Қатаң құпия ақпарат

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ МЕНЕДЖМЕНТ КАФЕДРАСЫ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы Кәсіпкерлік құпия және оны қорғау тәсілдері

6В04102 - Менеджмент білім бағдарламасы

Орындаған: Сансызбайқызы Асель
Ғылыми жетекші: Н.Б.Сұлтамұратова

Ақтөбе
2022

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КӘСІПКЕРЛІК ҚҰПИЯ МӘНІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпкерлік құпия түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпкерлік құпия түрлері мен шекаралары ... ... ... ... ... ... . ... .8
1.3. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпкерлік құпияны құрайтын мәліметтердің жіктелуі ... ... ... .10
2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КӘСІПОРЫНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІК ҚҰПИЯНЫ ҚОРҒАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Coca-Cola компаниясының мысалында коммерциялық құпияны қорғау жүйесіне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпкерлік құпияны қорғауды қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.3. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Коммерциялық құпияны заңсыз әдістермен алып, жариялағаны үшін қолданылатын іс-шаралар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 19
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Еліміздегі нарықтық қатынастардың қарқынды дамуы жағдайында ақпараттың азаматтық-құқықтық айналымы маңызды болып табылады. Ақпарат өмірдің барлық аспектілерін қамтиды және әлеуметтік- экономикалық, рухани және саяси салалардағы адам, қоғам және мемлекет қызметінің өте маңызды және қажетті элементін білдіреді. Кейбір жағдайларда ақпараттың құны едәуір жоғары, ал ақпарат иесі оның құпиялылығын қорғау үшін арнайы шаралар қабылдауға тырысады, өйткені тиісті ақпарат бәсекелестікте маңызды артықшылықтар бере алады. Сондықтан кәсіпкерлік құнды ақпарат иелері оған "Кәсіпкерлік құпия" атауын береді және оның құпиялылығын қорғау үшін негізінен техникалық сипаттағы шараларды әзірлеуге тырысады. Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық құпияны құрайтын ақпараттың сақталу режимін сақтау оның иесіне кірістерін көбейтуге, қосымша шығындардан аулақ болуға, бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз етуге немесе басқа да пайда алуға мүмкіндік береді. Керісінше, коммерциялық құпияны ашу өндіріс кірістілігінің айтарлықтай төмендеуіне және бәсекелес фирмалардың кірістерінің артуына әкелуі мүмкін. Бұл осы курстық жұмыс тақырыбының өзектілігін көрсетеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпкерлік құпия - конфиденциалды ақпараттың бір түрі ретінде, ақпаратты қорғауға құқық ретінде және ақпаратты қорғаудың әдісі ретінде қарастырылады. Кәсіпкерлік құпияның негізгі мақсаты - оның иесіне қолданыстағы немесе мүмкін жағдайларда кірістерді көбейтуге, негізсіз шығындардан аулақ болуға, тауарлар, жұмыстар, қызметтер нарығындағы жағдайды сақтауға немесе басқа да коммерциялық пайда алуға мүмкіндік беру және бәсекелік күресте кәсіпорынға экономикалық артықшылықтарды қамтамасыз етіп отыру болса, ал осы курстық жұмыстың мақсаты - коммерциялық құпияның сақталуын қамтамасыз ету механизмін зерттеу болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құпия ақпарат - бұл Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қол жетімділігі шектеулі құжатталған ақпарат. Бұл коммерциялық ақпараттың бір бөлігі арнайы блокты құрайды және оны коммерциялық құпияға жатқызуға болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл жұмыстың мақсаты - құпия құжаттармен жұмыс істеу ерекшеліктерін қарастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қойылған мақсатқа сәйкес зерттеу міндеттеріне мыналар кіреді:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Құпиялылық ұғымын ашу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Коммерциялық құпияға қатысты мәліметтерді анықтау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Коммерциялық құпияны қамтитын құжаттармен жұмыс істеу үшін кадрларды іріктеу ерекшеліктерін қарастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Осы жұмыстың зерттеу объектісі ұйымда (кәсіпорында, мекемеде) ақпараттық қауіпсіздік жүйесін қалыптастыру және оның жұмыс істеуі болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу нысаны ұйымдағы (кәсіпорындағы, мекемедегі) құпия ақпараттың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі қызмет болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Заң қызметкерді жұмыс берушінің де, оның контрагенттерінің де коммерциялық құпиясын жария етпеуге және олардың келісімінсіз бұл ақпаратты коммерциялық құпия режимінің бүкіл қолданылу мерзімі ішінде, оның ішінде еңбек шартының қолданысы тоқтатылғаннан кейін жеке мақсатта пайдаланбауға міндеттейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Коммерциялық құпия бизнес әлемінде кеңінен таралғандықтан бұл институттың құқықтық ерекшеліктерін білу, соның ішінде азаматтық құқықтарды қорғау әдістерін білу тәжірибеде қажеттілікті иеленеді. Қазіргі жағдайда бәсекелестің дамуына байланысты кәсіпорындарда кәсіпкерлік құпия жүйесі жүргізіледі. Кәсіпкерлік құпия кәсіпорынның заңды құқығын,кәсіпкердің фирма қызметінің құпиялығын сақтайды. Кәсіпорын және кәсіпкерлер өзінің қызметі жағдайында мәліметтерді бәсекелестерден және нарықтық жағдайға байланысты өздерінің мәліметтерін құпия түрінде сақтауға құқығы бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Курстық жұмыстық тақырыбы осы уақыт аралығында өзекті, өйткені Қазақстан экономикасының қарқынды дамуында және нарықтағы бәсекелестіктің күшеюі жағдайында ұйымдар коммерциялық тыңшылықтың әртүрлі түрлеріне, соның ішінде өнеркәсіптік тыңшылыққа жиі ұшырайды. Әдетте, көптеген жағдайларда ұйымдар ыңғайлы, практикалық және берік сақталуына байланысты қағаздарды құпия пайдаланады.
1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КӘСІПКЕРЛІК ҚҰПИЯ МӘНІ

1.1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпкерлік құпия түсінігі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

"Коммерциялық құпия" ұғымы "құпиялылық" ұғымымен тығыз байланысты (латын тілінен confidentia - сенім). Қол жеткізу және тарату нормативтік құқықтық актілермен немесе іскер әріптестердің арнайы келісімімен шектелген сенімгерлік ақпарат құпия деп танылады.
Кәсіпкерлік құпия - бұл таралуы зиян келтіретін кәсіпорынның қызметі туралы мәліметтерді құпиялауға кәсіпорынның, кәсіпкердің заңмен қорғалатын құқығы. Ал коммерциялық құпия деп жариялау олардың мүдделеріне зиянын тигізетін фирма, кəсіпорын қызметі туралы мəліметті айтамыз. Кәсіпорын мен кәсіпкерлер олардың таралуы нарықтағы позициясын әлсірететін және бәсекелестері үшін қызығушылық тудыратын, өз қызметінің барлық жақтары туралы ақпаратты құпияда ұстауға құқықтары бар. Көптеген ұйымдардың қызметі әртүрлі ақпаратты алу мен пайдаланумен тығыз байланысты. Қазіргі жағдайда ақпарат белгілі бір құндылығы бар тауар болып табылады. Көбінесе ол ұйымның мақсаттарына жету үшін пайдаланатын және оны жариялау қауіп төндіретін ақпарат болып табылады. Мұндай ақпарат кәсіпкерлік құпия деп аталады.
Кәсіпкерлік құпия - ол ең алдымен өндірістік құпия, ғылыми-зерттеушілік, жобалық-конструкторлық, технологиялық зерттеулердің және қосалқы міндеттердің жеке шешімдері, сонымен қатар нақты өндіріс үрдісінде пайда болатын нәтижелер. Ол өндірістің техникасы мен технологиясы, жобаланып және өндіріске дайындалып жатқан өнімнің жаңа түрлері, олардың өзіндік құны мен болжамдық бағасы, өндірісті ұйымдастыру және т.б. туралы ақпарат болуы мүмкін. Сонымен қатар нақты өндірістік үрдістердің басқару әдістеріне қатысты арнайы техникалық шешімдер де болуы мүмкін. Құпияның коммерциялық мәні мәмілеге қатысушыларыдың оны дайындауымен және жүзеге асыруымен тікелей байланысты.
Көптеген жылдар бойы ақпаратты кім иеленеді - ол әлемге иелік етеді деген принцип қолданылып келеді. Көптеген басшылар өз мүдделерін қорғау үшін ақпаратты құпия ұстайды. Ақпаратты құпияландыру қорғалатын ақпаратты алу құралдары мен әдістерін үнемі жетілдіруге және ақпаратты қорғау құралдары мен әдістерін жетілдіруге әкеледі.
Кәсіпкер өз қызметінде әртүрлі ақпаратпен айналысады. Алайда, ол барлық ақпаратты сыртқы пайдаланушылар үшін жабық ете алмайды. Бір жағынан, ол тұтынушыларға оның пайдасына таңдау жасау үшін олардың қызметі туралы барынша ақпарат беруі керек.
Сіз компанияның қызметі туралы ақпаратты екі жолмен ала аласыз: заңды және заңсыз. Заңды әдіс - бұқаралық ақпарат құралдарынан, компанияның жарнамалық даңғылдарынан, компания туралы мақалалардан, көрмелерден, баспасөз конференцияларынан ақпарат алу. Бұл ақпаратты фирма қызметкерлері барлық мүдделі тұлғалардың ашық пайдалануы үшін арнайы дайындайды.
Заңсыз әдіс - бұл компания басшылығының келісімінсіз, қолданыстағы заңнаманы бұза отырып және фирма үшін тікелей экономикалық шығындарға немесе жоғалған пайдаға әкелетін сыртқы пайдаланушыларға арналмаған ақпаратты алу. Осыған байланысты, қандай ақпарат коммерциялық құпияға жатқызылуы керек және қорғауды қажет ететіндігін анықтау қажет. Ақпараттың маңыздылығы оның құндылығымен анықталады, ол пайдалы, уақтылы, сенімді болуы керек.
Осыған байланысты, қандай ақпарат коммерциялық құпияға жатқызылуы керек және қорғауды қажет ететіндігін анықтау қажет. Ақпараттың маңыздылығы оның құндылығымен анықталады, ол пайдалы, уақтылы, сенімді болуы керек.
Ақпараттық ресурстардың қауіпсіздігі деп уақыт пен кеңістіктегі ақпараттың төтенше жағдайлар жағдайында фирманың жұмыс істеуінің қалыпты жағдайында туындайтын кез келген объективті және субъективті қауіптерден қорғалуы түсініледі: табиғи апаттар, басқа да басқарылмайтын оқиғалар, шабуылдаушының құжаттарға, істерге, базаларға рұқсатсыз қол жеткізудің ықтимал немесе нақты қаупін туғызуға пассивті және белсенді әрекеттері деректер.
Ірі кәсіпорындар ақпараттың таралып кетпеуін, яғни бәсекелестерге қандай да бір артықшылықтар беретін немесе оларға өткізу мен табыс алудың көзі болуға айналатын кәсіпорынның ғылыми-техникалық, коммерциялық, өндірістік қызметтері мен бөлімшелерінің қызмет ету нәтижелерін қайтарымсыз түрде қолдануға мүмкіндік беретін жағдайлардың алдын алу мақсатында сақтық шаралар жүзеге асырылады. Сонымен қатар кәсіпорындар өздері өз қызметінің нәтижелері туралы бұқаралық ақпарат құралдары арқылы тұтынушыларға ақпарат береді, коммерциялық және өндірістік жетістіктері мәліметтер таратады. Дегенмен, өндірістік үрдістердің мәнін ашып көрсетпейді. Бұл жағдай кредиторлар мен сатып алушылар тарапынан оларға деген сенімді арттырады, өнім өткізу нарығын кеңейтеді, бағалы қағаздар нарығындағы акциялар курсын арттырады және т.б.
Ақпарат нарықтық экономикада тауар болып табылады. Сондықтан да оны алу, сақтау, беру, пайдалану нарықтық экономика заңдарына бағынуы керек. Нарықта операция жасайтын фирмалар, өзінің өндірістік, қаржылық, сауда жəне басқа қызмет түрлерінің кейбір аспектілерін құпияландыруға құқығы бар.
Кəсіпкерлік құпия жариялануы кəсіпкерліктің іскерлік беделіне айтарлықтай əсер ететін, сондай-ақ кəсіпкерлерге материалдық жəне моральдық зиян келтіретін кез-келген ақпаратты қамтитын болғандықтан, едəуір кең жəне терең түсінік болып табылады. Кәсіпкерлік құпия өндірістік, техникалық, коммерциялық және қызметтік құпияның жиынын білдіреді. Сондықтан кәсіпкерлік құпияны сақтау кәсіпкерге жоспарланған нәтижелерге жетуге мүмкіндік береді.
Жеке кәсіпкерлік туралы ҚР заңында мынадай анықтама берілген: Коммерциялық құпия - заңды негізде еркін қол жеткізуге адамдардың шектеулі тобы ие болатын, жариялануы, алынуы, пайдаланылуы оның мүдделеріне залал келтіруі мүмкін ақпарат. Оны кәсіпкерлік субьектілері анықтайды және заңмен қорғайды. Ал азаматтық кодексте коммерциялық құпия қызметтік құпиямен біріктірілген және келесі түрде сипатталады:
Үшінші жаққа белгісіз болуына байланысты ақпараттың нақты немесе әлеуетті коммерциялық құны болып, онымен заңды негізде еркін танысуға болмайтын және ақпаратты иеленуші оның құпиялығын сақтауға шара қолданатын жағдайда, қызметтік немесе коммерциялық құпия болып табылатын ақпарат азаматтық заңдармен қорғалады. Мұндағы екі құпияның арасындағы айырмашылық мынада, қызметтік құпия - мемлекеттік органдарда, ал коммерциялық құпия - кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке және заңды тұлғаларда болады, бірақ екеуінің де коммерциялық құндылығы бар.
Коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат мынадай бірқатар талаптарға жауап беруі керек, ол:
oo мемлекеттік құпияға жатқызылмайды;
oo Ақпаратты ашық қолдану кәсіпорын үшін зиян келтіруі мүмкін;
oo Ақпарат заңдық негізде жалпығабелгілі және жалпыға қол жетімді болып табылмайды;
oo Кәсіпорын экономикалық және басқа да тиімділікті қамтамасыз ету үшін құпиялылықты сақтау бойынша қажетті шараларды жүзеге асырады;
oo Коммерциялық құпия болып табылатын ақпараттарды қорғауды қажет етеді;
oo Мұндай мәліметтерді құпия ұстау кәсіпорынға зиянын тигізбейді.
Коммерциялық құпияның маңызды ерекшелігінің бірі оның интелектуалдық меншік объектісінің ішінде әмбебаптық сипаты болуы. Осы ерекшелік коммерциялық құпия түсінігін өндірістік, техникалық ақпараттармен, басқарумен, қаржымен және кәсіпкердің басқада қызметінен байланысты әртүрлі мәліметтерді жатқызуға болатынын білдіреді.
Коммерциялық құпияның келесі интеллектуалдық меншіктерінің ішінде ерекше көрсететін арнайы қасиеті немесе белгісі, оны қорғау мерзімінің шексіздігінде. Ол дегеніміз патенттік қорғаудың мерзіміне келіспеген кәсіпкердің ақпараттарға нақты билігінің сақталғандығына дейін коммерциялық құпия құқығына ие болады. Мұнда коммерциялық құпияның қорғану қабілеттілігін ресми түрде тану, мемлекеттік тіркеу немесе басқада ресмилікті, сондай-ақ мемлекеттік алым төлеу талаптары қойылмайтындығын айтып кету керек.
Коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат қағаз түрінде, электронды түрде, қызметкерлердің жадында болуы мүмкін.
Құпия ақпаратты пайдалануға байланысты қатынастарды реттеу негізгі құжат - жарғыдан басталуы керек, онда коммерциялық құпия ұғымы беріледі және оны сақтамағаны үшін жауапкершілік белгіленеді.
Коммерциялық ақпаратты қорғау бойынша жұмысты неғұрлым тиімді ұйымдастыру үшін кәсіпорындағы коммерциялық құпия туралы ережені әзірлеу және бекіту мағынасы бар. Бұл құжат қолданыстағы заңнаманың негізінде құрылады және кәсіпкерлік субъектісінің осы ұйымының ерекшелігін көрсетеді.
Ол коммерциялық құпияны құрайтын мәліметтер тізімін, ақпараттың құпиялылық дәрежесін, ақпаратқа қол жеткізу тәртібін және құпиялылықтың белгілі бір дәрежесіндегі ақпаратқа жіберілген кәсіпорын қызметкерлерінің шеңберін қамтиды.
Құпиялылық - деректер мен ақпаратты берудің ережелері мен шарттары. Сыртқы құпиялылықты - ақпаратты сыртқы ортаға жарияламау шарты ретінде, ал ішкі - қызметкерлер арасында ажырату керек.
Осылайша, құпия ақпарат - қорғауды қажет ететін ақпарат, оған қол жеткізу қолданыстағы заңнамаға, сондай-ақ осы Регламентке сәйкес шектеледі.

1.2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпкерлік құпия түрлері мен шекаралары.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тәжірибеге сәйкес, әдетте коммерциялық ақпараттың бөлігі болып табылатын деректердің бірнеше түрі болуы мүмкін:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
өндіріс туралы мәліметтер - бұған технологиялық процестің нюанстары, шикізат туралы ақпарат, өндірістегі жабдықтың жұмыс істеуі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
өндірістегі құрылғылар мен механизмдер туралы техникалық мәліметтер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
құжаттаманың, бөлімшелер мен құрылымдардың айналымы туралы ақпарат;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
инновациялық жаңалықтар, жеке ғылыми әзірлемелер кіреді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Коммерциялық құпия ақпараттар екіге бөлінеді: іскерлік ақпараттар және техникалық ақпараттар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Іскерлік ақпараттар:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қаржылық ақпарат;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
өнім мен қызмет бағалары туралы ақпарат ;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жаңа өнімді өндіру жоспары туралы ақпарат;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тұтынушылар мен сатушылар тізімі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
келісім-шарт және жоспарлар туралы ақпарат;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
келіссөздер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қызметкерлер тізімі және олар туралы ақпарат.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Техникалық ақпараттар:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ғылыми - зерттеу жобалары туралы ақпарат;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
патенттерге тапсырыс туралы ақпарат;
oo өндіріс пен технология тәсілдері;
oo техникалық жаңалықтар мен өнертабыстар;
oo ЭВМ - ді программамен қамтамасыз ету туралы ақпарат.
Коммерциялық құпия болып табылатын мәмілеттерді кәсіпорынның қызмет сферасы мен сипатына байланысты келесі топтарға бөлуге болады:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қаржылық қызмет туралы мәліметтер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нарық туралы ақпарат;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өндіріс, жұмыс орындау, қызмет көрсету туралы мәліметтер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми әзірлемелер туралы мәліметтер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Материалды- техникалыққамтамасыз ету жүйесі туралы мәліметтер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорын персоналы туралы мәліметтер;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорынды басқару қағидалары мәліметтер.
Құпиялылық дәрежесі туралы ақпаратты келесі топтарға бөлуге болады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құпиялылықтың ең жоғары дәрежесінің деректері. Мұндай мәліметтерге компанияның коммерциялық қызметі туралы ақпаратты қамтитын негізгі ақпарат кіреді. Ақпараттың бұл түрін жария ету кәсіпорын үшін жоғары дәрежелі қауіп болып табылады, бұл компанияның айтарлықтай шығынына әкелуі мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қатаң құпия ақпарат. Мұндай ақпаратқа стратегиялық сипаттағы кәсіпорын жоспарлары, соның ішінде компанияның даму перспективалары туралы мәліметтер кіреді. Бұл топқа компания қызметіндегі негізгі ақпарат, оның қалыпты жұмыс істеуінің негізі болып табылатын құжаттар кіреді. Ұйымның қызметіне орны толмас залал келтіретін жоғалту немесе жария ету.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құпия ақпарат. Мұндай ақпаратқа компания таратылғаннан кейін компанияның ағымдағы шығындарымен салыстыруға болатын шығындар әкелуі және оның жариялануы ұйымға ауыр зардаптар әкелуі мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қолжетімділігі шектеулі мәліметтер. Мұндай ақпаратқа өндірістік процесті басқарудың қолданыстағы құрылымы, компания қызметкерлерінің лауазымдық нұсқаулықтарының мазмұны және т.б. туралы мәліметтер кіреді. Оны жария ету фирмаға фирманың ағымдағы шығындарымен салыстырылатын зиян келтіреді, залалды салыстырмалы түрде қысқа мерзімде өтеуге болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ашық ақпарат. Мұндай ақпаратқа жария ету компанияның коммерциялық қызметі үшін қауіпті әрекет болып табылмайтын мәліметтер жатады. Оның жариялануы компанияның экономикалық жағдайына шамалы теріс әсер етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жабық коммерциялық ақпарат көздеріне схемалар, құжаттар, технологиялар, өнімдер, үлгілер жатады. Аталған ақпараттың құпиялылығы өндірушілерді, коммерциялық құрылымдарды жосықсыз бәсекелестіктен қорғайды. Оның таралуы фирманың экономикалық қауіпсіздігіне қауіп төндірмейді. Керісінше, бұл ақпараттың болмауы компанияның экономикалық жағдайына теріс әсер етуі мүмкін.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Функционалды-мақсатты негізде коммерциялық құпияның келесі компоненттері ерекшеленеді:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Іскерлік ақпарат: (контрагенттер туралы мәліметтер, бәсекелестер туралы мәліметтер, тұтынушылар туралы мәліметтер, іскерлік келіссөздер туралы мәліметтер, коммерциялық хат алмасу, жасалған және жоспарланған келісімшарттар туралы мәліметтер).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Ғылыми-техникалық ақпарат: (ғылыми - зерттеу жұмыстарының мазмұны мен жоспарлары, "ноу-хау" мазмұны, рационализаторлық ұсыныстар, жаңа технологиялар мен өнім түрлерін енгізу жоспарлары).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Өндірістік ақпарат: (технология, өнім шығару жоспарлары, аяқталмаған өндіріс пен қорлардың көлемі, инвестициялық қызмет жоспарлары).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Ұйымдастырушылық және басқарушылық ақпарат: (Жарғыда қамтылмаған компанияны басқару құрылымы туралы ақпарат, басқаруды ұйымдастырудың өзіндік әдістері, еңбекті ұйымдастыру жүйесі).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5. Маркетингтік ақпарат: (нарықтық стратегия, жарнама қызметінің жоспарлары, басқа фирмалардың өнімдерімен салыстырғанда бәсекелестік артықшылықтарды қамтамасыз ету жоспарлары, нарықтардағы жұмыс әдістері, өнімді өткізу жоспарлары, шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігін талдау).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6. Қаржылық ақпарат: (пайданы, шығындарды жоспарлау, баға белгілеу - есептеу әдістері, баға құрылымы, жеңілдіктер, қаржыландырудың мүмкін көздері, қаржылық болжамдар).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
7. Фирма персоналы туралы ақпарат: (қызметкерлердің жеке істері, қызметкерлерді көбейту (қысқарту) жоспарлары, жаңадан қабылданғандарды тексеру үшін тест мазмұны).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
8. Бағдарламалық қамтамасыз ету: (бағдарламалар, парольдер, электрондық тасымалдағыштарда орналасқан құпия ақпаратқа қол жеткізу кодтары).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әдетте, жоғарыда аталған ақпарат бәсекелестерді, серіктестерді, банктерді, қылмыстық құрылымдарды қызықтырады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

1.3. Кәсіпкерлік құпияны құрайтын мәліметтердің жіктелуі

Кәсіпкерлік құпияны құрайтын мәліметтердің жіктелуі 1-суретте келтірілген.
1-сурет. Кәсіпкерлік құпияны құрайтын мәліметтердің жіктелуі

Коммерциялық құпия болып табылатын мәмілеттерді кәсіпорынның қызмет сферасы мен сипатына байланысты келесі топтарға бөлуге болады:
oo Қаржылық қызмет туралы мәліметтер;
oo Нарық туралы ақпарат;
oo Өндіріс, жұмыс орындау, қызмет көрсету туралы мәліметтер;
oo Ғылыми әзірлемелер туралы мәліметтер;
oo Материалды- техникалыққамтамасыз ету жүйесі туралы мәліметтер;
oo Кәсіпорын персоналы туралы мәліметтер;
oo Кәсіпорынды басқару қағидалары мәліметтер.
Коммерциялық құпия кәсіпорын меншігі болып табылады. Оның мақсаты - бәсекелік күресте кәсіпорынға экономикалық артықшылықтарды қамтамасыз етіп отыру. Коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат бірқатар талаптарға жауап беруі керек.
1. Ақпаратты ашық қолдану кәсіпорын үшін зиянмен байланысты.
2. Ақпарат заңдық негіздік тұрғыдан жалпыға белгілі және жалпыға қолжетімді болып табылмайды.
3. Кәсіпорын экономикалық және басқа да тиімділікті қамтамасыз ету үшін құпиялылықты сақтау бойынша қажетті шараларды жүзеге асырады.
4. Ақпарат қорғауды қажет етеді.
5. Бұл мәліметтерді құпияда ұстау кәсіпорынға зиян тигізбейді.
Экономикалық жүйеде нарықтық механизмдерінің қалыптасуы коммерциялық құпияның құқықты негізінің қалыптасуын қажет етеді. Ол кәсіпорынды және ұйымды әділетсіз бәсекелестерден қорғау, интеллектуалды қызмет өнімдерін, яғни өнертабыстарды, инновацияларды, компьютерлік бағдарламаларды, басқарушылық шешімдерді қайтарымсыз қолдануды болдырмау мақсатынан туындайды.
Ақпарат коммерциялық құпияға айналуы үшін оның иесі:
oo құпия ақпарат туралы ережені бекіту -- бұл кәсіпорын үшін қандай ақпараттың құндылығы туралы құжат;
oo "коммерциялық құпия" белгісін материалдық тасымалдағыштарға салу немесе оны құжаттардың деректемелеріне енгізу және ақпарат иесін көрсету;
oo ақпаратқа қол жеткізуді шектеу -- яғни қызметкерлердің қайсысының қол жеткізуге құқығы бар екенін және қандай жағдайда екенін анықтау;
oo қызметкерлердің тізімін жасау және есепке алуды ұйымдастыру, мысалы, қол жеткізу журналы немесе атаулы парольдер;
oo еңбек шартында, қосымша келісімде және контрагенттермен азаматтық-құқықтық шарттарда коммерциялық құпияны сақтау міндетін белгілеу.
Коммерциялық ақпарат кәсіпкерге пайда табуды қалай жоспарлау керек және оны қалай алуға болады деген сұрақтарға жауап беруге көмектеседі. Оның пәні осы кәсіпорынға тән барлық ерекшеліктер, коммерциялық қызметтің егжей-тегжейлері, іскерлік байланыстар, шикізат пен тауарларды сатып алу, жеткізушілер туралы мәліметтер, болжамды пайда, бағаны белгілеу әдістемесі және т. б. болуы мүмкін.
Кәсіпкер коммерциялық ақпарат ретінде құпиялылық режимінде бірінші кезекте мынадай мәліметтерді сақтауы тиіс:
oo өнімдер мен қызметтерді сату саласындағы білім мен тәжірибе;
oo нарық конъюнктурасы туралы мәліметтер, маркетингтік зерттеулер;
oo өнімдер мен қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін талдау;
oo тұтынушылар, тапсырыс берушілер, делдалдар туралы ақпарат;
oo банктік қатынастар, несиелер, несиелер, қарыздар;
oo ақша қаражаттарын, бағалы қағаздарды, акцияларды, капитал салымдарын пайдаланудың неғұрлым тиімді нысандары туралы мәліметтер;
oo бухгалтерлік және қаржылық есептер;
oo коммерциялық қызметтің болжамды көлемі;
oo жалақы туралы мәліметтер;
oo жасалған шарттар туралы мәліметтер, оларды жасасу жөніндегі ұсыныстар;
oo өнімдерді өткізу және беру шарттарының талаптары;
oo жүктерді тасымалдау шарттары;
oo клиенттердің тізімі;
oo бағалар мен бағалар;
oo іскерлік хат алмасу;
oo есеп айырысудың нысандары мен түрлері.
Коммерциялық құпия бола алмайды құжаттар:
1. Құрылтай құжаттары (кәсіпорын құру туралы шешім немесе құрылтайшылар шарты) және жарғы;
2. Кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқық беретін құжаттар (тіркеу куәліктері, лицензиялар, патенттер);
3. Ресей Федерациясының мемлекеттік бюджет жүйесіне салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен төлеудің дұрыстығын тексеру үшін қажетті қаржылық - экономикалық қызмет туралы есеп берудің белгіленген нысандары туралы ақпарат және басқа ақпарат;
4. Төлем қабілеттілігі туралы құжаттар;
5. Жұмысшылардың саны, құрамы, олардың жалақысы және еңбек жағдайлары, сондай-ақ бос жұмыс орындарының болуы туралы мәліметтер;
6. Салық және міндетті төлемдер туралы құжаттар;
7. Қоршаған ортаның ластануы, монополияға қарсы заңнаманы бұзу, қауіпсіз еңбек жағдайларын сақтамау, халықтың денсаулығына зиян келтіретін өнімдерді сату, сондай-ақ Ресей Федерациясының заңнамасын басқа да бұзушылықтар және келтірілген залал мөлшері туралы ақпарат;
8. Кәсіпорын лауазымды адамдарының кооперативтерге, шағын кәсіпорындарға, серіктестіктерге, акционерлік қоғамдарға, бірлестіктерге және кәсіпкерлік қызметпен айналысатын басқа да ұйымдарға қатысуы туралы мәліметтер.
Кәсіпорындар мен кәсіпкерлік қызметпен айналысатын адамдар, мемлекеттік және муниципалды кәсіпорындардың басшылары Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес билік, басқару, бақылау және құқық қорғау органдарының, осыған құқығы бар басқа заңды тұлғалардың, сондай-ақ ұйымның еңбек ұжымының талабы бойынша ұсынуға міндетті.
Осылайша, ақпарат бүгінде әлемдік қоғамдастықтың ғылыми-техникалық және әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі ресурсына айналуда.
Қазіргі қоғамдағы кез-келген іс-әрекет әр түрлі ақпараттық ағындарды алу, жинақтау, сақтау, өңдеу және пайдаланумен тығыз байланысты. Сондықтан жаңа жағдайларда зияткерлік меншік түрі ретінде коммерциялық ақпараттың сақталуы мен құпиялылығын қамтамасыз етуге байланысты көптеген проблемалар туындайды.
Нарық пен бәсекелестік жағдайында коммерциялық құпия маркетинг пен кәсіпкерліктің элементі, кәсіпорынның кірісін арттыру тәсілі немесе бәсекелестерге зиян келтіру тәсілі ретінде әрекет етеді. Коммерциялық құпиялардың ағуы кәсіпорынның кірісінің төмендеуіне немесе банкроттыққа әкелуі мүмкін.
Заңнамаға сәйкес кәсіпорынның коммерциялық құпиясын құрайтын ақпаратты мемлекетттік органдарға бермеуге құқығы бар. Коммерциялық құпияны құрайтын мәліметтер тізбегі кәсіпорын басшысымен анықталады.
Коммерциялық құпия болып табылатын ақпаратты қорғау барысында кәсіпорын екі бірдей міндетті шешуі қажет.
Бірінші, ол өз қызметі жайында тұтынушылар және жабдықтаушыларды жарнамалау және ақпараттық мәліметтермен қамтамасыз етуі қажет.
Екінші, кәсіпорын қызметінің көптеген аспектілерін жарнамалау үшін, оның нақты ақпараттық мәліметтерін ашық пайдаланбау мүмкін емес. Бұл жағдайда кәсіпорынның коммерциялық құпиясын ашу проблемасы туындайды.

2. КӘСІПОРЫНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІК ҚҰПИЯНЫ ҚОРҒАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ

2.1. Coca-Cola компаниясының мысалында коммерциялық құпияны қорғау жүйесіне талдау

Коммерциялық құпияның жарқын мысалы ретінде әйгілі "Coca-Cola"сусынының құрамына кіретін заттардың рецептурасын атауға болады. Химиялық элементтердің осы комбинациясының арқасында сусынның дәмі мен хош иісі бар. Бұл коммерциялық құпия 1886 жылдан бері сақталып келеді. Коммерциялық құпия компанияның пайдасына немесе оның беделіне әсер ете алатындығын атап өтеміз.
"Мысалы, егер бәсекелестер сіздің лимонадтың рецептін білсе, онда олар сол технологияға сәйкес сусындар жасай алады -- клиенттер оларға қарай жылжиды және ақпарат енді құнды болмайды. Лимонад рецепті және оны дайындау процесі коммерциялық құпия болуы мүмкін".
"Кока-Кола" рецепті немесе "Кока-Кола" формуласы - 1886 жылы Джон Пембертон ойлап тапқан "Кока-кола" газдалған сусынының құрамы мен дайындау процедурасы болып табылады. Компания құрылғаннан бері сусынның рецепті коммерциялық құпияға айналды: "Кока-Кола" компаниясының негізін қалаушы Эйза Кандлер сусынның құпиясын компанияның маркетингтік стратегиясы мен зияткерлік меншігін қорғаудың маңызды элементі ретінде пайдаланды. Түпнұсқа және шынайы рецепт деп санайтын бірнеше сусын рецептерінің жарияланғанына қарамастан, компания қазіргі уақытта ол шығаратын сусынның шынайы рецептісі құпия болып табылады және тек аз және таңдаулы қызметкерлерге ғана белгілі деп мәлімдейді.
Ал қазіргі таңда дүниежүзі елдерінің сүйікті сусынына айналған "Кока-Кола" рецептісінің қысқа тарихына шолу жасап кетсек. 1891 жылы Кока-Кола" компаниясының негізін қалаушы Эйза Кандлер формула құқығын сатып алып, рецептті осы күнге дейін құпия етті. 1919 жылы кәсіпкер Эрнест Вудраф және инвесторлар тобы Coca-Cola компаниясын Кандлер отбасынан сатып алды. 1925 жылы Вудраф рецептті Атлантадағы Trust Company Bank қоймасына жасырды, оның көшірмесі ондаған жылдар бойы сақталды. 2011 жылдың 8 желтоқсанында, Coca-Cola сусынының құрылғанына 125 жыл толуына орай, рецепті бар құжат Атлантадағы "Кока-Кола Әлемі" мұражайына жеткізіліп, ол сейфке салынды. 1925 жылы Coca-Cola Директорлар кеңесінің жазбаша рұқсатынсыз ешкім сусын рецептіне қол жеткізе алмайтын қаулы қабылданды. Болашақта ереже одан әрі күшейтілді: рецептке компания президентінің, Директорлар кеңесі төрағасының немесе корпоративтік хатшының қатысуымен ғана қол жеткізуге болады. Компаниядағы екі қызметкер ғана сусынның толық рецептін білетіні белгілі және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.