Жануарлардағы электрлік

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жануарлардағы электрлік.

Он сегізінші ғасырдың екінші жартысындағы электірлік құбылыс туралы зерттеулер биология саласындағы электір ролінің маңызы туралы қорытындының негізгі мәліметтерін берді. Джон Уолш және Ларошельдің тәжірибесі жануар бойындағы электір табиғатының соққысын дәлеледесе, ал анатом Гунтер жануардың электірлік ағзасының нақты сипаттамасын жазып берді. Гунтер мен Уолштың зерттеулері 1773 жылы басылды.

1986 жылғы Гальванидың тәжірибе бастамасының уақытына қарай физикалық трактовкінің талабында психологиялық және физиологиялық құбылыстың жеткіліксіздігі көрінбеді. Жануарлардағы электір туралы білімнің пайда болу негізі әзірленіп қойған.

Гальванидің барлық өмірі (1737-1798) Болонье деген итальян қаласында өткен. Оның өмірі оқиғаларға бай болмады. Еңбір қызығы ол университетті богословие мамандығы бойынша бітіргеннен кейін және диссертацияны қорғағаннан кейін ғана медицинаға қызыққандығы. Бұл оның қайын атасы атақты дәрігер және медицина профессоры Карло Галеаццимен әңгімелескеннен кейін туған ой.

Өзінің оқу дәрежесіне қарамастан Гальвани өз мамандығын аяқ астынан өзгертеді де Болон университетін аяқтап медицина мамандығын алып шығады. Гальванидің магистірлік жұмысы адам сүйегінің құрылысына арналған. Бұл қорғауды сәтті аяқтағаннан кейін Гальвани медицинадан сабақ бере бастады. 1785 жылы Галеацци қайтыс болғаннан кейін Гальвани анатомия және гинекология кафедрасының жетекшілік орнына ауысты.

Университетте жұмыс істеп жүрген кезінде Гальвани біруақытта физиологиямен айналысты: оның еңбегінің негізіне өте қызық тақырып жатады, мәселен құстың құлағының құрылысының адам құлағының құрылысынан тәжірибелік негізде еш айырымының жоқтығы туралы.

Бұл жаңалық өте жиі кездесетіндей аяқ астынан орындалып жататын жағдай ретінде көрінді. Гальни өзінің трактатында жазғандай: «Мен бақаны сойып, буға ұстадым . . . электірлік машина орналасқан үстелдің үстіне бақаны орналастырдым . . . Менің көмекшілерімнің бірі өткір құралдың көмегімен бақаның жүйке жүйесіне тигізіп алды, Басқа біреу мынаны байқады . . . бұл машина кондуктарынан туындап жататын ұшқын . . . Жаңа құбылысқа таң қалғандығы соншалықты ол дәл қазір бұған үлкен назар аударды, ал мен өз ойыммен жүрдім».

Вольттың салдары көрсетіп отырғандай электір разрядына буланған бақа физикалық тұрғыдан қарағанда саусағын қозғалту фактісінің өзінде еш жаңалық ашылмады. Электір индукциясының пайда болуы, нақтырақ айтсам, кері соққы деп аталатын құбылыс Магонның 1779 жылғы еңбегінде таратылған. Алайда Гальвани бұл ғылымға физик тұрғысынан емес, физиолог көзқарасымен қарадым. Ғалымды өлі аппараттың өмірді тоқтату процесіне электірлік қуаттың ықпалының зорлығы қызықтырды.

Ол ұлы төзімділігі мен өнерінің арқасында бұл қабілеттілікті зерттеген мысалы, препараттағы оның локализациясын, қоздыру шарттарын, электірліктің әр түрлі формалары мен жекеше айтқанда, атмосфералық электірлікті де алуымызға болады. Гальванидың классикалық тәжірибесі оны электрофизиологияның атасы етті, оның мағынасы мен маңызын қазіргі дәуір тұрғысынан бағалау соншалықты қиын.

Сонымен қатар Гальвани өте қызық әрі керемет жаңалық ашты. Ауа райы ашық кезде бұлшық етінің тартылуын тек бос әурешілікпен күте отыра, ол «күтудегі жабырқаған кейпімен. Арқа миына енгізілген өзінің мысты ілмектерін қыса бастады. » . . . «бірақ, мен деп жазады ол ары қарай мен аяқтауды аз байқаған жоқпын, бірақ еш қайсысы да электір және атмосфералық жағдайға сай келмеді . . . мен жануарды қараңғы бөлмеге апарып темір табақшаға орнатқан кезімде және оған арқа миы арқылы қадалатын ілмекті қойдым, солай бола тұрса да дәл сондай қозғалыстар мен аяқтаулар орындалды».

Сол себепті Гальвани бірқатар тәжірибелерді орындай отыра жаңа электір түрінің және жаңа қайнар көздердің барлығы туралы қорытындыға келеді. оның мұндай қорытындыға келу себебіне әсер еткен келтірілген дене мен металдардың және бақаның тұйық жүйедегі құрылымы.

Тәжірибелердің ішіндегі ең бір ұтымдысы мынау болып табылады: «Егер де ілініп тұрған бақаны саусағымызбен ұстасақ және арқа миы арқылы ілмекке ілінсе, онда осы күміс табақшаның айналасына жанасқан бұл екінші саусақтан өтіп жатқан аяғының бұлшық еттері ақырын-ақырын аяқтала бастайды. Аяғы бірде жоғары көтеріліп, бірде төмен түсіп әрі артынша табақшаға жанасқандығы соншалықты ол қайта-қайта осы процесті қайталай береді. Осындай жағдайды бақылай отыра біз өзімізше үлкен бір қуанышқа кенеліп қаламыз әрі электірлік маятникке қаррс тұруды көре отыра біз осындай бақылау құралына ие болдық».

Осындай өте қарапайым жағдайдың әсерінің арқасында электірдің жаңа қайнар көзінің бір формасы ашылды әрі өз кезегінде ұзын қатардың тұйық тізбегіне алып келді. объективті себептердің арқасында физиолог Гальвани мұндағы басты құпияның астары әртүрлі текті металдардың негізінде жатқандығында екендігін жіберуі мүмкін емес еді. Ғалым бұлшық еттің де ғылыми түрде лейден банкасының өзіндік бір батареясы екендігін атап өтті әрі ол мидың қозу әрекеті арқылы жүйке жүйесіне берілетін қабілет екендігін байқатты.

Жануар электірінің теориясы электромедицинаның тәжірибелік негізіне алып келсе, ал Гальваниашқан жаңалық бар әлемге дүбірлі дабыл болғанмен тең болды. Болон анатомының ізбасарларының ішінде Вольт та болды.

Алессандро Вольта (1745-1827) Итальян қаласы Комода дүниеге келді. Он сегіз жасынан бастап Ноллемен физика сұрағына қатысты хат алмасып тұрған. Бір жыл өткеннен кейін қазіргі замандағы физика-химия ашулары туралы латын поэмасын жазған. 1764 жылы бірінші еңбегі лейден банкісіне арналған, 1771 жылғы келесі еңбегі машина констукциясының жақсаруы және электір қозуға қатысты арнгалған «Эмпирикалық зерттеулердің әдісі» атты болып табылады. 1774 жылы Вольт өзінің туған қаласында физика оқытушысы болып жұмыс істейді. 1777 жылы ол электрофор жасап шығарады, одна кейін конденсатор, одан кейіе электрофор конденсаторымен бірге жасап өнер тапқыш ретінде танымал болады. Бірақ бұл да оның ғылым саласындағы соңғы жетістігі емес еді. Оның «есебіндегі» электір пистолет, сутегі лампасы және эвдиометр.

1777жылы Вольт Павийдегі физика профессоры болып тағайындалады. Сексенінші жылдары ол жалынды зондты жасап шығарады. Діңгекті жасап шығарғаны үшін ол Напалеон қолынан марапат алып институт мүшесі болып тағайындалады.

Тоқсаныншы жылдардың басында жарық көрген мақалалардың ішінде Вольт Гальванидың көзқарастарымен бөлісетіндігі көрінеді. Жақында бұл теорияның болашақ үшін қаншалықты маңыздылығы алға шыға отыра бірінші орынға ұтымдылықтың физикалық сәттері қойылады. Вольт ең алдымен мынаны орнатады, «бақаны булау жануар электрометрі сияқты көрінеді, тіпті ең сезімтал электрометрлермен салыстырған жағдайдың өзінде ол соншалықты сезімтал болып шығады».

Одан кейін ғалым әртүрлі металдардың контакт маңыздылығын анықтайды. «металдардың мұндай айырмашылығын ажырату сөзсіз түрде маңызды болып табылады; егер де бірметалдан жасалған екі бөлек зат болса, тым блмаған да олардың бірі қосымша негізімен ажырауы керек қой . . . » (яғни контакт жағдайының деңгейіне байланысты) . Ары қарай Вольт мынаны атап көрсетеді, электір флюдінің тогы әртүрлі металдардың контактілерінде тұрақтануы мүмкін және бұлшық етті тоқтатудан басқа жүйкеге әсер ететін де қабілеттілігінің барлығы. Ең соңында Вольт ұтымдылықтың танымалдылығын орнатты: қоршаулардың орнын алмастыру дәм алмасуына алып келеді, яғни қышқылдан сілтіліге өту. Вольттің тышқан лейден банкісінің теория фактісі тұрақты болып саналмайды.

Осыдан былай Вольт жануарларға қатысты электірлік саласынан мүлдем қол үзеді. Ол ұтымдылықтың физикалық трактовкасын береді. Каваллоға жазған хатында Вольт былай дейді: « мен жаңа бір керемет заң ашып шығардым және оның жануарға ешбір қатысы жоқ, солай бола тұрса да ол әдеттегі ток электірлігі болып табылады, оның ең бір айырмашылығы ол аяқасты немесе бір сәттік емес ол үнемі және өте бір тұрақты болып табылады. Екі қоршаудың арасындағы қатынасжалғасып тұра бергендігіне қарай ол да бұл қоршаулардың тірі не өлі затқа телініп тұрғандығынан тәуелсіз басқа бір метал немесе сулы ортада өз негізін жоймастан электірлік қасиетке ие». 1794 жылғы 10 ақпандағы Каваллоға жазған хатынан қарап отырсақ Вольта бірден сұрақтан бастаған: «сіз жануар электірлігі туралы не ойлайсыз? Ал мен өзіме келетін болсақ, онда менің ойымша белгілі бір іс-әрекет металдың бір затқа немесе бір суға тиюінің өзінен туындап жатады».

Жүйкенің физиологиялық тіркенуі токтың өтуі нәтижесінде, және бұл тітіркенулер біздің алдымызда тұрған екі металдың қабылдануының негізінде; цинк, фольга, свинец, темір, алтын, күміс, ртуть, графит, латунь, мыс, қоланың әр түрі. Вольттың бұл кернеу қатары және де ол ашқан кернеу заңы барлық ұтымдылықтың ядросын құрайды. Жануарлар ағзасы Вольт айтқанша «өте белсенді емеес, қарапайым, өте сезімтал электрометр, олардан гөрі металдар анағұрлым белсенді, яғни соңғы жанасудан бастапқыда туындаған электір флюдінің бастапқы тербелісі туындап жатыр, басқа сөзбен айтқанда бұл металдар қарапайым ток өткізушілер емес, ал нағыз электір двигательдері болып табылады . . . » Вольт мақалаларына берілген ескертулердің бірінде берілгендерге қарай отырсақ, кернеу контакт идеясына ол 1793 жылдан үш жыл бұрын келгендігі туралы айтылған және уақыт өткеннен кейін қана ол өзінің металдар қатарын көрсетті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.