Компаниялардың қарыз капиталын қалыптастыру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 2
І бөлім. Компания капиталының құрылымы 3
1.1. Компаниялардың меншікті капиталын қалыптастыру 3
1.2. Компаниялардың қарыз капиталын қалыптастыру 6
ІІ бөлім. Капитал құрылымын басқару бағыттары 8
2.1. Дәстүрлі әдіс 9
2.2. Модильяни мен Миллер әдісі 11
ІІІ бөлім. Капитал құрылымын талдауға әсер етуші факторлар 17
3.1. Қаржылық тұтқа әсері 17
3.2. WACC көрсеткіші, дебиторлық және несиелік қарыздың әсер етуі 18
3.3. Қаржылық коэффициенттердің мәні 21
Қорытынды 24
Қолданылған әдебиеттер тізімі 25

Кіріспе

Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін, мемлекеттің
экономикасын әкімшілік жүйеден жаңа нарықтық экономикаға өзгертуді бастады.
Соның бастапқы бір көрінісі, мемлекеттің меншігінің жекешелендірілуі және
жеке меншіктің пайда болуы. Жеке меншік пайда болу себепті, мемлекетімізде
жаңа өндірістік фирмалар, кәсіпорындар мен ұйымдар ашылды. Кәсіпорындардың
нарықтық экономикаға бейімделмеуі себепті, капитал деңгейін бекітетін
норманың, несие алу бойынша шекті норманың болмауы және т.с.с. себібінде,
ұйымдардың банкроттыққа тез ұшырауы көп кездесті.
Бүгінгі нарықтық экономикалық жағдайда, барлық кәсіпорындар мен
фирмалар, ұйымдар күрделі бәсекеде. Сол себепті, олар нарықта тұрақты
қызмет атқарып, пайда табу үшін, әр-түрлі инвестициялық қажеттілігін
қамтамасыз ету үшін капитал тартады. Капитал тарту кезінде, фирма әр-түрлі
меншікті және қарыз көздерін қолданады: акция мен облигация эмиссиясы, банк
несиесі, кәсіпорындардан қарыз және т.с.с., және бұлардың бәрі белгілі-бір
құнға ие.
Біз, курстық жұмыста акцияның эмиссиялануы, несиелердің тартылуы,
олардың қаржылық тұтқа әсері, қаржылық коэффициенттерді анықтаудың
қажеттігін және капитал тарту үшін шығындардың орташа шамасын қарастырамыз.

І бөлім. Компания капиталының құрылымы

1.1. Компаниялардың меншікті капиталын қалыптастыру

Меншікті капиталдың негізгі элементтерінің мінездемесі (1 кестеде)
берілген. Қаржылық менеджмент шегінде, компанияның меншікті капитал
құралдарын қолданудың кемшіліктерін, артықшылықтары мен шектеулерін
талдаудың артықшылықтары бар. Себебі, осы талдаулар (анализ) компанияның
қаржылық мүмкіндігін көрсетеді.
Жарғылық капитал компанияның қызмет атқаруына қаржылық негіз болып
табылады. Акциялар шығару арқылы жарғылық капиталды құрудың мақсаты –
компанияның қызмет етуіне қаражат жинау және өмірлік цикл шегінде үздіксіз
қаржыландыру.
Кесте 1
Меншікті капиталдың негізгі элементтерінің мінездемесі
Негізгі Құрамдас Қаржыландыру Қолдану бағыты
элементтер көздері
Жарғылық Жай және артықшылықты Акция эмиссиясы Ұйымның негізгі
капитал акция шығару негізінде қызметін қамтамасыз
тартылатын капитал ету
Қосымша Еңгізілген қосымша Эмиссиялық табыс; Жарғылық капиталды
капитал капитал Қайтарымсыз өсіруге. шығыстарды
негіздегі жабуға, пайданы
құндылықтар иеленушілер арасында
орналастыруға жұмсау
Қайта бағалаудан Активтерді артық
капитал бағалау
Жинақталған капитал Пайда
Резервтік Міндетті немесе ерікті Пайда Шығыстарды,
капитал түрде құрылатын капитал шығындарды жабу
Облигацияларды жабу
Акцияларды қайта
рып, сатып алу
Бөлінбеген – Пайда Ұйымның негізгі
пайда қызметін жүзеге
асыру

Акцияны ұстаушылар компанияның иелері болып саналады және олар
белгілі–бір артықшылықтар мен құқықтарға ие болады. Осы құқықтар акцияның
инвестициялық артықшылығы болады. Инвестор жағынан қарағанда, бұл бағалы
қағаз келесі артықшылықтарға ие болады. Олар: компанияны басқаруға қатысу,
дивиденд түрінде табыс алу, жаңа шығарылған акцияларды сатып алуға құқық.
Жоғарыда аталғандай акцияның екі түрі бар, олар: жай және артықшылығы
бар акция. Жай акцияның инвестор мен эмитент үшін келесідей артықшылықтары
мен кемшіліктері бар (2 кесте).
Кесте 2
Инвестор мен эмитент үшін жай акцияның
артықшылықтары мен кемшіліктері
Эмитент Инвестор
Жай акцияларды шығарудың артықшылықтары
Қаржы құралдарының ауқымды бөлігін Салынған капиталдың орнына басқаруға
ұзақ мерзімде қолдану қатысу құқығын алу
Тұрақты, қатаң тәртіппен бекітілген Дивидендтік табыс алу құқығы мен
төлемдердің болмауы қосымша табыс алуға құқық
Пайданың болуы, міндетті түрде Қосымша жеңілдіктер құқығы
дивиденд төлеуді қарастырмайды Жаңа акцияларды сатып алуға құқық
Компания тарқағанда мүліктік құқық
Жай акцияларды шығарудың кемшіліктері
Басқару пакетіне таласу кезінде Дивидендтік табыс алуға еш кепілдің
капиталды жоғалту тәуекелі болмауы
Қабылданатын шешімдердің жай жүзеге Акцияның құны төмендеген жағдайда
асуы капиталды жоғалту тәуекелі
Акция пакетінің үлкен көлеміне ие
болғанда ғана, басқару құқығын алу

Акционерлік қоғамның жай акциямен қатар артықшылықты акция шығару
құқығы бар. Бұл арада келесі бір шартты сақтау керек: "артықшылықты
акцияның көлемі жарғылық капиталдың көлемінің 25% аспауы керек"
Артықшылықты акциялар – қаржыландырудың аралас түрі, қарыздық
міндеттеме мен жай акцияның бейнесіне ие. Компания тарқаған жағдайда,
артықшылықты акция иесінің талаптары, несие берушілердің талаптарынан кейін
орындалады. Бірақ жай акция иеленушінің талаптарына дейін, себебі бұл акция
компанияның активіне қатысты артықшылықты құқық береді.
Артықшылықты акциялар түрлерінің талдауы келесі (3 кестеде) берілген.
Кесте 3
Артықшылықты акциялардың негізгі түрлері
Акция түрлері Мазмұны Құқықтар
Кумулятивті Акция бойынша Аталған мерзімде
артықшылықты төлен-беген дивидендтер диви-дендтер төленбесе,
акция жиналып, соңында иеленушінің дауыс беру
төленеді құқығы пайда болады
Конвертацияға түсетін Жай акциялар мен басқа Бұл түр бойынша дауыс
артықшылықты акция артықшылықты акция беру құқы болуы мүмкін
түріне ауыстыруға құқық
беріледі
Қайтарымды Алдын – ала келісілген Сатып алу бағасы номинал
артықшылықты келісім негізінде, бағадан жоғары болу
акция эмитент ұсынысы бойынша керек
өтеліп – жойылады
Артықшылықты Акцияны иелену, Акция иесі белгілі-бір
акциялар варрантты иеленумен уақытта бекітілген баға
варранттармен үйлеседі бойынша жай акция сатып
алуға құқылы
Артықшылықты Бұл акция бойынша Иеленуші тек бекітілген
акциялар дивидендтік схема дивидендті алып қана
қатысу құқығымен келе-сідей "бекітілген қоймай, қосымша түс-кен
қосыл-ған әр түрлі пайдадан
экстрадивидендтер" дивиденд алады
Қалқымалы дивидендтік Бұл акция бойынша Иеленуші
ставкасы бар артықшы- дивидендтік ставка макроэконо-микалық
лықты акциялар нарықтың бір пайызы-ның жағдаймен байланысты
ставкасына дивиденд алады
байла-ныстырылады
Кепілдендірілген Еншілес компаниялар-дың Иеленуші кепілдендіріл-
артықшылықты акциялар акциялары бойын-ша ген дивидендті алуға
дивиденд алуға кепілдемеқұқылы

Артықшылықты акциялардың көп түрлерінің болуы себепті, оларға
берілетін құқықтар әр түрлі. Компания капиталын қалыптастыруда осы акциялар
тиімділігі бойынша ерекшеленеді. Бұл арада компанияның қаражаттарды
тартудағы шығыстарын минимизациялауға болады.
Артықшылықты акцияларды шығарудың келесідей басымдылығы бар:
1) құралдың икемділігі. Заң бойынша, егер компания зардаптар шегіп жатса
онда оның дивидендтерді төлемей тұра тұруына құқығы бар.
2) қызмет ету үздіксіздігі. Артықшылықты акцияның қызмет ету шегі
қойылмайды.
3) компанияны басқаруға құқық бермей, қосымша ақша қаражаттарын тарту
құқығы. Біз білетіндей, бұнда қосымша шарттар бар.
4) компанияның инвестициялық бейнесін арттыру.
5) компанияға банкрот болуға қысым көрсете алмау.
6) пайыздық тәуекелдерді шектеу мүмкіндігі.
Меншікті капиталдың екінші элементіне қосымша капитал жатады. Ол үш
құрамдасқа жіктеледі: еңгізілген қосымша капитал, қайта бағалаудан капитал
және жинақталған капитал (кесте 2).
Қосымша бағалы қағазды сатқанда оның нарықтық құны мен бастапқы құны
арасында айырмашылық болады, осы айырма еңгізілген қосымша капиталға
жатады.
Келесі құрамдас бөлік – қайта бағалаудан капитал. Міндеттемелер
болмаған жағдайда, айналымнан тыс активтердің бағасы өскенде, компания
мүлкінің бағасы да өседі. Осы өскен баға капитал болып саналады.
Үшінші құрамдас бөлік – жинақталған капитал. Компанияның
инвестициялық қызметі нәтижесінде, активтердің бағасының өскенін
бейнелейді.
Меншікті капиталдың үшінші элементі – бұл, резервтік капитал.
Инвесторлармен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен есеп айырысқанда
қаражат жетпей қалса осы капитал қолданылады. Яғни, шаруашылық қызмет
шығыстарының орнын толықтырып отыру.
Пайда компанияның меншікті капиталының негізгі элементіне жатады. Бұл
элемент компанияның қызмет ету нәтижесінің эффектісін бейнелейді; капитал
құнымен салыстыра келе, компанияның нарықтық құнының өзгеруін бейнелейді.
Пайда – компанияның қызмет атқаруының түпкі мәні болып саналады. Және
ол капиталдың элементі болу үшін, операциялық, инвестициялық және қаржылық
қалыптасу стадияларынан өтуі, бюджет пен несие берушілер алдындағы
міндеттерін орындауы, резервтік корларға бөлінуі тиіс. Яғни, бөлінбеген
пайда формасына ие болуы керек.
Пайданы бөлу компанияның даму шешімімен және мақсатымен анықталады.
Компанияның нарықтық құнына әсер етуші негізгі фактор болып табылады.

1.2. Компаниялардың қарыз капиталын қалыптастыру

Компанияның қызметін қаржылық қамтамасыз ету, қарыз капиталын
қолданумен толықтырылады. Себебі, компанияның негізгі қызметін жүзеге
асырғанға меншікті капитал жеткіліксіз болады. Ал ең бастысы – қарыз
капиталын қолданудың өзіндік артықшылықтары бар.
Сол артықшылықтардың бірі – қаржылық тұтқа әсері. (ІІІ бөлім 3.1.)
Қарыз капиталының негізгі элементтері банк несиесі мен кәсіпорынның
шығарған облигациясы. Нормативтік құжаттар бойынша банк несиесінің
пайыздары өнімнің өзіндік құнына кіреді. Сол себепті бұл құралдың бағасы
(kai) банкке төленетін пайызға қарағанда төмен:
kai = Іr × (1 – Т)
(1)
бұнда, Т – пайдаға салынатын салық ставкасы;
Іi – несие бойынша ставка.
Кәсіпорындардан алатын несие банктен алатын несиеге қарағанда әлде
қайда өзгеше. Оның ерешелігі өте қысқа мерзімге алуымен ерекшеленеді.
Қарыз капиталының негізгі элементтерінің бірі – облигациялар.
Корпоративтік облигациялар – инвестор мен эмитент арасында пайда болатын,
ерекше қарыздық, борыштық бағалы қағаз; тәуелсіз қор нарығында айналымда
болатын жеке котировкаға ие борыш; ол өтімділік, табыстылық және нақтылық
қасиеттерге ие. Облигациялардың келесідей жіктемесі бар (4 кесте).

Кесте 4
Облигациялардың сыныптамасы
Белгілік сыныптама Облигация түрлері
Айналыста болу және тіркеу Атаулы облигациялар
ерекшеліктері бойынша
Облигациялық займ Жаңа инвестициялық жобаларды қаржылан-дыру
мақсаты бойынша үшін шығарылатын облигациялар
Қарызды өтеу мақсатында, қайта қаржыланды ру
үшін шығарылатын облигациялар
Өтеу мерзімі бойынша Орта мерзімді – өтеу мерзімі 1 ж-дан 10 жылға
дейін
Ұзақ мерзімді – өтеу мерзімі 10 жыл және одан
жоғары
Табысты төлеу Пайыздық облигациялар
формасы бойынша Дисконттық облигациялар
Айналымда болу мінездемесінеКонвертацияға түсетін облигациялар
қарай Конвертацияға түспейтін облигациялар
Мерзімінен бұрын өтеу Кері шақырылатын облигациялар
мүмкіндігіне қарай Шақырылмайтын облигациялар

Тәжірибеде облигациялар құнын келесі формуламен анықтайды:

kd = (М * р + (М – Рdр)k) ((М + Рdр)2) (2)
бұндағы, р – облигациялық займ бойынша пайыздық ставка;
М – займ мөлшері;
Рdр – облигацияны орналастырғаннан таза табыс;
k – займ мерзімі (жыл)
Т – пайдаға салынатын салық ставкасы.
Бірақ, облигация өнімнің өзіндік құнына кіретін қаражат болу себепті,
келесі формуланы қолданған жөн:

kad = kd × (1 – Т) (3)
Осы формулалардың нәтижесінде біз қарыз қаражаттарынан түсетін
қаражат көлемін анықтай аламыз.

ІІ бөлім. Капитал құрылымын басқару бағыттары

Кез-келген компанияның қызметі көп мақсатты мәнге ие; көбінде, фирма
капиталының көлемі мен акция табыстылығы және пайда туралы айтуға болады.
Қаржы менеджменті теориясында келесідей екі түсінікті ажыратып
қарастырады, олар коммерциялық ұйымның капиталының құрылымы мен қаржылық
құрылым. Қаржылық құрылым термині, коммерциялық ұйымның қызметін
қаржыландыруды бүтіндей қарастырады, басқа сөзбен айтқанда, қысқа мерзімді
құралдарды қосқанда, барлық құрал көздерінің құрылымы. Екінші термин болса,
құрал көздерінің тар ауқымына арналған – ұзақ мерзімді пассивтер (меншікті
құрал көздері мен ұзақ мерзімді қарыз капиталы). Компанияның ұзақ мерзімді
тәртіптегі шешім қабылдау саясаты қарастырылу себепті, алдағы уақытта
капитал құрылымы ғана қарастырылады.
Меншікті және қарыз құралдары бірқатар параметрлер бойынша
ерекшеленеді, олардың негізгілері төменде кестеде келтірілген. (6 кесте)

Кесте 6
Негізгі құралдардың араларындағы негізгі ерекшеліктер
Белгілер Капитал түрі
Меншікті Қарыз
Салық бойынша жеңілдіктер Жоқ Бар
Ұйымды басқаруға қатысу құқығы Беріледі Берілмейді
Мүлік пен пайданың қалдық принципі бірінші кезекте
бөлігін алуға құқық бойынша
Күтілетін табыстылық өзгереді алдын ала
анықталған
Капиталдың инвесторға Белгіленбеген шарт бойынша
қайтарылу мерзімі белгіленген

Келтірілген кестеден көріп отырғанымыздай, капитал құрылымы,
коммерциялық ұйымның қаржылық – шаруашылық қызметінің нәтижесіне тура әсер
етсе, оған иеленуші мен инвесторларға жанама әсер етеді.
Капитал құрылымын басқару мүмкіншілігі мен мақсаттылығы сұрағын
шешудің екі негізгі бағыты бар: а) дәстүрлі; б) Модильяни-Миллер теориясы.

2.1. Дәстүрлі әдіс

Бірінші бағытты ұстанушылардың айтуынша, фирма капиталының құны -
капиталдың құрылымына тәуелді; ал екінші бағытты ұстанушылардың пікірі
бойынша, фирманың нарықтық бағасын max –лайтын, WACC көрсеткішін min
–лайтын, оптималды капитал құрылымы бар. Сонымен қатар, келесідей
аргументтер келтірілген.
Капиталдың орташа есептелген бағасы, оның құрамдас бөліктеріне
тәуелді. Бұл бөліктер, жалпы екі түрге бөлінеді – меншікті және қарыз
капиталы. Бұл көрсеткіш көздерінің бағасы, капитал құрылымына тәуелді түрде
өзгеріп отырады. Сонымен қатар, өзгеру жылдамдықтары әр түрлі. Көптеген
зерттеулер көрсеткендей, акционерлер қарыз құралының қалыпты өсуі кезінде,
яғни қаржы тәуекелінің біршама өсуі кезінде, табысты ұлғайтуға бірден
талаптар жасамайды. Бірақ, белгілі-бір қауіпсіздік шегінен асқанда,
акционерлер тәуекелдің орнын жабу үшін жоғары табыстылықты талап етеді.
Компания басында тек меншікті капиталды қолданады (ke), уақыт өткеннен
кейін ол арзақ қарыз құралдарын қолдануға тырысады және фирманың жалпы
капитализациялау деңгейі өседі, немесе WACC көрсеткіші өседі, уақыт өте
келе фирма қарыз капиталын қолдануды өсіреді. Және WACC көрсеткіші min –ды
мәнге ие болатын нүкте капиталдың оптималды құрылымы болады (1.1. сур.).

Капитал
ke
құны

WACC

kd
WACC min

Қарыз
капиталының
Оптимум
үлесі
нүктесі
Сур. 1. Капиталдың құрылымы мен құнының арасындағы байланысқа дәстүрлі көз-
қарас.
Мысал:
Төмендегі шарттардың негізінде капиталдың оптималды (оңтайлы)
құрылымын табу. Бастапқы мәліметтер 7 кестеде берілген.
Кесте 7
Капиталдың оптималды құрылымы (пайызбен)
Көрсеткіш Капитал құрылымының варианттары
1 2
Меншікті капитал, мың тн. 6000 6000
Қарыз капиталы (ставка 12%), мың тн. – 2000
Компанияның нарықтық құны, мың тн. 6000 7000
Қаржылық леверидж деңгейі 0 40%
Таза операциялық пайда, мың тн. 1000 1000

А инвесторда, L компаниясының 5% акциясы бар деп қарастырайық, онда
оның жылдық табысы келесідей:
5% * (1000 – 12% * 2000) = 38 мың тн.
Модильяни мен Миллер бойынша, U мен L компанияларының нарықтық
құндары әр түрлі болмауы керек, себебі олар бір тәуекел сыныбында және
табыстары бір. Олардың құндарының теңесуі, инвесторлардың арбитраждық
операциялары нәтижесінде, келесі схема бойынша пайда болады.
А инвестор келесі операцияны орындаған жағдайда: өзіне тиесілі, L
компаниясының акция үлесін сатып, ол 250 мың тн. алады (5% * 5000 мың тн.),
одан кейін жылдық 12% ставка көлемінде 100 мың тн. несие алады. Одан кейін,
бұл ақшаларды U компаниясының акцияларына салады және оның үлесі 5,83%
құрайды (350 мың тн. : 6000 мың тн. * 100%). Бұл жағдайда, оның жылдық
табысы:
(5,83% * 1000 – 12% * 100) : 100% = 46,3 мың тн.

Жоғарыда көрсетілген операция нәтижесінде, А инвестор өз табысын 8,3
мың тн. арттырды. Бұл операцияларды басқа да инвесторлар жүзеге асыруға
тырысады. Арбитраждық операциялар нәтижесінде U компаниясы-ның акцияларына
сұраныс артады, ал ол акциялардың бағасының өсуіне және L компаниясының
акциясына сұраныстың төмендеуіне әсер етеді. Бұл процесс, компаниялардың
нарықтық құны теңеспейінше жүзеге аса береді.
Келесі бекітпені қарастырсақ, онда салықтың болмауы себепті. Қаржылық
тәуелді компанияның меншікті капиталы келесі формуламен есептеледі.

keg = NOI – kd * D (6)
E
V = E + D ескере отырып және (6.3) формуласын қолдана отырып, кеесіні
шығарамыз:

NOI = keu * (E + D)

NOI мәнін (6) формуласына қоя отырып, қажет (5) формуласын аламыз.
Бекітпелердің нәтижесінде, WACC мәнінің тұрақты екенін көре аламыз.
Шынындада, егер компания сыртқы қаржы көздерін тартпаса, онда WACC = keu.
Сонымен, капитал құрылымының өзгеруі, WACC мәнінің өзгеруіне еш
әсеретпейді. Бекітпе дәлелденді.
Салық болмаған жағдайда, фирманың нарықтық құны, капитал құны мен
қаражат көздерінің арасындағы тәуелділік (3 пен 4 сур.) – де көрсетілген.

Капитал
құны
ke

WACC

kd

Қарыз

капиталының

үлесі
Сур.3. Модильяни – Миллер теориясына сай, салық болмаған жағдайда
капиталдың құрылымы мен құнының арасындағы тәуелділік

Нарықтық
бағалау

компания бағасы

қарыз капиталын

бағалау

меншікті
капиталды

бағалау

Қаржылық

леверидж

деңгейі
Сур.4. Салық болмаған жағдайда, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.