ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

ЖОСПАР

1. Мақсаттары, сапалық сипаттамалары және рұқсат ету
2. Қаржылық есеп беру элөменттері және олардың түрлері
2.1. Қаржылық жағдай туралы есеп беру (баланс)
2.2. Қаржылық нәтиже туралы есеп беру
2.3. Ақша қозгалысы туралы есеп беру

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Қосымшалар

1. МАҚСАТТАРЫ, САПАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ ЖӘНЕ
РҰҚСАТ ЕТУ

Банктің қаржылық есептілігі - пайдаланушыға бухгалтерлік есепте
жинақталған, өңделген банк қызметі жөніндегі экономикалық ақпаратты
мерзімдік ұсынудың маңызды әдісі. Ол шаруашылық субъектісі және халық
тарапынан, әсіресе Орталық банктің несиелік-қаржылық жүйеге сенімін қолдауы
керек.
Қаржылық есеп беруге дайындық қаржылық есеп берудің халықаралық
стандартына негізделіп жүргізілуі тиіс. Олар қаржылық есеп берудің
дайындалуы мен ұсынылуы негізінде алынған қағидаларды анықтайды.
Принциптілік қаржылық есептің сапалы сипаты мен элементтері, сондай-ақ
тұжырымдамалар мен капиталды қолдау принциптері қаржылық есептің негізгі
міндетіне тікелей қатынаса алады.
Қаржы есебі келесі қағидалар арқылы жүргізіледі:
- есептеу әдісі - операциялардың және басқа оқиғалардың нәтижесі
олар жүзеге асырылғаннан кейін (ақша қаражаты келіп түскеннен
кейін емес) ғана мойындалады. Бұндай оқи-ғалардың тіркелуі және
олардың қаржылық есепте көрсетілуі олар жүзеге асқан уақытында
жүргізіледі.
- қызметтің үздіксіздігіне рұқсат ету, компания әрекетін одан әрі
жалғастыратындығын білдіреді.
Қаржылық есептің негізгі мяқсаты - тиімді экономикалық шешім
қабылдауда басшылыққа алынатын ақпараттың болуы, сондай-ақ:
- нақты және әлуетті инвесторлар мен кредиторларға түсінікті
ақпараттың болуы;
- нақты және әлуетті инвесторлар мен кредиторларға түсінікті
ақпараттар арқылы қажетті жағдайларды, әсіресе
банктің төлем қабілеттілігін және өтемділігін, сондай-
ақ барлық қызмет түрлеріне тәуекелділік дәрежесін білуге
болады;
- банктің ресурстары, міндеттемелері, құралдары мен
дерек көздері және олардың өзгерістері жайлы ақпараттың болуы.
Қаржылық есеп - шын мәнісінде шаруашылық бірлігінің үлгілері. Қаржылық
есептілік істің нақты жағдайын толық бейнелемегенімен, ол бухгалтерлердің
осыған жету жолындағы талабының ең жақсысы болып табылады. Бұл есептер
сандық түрде ғана емес, сапалық сипатта да болуы керек. Сапалық сипаттамасы
- алынған ақпараттардың пайдаланушы үшін тиімділігін қамтамасыз ету
атрибуты. Қаржылық есептің негізгі сапасы - оның айқындылығы. Айқындылық
дегеніміз - ақпараттар бар жағдайда барлық қатысушыларға қолайлы, көрнекті
және түсінікті ортаны қалыптастыру принципі. Қаржылық жағдайға және нарыққа
қатысушылардың қызметіне қатысты ақпараттардың айқындылығы - нарықтың
тиімділігі және нарықта тәртіптің енгізілуінің маңызды көрсеткіші.
Экономика ғылымы дәлелдегендей, өз бетімен дамыған нарық жеткілікті ашық
бола алмайды, қосымша ақпараттардың соңғы нәтижесі нарыққа қатысушылар
талап еткендей болмай шығуы мүмкін.
Айқындылық - есеп берушілік ұғымының алғышарты болып табылады, нарыққа
қатысушының, демек қарыз алушының және қарыз берушінің, эмитенттердің және
инвесторлардың, мемлекеттік билік пен халықаралық қаржы институттарының
әрекеттері мен жүргізген саясаттарын қуаттау, сондай-ақ шешімдері мен
нәтижелері үшін жауапкершілік қабылдау қажетті.
Айқындылық пен есеп беру туралы он жылға созылған пікірталас
экономикалық саясатты талқылаудан пайда болды. Бұл түсінікті де -
экономикалық саясатта шешім қабылдау жауапкершілігі жасырылып келеді.
Құпиялық бұрын да, қазір де үкімет үшін қажетті элемент больш табылады,
өйткені ол қабылданған шешім үшін жауап беретіндердің қателіктерін жасыруға
мүмкіндік береді. Алайда халықаралық өзара тәуекелділікті арттыруға әкелген
өзгерген әлемдік экономика және қаржылық ағындар, экономикалық саясатта
жариялылық мәселесін басты орынға қояды.
Бүгінгі танда ұлттық үкіметтер және Орталық банктер айқындылықты
(демек, саясат жариялылығын) стратегиялық шешімдер тиімділігін жақсарту
фактісі ретінде қарастыруда. Егер олар өз пікірлері, шешімдері мен іс-
әрекеттері үшін кейін жауап беретіндігін білсе, мекемелерді нақты шындыққа
тура қарауға мәжбүр етеді және жауапты қызметкерлердің жауапкершілігін
арттырады. Сондықтан жүргізілген саясатқа уақытында түзету енгізу қолдау
табуда.
Айқындылық пен есеп берудің қажеттілігі ұйымдардың жеке-меншік
формасын түсіну және келешекте олардың қызметіне әсерін тигізетін саяси
шешімдерді мойындау қажеттілігінен туындайды. Үлкен айқындылық экономикада
қызмет ететін субъектілердің қабылданған шешімдерін жақсартуға әсер етеді,
ол ішкі тәртіпті жақсартуға әсер етеді, ол ішкі тәртіпті және жақсы
басқаруды қабілетті етеді, экономикада саяси шешімдер қабылдау үрдісінің
сапасын жақсартады. Егер іс-әрекеттер мен шешімдер көрнекі және түсінікті
болса, онда бұл мониторинг шығынын төмендетуге мүмкіндік береді. Сонымен
қатар, мемлекеттік деңгейдегі қоғам көп жағдайда мемлекеттік сектор
мекемелерінің жұмысын, акционерлер және қызметкерлер - менеджерлер жұмысын,
кредиторлар - қарыз алушылардың әрекетін, ал салымшылар - банктердің
жұмыстарын қадағалай алады.
Айқыңдылық және есеп беру өзара байланысты. Айқыңдылық есеп беруді
мониторингті оңайлату арқылы жоғарылатса, ал есеп беру айқындылықты
ұйымдарға инициатива беру арқылы көтереді. Екеуі қосылып мемлекеттік
секторда шешімдерді қабылдау сапасын жақсартады және келешекте саяси
шешімдер қабылдауға жауапты адамдар ретінде жеке секторлар түсінігін
жақсарта отырып, айтар-лықтай тиімді саясат тудырады.
Бірақ айқындылық пен есеп беру басты мақсат емес. Олар экономикалық
тиімділікті жоғарылатуға көмек, сондай-ақ реттеуші органдармен қоса барлық
нарыққа қатысушылардың тәуекелін басқару және шешім қабылдау деңгейіндегі
халықаралық қаржы нарығының жұмысын жақсарту үшін қажет. Айқындылық қаржы
жүйесінің ішкі табиғатын немесе ішкі тәуекелдерді өзгертпейді. Ол қаржылық
дағдарыстың алдын ала алмайды, бірақ нарыққа қатысу-шылардың жағымсыз
жаңалықтарға әсерін (реакциясын) реттейді. Айқындылық нарық қатысушысына
жағымсыз жаңалыққа басқа көзбен қарауға көмектеседі, сөйтіп, байбалам мен
дүрлігісті азайтуға әсер етеді.
Айта кететін жайт, айқындылық пен құпиялылық арасында логикалық қарама-
қарсылық бар. Құпия ақпаратты жариялау, оны бәсекелестіктердің пайдалануына
мүмкіндік береді, бұл нарыққа қатысушыларды толық жариялылықтан бас тартуға
әкеледі. Банктер бұндай жағдайда клиенттің құпиялылықты сақтауына
зауықсыздық көрсетеді, Алайда біржақты айқындылық және толық ашықтылық
нормаға айналса, қысқа мерзімде мұндай тәртіпке көшу жекелеген банктерге
қолайсыздық тудырған жағдайда да, ақыр аяғында нарыққа қатысушылардың
барлығына да тиімді болады.
Ақпараттар ағынының ұлғаюына байланысты кейінгі кезде нарық және қоғам
қатысушыларына ұсынылуға тиісті ақпараттардың пайдалылығын арттыруға ерекше
жағдайлар жасалуда. Пайдаланушының экономикалық шешіміне әсер ететіндіктен
ақпарат іске тікелей араласуы керек.
Пайдалылықтың басты көрсеткіші мацыздылығы болып табылады. Ақпарат
саны пайдалылық көрсеткіші бола алмайды, себебі оның артықшылығы зиянға
шығып, деректі түсіндіру үрдісін күрделендіруі мүмкін.
Пайдалы, тиімді, ашық және сенімді ақпарат алу үшін есеп берушілік
мынадай сапалы сипаттамаға ие болуы керек:
- ашықтылық;
- сенімділік;
- салыстырмалық;
- түсініктілік.
Ақпараттың ашықтылығы бухгалтерлік есеп берудің жақсы стандарттарына
және ашықтықты қамтамасыз ету әдістерінің барабарлығына негізделеді.
Ашықтылық - ақпараттар беру әдістемесі қазіргі кездегі және жария
орналастыру арқылы стратегиялық шешімдердің белгілі болу үрдісі. Ол
қаржылық есеп беру арқылы анықталады.
Сенімділік. Ақпараттарда материалдық қателіктер мен болжамдар болмауы
керек. Мазмұн формадан басым болуы керек. Сонымен қатар, есептілік
бейтарап, парасатты болуы керек және білікті адамдар жасауы керек.
Салыстырмалылық. Қаржылық есептілікте ұсынылған көрсеткіштер, әр
субъекті бойынша жеке және уақытына сәйкес айтылуы керек. Сонда ғана олар
пайдаланушыға салыстыруды жүзеге асыруға мүмкіндік беруді қамтамасыз етуі
мүмкін.
Түсініктілік. Ақпараттар пайдаланушы үшін әрдайым түсінікті болуы
керек. Қаржылық есеп берудің қоғамдық ашықтығы түсінік беруге жеңіл. Қанша
айтқанмен де, аз ақпаратқа қарағанда көп ақпараттың болуы жақсы, бірақ ол
сатылады ғой. Сондықтан, үлкен анықтылықтан түсетін таза пайда ұқыпты түрде
бағалануы керек. Жоғарыда көрсетілгендей, ақпарат беру сатылады, сондықтан
бар ақпараттардың пайдалылығын анықтағанда, оларды банк шығындарымен
салыстыру керек.
Берілген ақпараттардың толықтығына шектеу бар. Бұл уақытында берілуі,
шығынға қатысты пайдалылық, сандық сипатта балансқа жетуі. Есепті беруді
кешіктіру оның сенімділігін жоғарылатуы мүмкін, бірак сондай-ақ дәлдігін
жоғалтуы мүмкін. Ал ақпараттан алынған пайда, оны алуға кеткен шығындардан
жоғары болуы керек. Маңыздысы - осы ақпарат арналған аудиториялардың
дайындық деңгейі болып табылады. Алайда банктерде пайдалы ақпарат бере
алатын бухгалтерлік жүйенің болмауы нарыққа бұндай ақпаратты ала алмау,
оған қол жеткізе алмау мүмкіндігіне дәлел бола алмайды. Ақпарат беруге
жауапты субъект нақты экономикалық ортаға арналған қаржылық есептің
қажеттілігін қанағаттандыратын сәйкес балансқа қол жеткізуі тиіс. Ақпарат
берудегі жауапкершілік өтірік ақпарат бергеннен гөрі, ешқандай ақпарат
бермеген көп артық деп есептейді. Сондай-ақ ақпарат беру мерзімі де
маңызды. Ұзақ мерзімді келешек тұрғысынан қарағанда, тіпті кейбір
жағдайларда қысқа мерзімді жобада кейбір проблемаларды бастан кешірсе де
толық ашықтылық тәртіптемесі пайдалы, өйткені, қаржы жүйесінде құпиялылықты
сақтау шығындары ақыр аяғында оның ашықтығын қамтамасыз ету шығындарынан
жоғары.
2. ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕП БЕРУ ЭЛЕМЕНТТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ

Қаржылық есеп беру (отчетность) банктің қаржылық жағдайын бағалауға
тікелей қатысы бар келесі элементтерден тұрады:
- активтер - бұл жасалған әрекет нәтижесінде пайда болған және
келешекте компания экономикалық пайда алуды жоспарлаған
әрекеттерінің нәтижесінде қалыптасқан компаниямен бақылауындағы
ресурстар;
- міндеттемелер - компанияның жасалған әрекеттер нәти-
жесінде туындайтын ағымдағы міндеттемесі. Міндеттемелер бойынша
есеп айырысу компанияны экономикалық тиімділікке
әкеледі деп болжанады;
- капитал - міндеттемелерді орындағаннан кейінгі активтер.
Қаржылық есептің келесі элементтері қызмет нәтижесін
бағалауға тікелей қатысты:
- табыстар - активтердің түсуі немесе ұлғаюы нысанында
экономикалық пайданың өсуі немесе меншік иелерінің жасаған
салымынан капиталдың артуы түріндегі міндеттемелердің қысқаруы;
- шығындар - активтерді есептен шығару немесе азаюы түрінде
экономикалық пайданың қысқаруы немесе міндеттемелердің көбеюі
нәтижесінде капиталдың қысқаруы.
Қаржылық есеп берудің кез келген элементі болашақта осы элементке
қатысы бар кез келген экономикалық түсім компанияға түсуі немесе одан шығуы
мүмкін деген ықтималдыльщ бар болса, және ол құнға немесе бағаға ие болса
және оны бағалау жеткілікті түрде сенімді жүргізілсе, мойындалуы тиіс.
Қаржылық есеп беру элементін бағалау келесі негіздерді пайдалану
арқылы жүзеге асырылады:
- сатып алудың нақты құны;
- қайта қалпына келтіру құны;
- сатудың мүмкін бағасы;
- дисконтталған құн.
Капитал тұжырымдамасы және оны қолдау ұғымдарына
мыналар жатады:
- таза активтің синонимі больш табылатын қаржылық капитал. Ол
атаулы ақша бірлігінде анықталады. Пайда кезең ішінде жүзеге
асырылатын атаулы ақша бірлігінде көрсетілген капиталдың өсуін
көрсетеді;
- операциялық әлуетке қатысы бар физикалық капитал. Ол
өнімді әлуетке байланысты анықталады. Пайда белгілі
уақыт аралығында өнімді әлуеттің көбеюін көрсетеді.
Банктерде басқа да шаруашылық субъектілердегі сияқты
қаржылық есеп берудің келесі негізгі түрлері жасалынады:
- банктің бухгалтерлік балансы;
- табыстар мен шығындар туралы есеп беру;
- ақша қозғалысы туралы есеп беру;
- меншік капиталының өзгерісі туралы есеп беру;
- есеп саясаты және түсініктеме хаттар туралы ақпараттар.
Айта кететін жайт, банктер басқа шаруашылық субъектілеріне қарағанда
қаржылық есеп баптарын мойындауға және бағалауға жақсы әдістерді қолданады
және осыған байланысты келесі стратегияларды қарастырудың қажеттігі
туындайды:
- табысты және шығысты мойындау әдісі;
- сатуға арналған, сатуға жарамды және өтеуге дейін ұсталатын
бағалы қағаздардың бағалануы;
- нәтижесінде активтер мен баланстық есеп беру міндеттемелері
мойындататын шаруашылық қызмет операциялары мен басқа да
жағдайлар арасындағы шектеулер; нәтижесінде шартты және мүмкін
міндеттемелер мойындалатын шаруашылық қызметінің операциялары
және басқа да жағдайлары;
- банктік қызмет шығындарын анықтау үшін негіз; үмітсіз қарыздар
мен күмәнді қарыздарды есептен шығару тәртібі;
- жалпы банктік тәуекелге және осындай шығындарды есептеу
әдістемесіне шығындарды анықтау үшін негіз;
- негізгі құралдарды, шетел валюталарын, бағалы қағаздарды қайта
бағалау әдісі;
- басқа да материалдық активтерді шығындарға жатқызу әдісі.
Қаржылық есепте көрсетілген мәліметтердің дұрыстығына Директорлар
кеңесі немесе қаржылық есепті жасауға немесе көрсетуге жауап беретін басқа
басқарушы органдар жауапты болады.
Қаржылық есептің халықаралық стандартына сай оған мынадай талаптар
қойылады: қаржылық есеп беру басқа ақпараттардан өзгеше болуы керек, әрбір
белгісі айқын сәйкестендірілген болуы керек, сондай-ақ келесі мәліметтер
нақты көрсетілуі керек:
- есеп беруші банктің атауы;
- банктің өзінің есеп беруі;
- есеп беру күні немесе есеп беру кезеңі;
- есеп беру валютасы;
- нақтылық деңгейі.

2.1 Қаржылық жағдай туралы есеп беру (баланс)
Ол бухгалтерлер жасайтын орталық есеп берудің бірі болып табылады. Бір
жағынан активтерді, ал екінші жағынан пассивтерді бейнелейтін, белгілі бір
уақыт мерзіміндегі банк жағдайын көр-сететін оны субъектінің фотосуреті деп
қарауға болады. Банктің бухгалтерлік балансы - қаржылық есеп берудің басты
нысаны (формасы). Баланстық есеп беру (бухгалтерлік баланс) банкті меншікті
капиталдар мен міндеттемелер көзіне тең активтер ресурс-тарын ұстаушы
ретінде көрсетеді (1-қосымша). Сөйтіп, бухгалтерлік баланс банктің қаржылық
жағдайын көрсетеді. Ол банктің қаржылық жағдайын айқындайды және оған
барлық капиталды қарсы кояды. Оны келесі тендеу арқылы көрсетуге болады:
Экономикалық ресурстар = Пайда болу көздері (1)
Экономикалық ресурстар бұл - активтер, ал пайда болу көздері меншікті
және қарызға алынған болып бөлінеді және баланста жеке капитал мен
міндеттеме ретінде бейнеленеді, сондықтан келесі тендеу шығады:
Активтер = Меншікті капитал + Міндеттеме (2)
Батыс ғалымдарының тұжырымдарына сәйкес кез келген активтің үш түрлі
маңызды сипаттамасы[1] бар:
1. Ол келешекте ақшаның өсуіне тікелей немесе жанама ықпал ете отырып
келешектегі ықтимал пайданы қамтамасыз етеді.
2. Оның арқасында шаруашылық бірлігі пайда алуы немесе оны басқа
әдіспен басқаруға мүмкіндік алуы мүмкін.
3. Пайда алуға немесе оған бақылау жүргізуге құқығын арттыруды
қамтамасыз ететін шаруашылық операциялар немесе басқа мәселелер бұрын да
орын алған.
Егер осы міндеттемелердің біреуі болмаса, онда есеп объектісі актив
деп танылуы мүмкін емес. Бірінші сишттама болашақ пайда немесе әлеуеттік
қызметке құқық болуы керек деген ұғымды білдіреді. Пайдаланылған құқықтар
және қызметтер актив деп саналмайды. Сонымен қатар, кұқық жағымды нәтижеге
жеткізуі керек, теріс немесе нөлдік нәтижедегі құқық активке жатпайды.
Екінші сипаттама активті анықтау кезінде басқару өлшемдеріне
(критерийлеріне) баса назар аударады. Активтер шаруашылық бірлігі
басқаратын немесе оның бақылауында болатын ресурстар, сонымен қатар пайда
алу немесе әлуетті қызмет құқықтары заңцы немесе оларды алу мүмкіндігінің
дәлелі болуы керек. Үшінші сипаттамада авторлардың ойынша пайда өткен
операциялар мен оқигалардың нәтижесі болуы керек. Активтің анықталу маңыз-
дылығы көптеген жағдайда оқиғаның аяқталуымен сипатталады.
Міндеттеменің де үш сипаттамасы болады:
1. Кредиторлық қарыз белгілі бір оқиға кезінде басқа тұлғаларға
талаптарды ұсынуды жүзеге асыру уақытында немесе активтерді пайдалану
ықтималдылығы бар тұлғалар алдындағы қарыздар мен міндеттемелерді
көрсетеді.
2. Бұл кредиттік қарызға шаруашылық бірлігінің жауапкершілігінің
туындауы мүмкіндігінше келешекте жоғалмайды.
3. Міндеттеменің пайда болуына әсер еткен мәселе бұрын да орын алған.
Егер осы сипаттамалардың біреуі жоқ болса, онда есеп объектісі
несиелік қарыз ретінде мойындалмайды. Бірінші сипаттама бірнеше жағдайда
пайда болады. Біріншіден, несиелік қарыз қазіргі міндеттемені көрсетеді.
Келесі кезеңнің шығындары ағымдық мерзімнің кредиторлық қарызы болып
саналмайды. Екіншіден, несиелік қарыз басқа субъектіге қатысты міндеттемені
көрсетеді. Үшіншіден, осы қарыздың өтелуі басталатын уақыт мерзімі бар.
Оның құрамына өтелуі толық көлемде қарастырылмайтын міндеттемені кіргізуге
болмайды. Бұл жағдай меншікті капиталды несиелік қарызға жатқызуға рұқсат
етпейді.
Екінші сипаттама несиелік қарызды этика, мораль, дәстүрлі қатынастар
нормасынан туындайтын әділ және жоспарлы міндеттеме деп танымайды, әрине
несиелік қарыз құрамы мәселесінде шеткі позиция оған занды міндеттер мен
қарыздарды жатқызады.
Несиелік қарыздың үшінші маңызды белгісі - алдын ала міндетті
шаруашылық операциялары немесе басқа оқиғалардың болуы. Егер шындығында да
міндеттеме болса, оның қалай туындауына қарамастан, несиелік қарыз деп
танылуы маңызды, демек, несиелік қарыздың пайда болуына жеткізген бұрынғы
шаруашылық операциясына қарағанда, міндеттеменің ақша қаражатының
келешектегі талабына әсері айтарлықтай маңызды.
Банктің баланстық есеп беруінде активтер бабы өтімділік принципі
бойынша көрсетілген, өтімді құралдар ең бірінші болып келеді. Міңдеттеме
бабы банк балансында мерзімдік принципі бойынша көрсетілген, ал мерзімсіз
жеке капитал келесі пассивтің аяғында орналасады.
Банктің баланстық есеп берулері немесе мерзімі ұзартылған балансы
әдетте белгілі бір анықталған мерзімге жасалынады, бірақ бухгалтерлік жедел
басқару мақсатында жұмыс балансы деп аталатын тұрақты балансы болуы керек.
Оның баланстық есеп беруден айырмашылығы мынада: жұмыс балансында табыс
және шығыс шотын қоса бухгалтер әрбір баланстың шотты жеке көре алады, ал
баланстық есеп беруде табыс және шығыс шоты көрсетілмейді, олар бөлінбеген
табыс шотында ғана беріледі. Сонымен қатар баланстық есеп беруде жекелеген
шоттарды баптар бойынша топтастыру жүргізіледі және баптар әдетте
өтімділіктің азаюы ретімен ррналасқан. Банктің баланстық есеп беруін,
кәсіпорынның баланстық есеп беруінен негізгі айырмашылық сипаты - оған
көптеген қаржы активтердің келіп түсуі, негізінен несиелер, материалдық
қорлардың болмауы, несиелік қарыздар санының көптігі және құрылыс, құрал-
жабдықтар сияқты негізгі құралдардың санының аздығы. Бұл айырмашылық
бухгалтерлік есеп принципінің айтарлықтай нақты бірін - сақтық принципін
пайдалану қажеттігін тудырады.

2.2. Қаржылық нәтиже туралы есеп беру

Бұл есеп беру банк қызметтерін талдауға көмектеседі, ол пайданың қалай
қалыптасатындығын көрсетеді. Банк қызметінің басты қағидасы пайдалы
шаруашылық болғандықтан, бұл әсіресе маңызды болып табылады. Банктік пайда
- бұл шаруашылық нәтижесінде капиталды көбейтетін, табыс пен шығыс
арасындағы айырмашылықты көрсететін банк қызметінің қаржылық нәтижесі.
Табыс - банктің жиынтық міндеттемесінің өсуіне байланыссыз, банк
активтерінің жалпы сомасының өсуі. Мысалы, банк өзінің кассалық қалдығын
көбейтетін несиелер бойынша пайыздық табыс алады. Табыс - сондай-ақ банктің
активтерін азайтпай, жиынтық міндеттемесінің азаюы. Бұндай жағдай жиі болып
тұрмайды. Мысал ретінде мынадай болуы мүмкін, кредитор өзіне осы банктен
тиесілі қарызды ерікті түрде жоюы мүмкін. Табыстар анықтамасын қарастырған
кезде, банк табыс алған жағдайда активтер мен пассивтер арасындағы
айырмашылықтың ұлғаюын оңай байқауға болады. Актив пен міндеттеме
арасындағы айырмашылық капитал болып табылатындықтан, табыс алу капиталдың
өсуіне әкеледі.
Шығын - бұл банктің жиынтық міндеттемесінің қысқаруынан тыс банктің
жиынтық активтерінің азаюы. Мысалы, банк кассадағы қалдықты қысқарта
отырып, өз қызметкерлеріне жалақы төлеуі тиіс. Сондай-ақ шығындар - бұл
активтердің өсуі байқалмайтын банктің жиынтық міндеттемелерінің өсуі.
Мысалға, банк пайыз төлеу жолымен өзінің клиентінің депозитін көбейте
алады. Актив пен міндеттеме арасындағы айырма шыгандарды төлеуде кезінде
қысқарады, тиісінше капитал азаяды.
Пайда, табыс және шығыс - экономикалық ұғымдар. Бұл үш құрауыштың
экономикалық ұғымнан өзгеше есептік ұғымы да бар. Есептік мерзімдегі табыс
және шығыс баптарындағы өзгерістер тіркелімдері үздіксіз жүргізіледі, ал
капитал көлемі өзгеруінің таза есептік жазулары осы есептік мерзімнің
аяғында ғана енгізіледі. Экономикалық мағынада капитал табыс алған бойда
көбейеді.
Кейбір жағдайларда бухгалтерлік есептің ережелері табыс алу немесе
шығындарды төлеу ретінде табыстар мен шығындар туралы банк есептілігінде
капиталдың көбеюін немесе азаюын тіркеуге рұқсат бермейді. Мұндай жағдай
негізгі банк қызметінің бөлігі емес және сирек кездеседі. Бұл бапты
табыстар мен шығыстар есебіне кіргізу былықпа туғызуы мүмкін. Банк
ғимараттары мен құрал-жабдықтарының нарықтық құнының өсуі баланстық есеп
беруде актив пен капиталдың өсуі ретінде танылуы мүмкін, бірақ жылдық
жиынтық табысқа енгізілмейді.
Сондай-ақ пайыздық табыс пен пайыздық шығын арасындағы банктік маржаны
айыра білу қажет. Ол тартылған ресурстарды банк қаншальщты тиімді
пайдаланып жатқанын көрсетеді.
Кезең ішіндегі табыс пен шығын туралы ақпарат табыстар мен шығындар
есебінде бейнеленеді (2-қосымша).

2.3. Ақша қозгалысы туралы есеп беру
Таяу уақытқа дейін ақша қозғалысы туралы есеп құрылған жоқ, ал
шетелдерде ақша қаражатының жеткіліктілігін анықтау мақсатында қаржылық
жағдайыңдағы өзгерістер туралы есеп қолданылды. Ол ағымдағы активтер мен
ағымдағы қарыздар -пассивтер арасындағы айырмашылық ретінде есептелген
айналыс қаражаттары позициясынан құрылды, сонымен қатар, жеке айналыс
қаражаттарының пайда болу көздерін және олардың пайдаланылуын көрсетеді.
Бірақ кейінгі кезде шетелдерде айтарлықтай белгілі басқа әдіс пайда
болды, бұнда корлар ақша қаражаты сияқты баяндалады жәнё осы әдістің
негізінде жасалған есеп беруде тек ақша қаражаттары түсуінің көзі және
оларды пайдалану келтіріледі. Бухгалтерлік есеп бойынша халықаралық ұйым
(FASB) 1987 жылы пайда және шығын бойынша есеп берумен бір уақытта
ұсынылатын ақша қаражаты қозғалысының есебін жасауды ұсынды.

Ақша қозғалысы туралы есеп беру - бұл банктің есепті қаржылық
жағдайындағы өзгерістерді бағалауға мүмкіндік беретін мерзімде операциялық,
инвестициялық және қаржылық қызмет мөлшерінде ақша қаражатының келуі немесе
кетуі бойынша ақпаратпен қамтамасыз етуші есеп беру түрі болып табылады (1-
сурет).

3-сурет. Банктің операциялық, инвестициялык және қаржылық қызметі

Ақша ағыны туралы ақпараттарды пайдалану көмектеседі:
- кәсіпорынның ақша қаражатын табу мүмкіндігі мен олардың
эквиваленттерін табу қабілетін, сондай-ақ кәсіпорынның ақша
ағынын пайдалану қажеттілігін бағалау;
- банктің таза активтегі өзгерісін, оның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.