ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ МӘНІ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Мазмуны Кіріспе

1 ТАРАУ. ҚАЗІРГІ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ КӘСІПОРЫН
ҚАРЖЫСЫНЫҢ МӘНІМЕН МАҢЫЗЫ.
1. Кәсіпорындағы қаржы ресурстарын басқару жүйесінің қызмет ету
процесі және құрылымы.
2. Нарықтық экономика жағдайындағы қаржы менеджменттің мәні,
мақсаты және міндеттері.
3. Қаржы рыноктар - кәсіпорын қазметінің негізі ретінде.

2 ТАРАУ. ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ МӘНІ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1. Қаржылық менеджердің біліктілік сипаты және оның функциялары.
2. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау
3. Қазақстан кәсіпорындарындағы қаржылық менеджмент.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Параметрлерді дұрыста, әр бетте әртүрлі параметр

2. АНАЛИЗ

3. граматикалық қате

4. кестеге сілтеме

5. текстегі сілтемелерді бір ретке келтір

6. бөлім, сурет номерлерін дұрыста
Кіріспе

Менеджмент теориясының эволюциясы фирманың, корпорацияның басқарылуымен
тығыз байланысты. Қаржылық менеджменттің энциклопедиясында былай делінген:
қаржылық менеджмент - кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесінің ерекше түрдегі
ішкі жүйесі ретінде басқару қызметінің өзге салаларымен тығыз қиылысып
жатыр.
Менеджмент термині өзінің мағынасы бойынша көбінесе басқару
түсінігіне сәйкес келеді. Алайда басқару түсінігі адамның іс-әрекетінің
әртүрлі салаларында (мемлекетті, биологиялық процестерді басқару және т.б.)
қолданылатын болғандықтан, одан да кеңірек болып келеді. Менеджмент
термині нарықтық жағдайларда қызмет ететін кәсіпорын, фирма, корпорация
деңгейінде әлеуметтік-экономикалық процестерді басқару ісінде ғана
қолданылады. Ол орыс тіліне сөзбе-сөз аударылмайды. Ағылшын тілінде
сөйлейтін, және ең алдымен осы термин пайда болған АҚШ-та менеджмент сөзі
әрдайым шаруашылық іс-әрекетке қатысты қолданылады
Қазақстанда нарықтық экономика барған сайын үлкен қарқын алуда. Онымен
бірге шаруашылық процесті реттеудің негізгі механизмі ретінде бәсекелестік
те күш алуда. Бәсеке қабілеттелік кәсіпорынға, акционерлік қоғамға, кез-
келген шаруашылық субъектісіне капиталдың қозғалысын дұрыс басқарумен
ондағы қаржы ресурстарының басқарылуын қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының аумағында кәсіпорындардың келесі түрлері
құрылып жұмыс істеуі мүмкін:
* Адамдардың бірігуі ретінде серіктестік, олардың қызметіне
қүрылтайшылар тікелей қатысуы міндетті;
* Капиталды біріктіру ретіндегі қоғам;
* Қарапайым азаматтардң өндіріске қатысу нысанындағы өндірістік
коперативтердің нысаны;
• Мемлекеттік кәсіпорындар.
Шарушылық қоғам үш түрде болуы мүмкін:
1. Акционерлік қоғам
2. Жаупкершілігі шектеулі шаруашылық қоғам
3. Қосымша жауапкершілігі шектеулі шарушылық қоғам
Меншік нысанының әр-түрлілігі Қазақстандағы қаржы нарығының пайда болуы
рынок қатысушыларының арасындағы қаржылық қатынастардың пайда болуын
көздейді.
Қаржылық қатынастар келесі негіздерден пайда болады:
* Ұйымдар мен кәсіпорындар арасында жиынтық табысты
қалыптастыру мен бөлу процесінде, жеткізілімді төлеу кезінде,
дайын өнімді сату кезінде;
* кәсіпорынның акцияларын шығару мен тарату кезінде;
* Валюталық қорды пайдалану кезінде кәсіпорындармен және
шетелдік әріптестер арасында.
Қаржылық менеджмент немесе қаржылық ресурстарды және қатынастарды
басқару шаруашылық субъектінің бәсекелестік қабілетінің көтерілуі
мақсатында қаржы саласында нарықтық механизмді реттеудің нысандары мен
тәсілдерін, қағидаларын, әдістерін қамтиды.
Шағын бизнесте қаржыларды басқару үшін бухгалтер мен экономистің
біліктілігі жетіп жатыр, өйткені қаржылық операциялар негізі ақша айналымы
болып табылған жай қолма-қолсыз есептесудің шегінен шықпайды. Ірі
бизнестегі көрініс тіптен басқаша. Ірі бизнесте санының сапаға өтуінің
заңдылығы жұмыс істейді. Ірі бизнеске ірі капитал қажет және өнімді
түтынушылар қажет. Орташа немесе үлкен бизнестегі қызметінің көлемімен
мөлшерін инвестициямен, капиталды көбейтумен байланысты қаржылық
операциялар иеленеді.
Ірі бизнестегі қаржыны басқару үшін қаржылық бизнес саласында арнайы
дайындықтағы мамандар қажет. Қаржылық менеджерлер (қаржылық директорлар).
Қаржылық теориясын біле тұра менеджмент негіздері, қаржылық менеджер
тәжірибе жинақтай отыра бизнестің негізгі түлғасы болады. Қазақстанда елдің
әлемдік дамудың жалпы экономикалық процестеріне тартылуымен қамтылған терең
экономикалық өзгерістер болды. Экономиканы басқарудың бүрыңғы механизмін
түбегейлі қайта қүруы жүріп жатыр.
Нарықтық экономика оның үүлгілерінің әр-түрлілігі кезінде мемлекет
реттеумен толықтырылатын әлеуметтік бағыттаға шаруашылықты білдіреді.
Нарықтық қатынастардың өзіндік жүйесінде, сондай-ақ оларды мемлекет
тарапынан реттеу механизмінде де қаржы басты рөл атқарады. Олар нарықтық
қатынастардың ажырамас бөлігі болып табылады, және мемлекттік саясаттың
жүзеге асырылуының маңызды құралы болып табылады. Міне, сондықтанда
қаржылық менеджердің жүмысының маңыздылығы артып отыр.
Қазақстанның экономикасының көтерлуі, бұған кең ауқымды теориялық
білімдері бар жоғары білікті кадрлардың және оларға инвесторлардың,
акционерлердің, несие берушілердің, өзге де қаржылық қатынастар
қатысушылардың мүдделердің объектівті қорғауды жүзеге асыратын жақсы
тэжірбиелік мектептің қатысуынсыз мүмкін емес.
Міне, сондықтан да қазіргі таңда біздің республикамызда қаржылық қызмет
саласында мамандардың даярлаумен оқытуға көп көңіл бөлінуде.
Бүл курстық жұмысы Кәсіпорындағы және қазіргі таңдағы нарықтық
экономикадағы қаржылық менеджменттің орынын, қойылған талаптарын,
ерекшеліктерін зерттеуге бағытталған. Жұмыс қаржылық менеджменттің
кәсіпорындағы атқаратын рөлін айқындауға және шарушылық субъектінің
қаржылық жағдайын талдау әдістемесіне арналған.

1 ТАРАУ . ҚАЗІРГІ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ КӘСІПОРЫН ҚАРЖЫСЫНЫҢ МӘНІ МЕН
МАҢЫЗЫ.
1.1. Кәсіпорындағы қаржы ресурстарын басқару жүйесінің қызмет ету
процесі және құрылымы.
Американдық қаржыгер Ю. Брэгхемнің пікірін қолдау керек, оның пікірінше
қаржылық менеджмент дегеніміз - нарықтық экономика жағдайындағы
кәсіпорынның іс-әрекетінің қаржылық механизмін қалыптастыратын
қаржылық өзара байланыстардың, қорлар мен резервтердің бүкіл жүйесін тиімді
пайдалану жолымен кәсіпорынның мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған
кәсіби іс-әрекеттің түрі. Қаржылық менеджмент жүйесі әлеуметтік-
экономикалық дамудың логикасы мен заңдарына сәйкес келуі тиіс, икемді және
тиімді болуы тиіс [13].
Өзге ғалымдар қаржылық менеджменттің мазмұнын стратегиялық даму
көзқарасымен түсіндіреді, атап айтқанда: қаржылық менеджмент дегеніміз
-өзінің стратегиялық және тактикалық мақсаттарына қол жеткізуге
бағытталған кәсіпорынның қаржысын басқару ғылымы [20]. Не болмаса өте
көлемді түрде түсіндіріледі: қаржылық менеджмент дегеніміз - коммерциялық
ұйымның шаруашылық іс-әрекетін қалыптастыру процестерін үнемді басқару
жүйесі [21]. Қаржылық менеджмент түсінігінің анықтамаларына қазақстандық
ғалым К.Ш. Дүйсембаев аса толық түрде талдау жасады [22].
Кез-келген бизнес келесі үш басты сұрақтарды қоюмен оған жауап іздеуден
басталады:
* Кәсіпорын алдына қойылған мақсаттар мен міндеттерді
орындауға мүмкіндік беретін кәсіпорынның активтерінің; тиімді
құрамы мен көлемі қандай болуы қажет?
* Қаржыландырудың көздерін қайдан табу қажет және олардың
тиімді құрамы қандай болуы қажет?
* Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығын
қамтамасыз ететін қаржылық қызметі ағымдағы басқаруды қалай
ұұйымдастыру қажет?
Бұл мәселелер кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесінің негізгі бірден-бір
жүйесі болып табылатын қаржылық ресурстарды тиімді басқарудың жүйесі
ретінде қаржылық менеджменттің шегінде шешіледі. (1-сурет).

1-сурет

Кәсіпорындағы қаржы жұйесінің хүқықтық
және нормотивті қамтамасыз етілуі

Жүйелік басқару

Қаржы басқаруының үйымдық қүрылымы
Қаржы басқарудың бөлімше кадрлері
Қаржылық кұралдар
Қаржылық әдіс
Қаржылық ақпарат
Қаржылық басқарудын Техникалық ортасы
Басқару Объектісі

Қаржы
ресурстарының көзі
Қаржы ресурстары
Қаржылық қатынас

Ақша ағымы

Ақпарат ағымы

Өндіріс

Ақпарат ағымы
Материалдық ағым

Рынок
Бюджет, Меншік иелері, контрагенттер
Ақша ағымы

Шаруашылық субъектісін, сондай-ақ оның кадрлық құрамын басқару жүйесін
үұйымдастырушылық қү-рылымы, кәсіпорынның көлемімен оның қызмет түріне
байланысты түрлі тэсілдермен қү-рылған. Ірі компания үшін бухгалтерия мен
қаржылық бөлім кіретін қаржы бойынша вице-президентпен (қаржылық
директормен) басқарылатын арнайы қызметтің бөлінуі тән болып келеді.
2-суретте көрсетілген схема типтік болып табылмайды, оның құрамы қандай
да бір елде бизнесті, компания түрін, оның көлемі мен басқа да факторларын
үұйымдастырудың ұлттық ерекшеліктеріне байланысты өзгеріп отыруы мүмкін1

( Сурет-2)

Директорлар құрылтайы

Президент

өндіріс бойынша вице-президент
Қаржы бойынша вице-президент
Сату бойынша Вице-президент

Бас Қаржы директоры

Қаржылық жоспар

Инвестицияларды қаржылындыру

Қаржы мен басқару

Салық пен басқару

Несиелік саясат

Бас
бухгалтер

_ Қаржылық есеп

Басқару есебі
- Ақпарат пен
қамтамасыз ету
Ішкі және сыртқы
аудит құру

Отчет қуру
Үлкен емес кәсіпорындарда қаржылық директордың рөлін әдетте бас
бухгалтер атқарады. Қаржылық менеджердің жұмысында басты, ол оның фирманы
басқарудағы жоғары буыны жүмысының бөлігі болып немесе оған қаржылық
сипаттағы басқару шешімдерінің қабылдану үшін қажетті сараптамалық
ақпаратты берумен байланыстылығы табылады. Фирма басқарудың
үұйымдастырушылық қүрылымына байланыссыз қаржылық мәселелерді талдауына
жауап береді.
Кез - келген ірілеу компания белгілі бір дәрежеде қаржылық нарықпен
байланысты; бүл байланыс көп түрлі, өйткені компания әр түрлі жағдайда
болуы мүмкін; бағалы қағаздардың эмитенті, инвестор, қарыз алушы, лендер,
алып сатушы болуы мүмкін. Осыған байланысты қаржылық рыноктағы операциялар
қаржылық құралдардың көмегімен жүзеге асырылады. Осы үғымның талдануына әр
түрлі көз-қарастар бар. Сонын ішінде: қаржылық құралдар қаржылық рынокта
саудасы жүзеге асырылатын қысқа және үзақ мерзімді инвестициялауды
көздейтін контрактыны білдіреді. Осылайша, қаржылық құралдарға акцияларды,
облигация, фьючерстарды жатқызуға болады.
Қаржылық менеджменттің аясында әдістер мен тәсілдер көп түрлі. Оларды
үш топқа бөлуге болады: жалпы экономикалық, болжамды -сараптамалық және
арнайы.
Бірінші топқа несиелеу, саудалық - қарыздық операциялар, кассалық және
есептесу операцияларының жүйесі, сақтандыру жүйесі, есептесу жүйесі
қаржылық санкцияларының жүйесі, трансферттік опреациялар, амортизациялық
аударымдар өндірісінің жүйесі, салық салу жүйесі жатады. Мүндай тәсілдердің
жалпы логикасы олрадың негізгі параметрлері, орындаудың мүмкіндігі немесе
міндеттілігі экономиканы мемлекеттік басқарудың жүйесінің шеңберінде
орталықтандырылған. Бірақ оларды қолданудың вариабельдігі жеткілікті
дәрежеде шектеулі болғанымен, жекелеген тэсілдерді пайдаланудың варианттары
нақты кәсіпорынның деңгейінде жиі анықталады.
Екінші топқа қаржылық жоспарлау, салықтық жоспарлау, болжау эдістері,
үүлгілеу эдістері жатады. Бүлардың көбісі табиғаты бойынша жасалған.
Осы екі топ арасындағы аралық жағдай орталықтандырылған реттеудің
дәрежесі бойынша жеке қолданудың міндеттілігі бойынша қаржыларды басқарудың
арнайы тэсілдері алады. Олардың көбісі өзінің таралуын енді бастап жатыр,
бүл дивиденттік саясат, қаржылық аренда, факторингтік операциялар,
франчайзинг, фьючерстер. Осы тәсілдердің негізінде туынды қаржылық құралдар
жатыр.
Қаржыларды басқарудың ақпараттық қамтамасыз ету жүйесінің негізі болып
қаржылық сипатты кез келген мәліметтер, соның ішінде бухгалтерлік есепті,
қаржылық органдардың хабарландырудың, банктік
жүйенің мекемелерінің ақпаратын, тауарлық, қорлық және волюталық
биржалардың мәліметтерін, өзге де ақпараттарды айтуға болады.
Қаржыларды басқарудың техникалық қамтамасыз ету жүйесі дербес болып
табылады және оның негізгі элементі болып табылады. Көптеген, қазіргі
таңдағы қағассыз технологияға негізделген (банкаралық есептесулер өзара
есептесулер несие карточкалар арқылы есептесулер, клирингтік есептесулер)
жүйелер ЭВМ желісін, персоналды компьютерлерді, қолданбалы бағдарламалардың
қызмет ету пакеттерін қолданусыз мүмкін емес. Ағымдағы сарапатамалық
есептерді орындау үшін қаржылық менеджер стандартты бағдарламалық
қамтамасыз етумен, соның ішінде Ехсеі, ЬоШз типіндегі пакетпен қолдануы
мүмкін.
Қаржыларды басқарудың кез келген жүйесін қызмет етуі қүқықтық және
нормативтік қамтамасыз етудің шеңберінде жүзеге асырылады. Оған
президенттің заңдары, бүйрықтары, үкіметтің қаулылары министрлер мен
ведомстволардың бұйрықтары, лицензиялар, жарғылық құжаттар, нормалар,
инструкциялар, әдістемелік көрсеткіштер жатады.
1.2 Нарықтық экономика жағдайындағы қаржы менеджменттің мәні
мақсаты және міндеттері.
Қаржылық менеджменттің эволюциясы.

Бухгалтерлік есепке қарағанда қаржылық менеджмент дербес ғылым ретінде
жақында ғана қүрылды. Қаржы теориясы бойынша жекелеген жасақтауы екінші
бүкіл дүние жүзілік соғысқа дейін жүргізілген: соның ішінде, 1938 жылы Дж.
Уильямс үсынған қаржылық активтің қүнын бағалуды белгілі үүлгісін атап
кеткен жөн. Ол фундаменталды көзқарастың негізі болып табылады. Соған
қарамастан, бүл процестің негізін қалаған Г. Марковица екіндігін
санаған жөн. Бүл жүмыстарда қаржылық активтердегі инвестициялау саласында
қабылданған шешімдердің әдістемесі беріліп, сәйкес ғылыми инструментари
үсынған. Ұсынған идеялар математикалық апарат секілді елеулі дәрежеде
теориялық сипатқа ие болды, ол олардың тәжірибедегі қолданысына қиындатты.
Кейінінен Марковицаның шәкірті Ульям Шарп математикалық ақпартты "анағүрлым
тиімді және жеңілдетілген вариантын үсынды". Оған бір факторлы үүлгі деген
атау берілді. Шартпен берілген техника жүздеген қаржылық активтер кіретін
ірі портфельдерді тиімді басқаруға мүмкіндік берді.
Бүл бөлім өзінің одан ары дамуын бағалы қағаздардың баға
қалыптастыруына, капитал нарығының тиімділік концепциясын жасауына
тәуекелмен кірістіліктің үүлгісін құруға және олардың эмпирикалық
бекітілуіне, жаңа қаржылық құралдардың жасалуына арналған зерттеулерде
алады.
Соның ішінде 60 - жылдарында У. Шарп, Дж. Линтер, Дж. Моссина күшімен
портфельдің жүйелі тәуекелділігі мен кірістілігін білдіретін қаржылық
активтердің (Сарііаі Аззеіз Ргісіп Мосіеі, САРМ) кірістілігін бағалаудың
үүлгісі жасалды. Бүл үүлгі қаржылар теориясындағы ана ғүрлым маңызды ғылыми
жетістік ретінде қалып отыр. Соған қарамастан, ол белгілі бір сынауға
түрақты үшырап отырды. Сондықтанда САРМ үүлгісіне үқсас бірнеше тэсілдер
жасалынды. Соының ішінде бүл арбитражды баға қалыптастырудың теориясы,
опционалдық бағасының қалыптасы теориясы, және белгісіздік жағдайындағы
преференция теориясы. 2
Ана ғүрлым танымалдықты арбитражды бага қалыптасу теориясы алды.
(АгЬі1га§е Ргісігщ Тһеогу, АРТ). АРТ концепциясы қаржы саласындағы белгілі
маман Стивен Росспен ұсынылды. үлгінің негізіне кез келген акцияның
фактілігің кірістілігі екі бөліктен түрады деген пайымдау енгізген: қалыпты
немесе күтілетін кірістілік және тәуекелділік немесе белгісіздік
кірістілік. Соңғы момент бірнеше экономикалық факторлармен анықталды.
Мысалы, елдегі нарықтық жағдаймен, ішкі жиынтық өнімімен бағаланатын
әлемдік экономиканың түрақтылығымен, инфляциямен, пайыздық ставкалардың
динамиксымен анықталады.
САРМ басқа екі альтернативті үүлгілері - опциондар бағасының қалыптасу
теориясы (Орііоп Ргісіп Тһеогу ОРТ) және белгісіздік жағдайындағы
преференция теориясы (8Ше Рге&гепз Тһеогу 8РТ) белгілі бір себеп бойынша
жеткілікті дәрежеде дамыған жоқ және қалыптасу сатысында
тұр. Соның ішінде SРТ теориясына қатысты оның теориялық сипат иеленетіндігі
туралы айтып кетуге болады. Мысалы, рыноктың болашақ жағдайын нақты
бағалаудың анықтау қажеттлігін көздейді ОРТ теориясының қалыптасуының Ф.
Блэк және М. Скоулз аттарымен байланыстырды, ал преференция теорисының Дж.
Хиршипр атымен байланыстырды.
Қаржылық активтердің және ақпараттың қүнының өзара байланысы 50-
жылдардың аяғында зерттелді. Бірақ, ақшалай болып Ю. Фамның мйқаласы
саналады. Онда капитал нарығының тиімділігінің үш нысанының бөлінуі
қарастырылады. Ол күшті, бәсең, элсіз болып бөлінеді. Бүл саладағы кейінгі
жаңалықтар үсынылған топтамалардың теориялық аспектілерін қарастырмады, тек
оның бекітілуінің эмпирикалық жағын қарастырды.
50-жылдарының екінші жартысында капитал қүрылымының теориясымен
қаржыландырудың көздерінің бағасы бойынша қарқынды зерттеулер жүргізілді.
Бұл зерттеулердің бастамасы 30 - шы жылдары Дж. Ульямс жұмысымен, кейінінен
50-жылдары Д. Дюранның жүмысымен басталды. Соған қарамастан бүл бөлім
бойынша негізігі үлес Ф. Модильяни және Ф. Миллерге берілгендігі жалпыға
белгілі болып табылады. Олардың теориясы шектеуші сипатқа ие болатын бір
қатар алғы шарттарға негізделген. Осы саладағы одан әрі қарайғы зерттеу осы
шектеулердің әлсізденуінің мүмкіндіктерін зерттеуге арналған. Сонымен қатар
әр түрлі үүлгілерді қолданылу мүмкіндігі, соның ішінде әр түрлі көздердегі
капиталдың қүнын есептеу үшін САРМ зерттелді. 3
Барлық аталған жаңалықтардың ішінен екі бағыт - портфелъ теориясы мен
капитал құрылымының теориясы ірі компанияның қаржыларының басқаруларының
ғылымы мен техникасын негізін білдіреді. Олар екі маңызды мәселелерге жауап
беруге мүмкіндік береді: қаржылық ресурстарды қайдан алу керек, және қаржы
ресурстарды қайда салу керек? 1958 ж. Модильян мен Миллердің пионерлік
жұмысы басылып шыққаннан кейін қаржы теориясы аясында ірі мамандар
Т.Е.Коупленд және Дж. Ф. Уенстонмен қазіргі уақытта жаңа қаржы теориясы
ретінде танылған, қолданбалы микроэкономикадан жеке бағыт ретінде бөлінген
бүл жүмыс қарастырылған.
Қаржылардың қазіргі таңдағы теориясының шеңберінде қаржылық
менеджменттіц қолданбалы пәні қалыптасты. Ол ірі компанияның қаржыларын
басқарудың техникасымен әдістемесіне арналған ғылымы ретінде қалыптасты.
Бұл негізінен қаржылық ресурстардың теориясынның базалық бөлімдерін
бухгалтерлік есептің (компанияның қаржылық жағдайының анализі, дебиторлық
борышты басқару мен анализ) сараптамалық бөлімдерімен табиғи толықтырылу
жолымен жүзеге асты. Сондай-ақ басқарудың теориясының бір қатар апараты
арқылы жүзеге асады. Осы жаңа пән бойынша алғашқа монографиялары 60-
жылдардың басында ағылшын тілді елдерде қалыптасты. Оны оқу құрал ретінде
де қолдануға болады. Қазіргі таңда қаржылық менеджмент туралы дербес ғылыми
бағыты ретінде және тәжірибелік қызметі ретінде ғана емес, сондай ақ оқу
пәні ретінде де қалыптасқандығы туралы айтуға болады.
Басқару теориясының, қаржы теориясының, бухгалтерлік есептің
сараптамалық апаратының дербес бағыттағы - қаржылық менеджментке синтезі
толық түсінікті болы қана қоймай ,сондай-ақ тиімді болып табылмайды.Басқару
аспектілердің күшімен қамтамасыз етілген мүндай метамарфозалар маңызды болы
табылады. Анағүрлым көрсеткіш мысалы ретінде бухгалтерлік есептің англо-
американдық үлгінің шеңберінде басқару есебінің трансформациясы көрінеді.
Мәселелердің сәйкес көлемі шъіғының есебі ретінде және басқарма есебі
ретінде қамтылады.Кейінгі кезде ол шығынды басқару ретінде түсіндіріледі.
Бүл пәнінң мазмұнды бөлігі әр түрлі жағдайда анықталуы мүмкін. Соның
ішінде тәсілдердің бірінен көрінгендей ол осындай болуы мүмкін. Ірі
компанияның қаржыларын бақару оның иелерінің мүдделеріне байланысты жүзеге
асырылады.Жоғарыда аталғандай негізгі мақсат айқындалады: оның
капитализациялынған қүнның өсіру арқылы фирманың қүның өсіру арқылы
фирманың қүның максимизациялау болып табылады. Бүл мақсатқа жету үшін
компанияның қаржылырын басқару шегінде шешімдер үш бағытта қабылдануы
керек:
* Инвестициялық саясат
* Қаржы көздерін басқару (яғни құралдарды қайдан алуға болады
және қаржыландыру көздерін оптималды қүрлымы қандай )
* Дивиденттік саясат
* Революцияға дейінгі Ресейде қаржылық менеджменттің дербес
ғылым ретіндегі үғымы болған емес. Соған қарамастан осы
ғылымның базалық қүрылымына кіретін екі бағыт қажет. Олар:
қаржылық есептеулер мен баланстық тандау. Бүлар сол кездін
өзінде де сэтті дамыған.
Қаржылық есептер капитализмнің пайда болуымен қалыптасты, бірақ жеке
сала ретінде 19-ғасырда ғана қалыптасты. Сол кезде олар коммерциялық
есептерге немесе коммерциялық арифметика ретінде белгілі. 19 - ғасырда бір
қатар елдердің экономикалық өсімін коммерциялық білімнің таралу жүйсін
қолдаудың дәрежесімен байланыстырады. Соның ішінде, Германияда сол жылдары
осы білімді тарататын 24 - жоғары коммерциялық училище өмір сүрді.
Коммерциялық ғылымының негізін қолданылуы әр бір қаржылық операцияны,
әр бір сауда актісін әр қашан алып жүру ғана емес, көбінде оны ғылым
ретінде коммерциялық арифметика қүрады. Қазіргі таңның көзқарасы тарапынан
жаңа ғылымының процедуралық жағы қиын емес, ол пайыздық есептеу техникасын,
вексельдік есептеу техникасын, вексельдік бағам және қаржылық операциялар
бойынша есептеу техникасын енгізді. Бірақ, коммерциялық арифметиканың
мазмүнды жағы қазіргі таңда да өзекті болып отыр.
Экономикасы дамыған елдерде қаржылық анализді капитал нарығындағы
анализдің әрекетін аясын шектейтін тэсіл бар. Осы тэсілге сәйкес қаржылық
менеджер - бүл ірі компанияның қаржыларын басқару
бойынша маман; қаржылық сарапшы - белгілі бір дәрежеде ана ғұрлым тар
маман.
Сонымен, қаржылық менеджментке қатысты бүл бағыт әлеуметтік экономикада
бір қатар себептерге байланысты қалыптаса алмады. Соның ішінде бағалы
қағаздар нарығының болмауынан және кәсіпорынның қаржылық дербестігінің
болмауынан орын алған.
90-жылдардан жүзеге асырылған экономиканың нарықтық қатынастарға көшуі,
соның ішінде банктік жүйедегі түбегейлі өзгерістер, меншік нысандарының
енгізілуі, бухгалтерлік есептің трансформациясы шаруашылық субъектінің
қаржылық ресурстарын басқаруды қайтадан өзектетті. Бұл түсінікті де,
өйткені қаржыландыруды иелене отырып, талап етілген комбинацияда қажеттілік
кезінде кез келген басқа ресурстарды алуға болады. 4

1.3 Қаржылық рыноктар - кәсіпорын қызметінің негізі ретінде

Нарықтық типтегі экономика негізіндегі оның қаржыландырудың үш элементі
жүйесі жатыр: капитал нарығы механизмі арқылы тікелей инвестициялау,
банктік несиелеу және бюджеттік қаржыландыру. Кеңестік дэуірде, яғни
жоспарлы экономика жағдайында осы жүйенің соңғы элементі абсолютті
доминантқа ие болды. Оның басқа бөліктерне қатысты болса, онда бірінші
элемент толығымен болмады. Соның ішінде объективтік және субъективтік
факторлар қатарында бюджеттік қаржыландырудың рөлі төмендеді. 1993 - 1995
жылдары банкттік жүйенің дамуына қаражатты шоғырландыру бойынша елеулі күш
жүмсалды. Жарқын болашақта басты назар отандық рынок капиталының дамытуға
аударылады. Нақты нарықтық экономиканың қызмет етуінің негізі болып капитал
нарығының мәні және түрлерін қарастырамыз.
Көптеген эсіресе ірі компаниялардың қызметі қаржылық активтермен
құралдары сатудың үйымдастырылған немесе формальды емес жүйесін білдіретін
қаржылық нарықпен тығыз байланысты. Осы рынокта ақшалармен олардың
эквиваленттерімен айырбасталуы, несие беру, капиталдың шоғырландырылуы
жүзеге асырылады. Бүл жерде негізгі рөлді ақша қаражатын меншік иелерін мен
зайым алушыларға бағыттайтын қаржылық институттар ойнайды. Кез келген рынок
секілді қаржылық рынок қаржылық ресурстарды сатушы мен сатып алушылар
арасында тікелей байланысты бекіту үшін арналған. Қаржылық рынокты бірнеше
түрге бөлуге болады. Валюталық рынок валюталық мәмілелер жасалатын рынок
болып табылады. Бүл рыноктың негізі болып банкттер, басқада несие -
қаржылық рыноктар табылады.
Ақша қаражатының нарығы өтелу мерзімі бір жылдан аспайтын активтер
айналатын рынокты білдіреді.
Алтын нарығы - алтынмен соның ішінде стандарты алтын қүймалармен
мәлімелер жасалынатын рынок. Алтын мен жасалатын операциялардың негізгі
көмегі банкттермен арнайы фирмалармен жүзеге асырылса, ал фьючерстік және
опциондық сауда мерзімді биржаларға негізделген.
Капитал нарығы - ұзақ мерзімді капиталдармен үзақ мерзімді
міндеттемелер жтнақталатын және айналысқа түсетін рынок. Нарықтық экономика
жағдайындағы қаржылық рыноктың негізгі түрі болып табылады және оның
көмегімен компания өз қызметіне қаржыландыру көздерін алады. Фирма мен
капитал нарығын байланыстыратын ақша ағымдары қозғалысының схемасы барынша
жалпы түрде көрсетілген (3-суретте)
Қаржы Нарығы

Валюта нарығы Алтын нарығы Капитал Ақша
нарығы
нарығы *

і бағалы қағаздар нарығы
індірістік
баналы қағаздар нарығы
бағаяьнқағаздар
жедел
ға:
Қарызд нарығ]

Ссудалық капитал нарығы
(фонддық н;

Банк
Ссудалар нарығы

Бастапқы Екінші

нарығы нарығы
нарық

Биржадан тыс
Споттық

Жедел

Биржалық

своп нарығы
Форвардтік Фьючерлік Опциондық
З-Сурет

4-сурет. Фирма мен капитал нарығын байланыстыратын ақша
ағымдары.

Фирма
капитал нарығы

Ақшы ресурстарының активіне фирманың инвестициясы
Кәсіпорынның капитал жағдайы
акционерлік
капитал;

непзп құралдар оайналыс құралдар капиталы
үзақ мерзшді

Қарыз

Бюджет

(4-суретте) қөрсетілген ақша ағымдарының қиысыны
келесідей түсіндіріледі:
1-жүмыстың басы; бағалы қағаздар нарығында орналастыру және
инвесторлардың қаражаттарын тарту;
2-алынған қаржы ресурстарын негізгі құрал-жабдықтар мен айналым
активтеріне инвестициялау;
3-табысты қызметтің нәтижесі ретінде, ақша ағымдарын жинақтау;
4-заңмен көрсетілген салықтар мен басқа да аударымдарды төлеу;
5-инвесторлар мен кредиторларға пайданың қалған бөлігін төлеу;
6-пайданың бір бөлігін фирма активтеріне қайта инвестициялау;
7-пайданың бір бөлігін қаржы инвестициясы түрінде, капиталдар нарығына
бағыттау. Көрсетілген суретте (4) ашық типтегі акцционерлік қоғамдарға тән,
басқа меншік формаларындағы кәсіпорындар да инвестор рөлінде бола отырып,
капиталдар нарығымен өзара әрекеттес бола алады.
Капитал нарығы кейде бағалы қағаздар нарығына және ссудалық капитал
нарығы болып бөлінеді. Бағалы қағаздар нарығы өз кезегінде алғашқы екінші
биржалық биржадан тыс мерзімді болып бөлінеді.5
Бағалы қағаздардың алғашқы нарығы бағалы қағаздарды шығаратын және
алғашқы орналастырылуын білідреді. Осы рынокта компаниялар өздерінің бағалы
қағаздарын үстау жолымен қажетті қаржылық ресурстарды алады.
Екінші рынок бүрын шығарылған бағалы қағаздардың айналымы үшін
арналған. Екінші рынокта компаниялар қаржылық ресурстарды тікелей алмайды.
Бірақ, рынок айрықша маңызды болып табылады. өйткені инвесторларға
қажеттілік жағдайда бағалы қағаздарға салынған ақша қаражатын қайтарып
алуға, сондай-ақ олармен жасалған опреациялардан табыс алуға мүмкіндік
береді. Бағалы қағаздардың қайта сатылу мүмкіндігі бастапқы инвестордың
бағалы қағаздарды иелену және билік ету құқығына еркіндігіне негізделеді,
және оларды инвесторға қайта сату мүмкін. Екінші рыноктың болуы алғашқы
рынокты ынталандырады.
Биржалық рынок қор биржалармен жүзеге асырылатын бағалы қағаздар
нарығын білдіреді. Саудаға қатысу тәртібі эмитенттер, инвесторлар,
делдалдар үшін биржамен анықталады. Биржадан тыс рынок қор биржаларына
кіруге рұқсат алмаған бағалы қағаздардың айналымы үшін арналған.
Биржалық рынокта биржада ресми сатылуға рүқсат алған листинттен өткен
бағалы қағаздар айналады. айткені биржалық бағамдауды алу жағдайы
бекітіліп, бір қатар эмитенттер үшін жеткілікті дәрежеде қиын болуы мүмкін.
Биржадан тыс рынок та жүмыс істейді. Ол қор биржаларында бағамданбайтын
бағалық қағаздарды айналдырады.
Споттық рынокта - ақша қаражаттарына активтерді алмастыру мәміле
жасаған кезде тікелей жүзеге асырылады. Мерзімді рынокта базизстік
активтерді болашақта жеткізуді көздейтін мерзімді контрактілердің саудасы
жүзеге асырылады. Мерзімді рынок ондағы сатылатын қаржы қаражаттарды түріне
байланысты өз кезегінде бірнеше сегменттерге бөлінеді: форвардтық,
опциондық, фьючерстік болып бөлінеді.
Қаржылық менеджмент және менеджер үшін ана ғұрлым қызығушылықты бағалы
қағаздар нарығы арттырады. Өйткені біріншіден, бүл жерде компанияның бағалы
қағаздарымен негізгі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.