Жергілікті қаржы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Жергілікті қаржы. Реферат

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ 3
1. Жергілікті қаржының мәні мен маңызы 4
2. Жергілікті бюджеттердің мәні, кірістері мен шығыстары 6
3. Арнаулы экономикалық аймақтардың қаржысы 15
ҚОРЫТЫНДЫ 19
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 19

КІРІСПЕ

1. Жергілікті қаржының мәні мен маңызы

Жергілікті қаржы — ақша нысанындағы қоғамдық өнімнің бір бөлігін
жергілікті басқару органдары өздеріне артылған функ-цияларға сәйкес жасау,
белу, пайдалану процесіндегі қаржы қаты-настарының жүйесі. Жергілікті қаржы
мемлекеттің қаржы жүйесінің маңызды қүрамды бөлігі болып табылады. Ол
жергілікті бюджеттерді, арнаулы бюджеттен тыс қорларды жоне басқарудың
жергілікті органдарының қарамағындағы шаруашылық жургізуші субъектілердің
қаржысын кіріктіреді*.
Жергілікті қаржы отандық экономика үшін біршама жаңа үғым. Бүкіл
жергілікті бюджеттер елдің мемлекеттік бюджетінің бірыңғай жүйесіне
енгізілген 1938 жылдан бастап, жергілікті қаржы дербес категория ретінде
езінің өмір сүруін тоқтатқан болатын.
Бүгінде, жүртқа мәлім, қоғамда экономикалық қатынастар-ды
орталықсыздандыру мемлекеттің жалпы экономикалық сая-сатын жүзеге асыруда
аймақтардың дербестігі мен рөлін арты-рып отыр.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайында жергілікті органдар
қызметінің аясы кеңейе түсуде, олар әлеуметтік, эко-номикалық, экологиялық,
демографиялық сипаттағы проблема-ларды шешуде едәуір дербестікке ие бола
бастады.
Басқарудың жергілікті органдарына мемлекеттің өлеуметтік
бағдарламаларын жүзеге асыру женінде маңызды міндеттер жүктелінген. Халыққа
қызмет көрсету жөніндегі шараларды қар-жыландыру негізінен жергілікті қаржы
ресурстары есебінен жүзеге асырылады. Әлеуметтік - түрмыстық
инфрақүрылымның сала-лары халыққа қызметтер көрсетуді бюджет қаражаттарынан
қалыптасатын қорлар есебінен көрсетеді. Бүл, тиісінше, жергілікті қаржының
рөлі мен маңызын арттырып отыр.Оның қызметінің тиімділігі бірқатар
жағдайларға — жергілікті қаржының бүкіл те-ориялық аспектілерін анық етіп
шешіп алуға, елдің бюджет қүрылысының жалпымемлекеттік қүрылысқа нақты
сәйкестігіне бай-ланысты болып келеді.
Жергілікті қаржының әлеуметтік-экономикалық мөні жалпымемлекеттік
қаржыға үқсас.
Жергілікті қаржының рөлі, оның қүрылымы мен бағыты бүтіндей билік пен
басқарудың жергілікті органдарына жүктелінген функциялардың сипатымен,
сондай-ақ мемлекеттің өкімшілік-аумақтық қүрылысымен жөне оның саяси-
экономи-калық бағыттылығымен анықталады.
Жалпы жергілікті қаржының жай-күйі өрқашанда, біріншіден, елдің жалпы
экономикалық жағдайына, екіншіден, тиісті аумақтардың экономикалық
әлуетіне, үшіншіден, билік пен басқарудың жергілікті органдарының қүқығы
мен міндеттерін белгілі бір дәрежеде реттеп отыратын мемлекеттік зандардың
деңгейіне, төртіншіден, биліктің жергілікті органдары қүзыры-ның дәрежесіне
байланысты болады.
Өркениетті батыс елдерінде жергілікті қаржы мемлекеттің қаржы
ресурстарын қалыптастыру мен пайдалану процесінде едәуір рөл атқарады. Оның
үстіне жергілікті бюджеттердің ай-тарлықтай дербестігі болады және батыс
елдерінде олар мемлекеттік бюджеттің жалпы жүйесіне кірмейді.
Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының көзіргі кезеңінде
реформа ауыртпалығының салмағы шаруашылық жүргізудің аймақтық деңгейіне
ауысып отыр, осыған орай басқа-рудың жергілікті органдарына үлкен өкілеттік
беріліп, олардың жауапкершілігі арта түсуде. Білім беру мен денсаулық
сақтау
саласындағы бағдарламаларға, қамсыздандыру жөніндегі іс-шараларды және
атаулы әлеуметтік көмекке жүмсалынатын шы-ғындардың ең көбі оларды
қаржыландырудың жаңа төртібіне сәйкес жергілікті бюджеттерге жүктеліп отыр.
Сонымен бірге бюджеттерде соңғы кездерде бюджеттік бөлініс және өлеуметтік
жеңілдікгердің орнына қаржылай жөрдемақы сияқты жаңа үғым-дар өзінің
көрінісін тапқан.
"Бюджеттік бөлініс" салықтар мен алымдардың өр түрлі деңгейдегі
бюджеттерге түсуін нақты шектеумен ерекшеленеді. Атап айтқанда
корпорациялық табыс салығы түгелдей респу-бликалық бюджетке, ал акциздер,
жеке түлғалардан алынатын табыс салығы мен әлеуметтік салық жергілікті
бюджетке қалды-рылды. Бүл өкімдердің жергілікті қазынаны толтыруға,
өлеуметтік мәселелерді шешуге деген ынтасын арттыруға септігін тигізері
сөзсіз. Сонымен қатар қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем, табиғатты
қорғау туралы зандарды бүзғаны үшін алынатын айыппүлдар республикалық жөне
жергілікті бюджеттер арасында тепе-тең бөлінетін болды.
Нарықтық экономикаға өту және тиісті экономикалық ре-формаларды
жүргізу кезінде жергілікті әкімшілік органдары ездерінің қүзыры мен
дербестігін арттыруға объективті түрде үмтылады. Бүл эволюция ең алдымен
республикалық билік өкілеттігінің бір бөлігі жергілікті мемлекеттік
деңгейге өтуі тиістілігінде көрінеді. Аймақтар Қазақстан Республикасының
аумақтық субъектілері болып табылатындықтан биліктің жергілікті органдары
өз аймағының халқының толып жатқан экономикалық, әлеуметтік және мөдени
мүқтаждары мен тілектеріне жауапты өздерінше іздестіруі тиіс.
1994 жылға дейін Қазақстанда 3045 жергілікті бюджетер бол-ған еді;
1994 жылдың басынан жүргізілген бюджет жүйесін орта-лықтандыруға байланысты
2500 жергілікті бюджеттер — селолық, поселкелік, ауылдық бюджеттер жойылды.
Осының нәтижесінде бюджет жүйесіне түсетін қаражаттарды орталықтандырудың
дөрежесі едәуір бәсеңсіді.
Аймақтардың шаруашылық қызметінің үлғаюы республика-лық және
жергілікті бюджеттердің өзара қатынастарының про-блемасына, жергілікті
бюджеттердің мемлекеттік қаржыланды-рудағы жөне оны жүзеге асыру
нысандарындағы қажеттіліктерін дүрыс үйымдастыруға жаңа кәзқарасты талап
етеді.
Осыған байланысты түрлі деңгейлердегі бюджеттер арасын-дағы бюджеттік
қүқықтарды айқын шектеу жене орталық пен аймақтардың бюджеттік мүдделерін
теңестіру туралы мәселе ай-рықша мөнділікке ие болып отыр.
Қазақстан Республикасындағы бюджеттер арасындағы қаты-настардың жүйесі
қалыптасу мен даму стадиясында түр, оның оңтайлы механизмі іздестірілуде.
Қазақстанда басқаруды орталықсыздандыру мемлекеттік бас-қару мен
бекітіліп берілген міндеттерді жүзеге асыру үшін жергілікті бюджет
дербестігі арасында шығыстар бойынша жау-аптылықты неғүрлым байыпты бөлуді
қажет етеді.

2. Жергілікті бюджеттердің мәні, кірістері мен шығыстары

Жергілікті қаржьща билік пен басқарудың жергілікті орган-дарының сан
қырлы қызметінің қаржы базасы болып табылатын жергілікті бюджеттерге
маңызды рөл беріледі.
Жергілікті бюджет — бүл үлттық табысты аумақтық түрғы-да қайта бөлуге
мүмкіндік жасайтын және билік пен басқарудың жергілікті органдарының қаржы
базасын жасауды қамтамасыз ететін экономикалық қатынастардың жиынтығы.
Жергілікті бюджеттерді қалыптастыру мен пайдалану өндіріс пен
айырбасқа қатысушылар арасындағы, атап айтқанда: кәсіпорындар мен мемлекет
арасындағы, меншікгің барлық ны-сандарындағы макроэкономиканың өндірістік
және өндірістік емес салаларының көсіпорындары, үйымдары мен мекемелері
арасындағы, бюджет жүйесінің буындары арасындағы, мемлекет пен халық
арасындағы қоғамдық өнім қүнының қозғалысын білдіреді.
Жергілікті бюджеттердің экономикалық моні олардың мына-дай арналымында
көрінеді:
билік пен басқарудың жергілікті органдарының ақша қорла-рын
қалыптастыру;
бүл қорларды жергілікті деңгейдегі инфрақүрылым салала-ры мен халықтың
арасында қайта бөлу.
Жергілікті бюджеттер билік пен басқарудың жергілікті орган-дарының сан
қырлы қызметінің негізгі қаржы базасы бола оты-рып, олардың экономикалық
дербестігін нығайтады, шаруашы-лық қызметін жандандырады, ведомствоға
қарасты аумақтарда оларға инфрақүрылымды дамытуға, аумақтың экономикалық
өлуетін кеңейтуге, қаржы ресурстарының резервтерін ашып пай-далануға
мүмкіндік жасайды.
Сөйтіп, жергілікті бюджеттер жергілікті деңгейдегі экономи-калық жөне
әлеуметтік міндеттерді жүзеге асыруда елеулі рел атқарады. Бүл түтынудың
қоғамдық қорларын бөлген кезде керінеді. Жергілікті бюджет арқылы
мемлекеттік бюджет қара-жаттарының басым бөлігі әлеуметтік инфрақүрылымға
жүмса-лады.
Дүниежүзілік жөне отандық тарих жергілікті шаруашылық-ты дамытудағы,
әкімшілік-аумақтық бөліністерді абаттандыру мен олардың санитарлық жағдайын
жақсартудағы, сондай-ақ әлеуметтік сфера мекемелерін үстаудағы жергілікті
(муниципал-ды) қаржының маңызын дәлелдеп отыр. Осылай әлдеқашан бо-лған
және бүл тенденциялар жиырмасыншы ғасырдың 80-90 жылдары күшейді.
Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде биліктің жергілікті
органдарының бюджеттері мемлекеттің бүкіл қаржы ресурстарының 30-дан 60 %
қайта бөледі (Англия, АҚПІ, Жапо-ния, Германияжәне т.б.) және аймақтың
өндіргіш күштерін, бүкіл өлеуметтік сферасын дамытуда, нарықтық
инфрақүрылым қүрып, кеңейтуде маңызды рөл атқарады:
олар арқылы өндірістік ортаны қаржыландыруға жүмсала-тын шығындардың
үлкен бөлігі өтеді (жергілікті өнеркөсіпті, ауыл шаруашылығын, су
шаруашылығын, көлікті және басқаларын қаржыландыруға жүмсалады);
жергілікті бюджет арқылы өндірістік емес ортаның дамуы
қаржыландырылады, сөйтіп, қоғамдық өндіріске жанама ықпал жасалады;
түтынудың қоғамдық (әлеуметтік) қорларын бөле отырып, жергілікті
бюджеттер жүмыс күшін үдайы молайтып отыруға мүмкіндік туғызады.
Қазақстан Республикасының жергілікті бюджетінің қүрамы облыстық
бюджеттерді, қалалардың (аудандық маңызы бар қала-ларды қоспағанда) және
аудандардың (қалалардағы аудандарды қоспағанда) бюджеттерін қамтиды.
Кәзіргі кезде Қазақстандағы жергілікті бюджеттер кірістері мен шығыстары
бойынша мемлекеттік бюджеттің қаражаттары көлемінің 50% аралығын қүрайды.
Олар мемлекеттік бюджеттің қүрамды бөлігі болып есептелмейді, республикалық
бюджетпен бірге қогамның мемлекеттік бюджетінің жиынтыгын қүрайды.
Қаржы қатынастарын үйымдастырудың бюджет түрінде екі тенденция қатар
өмір сүреді:
1) дағдарыстан шығу және түрақтандыру мақсатымен эко-номиканы
басқаруда орталықтандырылған негіздерді дамытудың анағүрлым ортақ
процесінің қамтып көрсетілуі ретінде қаржы ресурстары қозғалысын басқарудың
нысандары мен өдістерінің жүйесін орталықтандыру;
2) қаржы қорларын қалыптастыру мен пайдалануда билікпен басқарудың
жергілікті органдарының функцияларын күшейте отырып қаржыны
орталықсыздандыру.
Екінші тенденция жергілікті органдардың жергілікті жағдай-ларға
жуықтығымен дөлелденеді.
Қаржы қатынастарының окімшілігін жүргізудің қагидаты қар-жының бақылау
функциясын жүзеге асыру мүмкіндігі болып табылады: неғүрлым аз дәрежеде
белгілі бір қаржы қатынасы немқүрайды бақылауға берілсе, соғүрлым оны
орталықсыздан-дырылған реттеуге жатқызған дүрыс.
Дүниежүзілік қаржы теориясы мен практикасы жергілікті бюджеттер бюджет
жүйесінің дербес бөлігі ретінде жүмыс істейтіндігін айқындайды. Бюджеттің
дербестігі деп аймақтық басқару органы бектіліп берілген кіріс базасының
негізінде бюджеттің көлемін, баптар бойынша кірістер мен шығыстардың
нақтылы қүрылымы мен мөлшерін өзі анықтайтын қағида үғынылады. Оның
атқарылуы басқарудың аймақтық органдарының бүл саласындағы қүқықты
анықтайтын республикалық заңнаманың негізінде жүзеге асырылады.
Басқа жағынан аймақтар белгілі бір матасушылықта бола-тын бірыңғай
шаруашылық кешеннің бір бөлігі болып саналады және одан тыс өмір сүре
алмайды. Аймақтық үдайы өндірістің мазмүны мен сипаты бүкіл қоғамдық үдайы
өндіріс дамуының негізгі зандылықтарымен анықталады.
Сондықтан басқарудағы централизмнің қажеттігін орынды, өндірістің
нақтылы жай-күйімен шарттасылған шектерде қажет етеді. Аймақтардың
экономикалық дербестігі абсолюттік бола алмайды. Ол әрдайым салыстырмалы
жөне аймақ неғүрлым кіші болса, бүл дербестіктің көріну шегі де аз болады,
яғни шешімдер қабылдауда орталыққа тәуелсіз еркін болады. Оның үстіне ай-
мақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының көзіргі деңгейі, бюджеттік өзара
қатынастардың қалыптасқан сипаты, нарықтық экономикаға көшу кезеңінің
күрделілігі республика жергілікті бюджеттерінің көпшілігінің нақтылы
дербестігі туралы айтуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан әлеуметтік
инфрақүрылымды халықты елеуметтік игіліктердің кепілдікті минимумымен қам-
тамасыз ететін мөлшерлерде қаржыландыру үшін қаражаттар-дың жеткіліктілігі
қағидаты жүзеге асырылуы тиіс. Әрбір өкімшілік-шаруашылық бірлігі
дербестігінің бір оңтайлы деңгейі болуы тиіс, бүл деңгейдің критерийі осы
аймақтық экономика-лық мүдделерінің ең жоғары мүмкіндікте іске асыруда
болып келеді.
Аймақтардың экономикалық дербестігінің маңызды шарт-тарының бірі
оларда аймақтық ресурстарды жаңғырту табиғатты қорғау жөніндегі шараларды
қаржыландыруға қажет қаражаттар-дың кепідцікті көздерін жасау болып
табылады.
Аймақтың экономикасын басқарудағы орталықтандырылғ-ан жөне жергілікті
негіздердің оңтайлы үйлесуін анықтаудың ортақ қағидаты былайша
түжырымдалады: экономикалық даму-дың стратегиясын анықтаудағы централизм,
оны іске асырудағы дербестік.
Оперативтік-шаруашылық дербестігі жергілікті буында шы-ғыстардың 50%
кем емесін жабатын кірістердің оқшауланылған, бектіліп берілген жүйесін
жасауды, бюджетке үзақ мерзімге кірістердің қатаң бекітіліп берілуін қажет
етеді.
Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде үлттық табы-сты бюджет арқылы
қайта бөлу "фискалдық федерализм" теория-сы негізінде жүзеге асырылады.
Теорияның мәні мынада. Бүкіл мемлекеттік шаруашылық жалпы
(экономиканың мемлекеттік секторына кіретін барлық кәсіпорындар, мекемелер
және әкімшілік қүрылымдар) көпдеңгейлі жүйе болып келеді, онда басқарудың
функцияла-рын деңгейлер арасында бөлу жөне олардың сатылас бойынша занды
бағынышы болады. Осыған байланысты назар аударыла-тын мөселелер мыналар:
1) мемлекеттік секторды басқару деңгейлерінің оңтайлы саны;
2) басқару деңгейлерінің арасында өкілеттіктерді оңтайлы бөлу;
3) әлеуметтік шығыстарды неғүрлым тиімді қаржыландыру деңгейі;
4) биліктің жергілікті органдарын басқаруға және қаржы-ландыруға
орталық үкіметтің араласу дәрежесі;
5) билік пен басқарудың жергілікті органдарының шығыста-рын
қаржыландырудағы меншікті қаражаттардың үлесі;
6) мемлекеттік экономиканың барлық деңгейлерінде қара-жаттарды
жүмсауға бақылау жасаудың нысаны.
Фискалдық федерализм саясаты басқарудың жергілікті органдарының
орталыққа қаржылық төуелділігін азайтуға ба-ғытталған. Бүл жергілікті
бюджеттердің ғана емес, сонымен бірге жалпы мемлекеттік бюджеттің де
тапшылығын төмендетудің жолы, жергілікті әлеуметтік проблемаларды шешудегі
нақты дербестікке апаратын жол. Бүған аймақтардын, салықтық авто-номиясын
дамыту, жалпымемлекеттік салықтарға үстемелер өндіріп алу немесе меншікті
салықтарды (экологиялық, мүлік салықтары, мүраға салынатын салық, түтынуға
салынатын салық) белгілеу жөніндегі оларға қүқық беру есебінен жетеді. Бүл
орайда жергілікті органдарды қаражаттарды тиімді пайдалануға ынта-
ландырылмайтын, оларды қаржылық дербестігінен айыратын орталық бюджеттен
жүргізілетін трансферттік қаржыландыру қысқарады.
Басқа елдердегі аумақтық басқаруды дамытудың тәжірибесі басқаруды
орталықсыздандырудың, ведомстволық бағыныштағы аумақтарды дамытудың
әлеуметтік және экономикалық пробле-маларын шешуде биліктің жергілікті
органдарына кең қүқықтар берудің қажеттігін қолдайды. Унитарлық мемлекеттің
жағдайы-на Қазақстанға сәйкес фискалдық федерализм үғымның мөні сақталған
кезде "фискалдық регионализмге" ауыстырылуы мүмкін.
"Бюджеттік реттеу" аумақтық деңгейге өздеріне жүктелген функцияларды
толық орындауы үшін меншікті кіріс көздері жетіспеген кезде
жалпымемлекеттік салықтар мен кірістерден түсетін түсімдердің бір бөлігін
беру жолымен жүргізіледі. Қазақ-станда салықтарды жалпымемлекеттік және
жергілікті салықтарға бөлудің күші жойылуына байланысты "бекітілген" және
"реттеуші" кірістер мен салықтар терминдері пайдаланылмайды дей түрсақта
субвенциялар, бюджеттік алынымдар, есеп айыры-су бойынша берілетін
қаражаттар мен басқа трансферттер ныса-нындағы бюджеттік реттеу процесі
сияқты іс жүзінде кірістерді бекітіп беру сақталынған.
Қазақстан Республикасында жергілікті бюджеттер коммунал-дық заңи
түлғаларға бекітілген; мүлікпен жөне әкімшілік-аумақ-тық бөліністің
меншігіндегі өзге де мүлікпен бірге әкімшілік-аумақтық, экономикалық жөне
қаржылық негізін қүрайды; түсімдер мен бюджет тапшылығын қаржыландыру
(профицитін пайдалану) есебінен қалыптасатын, Конституциямен, зандармен
және Қазақстан Республикасы Президентінің және Үкіметінің актілерімен
жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін жергілікті атқарушы органдар
белгілейтін жергілііегі бюджеттік бағдарла-маларды қаржыландыруға арналған
тиісті мөслихаттың шешімімен бекітілген өкімшілік-аумақтық бөліністердің
ақша қорлары бо-лып табылады.
Нарықтық қатынастар, басқарудың жергілікті органдарын реформалау
жергілікті бюджеттердің кіріс көздерінің қалыптасу-ына әсер етіп отыр.
Жалпы жеке аумақтар мен аймақтар бюджеттеріне қаражат-тардың түсу
көлемі мен қүрылымына елдегі экономикалық си-туация: қаржы-бюджет саясаты,
өндіріс дамуының аймақтық деңгейі, оның қүрылымы, инфляция қарқыны, бағаның
есуі жөне т.с.с. сан алуан факторлар әсер етеді.
"Қазақстан Республикасының бюджет кодексіне", "Қазақ-стан
Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес жалпы жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдер
республикалық бюджеттің түсімдеріне үқсас және мыналарды кіріктіреді:
1) салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетін бас-қа да міндетті
төлемдердің түсімдері (кестені қараңыз);
2) салықтық емес түсімдер (комуналдық меншіктен түсетін түсімдер;
облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қала-ның, астананың, ауданның
(облыстық маңызы бар қаланың) бюджеттерінен қаржыландырылатын мемлекеттік
мекемелердің тауарлар (жүмыстар, көрсетілетін қызметтер) өткізуінен түсетін
түсімдер; жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер
үйымдастыратын мемлекеттік сатып алу-лар өткізуден түсетін ақша түсімдері;
осы мемлекеттік мекеме-лер салатын айыппүлдар, өсімпүлдар, санкциялар,
өндіріп алу-лар; жергілікті бюджеттерге түсетін салықтық емес басқа да
түсімдер);3) жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдер (жергілікті бюд-
жеттерден қаржыландырьшатын мемлекеттік мекемелерге бектіліп берілген
мемлекеттік мүлікті сатудан түсетін түсімдер);
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.