Сыртқы экономикалық қызметті реттеудің нысандары мен әдістері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Сыртқы экономикалық қызметті реттеудің нысандары мен
әдістері
2.Халықаралық экономикалық қарым- қатынастардағы
нарықтық механизм
Қорытынды

Кіріспе
Нарыққа көшу өзара байланыста және дүниежүзілік экономикамен
бәсекелестікте дамитын ашық тұрпаттағы экономикамен бірге дүние жүзінің
көптеген елдерімен халықаралық экономикалық байланысты кеңейтуді қажет
етеді.
Қызметтің сыртқы экономикалық сферасы мемлекеттің, оның жеке және заңи
тұлғаларының ұқсас шетелдік қатысушылармен және халықаралық қаржы –кредит
институттарымен сауда, кредит, инвестициялық, борыш, есеп - қисап,
трансферт және өзге де операциялар кезінде қатысуымен байланысты
қатынастардың кең шеңберін қамтиды . Басқаша айтқанда, бұл – валюталық есеп-
қисап жүйесі ортақтастыратын резидеттердің бейрезиденттермен, елдің
экономикалық агенттерінің басқа дүниемен(Ұлттық шоттар жүйесінің
түсіндірмесі бойынша) қатынастары . Бұл қатынастарда және сыртқы
экономикалық байланыстар жүйесінде қаржы үлкен рөл атқарады. Ол шаруашылық
жүргізудің экономикалық құралы ретінде Қазақстанды дүниежүзілік экономикаға
ықпалдасуды жүзеге асыру үшін пайдалынады. Халықаралық экономикалық
байланыстар сферасында қалыптасып отырған қаржы механизмі Қазақстан
Республикасының халықаралық ынтымақтастығы саласында мемлекеттік қаржы
саясатын іске асырудың құралы болып табылады .
Іс- әрекет етудің айрықша нысаны ретіндегі сыртқы экономикалық
қызметтің қаржысы өзгеше белгілерге ие. Ол тек ұлттық валютада ғана емес,
сондай-ақ шетелдік валютада да қалыптасатын ресурстарда нақты түрде
көрінеді. Бөлгіштік қатынастардың міндетті субьектілері шетел мемлекеті,
халықаралық ұйым, фмрма және басқалары арқылы шетелдік әріптестер болып
табылады . Қаржы қатынастары ұлттық экономикалардың шекарасынан шығып
кетеді және халықаралық ықпалдастық процестің дамуы мен тереңдей түсуіне
жәрдемдесе отырып, оны жүзеге асырады.
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі үш бағыт бойынша
көрінеді:
Қаржы көздерін іздестіру және халықаралық ынтымақтастықтың әр түрлі
бағыттарын қаржыландыру үшін қажетті қаржы ресурстарын жұмылдыру;
Халықаралық ықпалдастық процестерді реттеу;
Халықаралық қатынастардың әрбір түрін және бұл қатынастардың
тікелей қатысушыларын ынталандыру.
Дамудың қазіргі кезеңінде сыртқы экономикалық байланыстарға мыналар
жатады:
1) сыртқы сауда
2) шетелдік инвестициялау: бірлескен кәсіпкерлік, соның ішінде
заңи тұлғалардың мүлкіне акциялар және басқа бағалы қағаздар арқылы үлестік
қатысу;
3) концессиялар – елдің аумағында шаруашылық және өзге қызметті
жүзеге асыру үшін мемлекет меншігіндегі табиғи ресурстарды, әр түрлі
обьектілерді пайдалануға мүлік құқықтарын алу, меншікті жалдау.
4) Қазақстан Республикасының халықаралық қаржы-кредит ұйымдарына
қатысуы; сыртқы экономикалық қызметтің бұл нысанымен шетелдік кредиттер мен
қарыздарды беру байланысты және халықаралық қаржы және басқа ұйымдарға
жарналар төленеді;
5) ғылым, техника, мәдениет, туризм салаларындағы ынтымақтастық;
6) шет елдерде елшіліктерді, консулдықтарды және басқа қызметкерлерді
ұстау жөніндегі есеп-қисаптарды жүргізу.
Сыртқы экономикалық қызметке сонымен бірге шетелдік активтерге; бағалы
қағаздарға, шетелде өнеркәсіп және басқа обьектілер салуға капитал жұмсау
нысанындағы сыртқы инвестициялау жатады; алайда, қызметтің бұл түрі
Қазақстанда қаржылық және материялдық- техникалық ресурстардың
жетіспеушілігінен нашар дамыған. Мұндай активтер айтарлықтай дәрежеде шетке
капиталдың кемуі болып табылады.
Арнаулы(еркін) экономикалық аймақтарды – айрықша құқықтық және
экономикалық режімі бар арнайы бөлінген аумақтарды қалыптастыру қызметтің
ерекше түрі болып табылады, олар аймақты жеделдетілген әлеуметтік-
экономикалық дамыту үшін шетелдік капиталды, прогресивті шетелдік
технологиялар мен басқару тәжірибесін тарту мақсатымен құрылады.
Аталған сыртқы экономикалық байланыстарды дамыту республиканың
шетелдермен валюта-қаржы, есеп-қисап және кредит қатынастарының негізіне
қойылған.
Сыртқы сауда экспорт пен импортты қамтиды. Өндірістің қазіргі қалыптасып
отырған құрылымына байланысты Қазақстан экспортының едәуір үлесі әзірше
шикізатқа, түсті металдарға, материалдарға, отынға, астыққа және шала
фабрикаттарға тиіп отыр.
Сонымен бірге қазіргі кезде өндірістің қалыптасқан құрылымына байланысты
Қазақстан экспортының едәуір үлесі минералдық өнімдерге – 50% тиеді, оның
үстіне мұнай мен газ конденсатының үлес салмағы 50% құрайды. Металлургия
өнеркәсібінің өнімі 22,4% , химия өнеркәсібінің өнімі 5% , азық-түлік
тауарлары мен оларды өндіруге арналған шикізат 7% алады. Агроөнеркәсіп
кешенінің негізгі баптары мақта талшығы, астық және былғары шикізаты болып
қалуда.
Қаржы практикасында экспорттың бюджеттік тиімділігі – валюталық түсім-
ақша мен шығындардың өнім өндіруге жұмсалынған шығындардың, ішкі
бағалардағы оның құны және қосымша шығыстар- көлік, жүкті ауыстырып тиеу,
порттарда, стансаларда сақтау шығындарының ара салмағы ұғымы қолданылады.
Валюталық түсім-ақша Ұлттық банктің бағамымен теңгеге қайта саналады.
Экспорттың тиімділігі оның құрылымын жетілдіруді арттыру, яғни машина жасау
өнімін, қызметтің еңбекті және ғылымды көп қажетсінетін түрлерін көбейту
жолымен мүмкін болады.
Импортта негізгі баптар машиналар, құрал-жабдық, көлік құралдары,
приборлар- 41% химия өнімдері, пластмассалар, каучук, минералдық өнімдер,
асыл емес металдар мен оларды өндіруге арналған шикізат, басқадай баптар
болып табылады.
Макроэкономикалық терияға сәйкес экспорттың импорттан асып түсуі таза
экспорт таза ұлттық өнім көлеміне оның мультипликациялануы әсеріне
байланысты ұлттыұ экономиканы дамытудың қолайлы факторы деп есептеледі.
Сонымен бірге бұл асып түсу елдің төлем балансының едәуір ара салмағы
жағдайында оң айырмасын тудыруы мүмкін. Жалпы валюталық- қаражаттардың
эккспорттық түсімдері есебінен елдің импорты қаржыланады. Қысқа мерзімді
жоспарда импорттың экспорттан асып түсуі қолайсыз фактор болып табылмайды,
өйткені отандық тұтынушылар қажетті тауарламрды, әсіресе олардың меншікті
рыноктағы тапшылығы кезінде көп алады. Алайда ұзақ мерзімде бұл құбылыс
төлем балансының пассивін теңестіру үшін пайдалынатын ресми валюталық
резервтердің сарқылуына ұрындыруы мүмкін. Төлем баланстарының орнықты және
ұзақ тапшылықтары экономиканы күрделі қайта құруды, сауда тосқауылдары мен
басқа шектеулерді қажет етеді, ұлттық валютаның құнсыздануына, елдің сыртқы
берешегінің көбеюіне соқтырады.
Экспорт-импорт операцияларын жүргізуде республиканың негізгі әріптестері
жақын шетелдер, дамыған капиталистік елдер болып отыр.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі- шетел инвесторларының
қатысуы және республика экономикасын тұрақтандыру үшін шетел кредиттерін
тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын жетілдірудің басым
міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту және экспорттық
әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс. Сыртқы
кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері жасалған, олар
сонымен бірге ұлттық валютаны да қамтамасыз етеді.и Кредиттерді қамтамасыз
етудің басқа нысаны экспорттық тауарлардың қорлары болып табылады.
Шетел капиталы елге кредит, дамуға ресми көмек, инвестициялар сияқты үш әр
түрлі нысанда түседі.
Инвестициялардың екі түрі болады: тура және портфелдік.
Тура инвестициялар дегеніміз шетелдік капиталды оның егесінің өз
тәуекелдігімен пайда алу үшін басқа елдің экономикасына жұмсауы. Портфелдік
инвестициялар- қаражаттарды жалған капиталға- басқа елдің заңи және жеке
тұлғалары шығаратын бағалы қағаздарға жұмсау.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1) шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік рәсімдерді
ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп- тұруға, кедендік
және шекаралық бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру және
т.б;
2) елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріндегі басымды салық
жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру.

3) жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын қамтамасыз ету,
қызметкерлерді оқытуға субсидиялар беру;
4) пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру.
Жаңа қоғам өзінің соңғы өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол
сияқты нарықтық экономика да біздің қоғамға инвестиция ұғымын ала келді.
Бұл өркениетті әлемде әлдеқашан қарым- қатынастың қалыпты заңдылығына
айналып кеткен ұғым болып табылады. Әу баста елімізге келген шетелдік
инвесторлар мұнай мен газ саласына көбірек қаржы құйғаны мәлім. Қазіргі
уақытта да инвестицияның басым бөлігі кен-қазба байлықтарын құрайды. Өз
кезегінде Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы атқарып жатқан іргелі
істері елімізге шетелдік инвестицияның көптеп келуіне жол ашып отыр.
Оның сыртында елдің ішкі саяси тұрақтылығы, экономикадағы реформаның
бірізділікпен жүзеге асырыла бастуы сырттан келетін қаржының
тұрақтылығына мүмкіндік береді. 1993 жылдан 2003 жылға дейінгі кезеңде
Қазақстан экономикасына 25,8 миллиардтан астам АҚШ доллары көлемінде
тура шетел инвестициясы тартылды. Сараптамалық бағалау бойынша Орталық
Азияға келген тура инвестициялардың 80 пайыздан астамын Қазақстан
экономикасы алып отыр. Дүниежүзілік банк біздің елімізді инвестициялар
әкелуге өте қолайлы 20 елдің қатарына қосты. Халықаралық Moodys
Investors Service рейтинг агенттігі Қазақстанға қаржыландыру мен
инвестициялаудың жаңа өте жоғары рейтингін берді. Бұл Қаржы
министрлігіне төмен пайызбен, біріншіден, кредиттер алуына мүмкіндік
береді. Екіншіден, екінші деңгейдің барлық банктерінің тиісті
рейтингтері жоғарылайды. Енді бұған Қазақстанның нарықтық экономика
мемлекеті ретіндегі танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі біздің
еліміздегі тұрақтылықты, экономиканың артуы мен реформалардың біз
қалаған бағытта дамып келе жатқанын танып отырғаны тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта құру және
даму банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі сияқты беделді халықаралық
қаржы институттарымен, басқа да халықаралық қаржы мекемелерімен іс-
әрекетті үйлестірудің үлкен мәні бар. Сонымен бірге Қазақстан
Республикасы бүгінде дүние жүзіндегі үлкенді-кішілі 80 халықаралық
ұйымға мүше болып отыр. Осыған сәйкес республика халықаралық қаржы-
кредит және басқа ұйымдарға қатысудан туындайтын мүшелік жарналарды,
борыштық операциялар мен мәмілелер бойынша қажетті төлемдері жүзеге
асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бергі уақыт ішінде Қазақстанның
халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ доллары көлеміне жеткен.
Туризм әлемнің көптеген елдерінде экономика мен қоршаған ортаға әсер
ететін маңызды әрі кешенді фактор болып табылады. Дүниежүзілік туризм
ұйымының мәлімдеуінше, әлемдік экономиканың бір саласы туризм жалпы
ұлттық өнімнің 10 пайызын, халықаралық инвестицияның 11 пайызын береді
екен. Бұл туризмнен түсетін пайданың мұнай мен көлік тасымалынан кейінгі
үшінші орынды иеленіп отырғанын көрсетеді. Ел экономикасын дамытуға үлес
қосуға тиіс туризмді өркендету Қазақстанда арнайы заңдастырғаны мәлім.
Статистика жөніндегі республикалық агенттік мәліметтері бойынша 2003
жылы елімізде 713 туристік фирмалар мен агенттіктер жұмыс істеп,
туристік фирмалардың негізгі кіріс көздері жолсапарлық туризм болып
табылады.
Соңғы кездері шетелден келетін туристерді ынталандыру жөніндегі бірқатар
мәселелер өз шешімін тапты: туристік қызмет көрсету экспортына салынатын
құн салығы алынып тасталды, туроператорлық қызметті жүзеге асыратын
туристік ұйымдарға мемлекеттік қолдау көрсету Қазақстан
Республикасындағы туристік қызмет көрсету туралы заңмен бекітілді.
Сонымен қатар, бүгінгі таңда республикада туристік саланы дамытудың
шешілмей отырған бірқатар проблемалары бар. Бірқатар шынайы факторлар
саланың қалыптасуын тежеп отыр. Бұл ең алдымен туристік индустрияның
өзіндегі, онымен сабақтас салалардағы менеджменттің әлсіздігі, туристік
инфрақұрылым нысандарының негізгі қорының тозуы.
Шет елдерде елшіліктерді, консулдықтарды және басқа қызметкерлерді
ұстауды және олардың жұмысын қаржыландыру дамудың қазіргі кезеңінде
сыртқы экономиалық байланыстар қызметінің бірі болып отыр.
Сыртқы экономикалық қызметті дамытудың негізі көптеген шаруашылық
заңдарында қаланған. Бұл қызметті дамытудың дүниежүзілік экономикамен
бәсекелестікте дамитын ашық тұрпаттағы экономиканы қалыптастыруды қажет
етеді.
Сытқы экономикалық қызметті жетілдірудің негізіне сыртқы рынокта
республика кәсіпорындарының,ұйымдарының және аймақтарының дербестігін
кеңейту идейясы, коммерциялық операцияларды шаруашылық жүргізуші
субьектілерге бере отырып сыртқы экономикалық қызметті мемлекет
иелігінен алу және орталықсыздандыру қойылған. Сыртқы экономикалық
қызметті ,басқару негізінен құқықтық және экономикалық тұтқаларға
аударылып отыр.
Сыртқы экономикалық қызметтің стратегиялық бағыты – ұлттық валютаның
тұрақты жұмыс істеуі және валюта рыногын дамыту. Валютаның нарықтық
бағамы экспортты кеңейту мен импортты оңтайландыру жөніндегі сыртқы
экономикалық қызметті ынталандыру мен реттеудің негізгі элементтерінің
бірі болып табылады. Кәсіпорындардың валюталық дербестігін кеңейту үшін
нарықтық бағамдар бойынша оны еркін сатып алу сатудың валюталық ішкі
рыногы құрылған. Қалыптасқан валюта бағамының негізінде валюта
биржасында сауда-саттықты жүргізгенде валютаға сұраным мен ұсынымның
ағымдағы ара салмағының негізінде Ұлттық банк валюталардырдың бағамын
белгілейді. Валюта және кредит операцияларына коммерциялық банктер
шығады, шаруашылық жүргізуші субьектілер мүлікті кепілдікке салып
шетелдік кредиттерді өздігінше тартуға құқық алады.
Компаниялардың, фирмалардың, ұйымдардың, банктердің сыртқы экономикалық
кепілдіктерін сақтандырудың жүйесі құрылуда.
Дамудың бағдарламаларына сәйкес сырқы экономикалық саясат экономикалық
қызметті ырықтандыруға бағытталған. Дүниежүзілік коньюнктура мен
шетелдік бәсекенің қолайсыз дамуынан ұлттық рыноктың мүдделерін қорғау
үшін импорттық тауарлардың түсуін реттеу мақсатына сәйкес импорттық
баждар қайта қаралады. Ортақ мүдделері бар елдердің біртұтас
экономикалық кеңестігінің шекарасындағы сыртқы экономикалық
қатынастардың негізгі мәселелері жөніндегі ұлттық заңнама
сәйкестендіріледі.
ТМД елдерімен сыртқы экономикалық қатынастар бөлігінде стратегиялық
курс экономикалық одақты сақтау және тәртіпке келтіру, бұл елдердің
кәсіпорындары арасында қалыптасқан кооперацияны қолдау, әскери
өндірістерді, көлік, байланыс, энергетика, ғылыми-техникалық прогресс,
кадрларды дайындау сферасында, экологиялық проблемаларды шешуде,
қорғанысты қайта бағдарлау жөніндегі күш-жігерді біріктіру болып
табылады.
Сыртқы экономикалық қызмет қалыпты жүзеге асырылуы үшін дамыған сыртқы
экономикалық инфрақұрылым қажет. Осы мақсатпен Үкіметтің, Қаржы,
Экономика және бюджеттік жоспарлау министрліктерінің, Ұлттық банктің
құрылымында сыртқы байланыстарды басқарудың органдары құрылған.
Валюталық операциялар жасауға лицензиясы бар коммерциялық банктердің,
мамандандырылған тауар биржаларының желісі жұмыс істейді.
Сыртқы экономикалық байланыстарды басқару органдарының аса маңызды
функциясы валюталық қатынастарды реттеу болып табылады. Валюталық реттеу-
нормативтік-құқықтық актілерді әзәірлеу мен бекіту, ақпарат жинау,
валюта заңнамасының сақталуын бақылау және заңдарда көзделген
санкцияларды қолдану.
Қазақстан Республикасының Үкіметі, Ұлттық банкі, Қаржы министірлігі
заңдарға сәйккес валюталық реттеу функцияларын жүзеге асыратын негізгі
валюталық реттеу органдары болып табылады. Үкімет және өзге де
мемлекеттік органдар заңдарға сәйкес өз құзырының шегінде валюталық
реттеуді жүзеге асырады. Бұл органдар сонымен бірге валюталық бақылауды
да жүзеге асырады. Мұндай фугкцияны сондай-ақ валюталық бақылаудың
агенттері- уәкілетті банктер мен уәкілетті бейбанктік қаржы мекемелері
де орындайды, оларға алынған лицензияларға сәйкес операциялар жүргізген
кезде валюта заңнамасының сақталуына бақылау жасау міндеті жүктелінген.

Сыртқы экономикалық қызметті реттеудің нысандары мен
әдістері
Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу әр түрлі нысандар мен
әдістерді қамтиды. Реттеудің негізгі нысадары мыналар болып табылады:
1)сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыру;
2) салық салу;
3) инвестициялау;
4) сырқы қарыз алу;
5)сыртқы берешек
6)экспортты қаражаттандыру
Реттеу әдістері көрсетілген нысандарға сай келеді және тура, сондай-ақ
жанама әдістерді көрсетеді.
Тура әдістерге реттеудің әкімшілік нысандары: лицензиялар мен квоталар
жатады. Экспорт пен импортты лицензиялау мен квоталау үшін шикізат
ресурстары тауар қорларының шектелігі жағдайында ішкі рынокты толтырып,
тұрақтандыру мақсатымен уақытша шаралар ретінде пайдаланады. Сондай-ақ
сырқы экономикалық қызметке сырқы саудаға, валюталық операцияларға және
басқаларға мемлекеттік монополия қойылуы мүмкін.
Реттеменің жанама немесе экономикалық әдістері неғұрлым пәрменді және
дамыған сыртқы экономикалық қатынастарға сай болып табылады. Бұларға
салықтар, соның ішінде кеден баждары, валюта бағамы, дүниежүзілік баға,
сыртқы кредиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелер, басқа бағалы қағаздар
мен төлем қаражаттарының бағамы жатады.
Валюта бағамы немесе басқа елдің валютасының ақша бірлігінде тұлғанатын
ұлттық ақша бірлігінің бағасы барлық ішкі бағаларды басқа елдің
бағаларымен байланыстырады. Валюта бағамының ауытқуы отандық тұтынушылар
үшін басқа елдің тауарларының бағасын өзгертеді және, керісінше, отандық
тауарлардың бағасы басқа елдің тұтынушылары үшін өзгереді. Сөйтіп, бұл
өзгерістер экспорт пен импорттың тартымдылығына әсер етеді; ұлттық
валюта бағамының басқа елдің салыстырмалы валютасынан азаюы жағдайында
экспорт дами бастайды, кері жағдайда импорт дамиды, өйткені бірінші
жағдайда отандық тауарлар шетелдіктер үшін арзандайды және бұл
тауарларға олардың тарапынан сұраным ұлғая түсед; екінші жағдайда
импорттық тауарлар арзандайды және өздерінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.