Басқа планеталардағы ауырлық күші

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

Тақырыбы: Басқа планеталардағы ауырлық күші.
Сабақ мақсаты: Басқа планеталардағы ауырлық күшімен танысу.
Сабақтың әдістігі: Баяндау.
Сабақтың көрнектілігі: 7 сынып, 9-сынып физика оқулықтары.

Жердің денені өзіне тарту күші ауырлық күші деп аталады. Денелер тек Жерге ғана емес, басқа да аспан денелеріне - Күнге, Айға, планеталарға тартылады. Алайда өте үлкен қашықтықтарда аталған аспан денелерінің тарту күші азаяды да, ал қандай да бір аспан денесінің бетіне жақындағанда, оның тартылысы басты рол атқара бастайды.

Сонымен қатар түрлі планеталарда массалары бірдей денелерге әрекет екетін аударлық күші де турліше болады екен. Планетаның массасы неғұрлым аз болса, оның денелерді өзіне тартатын күші соғұрлым аз болады. Мысалы, массасы 1 кг денені Жер - 9, 81 Н, Ай - 1, 62 НМарс - 3, 73 Н күшпен тартады.

Күн жүйесі планеталарының ішінде массасы ең аз - Меркурий, оның массасы Жердің массасынан 19 еседей кем, ал алып планета Юпитердың массасы Жердің массамен 318 есе артық. Жердің серігі Айдың массасы Жердің массасынан 81 есе кем. Масса дененің негізгі сипаттапасы және дененің қай орында болатынына тәуелсіз болғандықтан, әр түрлі аспан денелері үшін тұрақты дамудың мәні түрліше болады. Ол қандай да бір планета маңындағы тартылыс әсерін сипаттайды.

Мысалы, біздің Жердегі g = 9, 8 H/кг, ал Меркурийдегі g мерк = 3, 7 Н/кг, Шолпандағы g ш = 8, 8 H/кг, Марстағы g мерк= 3, 8 H/кг, алып планета Юпитердегі g ю= 24 H/км, ғажайып сақиналармен безенген Сатурндағы g с= 9, 1 H/км. Урандағы тартылыс біздің Жердегіндей: g у = 9, 8 H/км. Ғалымдардың есептеуі бойынша Нептундағы g н= 13, 5 H/км. Соңғы ашылған планета Плутондағы g n= 0, 6 H/км.

Айдағы тартылыс Жердегіден 6 есе аз, мұндағы g ай= 1, 6 H/км. 1969ж. Айда болып қайтқан американ астронофтары, бірнеше дүркін айға жіберілген автоматты бекеттер, бұл мәліметтің дұрыстығын тәжірибе жүзінде дәлелдеді. Мұндай мәліметтерді білген де дұрыс. Енді басталған XXІ ғасырда кейбір Жер тұрғындарының айда қоныстануы да ғажап емес. Ауырлық күші дененің массасына тура пропорционал болатыны тәжірибелер жүзінде тағайындалған. Бір дененің массасы екінші дененің массасынан неше есе артық болса, бірнеше денеге әсер етуші ауырлық күші екінші денеге әсер етуші ауырлық күшінен сонша есе көп болады. Сондықтан массасы үлкен денені ауыр дейміз. Массалары әр түрлі денелердің бірін ауырлау, екіншісін жеңілдеу дейміз. Осылайша біз ауырлық қүшінің дененің массасына тәуелді екенін көрсетеміз. Егер денелердің массалары бірдей болса, онда оларға әсер ететін ауырлық күштері де бірдей болады. Мысалы Жер бетінен ұшырылған жасанды спутник түзу сызықпен тік ұшпайды, Жерді айнала қозғалады. Демек, осы денелерге күш әсер етеді, ол Жерге тартылу күші. Ондай болса Жердің өзіне денені тарту күші ауырлық күші деп аталады. Сонда Жер жасанды серікті өзіне тарту үшін, ауырлық түсіріп тұр.

Жер барлық денелерді: адамдарды, теңіздердің, мұхиттардың және өзендердің суларын, үйлерді, Айды, спутниктерді т. б. өзіне тартады. Ол тарту арқылы өзіне ауырлық түсіріп тұр.

Мысалы, Жердің Айға ауырлық түсіргендіктен Жерде мұхиттар мен теңіздердің суы тәулігіне екі рет бірнеше метр жоғары көтеріліп, кері қайтады, судың тасу және қайту құбылыстарары байқалады. Күнді айнала қозғалатын Жер және басқа планеталар Күнге ауырлық күшін түсіреді. Жер бетіндегі барлық денелер де біріне - бірі ауырлық күшін түсіреді.