НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАРЖЫ-НЕСИЕ ЖҮЙЕСІ ТУРАЛЫ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАРЖЫ-НЕСИЕ ЖҮЙЕСІ КУРСОВАЯ

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ 3

1. ҚАРЖЫНЫҢ МӘНІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ 4
2. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТПК ҚАРЫЗ 7
3. НЕСИЕ-БАНК ЖҮЙЕСІ 9
4. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ ОНЫҢ АЙНАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ. ҚОР БИРЖАСЫ 14

ҚОРЫТЫНДЫ 23
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 24

КІРІСПЕ

Каржы белгілі бір коғамның акша ресурстары. Ол экономиканың дамуы мем
үдайы өндіріс процесін камтамасыз етуге бағьпталған. Кез келген мемлекетте
қоғамдағы акша ресурстарының кұрамына мемлекеттік каржы, шаруашылық
жуйесінің каржысы, кәсіпорыннын жоне тұрғындардын каржысы енеді.

1. ҚАРЖЫНЫҢ МӘНІ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ

Мемлекеттіц каржысы — акша каражатынан турады. Ол каражат турғындардың
олеуметтік кеііілдігін камтамасыз етуде, зандылык пен кұкыкты сактауға,
корғаныс йен коғамдык шаруашылыкты баскаруға жумсалады. Мемлекеттік каржы
құрамына: мемлекеттік бюджет, банктік және мемлекеттік несие, экономиканы
тұрақтандыру коры, зейнеткерлік, түрғындарды жүмыспеы қамту коры,
әлеуметтік және медициналық сақтандыру қоры, валюталык қор, мемлекеттік
коғамдык ұйымдардың қаржысы, мемлекеттік салалык министрлік пен
ведомствоның корлары енеді.
Шаруашылык жүйесіндегі каржыны (мемлекеттік және мемлекеттік емес) -
компания, концерн, холдинг, акционерлік коғам, ассоциация, трест,
бірлестіктердін акшалай каржысы кұрайды.
Кәсіпорыннын каржысын (мемлекеттік, мемлекеттік емес) — меншіктегі
және заемдағы каржылар, ғылым мен техника қорының акшалай каражаты,
әлеуметтік-мәдени даму мен материалдык ынталантыру коры, амортизациялык
кор, резервті және сактандыру коры енеді.
Тұрғындардың каржысы - шаруашылык, еңбек кызметтерінің (жалакы, акция
дивиденті, пай жарнасы мен банк салымыныц процент! т.б.) негізінде,
коммерциялык және халыктык банктегі сақталған каржылардың, зейнеткерлік
корды мемлекегтің іске косуынын нәтижесінде акшалай каражатты күрайды.
Аталған күрылым каржылықжүйені құрайды. Бүл қүрылымның кызметі
экономикалык қатынастар жиынтығын турғызып, ақша каражатын ұлғаймалы ұдайы
өндірісте күру, бөлу, пайдалануды жүзеге асырады. Және басқада қоғамдық
қажеттіліктерді канағаттандыруға жумсалады.
Нарыктык катынастар жайғдайында каржы негізінде торт кызметгі
атқарады: бөлу, реттеу, ынталандыру және бақылау.
Мемлекет үлттық табыстьщ едәуір белігін қоғамдык щаруашылыкка,
әлеуметтік — мәдени шаралаға, мемлекетті баскару мен қорғанысты дамытуға
бағыттауын қаржыныньщ бөлу кызметі атқарады.
Қаржыныц реттеу кызметі экономикалық дамуды реттеуді мемлекеттің
сырттай тәсілімен жүргізгенінде пайда болады. Мемлекет оны салык салғанда,
несие саясатында, әртүрлі экономикалық жеңілдіктер мен дотация кезінде
жүзеге асырады.
Қаржының ынталандыру кызметі кәсігюрынның экономикалык дамуын әртүрлі
ынталандырғанда жүзеге асады.
Қаржының бакылау қызметі белінген қаражаттардын мақсатты пайдалануын
жүйелі түрде тек сүру арқылы жүзеге асады.
Қаржы нарығы — нарыктык экономиканыың қалыптаскан элементтерінің бірі.
Өз аясына капитал нарығын, валюта нарығын ғана емес және бағалы қағаздар
нарығын ендіреді. Бүл нарыктарды өз қүрамына енгізудің мақсаты — еркін
қозғалыстағы акша ресурстарьш мемлекеггің, кәсіпорьшньщ және акционерлік
коғамнын мүддесіне жүмсау. Әкімшілдік-әміршіддікжүйеде каржы нарығынын
кызметін мемлекетгік бюджет, банктің несие жоспары, министрліктщ каржы
жоспары т.б. тетіктер аркьшы жүргізілген.
Экономикалык реформа кезінде кәсіпорын әз шаруашылығын жаңа түрде
жүргізіл қаржы ресурстарын қалыптаскан тәсілмен боліп, қолдануға барынша
шектеу койылды. Ресурстардың министрліктер арқылы ішкі сала бойынша
бөлінуін барынша кыскартты. Сондықтанда қаржы нарығы қүрудың қажеттілігі
пайда болды. Оньщ экономикалык негізі - кәсіпкерлердің қаржы ресурстарына
қажеттілігінен туып, оны беру мүмкіндігін қыскдраы.
Қаржы нарығы — өзінің инфракүрылымымен айкындалған күрделі механизм
және жаңа ақпараттық ағымдармен ерекшеленеді. Қаржы нарығын күру үшін
кешенді мәселелерді меңгеру қажет. Оған бағалы қағаздар эмиссиясы және оның
курсыньгн өзгеруі, инфрақүрылым мен ақпаратты қамтамасыз етуді жаткызамыз.
Нарыктық экономикаға өтуде каржі^і нарығын дамыту несие-қаржы жүйесін қайта
кұруды талап етеді.
Әлемдік тәжиірбе корсеткеңдей, нарықтык экономикаға екі түрлі қаржылық
қатынастар эсер етеді - бюджеттік және нарыктык. Мемлекеттік бюджет пен
баска деңгейдегі бюджеттер және бюджеттік емес орталык каржы корларынын
калыптасуы, әдетте көсіпкерлер табысынын қайтарылмайтын бір бөлігінен және
азаматтар табысынан тұрады. Осы табыстар мемлекеттің қабылдаған міндетгері
мен мақсаттарына кайтарылмайтын бюджеттік қаржыландыру жолымен колданылады.
Ақша ресурстарын бюджепік пайдалану марықпен толықтырылын отырылуы
қажет. Қаржы нарығыіда ақіиа толыққанда тауар ретінде жұмыс атқарады. Оның
қолдану бағасы нарық санына сәйкес сұраным меи үсыным негізінде
белгіленеді. Қаржы нарығы жағдайында кәсіпорын, ұйымдар, түрғындар тұрақты
ақшалай корланған табысты калыптастырып, оны алуға ұмтылыс жасайды. Ал,
халық шаруашылығы қосымша қаржы көздеріне ие болады. Мүндай капитал
нарығымсыз кәсіпорындарды өзін-өзі қаржыландыру мүмкін емес. Олардың
инвестициялық мүмкіндіктері тек өздерінің құрал-жабдыктарында шектеліп,
басқадай толтыру көздері жоқтың кдсы.
Біздің шаруашылык өмірімізде ақша ресурстарын пайдалануда бюджеттік
әдіс кеңірек белең алып, каржы нарығы тіпті болғанда жок. Ақшанын барлық
коры мемлекеттің қолында болып, мемлекеттік бюджет арқылы үлттық табыстың
үштен екісі бөлінді. Несие жүйесіңде тек кана мемлекеттік банктер жүмыс
жасады. Олардың кызметінде кәсіпкерлік бастамаға шек қойыдды. Бюджеттік қор
мен несие ресурстары жоспарға негізделіп белініп, олардын каржылық
қаукары және тиімді қолданылуы ескерілмеді. Рентабельдігі темен және
шығындары кеп кәсіпорындар осылай қүн еешіп, берекесіздік белең алып,
мемлекеттік бюджет тапшылығы пайда бодды. Жүзеге асырылған шаруашылык
реформасының (1965 жылғы) нәтижесінде кәсіпорынның каржы ресурстары біршама
өсті. Ал, оларды пайдалану катан бакылауда болды. Кәсіпорын мен
кусіпорынның, кәсіпорын мен түрғындардың, кәсіпорын мен банктердің кррларды
өзара бөле-бөлісуіне тиым салынды. Банкгегі кәсіпорын қорының (қаржысы)
есеп шоттары процентсіз сақталды.
Каржы нарығын калыптастырудың өзіғщік киындығы бар. Сондықтанда бағалы
қағаздар интститугын күру қажетжәне кдржы нарығы инфракүрылымын дамыту
абзал.

2. МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТПК ҚАРЫЗ

Қаржы жүйесінің негізгі буыны мемлекеттік бюджет болып табылады.
Мемлекеттік бюджет ретінде 1991-шіжылғадейін Одактық бюджет болып кедді.
Оған барлык Одактас республикалардың бюджеті енген еді. Бүгінде Қазакстан
егеменді ел болған соң, республика үкіметі өзінің үлтгык мемлекеттік
бюджетін жасауға кірісіп кетті.
Одактык бюджет 1984-ші жылдан бастап тапшылык күйін кеше бастады.
Нарыктык кдтынастарға кэшу бюджет баланыстылығына қатты эсер етті. Ол жылма-
жыл карыздар болған кәсіпорындар мен ауыл шаруашылығының салмақты
дотацияларды бюджет иығына артуымен түсіндіріледі. Өнеркәсіп онімін стып
алу бағасы мен ауыл шаруашылығы оғіімін сату бағалары тепе-тендігінің
бүзылуы нәтижесінде де болды. Күрделі әлеуметтік бағдарлама мен корғанысқа
кеткен шығындарды мемлекет дотациялап отырды.
Мемлекеттік бюджет — мемлекеттін негізгі қаржылык жоснары. Ол
мемлекеттің шығын мен табыстарыньщ балансы. Бюджет ұғымы француздыц сөзі
немесе табыс пен шығындарды бөлу. Бюджет табькы мен шығын кұрылымы және
нарықтык экономикада елдің мемлекеттік бюджеті жеке баптар бойынша ара
салмағы томендегідей:
Кесте -1.
Табыстар Жеке Шығындар баптар% Жеке
баптар,%
Салық, акциз, баж салығы75-80 Халық шаруашылығы 30-40
Салықтық түсімдер 5-8 Әлеумсттік шығьшдар 25-30
(мсмлекеттік меншіктен (денсаулық сақтау, білім,
табыстар) жергілікті органдарға
субсидия)
Мақсатты бағьптағы 10-12 Қарулану меп сыртқы 20-10
корларға түсімдср: экономикалілк қызмст
әлеуметтік, медицина-лык шығындары
камсыздаидыру;
зейнеткерлік
қамсыз-дандыру,
жұмыссыздыктан
Құқық қорғау органып 10-15
баскару меп оғап баскада -5
қажспі шығыпдар
Мсмлекеттік қарыз төлемі
Барлығы 100,0 Барлығы 100.0

Егер шығындар табыстан асып кетсе, бюджет тапшылығы пайда болады.
Бюджет тапшылығы жою үшін табыс бөлігін толтыру қажет немесе мемлекеттік
бюджеттің шығын бөлігін қысқарткан жөн. Бюджеттің табыс пен шығысының
айырмашылығын жабу үшін, мемлекет киыстыруымғаи вариантына көшеді. Демек
мемлекет үлттык банк несие корының, тұрғындардың халықтык банктегі
салымының, сактандыру коғамдары қорының, белгіленген бөлігін алып отырады.
Осы сомалар мемлекеттік карызды кұрайды. Бұл мемлекеттің ішкі карызы.
Мемлекеттің ішкі карызынан баска сырткы карызы да болады. Бюджет
тапшылығын бәсендету ұшін мемлекет тек қана ішкі мүмкіндіктермен ғана
шектелмей, қайтару максатымен сыртқы займдар мүмкіндіктерін де пайдаланады.
Міне, осылай мемлекеттің сырткы карызы да пайда болады.

3. НЕСИЕ-БАНК ЖҮЙЕСІ

Акша қорынын ауыспалы пайналымы кезінде кәсіпорын, бірлестік,
акционерлік коғам, холдинг, трест, концерн мен шығын және орта бизнес
серіктестіктерінің өндіріс уакыты мен өнім айналысы арасындағы
айырмашылыққа байланысты шаруашылыктың кейбір бөлімшелерінде уақытша ақша
қорының пайда болғандығын байқаймыз. Ал, қалған бөлімшелерде акша корына
қажеттілік туып отырады. Осы мүмкіндіктер несие-банк жүйесінің өмір сүруіне
жағдай жасайды. Сондай-ақ түрғындар мен әртүрлі үйымдарда уақытша еркін
қалған ақша қорлары пайда болады.
Әлеуметтік-бағытталған аралас нарықтық экономикада қарыз нарығы
калыптасады. Ол қаржы нарығының күрамына енген.
Карыз нарығы — каржы нарығыіың бір болігі. ¥дайы ондіріс процесіне
уақытша қатысуға пайдалану үшін еркін қалған ақша корлары өткерілу (откізу)
объектісі міндетін атқарады. Қарыз нарығы еркін калған ақша қорын қайта
бөліп, жаңадан ақша ресурстарын күрайды. Бүл жаңа ресурстардың жеделдігіне,
төлем кабілеттіаіне және қайтарымдылығына жағдай жасалады.
Банк үсынатын несиелер — кыска мерзімді, орта мерзімді, үзак мерзімді
болып жіктеледі. Қысқа мерзімді несие бір жылға беріліп, айналым корларын
калыптастыруға жүмсалады. Орта мерзімді несие екі-үш жылға жаңа құрылыска,
өндірісті техникалык қайта каруландыру және жаңғыртуға, жаңа техника мен
технологияға беріліп, олардың үш жылда кайтарымы болуы міндетті.
Үзақ мерзімді несие он жылға және одан да көп уақытка беріліп,
кәсіпорынның негізгі қорларын улғайтуға жүмсалады. Бүл несие түрғындардың,
жеке үй, пәтер соңына және оны сатып алуы үшінде беріледі.
Несиеніц бірнеше түрлері бар: а) банктік, ә) чектік, б) коммерциялык,
в) тұтыну, г) халыкаралык. Банктік ііесиеде клиент векселі дисконттанып,
оған есеп-шот ашылады. Есет-шотка дисконталған вексельдің құны салынады.
Чектік несиеде банк қарыз сомасын үсынады. Осы сала колемінде клиент
телемдерді отеу үшін чекжазып береді. Белгіленген уакыт мерзімде карыз
отелуі кажет. Коммерциялык несие толемдерді төлеуді созу үшін үсынылады.
Бүл несиені банк кәсіпорынға уакытша мұқтаждығы үшін береді. Түтьшу несиесі
— түтынушыға тауар мен қызмет толемдерін соза орындау үшін қажет.
Халыкаралык несие сырткы экономикалық байланыстарға қызмет жасайды.
Несие озініц кызметін банк арқылы жүргізеді. Экономикалық көзкарас
түрғысынан, банктер — несие-каржы мекемесі. Банктыц негізгі кызметі
тұрғындар мен ұйымдардьвд, кәсіпорындардьвд еркін ақша қорларын тартып,
корландыруды жүзеге асыру.
Банк жүйесіне әлемдік тәжірибе керсеткендей үлттық банк, басқада банк
үйымдарьшьщ түрлері және арнайы осы сала мекемелері де жатады. Мондай-ак,
коммерциялық, сақтандыру, инвестициялык топтар мен кей елдерде ипотекалык
банк те жатады. Аталған мекемелердің әрқайсысы оз қызметін атқарады. Үлттык
банк акша эмиссиясымен, мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алу және
сатумен айналысып, коммерциялык және жинақтык банктегі несие резервтерін
реттейді.
Коммерциялық банктер кәсіпорын мен компаниялар тұрғындардың бір
бөлігін акшалай корларын шоғырландырып, банктің коммерциялык кыска, орташа
несие беруін жүзеге асырады. Жинақтық банкілер түрғындардың салымдарын
шоғырландырумен айналысып, озінің корларыныңденін мемлекеттік бағалы
кағаздарға салады. Инвестициялык банктер бағалы кағазды салуға делдалдык
жүргізіп, өнеркәсіп үшін кеңес беру кызметін жасайды.
Біздің елімізде банк жүйесіне:
а) үлттык банк те енеді. Оның мекемелері - бөлім, конторлары барлық
облыста, аймак мен қалалар да бар. Жалпы біртекті ақша өлшемі теңгеге
негізделіп, олар біркелкі банкжұйесін құрап, резервтік жүйесі кызметін
атқарады;
о) Коммерциялык банктер жеке жәі іе заі іды тұлғаларға түрлі қызмет
жасай отырып, келісім негізінде несие - есептіде жүзеге асырады.
Коммерциялык банктер әртүрлі меншік негізінде кұрылады. Олар
-акционерлік, коонеративтік, шетел банк каниталының косылуымен жеке банк де
болуы мүмкін. Коммерциялык банкке салынған алғашқы капитал немесе онын бір
бөлігі мемлекетке жатады. Банктің кейінгі аткаратын кызметі тәуелсіз болып,
оның қызметі үшін үкімет ешқандай жауапкершілік алмайды.
Ұлттык банк ресурстарды тарту жағынан коммерциялық банкпен бәсекелесе
алмайды, себебі оның депозштік пайыз бойынша епті әдіс жасау мүмкіндігі
темен.
Коммерциялык банктін классикалык кызметі вексельдік айналымға
негізделген. ТМД елдерінде бұл кызмет 30-шы жылдары жойьшып, Қазакстан
Республикасында 1997-ші жылы 28-ші сәуірден бастап Вексельдік айналым
туралы заңын қабьщцаумен енгізілді. Векселъдік айналым коммерциялык
несиені жүзеге асырсада, қазіргі алатын үлес салмағы шамалы ғана.
Кәсіпорынның тауар айналысы арқылы кызметіне весельдік айналым бақылау
жасауды қамтамасыз етеді.
Банк мекемесінің басты табыс квзі болып бергең карыздьщ пайызы
паналады. Сондай-ак банктің шығындары да бар. Оларға: түрғын-жай арендасы
немесе оны сатып алу, кызметтерді жалдау, баска мекемелердің қызмет
жасағанына ақы төлеу, ақша капиталы мен сақтандыру корларын пайдаланғаны,
салымдарға төленетін пайыздар және т.б. жатады. Берілген карыз бойынша
алынған пайыз жиынтығы, баскада жүргізген операциялар табысымен бірге және
осыдан банк шығыііыіі алып тастағандағы калдык банк пайдасы болады. Банк
пайдасынын аты маржа деп аталады.
Банкке табыс әкелетін операцияны- активті (каркынды); ал акша
капиталын косу аркылы жасалған оиерацияны - пассивті деп айтамыз. Казіргі
несие —банк жүйесіндегі мекемелер бірнеше шартгы тұрден кұралған. Олардыц
өзара айырмашылығы активті және пассивті ерекшеліктерімен айқындалады.
(кесте 27-2 қараңыз).
Банк ресурстарын - өз капиталы және клиенттер салымы немесс
депозиттері күрайды. Банкресурстарының көп бөлігі депозит болып табылады.
Жедел депозит және талап ету бойынша депозитгер болады.
Жедел депозиттер банктерде белгілі мерзімге кабьшданып, сол уақыты
біткен соң беріледі. Ал, талап ету бойынша депозитті салушы алғысы келгенде
алуына болады. Бүл депозиттер ағымдағы есеп салымы түріне жатқызылып,
салушы банктен чектік кітапшаны алады. Сол кітапшаны пайдалана отырып,
салушы салым мөлшері денгейінен кез келген сомаға чек жазу қүқықғына ее
болады.
Кесте -2.
Аталуы
Эмиссиялык бапктср
Коммерциялык банктср
Активті (қарқыпды) операция
Мемлекет пен коммерциялык бапктерге берілген карыздар. Мемле-кеттік
бағалы кағаздарды сатып алу.
Қысқа және орта мерзімге карыздарды беру. Мемлекет облигациясын сатып
алу. Басқаныц мүмкін басқару.
Инвестициялық Облигация мен акцияны банктер орналастыру
(салу).
Қаржы операциясындағы
делдалдық.
Сақтандыру крғамдары
Жинақ банкі
Инвестициялык компани-р
Зейнсткерлік қорлар
Үзак мерзімге карыздарды беру. Жеке облигациялар-ды сатып алу.
Акцияларды сатып алу.
Үзақ мерзімге карыздарды беру.
Басканың облигациясы мен акциясын сатып алу.
Қарыздар. Облигация мен акцияларды сатып алу.
Пассивті (каркынсыз) операция
Банкнотгарды шығару, мемлскеттік бағалы кағаздарды сату
Тұрғындар мен кәсіп-орынның акшалай салымдары.
Бағік несиелері.
Жеке адамдар мен кәсіпорыннан сақтан-дыру сыйлығы.
Тұрғындардың ақшалай салымы.
Түрғындарға өз акциясын сату.
Жүмысшылар мен
кызметкерлердіц
жарнасы
Активті (каркынды) операциялар: вексельді, тауар ішіндегі корлык
(қаржылык) және баланстык операция болып болінеді. Қолында векселі бар
кәсіпкер, әдетте, вексельді оныңтолеу мерзімі келгенше нақты ақшаға
ауыстыруға мөжбүр болады. Осы істі банктер вексельдік операция аркылы
жүргізеді.
Осы операциялардын бастысы — вексель есебі мен вексель бойынша
карыздар беру болыи табылады. Бірінші жағдайда вексельді банк оның иесінен
сатып алады.
Вексель иесіне онда көрсетіп ақша сомасынан есептегі дисконт пайызын
шагерудегі колдығын береді. Екінші жағдайда вексель банкке уақытша өтіп,
берілген қарыздарды қамтамасыз етеді. Вексельдін мерзімі біткен сон, оны
заемщик сатып алуы кажет. Банктің тауар ішіндегі операциясы тауар документ
немесе тауар кою (залог) арқылы онын карыз беруімен түсіндіріледі.
Банктін корлык операциялык бағалы кағаздар-акция, облигация аркылы
жұзеге асады. Бүл операцияларға бағалы кағаздар кепілдігі мен карыз беру,
банк инвестициясы жатады. Банк несиелерінің қамтамасыз етілген —вексель,
тауарлар, бағалы қағаздар — карыздарынан әз ерекшілігі бар. Банк
несиелеріне камтамасыз етілмеген карыздар жатады.
Соңғы 10-15 жылда банк кызметінде операцияның жаңа түрлері белен ала
бастады. Олар: лизинг, факторинг, каржы-трастык оиерациялар.
Лизинг (ағылшын созі) мүліктерді (машина, ірі құрал-жабдыктар т.б.)
уакытша пайдалануға алу немесе беру. Қысқа мерзімді прокаттан (1 жылға
дейін) ерекшелігі сол, лизингтік компания ірі қүрал-жабдықтарды сатып алып,
фирма-арендаторға 5-8 жылдан астам уақытқа жалға береді. Фирма-арендатор
пайдаланған мүліктер қарызын жайлап. мерзіміне карай отейді. Лизингтік
контрактный мерзімі біткен соң, мынандай мүмкіндіктер қарастырылады:
арендатордың ірі құрал жабдықтарды қаддыктың бағамен сатып алуы; жаңа
келісім жасауы — мерзімі үзақтылады — лизингтік компанияларға материалдык
бағалылыктарды (қүнды) қайтаруы. Қазакстан мен шетел мамандарының
пайымдауынша лизинггің негізгі түрлеріне — қаржы лизингі және оперативтік
лизинг жатады. Каржы лизингтік контрактсына — арендаға беруші күрделі
каржысының толык амортизациясының белгіленген мерзімі кезінде толенетін
сомасы және оған белгілі пайданы камтамасыз ету жатады. Оперативтік
лизингке (қаржы лизингіне енбеген) содан калған аренданың ірі күрал-
жабдыктары енеді. Бүл жағдайда арендаға алған мүлік аренданын келісілген
мерзімінде толыкамортизацияланбайды. Соңғы кезде әртүрлі банктер белсенді
лизинг ролін аткаруда. Лизингке катысуда банк екі түрді таңдайды: тікелей
және жанама.
Егер банк машина және ірі күрал-жабдықтарды уақытша пайдалануға берсе,
ол тікелей катысу болады. Ал, банк лизингтік компанияға карыз берсе, ол
жанама болмақ. Лизингке қатысуда америка банктері белсенділік танытуда.
Оған мына мысаддар, дәлел: 70-шы жылдары әрбір бесінші американ банкі 100
млн.доллардан астам активімен тікелей лизинкге катысқан. Жалпы лизингтік
операцияға катысушылар санының 500 астам банк құраған. Қазакстан
Республикасында аренданын осы түрі жаңадан ғана пайда болып келе жатыр.
Факторинг - қаржы коммерциялык кызметтің бір гүрі. Сондай-ак банк өз
клиентінен қүкықты саты алып, оған акшалай карыз болғандарды ондіреді.
Мысалы: жеткізілген тауарға ақы толеу және аткарылған жүмыс пен қызмет
міндеттілігі. Факторинг тауардын жеткізілуіне карай банктың ақы төлеуін
камтамасыз етеді және жіберілген тауардың документтерін талап етеді.
Кейіндеу сатып алушылардан қарызды факторингтік кызметті көрсеткен
үйым (банк) алады. Егер клиент тарапынан міндеттемелер бүзылса (мысалы,
сатып алушылар алғанда, тауар сапасы жасалған контрактға сай болмаса), онда
қарызды алу төуекелділігі кайтадан клиентке көшеді. Факторинг клиентке
тиімді, себебі айналмалы күрал-жабдықтардың айналуъін жеделдетеді,
дебиторлық карыздың акы төлеуге несие процентін алута байланысты шығындарын
қыскартып, банкпен аракатынасты барынша ынғайлы етеді. Банк факторшптік
қызмет көрсеткені үшін комиссиондык марапат телемін алып отырады. Ол
факторингті жүзеге асырғандағы шығындарды жабады. Бүған несие ресурстарын
пайдалынған процент ставкасы да қосылып, пайданы камтамасыз етеді.
Факторинг банк табыстарының негізгі көзі болып табьшады.
Коммерциялық банктің жеке және занды түлғалар мүліктерін басқару
жүмысын — трастык операция дейміз. Клиенттердің тапсыруы бойынша сенімге ие
болып, әртүрлі істерді солардың мүдделерді үшін атқаруды да жатқызамыз. Осы
операцияны (істі) жүзеге асыруда банк формалді агент болып,
коммисиондықтүрде табыс алады. Келісім бойынша банк өз клиенттерінің
каржысын баскарады. Бүл қаржылар акция, облигация, баскада бағалы
қағаздарға салынады. Қазіргі кезде Қазакстан Республикасында коммерциялык
банктер қаржы-трастык операцияны жасауға енді-енді кірісуде.

4. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ ОНЫҢ АЙНАЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ. ҚОР БИРЖАСЫ

Бағалы кағаздар — иесіне табыс әкелетін, оның кәсіпорын (фирма)
мүліктеріне ка гысы барлығын куәландыратын коммерциялық документ. Бағалы
кағаздар табысты иелеріне дивидеііт түрінде әкеленеді.
Казакстан Республикасы Президентінің Бағалы қағаздаржәне қор биржасы
туралы 1996 жылғы 21-ші сәуірдегі жарлығына байланысты елімізде бағалы
қагаздар нарығы айналымына акция, облигация, мемлекеттік казыналык
міндеттемелер, жинак пен депозит, сертификаттарды және вексель жіберіледі.
Бағалы қағаздар ережесі бойынша оларды нарыкка еркін сату ҚР-ы 1997
—ші жылғы 15-ші наурыздағы Бағалы кағаздар нарығы туралы Заңына сай
жүргізіледі.
Капитал салудын сенімділігіне, табыс әкелудің түрақтылығына тек
облигация ие бола алады. Облигация (ол) сатушылардың ақша қаржыларын
куәландырады. Сондай-ак номинальды қүнның толтырылу міндеттілігін қуаттап,
оның белгіленген уакытта мөлшерлі пайызын қайтаруда ескереді. Пайыз
салымның белгіленген мерзімінде тең порциямен төленеді. Кейбір
облигацияларды пайыз арнайы отелмейді. Облигацияны жабу кезеңіндегі сатып
алынған бағасы мен иесіне сатьшған баға айырмасы ретінде теленеді.
Облигацияның бірнеше түрі бар: мемлекеттің ішкі және жергілікті займ
облигациясы, максатты займдар облигациясы, аймақтық облигация және
кәсіпорын (фирма) облигациясы. Облигация әртүрлі бон шығарылады: озіндік
және талап етушіге, пайыздық және процентсіз (мақсаттық), еркін айналыста
және шекті айналыс шеңберінде. Бұдан баска мемлекет әртүрлі қазналық
міндеттемелер түрін шығарады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.