Гонгонг және Тайвань жақындады.
Бәсекеге қабілеттіліктің дүниежүзілік класификациясы төрт жүзге
жкық критерийлерден тұрады. Олардың негізгілеріне жан басына шаққандағы
табыс, инфляцияның деңгейі және сыртқы сауда балансы жатады.
Классификацияда, аталғандардан басқа қазба байлықтар инфрақұрылым, байланыс
құрал–жабдықтар және тағы басқа факторлар ескеріледі.
Женевада өткен дүниежүзілік экономикалық форумның баяндамасында
бәсекелікті нақты мемлекете дүниежүзілік рынокқа салыстырмалы түрде
бәсекелестерінен артық байлық шығару деп анықтады.
Мамандардың болжауы бойынша XXI ғасырдың алғашқы жылдарында
бәсекеге ең қабілетті елдер санатында АҚШ пен Азиялық мемлекеттер болады.
2030 жылы бәсекеге ең қабілетті үш мемлекеттің қатарында АҚШ, Жапония,
Қытай болмақ. Бұлардан соң Алмания, Сингапур, Оң. Корея, Индия, Тайвань,
Малайзия және Швейцария мемлекеттернің мүмкіндіктері мол.
Дамушы елдердің өз экспортын диверсификациялауға
(шаруашылық қызметіне жаңа өріс табуға) ұмтылыстары өнеркәсібі дамыған
елдер елдер тарапынан қандай нысанда болмасын, қарсылыққа кездесуде.
Дегенмен,кейбір дамушы елдер, ең алдымен жаңа индустриалды елдер өз
экспорттарының құрылымын өзгерту ісінде айтарлықтай жетістіктерге жетті.
Олардың экспорттарында дайын өнімнің, өнеркәсіп бұйымдарының, соның ішінде
машиналар мен жабдықтардың үлесі артты.
Женевадағы дүниежүзілік сауда ұйымының деректеріне сәйкес 1999
жылы ең үлкен экспорттаушы мемлекеттердің қатарына мыналар жатады:
Мемлекеттер Экспорт млрд. $ Дүниежүзілік саудадағы
үлесі - %
АҚШ 512 12,3
ГЕРМАНИЯ 421 10,1
ЖАПОНИЯ 397 9,5
ФРАНЦИЯ 236 5,7
ҰЛЫБРИТАНИЯ 205 4,9
ИТАЛИЯ 189 4,5
КАНАДА 165 4,0
ГОНКОНГ 152 3,7
ГОЛЛАНДИЯ 148 3,6
10.БЕЛГИЯ 131 3,1
11. ҚЫТАЙ 121 2,9
12. СИНГАПУР 96 2,3
13. ОҢ. КОРЕЯ 96 2,3
14. ТАЙВАНЬ 93 2,2
15.ИСПАНИЯ 73 1,7
XX ғасырдың соңғы шиоегінде халықаралық экономикалық қатынастар
жүйесінде Азия – Тынық мұхит аймағының рөлі күшейеді. Дүниежүзілік банктің
есептеуі бойынша 2000 жылға қарай дүниежүзілік сауда көлемінің 40% Тынық
мұхит бассейінде шоғырланады.
Өнеркәсіп дамыған елдер арасындағы халықаралық еңбек бөлінісінің
тереңдеуі олардың өзара сауда – қарым қатынастарын ұлғайтып, дамушы
елдердің үлестерін азайтады.
Қазіргі уақытта негізгі тауар тасқыны, үлкен үштік: АҚШ – Батыс
Еуропа – Жапония шеңберінде ағылып жатыр.
Халықаралық экономикалық қатынастардың пәні және құрылымы
Егер экономикалық құбылыстарды зерттейтін ғылымдардың жиынтығын
алып қарастырсақ, олар бір зәулім дарақтың тамырынан тарап өскен желектері
тәрізді болып көрінер еді. Ол дарақ, бүкіл экономикалық ғылымдардың
методологиялық негізгі, экономикалық теория.
Халықаралық экономикалық қатынастар теориясы да өз бастауын
экономикалық теориядан алады. Дегенмен, әрбір экономикалық ғылым саласының
өміршеңдігін, басқа экономикалық ғылымдардан ерекшелігін, қалыптасып даму
кезеңдерін тек соның өзіне тән, дербес пәні болуы ғана дәлелдейді.
Халықаралық экономикалық қатынастардың пәні – осы қатынастарды
жүзеге асыру механизмдерін талдап, оқыту.
Халықаралық экономикалық қатынастардың жекелеген елдердің салалық,
аймақтық шаруашылығының субъектілері - өндірістік бірлестіктер мен
кәсіпорындардың дүниежүзілік шаруашылық жүйесіндегі кешенді экономикалық
қарым – қатынастарын зерттейді.
Халықаралық экономикалық қатынастар дүниежүзілік шаруашылықтағы
тағы кездейсоқ экономикалық қатынастарды емес, сол қатынастардың тұрақты
түрде қайталанып отыратын, бәріне ортақ, дәйекті процестерін талдайды.
Халықаралық экономикалық қатынастың механизміне өзінің құқықтық,
заңдық нормаларымен қоса, оларды жүзеге асыратын әдістер мен амалдар
жиынтығы жатады. Бұл әдістер мен амалдардың негізгі тобын халықаралық
келісім – шарттар, хартиялар, кодекстер т.б. осы қарым – қатынастардың
көздеген мақсаттарға жетуіне қажетті құжаттар құрайды.
Халықаралық экономикалық қатынастардың құрылымы мынадай:
Ал, дамушы елдердің өз экспортына қолайлы база жасау бағытындағы
іс–қимылдары көптеген кедергідерге кездесетін белгілі. Мысалы, дамыған
елдер, атап айтсақ, атап айтсақ АҚШ Таргетинг дегенді пайдаланушы
елдерге қарсы санкциялар қолданылады.
Таргетинг – экспорттық потенциялды, негізінен бір мақсатты ғана
көздеп, өсіре беру.
1997 жылдың басында, Мәскеуде, Интеграциялық комитетте
Беларусьтің, Қазақстанның, Қырғыстанның және Ресей Федерациясының сарапшы
топтарының Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының кіру мәселесі жөніндегі жұмыс
бабындағы кеңесі болып өтті. Кеңеске қатысушылар 1996 жылдың соңында
Сингапурде өткен БСҰ – ға мүше мемлекеттер министрлері конференциясының
жұмыс қорытындысын талқылады.
Егемен Қазақстан Республикасы көлік жолдарының даму бағыттары (1991-
2000жж.)
90-жылдардың басында Қазақстан автомобиль жолдарының дамуындағы жаңа
кезең- 1991жылы Жол қоры туралы Заңның қабылдануы болды. Автомобиль
жолдарын қаржыланды-руға автокөлік кәсіпорындарының кірісінің екі пайызын
бөлу ұйғарылды. Бұл жол шаруашылығының дамуына өз әсерін тигізбей қоймады.
Тек 1993 жылдың өзінде 17мың шақырым автомобиль жолдары жөндеуден
өткізілді. Бірақ жол қоры ұзақ өмір сүрмеді. 1994 жылы Республика Жоғары
Кеңесінің шешімімен қор бюджет құрамына беріліп, нәтижесінде жол құрылысын
қаржыландыру күрт төмендеді. Мәселен, 1994 жылдың тоғыз айының ішінде
жөндеуден өткен жол 1993 жылмен салыстырғанда 7 есеге кеміді.1 Жөндеуді
қажет ететін автомобиль жолдарының саны күннен-күнге өсе түсті. Соған
сәйкес автомобиль жолдарындағы ауыр зардаптарға соқтыратын жол-көлік
апаттары жиіледі. Автомобиль жолдарының пайдалану мерзімі күрт қысқарды,
көліктің қозғалыс жылдамдығы азайып, автомобильдердің жүк тасу
мүмкіндіктері төмендеді. Аталған олқылықтар жүк және жолаушылар тасымалы-
ның құнының өсуіне әкелді.
Республика жол қатынастары алдына қойылған мiндеттер мен онда орын
алған келеңсіз жағдайлардың өрістеуі автомобиль жолдарының сапасын көтеру,
әлемдік деңгейдегі көлік қатынастары жүйесіне ену және халықаралық жол-
көлік ұйымдарымен байланыс орнатуды қажет етті. Бұл бір жағынан Қазақстан
Республикасы аумағы арқылы төмендегідей халықара-лық автомобиль жол
дәліздерінің қалыптасуымен де байланысты еді. Олар:
Хоргос-Алматы-Бішкек-Шымкент-Ташкен т.
Шымкент-Қызылорда-Ақтөбе-Орал-Самар а.
Алматы-Балқаш-Қарағанды-Астана-Қост анай-Ресей.
Майқапшағай-Семей-Павлодар-Омбы.
Челябі-Петропавл-Новосибирск.
Петропавл-Рузаевка-Жезқазған-Қызыло рда-Өзбекстан.
Астрахань-Атырау-Бейнеу-Түрікменбаш ы.
Транзиттік маңызға ие бұл автомобиль дәліздерінің Республика
өміріндегі алатын орны әрине, ерекше.
Республикамыз тәуелсіздік алған соңғы он жыл ішінде бұл бағытта қыруар
жұмыстар атқарылды.
1993 жылы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz