Мұнай – газ геологиясының негіздері

Мұнай - газ геологиясының негіздері.

Жер қабатының геологиясы

Геология жердің құрамы мен құрылымын, оның табиғи дамуының тарихын және де ондағы тіршіліктің туып, өркендеуін зерттейді.

Жер бірнеше қабаттардан тұрады: сыртқы қабаты - жердің қабығы (5-70 км. тереңдікке шейін), мантия (2900 км. тереңдікке) және өзегі (6371 км. тереңде) . Олардың әрқайсысының химиялық құрамы, физикалық қасиеттері және жағдайы әртүрлі.

Жер қабығы басқа қабаттарға қарағанда толығырақ зерттелген де, мантия мен өзегінің құрамы мен құрылысы әлі де болса толық анықталмаған.

Жер қабығының үстіне су қабаты неиесе гидросфера және ауа қабаты (атмосфера) орналасады. Гидросфера жер бетінің 71% аумағын жабады. Атмосфераның төменгі шегі құрлық пен мұхиттың бетінен басталады да одан жоғары 1000 километрге дейін тарайды.

Жер қабығының құрамы

Жер қабығы тау жыныстарынан құралады да, олар минералдардан түзіледі.

Минералдар - жер қабығындағы физикалық - химиялық табиғи процестерден пайда болған, өзінің химиялық құрамы мен физикалық қасиеттері тұрақты қосындыларды атайды.

Тау жыныстары - бір немесе бірнеше минералдардан құралып, жер қабығында өзіне тән геологиялық денелер түзіледі.

Магмалық тау жыныстары жер қойнауындағы болатын силикатты балқыма-ерітіндінің (магма) жер бетіне жетіп (оны енді лава дейді), қатаюынан немесе жер қойнауында кептеліп кристалдауынан пайда болады. Магмалық жыныстар көбіне кристалды құрылымды болып, нығз, ұдайы өте қатты біркелкі массивтер түзеді. Олардың үлгісі ретінде терңде кристалданған гранитті немесе жер бетінде төгілген базальтты атаған жөн. Әрине, бұл жыныстар арасынан жан-жануарлардың, өсімдіктердің қалдықтарының табылуы мүмкін емес.

Шөгінді тау жыныстар жер бетінде су бассейндерінің түбінде органикалық және анорганикалық заттардың шөгуінен пайда болады. Байырғы жыныстардың экзогендік процестер әсерінен бұзылған түйіршіктері мен жануарлардың, өсімдіктердің қалдықтары біртіндеп шөге келе қат-қабаттар түзіледі. Шөгінді таужыныстар жаралу тегіне байланысты үгінді (механикалық шөгінділер), химиялық (химогенді), органогенді және аралас топтарға жіктеледі.

Үгінді жыныстар тозып-бұзылған жыныстардың сынық үгінділерінің шайылып, кейіннен бір тұсиа шөунен пайда болады.

Осылайша дөңбектастар, малтатастар, құм және құмтастар, аргилиттер, балшық тақтатастар түзіледі.

Хемогенді жыныстар тұздардың қанық ерітінділерінен немесе химиялық реакциялар әсерінен тұнған заттар. Олардың басты топтары: әктастар, кремнийлі жыныстарға ыстық бұлақтар суынан тұнған кремнийлік туфты атауға болады. Сонымен қатар, яшмалар, кремнийлік тақтатастар соларға жатады.

Органогенді жыныстар өсімдіктердің, жәндіктердің азды-көпті қалдықтарынан тұрады. Ең жиі тарағандары: ізбетастар, қабыршақтар, ақ бор, трепелдер және каустобилиттер.

Аралас тау жыныстар жоғарыда терілген жыныстардың қоспасынан тұрады. Мысалы - балшықты ізбетастар, мергел, құмқұмайтты ізбетас, опокалар.

Метаморфтық тау жыныстар деп байырғы шөгінді, магмалы, типті метаморфтықтау жыныстарды атайды. Осылайша өскен температура мен қысым әсерінен бұрынғы нығыз, сом магмалық жыныстар тақталанады, ал шөгінді жыныстар кристалл құрылымды жынысқа көшеді.

Сонымен тау жыныстары әжептәуір өзгерістерге ұшырап, жаңа қасиеттерге ие болады. Бұларды негізгі ерекшелігі - жер қойнандағы жойқын қысым мен температурадан құрылымы кристалдық, түзілім тақталанған болуы. Көптеген метаморфтық жыныстардан кварциттерді, мәрмәрді, әртүрлі тақтатастарды, гнейстерді атаған жөн.

Тау жыныстарының геологиялық жасы

Тау жыныстарының геологиялық жасын жыныс қабаттарының бір-бірімен кезектесіп алмасуын реттеу арқылы анықтайды.

Органикалық қалдықтардың, құрылымен мен құрамын, тік және горизонталь бағыттардағы арақатынастарды реттеу арқылы ғалымдар жер жүзіне лайықты стратиграфиялық шкала жасаған.

Ол жер қабығының дамуының басты-басты тарихи - геологиялық заңдылықтарын меңзейді. Оған қоса және соған парапар геологиялық мезгілдің кезектесуін көрсететін геохронологиялық кесте де жасалған.

Скважинаны (ұңғыны) бұрғылау.

Скважина туралы түсінік.

Скважина дегеніміз - жер қыртысында арнайы бұрғылау аспаптарының көмегімен қазылатын диаметрлі тереңдігіненбірнеше есе кіші цилиндр пішінді тау-кен құрылыс орны.

Скважинаның басталатын жері сағасы, цилиндрлі беті қабырғасы немесе оқпаны, ең төменгі шегітүбі деп аталады. Сағасынан түбіне дейінгі оқпан бойынша ара қашықтық скважина ұзындығы, ал скважина өсі роекциясының тіке аралығы тереңдігі деп аталады.

Скважиналарды тіке және көлбеу бұрғылайды. Олардың диаметрі аралықтан аралыққа кішірейіп отырады.

Мұнай және газ скважиналарының бастапқы диаметрі 900 мм-ден аспаса, ал соңғының диаметрі 165 мм-ден кем болмайды.

Скважиналарды тау жыныстарын тұтастай немесе оның шет жағын ғана талқандау арқылы тереңдетеді.

Скважиналарды бұрғылау қондырғыларының көмегімен құрлықта да, теңізде де бұрғылайды. Теңізде бұрғылау жағдайында бұрғылау қондырғылыры эстакадаларға, арнайы іргетастарға немесе қалқыма платформаларға немесе кемелерге орнатылады.

Скважинаның құрылысы төменгі түп жағында (6, 8), ол мұнай не газ шығатын жиектердің тұсында болады, ал жоғарғы жағы - саға (1) . Бүйір қабырғасын - оқпан (5) дейміз. Скважинаның ішінде мұнай мен газ құйылу үшін, қабаттағы қысым - Р _пл (9) түп жағында Р _з (6) қысымнан көп болуы керек, яғни Р _пл >Р _з скважинаның бүйір қабырғалары (5) пайдалану кезінде құлап қалмауы үшін темір құбырлармен бекітеміз (4) . Оны тізбектелген шеген құбыр дейді. Оның диаметрі жоғарыдан төмен қарай азая береді.

Ең жоғарғы шеген - (2) бағытташы шахталы құбыр дейміз. Оның терңдігі - 5-10 м. диаметрі - 200-500 мм. Негізгі міндеті - жердің жоғарғы жағындағы топырақты бекіту және саз балшық ерітіндісінің айналымын қамтамасыз ету. Оның ішінен, жоғары су қабаттарының ағымынан сақтау мақсатымен сағалық құбыр (3) кондуктор жібереді.

Тереңдігі жоғарғы су қабаттардың орналасуына байланысты 40 м-ден 400 м-ге дейін жетеді. Кондуктордың ішінен скважинаның тереңдігіне және қазу (бұрғылау) қабаттарының орналасу ерекшеліктеріне байланысты бір немесе екі қосымша шеген құбырларды жібереді. Кондуктордан кейін қанша тізбекті құбырлар жіберсе, сонша тізбекті құбырлар деп атаймыз. Ең соңына пайдалану (өндіру) құбырын (4) жібереді. Әлбетте, оның диаметрі - 146, 168 мм, тереңдігі - 4500-5000 м шамасында болады. Мұнай мен газ өндіру үшін оның сағасына, фонтанды қондырғы арқылы, кіші диаметрлі мұнай мен газ көтергіш құбырлары жіберіледі. Оның диаметрі - 40-70 мм аралығында.

Енді мұнай және газ скважиналарды айналмалы бұрғылау тәсіліндегі жұмысына тоқталық.

Роторлық бұрғылау тәсілінде (2-сурет) қозғалтқыштың, 9 қуатымен шығыр 8, арқылы скважинаның сағасында қондырылған мұнараның ортасында орналасқан арнайы айналмалы механизм - роторға 16 беріледі. Ол қашау 1 жалғанған бұрғылау тізбегін айналдырады. Бұрғылау тізбегі жетек құбырдан 15 және оған арнайы аударғыш 6 арқылы бұралған бұрғылау құбырларынан 5 тұрады. Түптік қозғалтқышпен бұрғылау тәсілінде қашау, 1 түптік қозғалтқыштың ішіндегі білігіне бұралады, ал бұрғалау тізбегі қозғалтқыштың тұрқысына 2 жалғанған. Қозғалтқышты жұмысқа қосқанда оның білігі оған жалғанған қашаумен бірге айналады. Бірақ, бұрғылау тізбегі ротормен бірге айналмайды, ол тек қана түптік қозғалтқыштың қуатымен айналады.

Яғни, роторлы бұрғылау тәсілінде қашаудың жыныс ішіне енуі скважинаның өс бойымен бұрғылау тізбегінің айналып қозғалуынан болады, ал түптік қозғалтқышпен бұрғыланғанда - бұрғылау тізбегі айналмайды. Айналмала бұрғылаудың роторлы немесе турбобұрғы өзіндік ерекшелігінің бірі, скважина сумен немесе арнайы дайындалған сұйықпен қашау тесігі арқылы түпте барлық жұмыс жасаған уақытында үзілмей үнемі жуумен болады.

Бұл қозғалтқыш 21 арқылы жұмысқа қосылатын екі (кейде бір немесе үш) бұрғылау сорабы, 20-дан, құбыр, 19-бен бағана құбыр, 17-ге жуу сұйықтарды айдайды. Бағана мұнараның оң бұрышында жапсырылған. әрі иілмелі шланг, 14 арқылы ұршық (вертлюг) 10-ға түсіп, бұрғылау тізбегі арқылы түптегі қашауға қарай бағытталады. Жуу сұйығы қашауға жетіп, ондағы тесіктер арқылы қысыммен скважина оқпаны мен бұрғылау тізбегі арасындағы кеңістікпен қазылған жыныстарды бірге алып сағаға көтеріледі. Мұнда науа жүйесі 18 және тазарту механизмдерінде (суретте көрсетілмеген) жуу сұйықтары қазылған жыныстардан тазартылып, одан кейін бұрғылау сораптарының қабылдау ыдыстарына 22 барып, қайтадан скважинаға айдалады.

Скважинаны тереңдеткен сайын, бұрғылау тізбегі, крон-блоетан, тәл блогынан 12, ілмектен 10, және тәл арқанынан 11, тұраиын полистпас жүйесіне іліп қойған түрінде скважинаға түсіріледі. Жетек құбыр 15 ротор 16 ішіне түгел өне бойымен кіргенде шығырды 8 жұмысқа қосып бұрғылау тізбегін жетек құбырдың 15 ұзындығындай қылып көтеріп, элеватор мен ұстауыш сына арқылы оны роторға отырғызып қояды. Одан кейін жетек құбырды 15 ұршықпен 10 қоса бұрып алып, ротордың жанынан, мұнараның оң жағында алдын ала көлбей қазып дайындап қойған шурфқа(оның тереңдігі жетек құбырдың ұзындығымен бірдей) отырғызады. Бұрғылау құбырын екеуден немесе үш қосақтап қосқан бұрғылау құбырларын свеча дейді (бір бұрғылау құбырының ұзындығы 12, 5 м. ) . Свечаның ұзындығы 25 немесе 37, 5м болады. Ол бұрғылау мұнарасының биіктігіне байланысты (мұнара биіктігі 41м болса, свеча ұзындығы 25м, биіктігі 53м, свеча - 37, 5м) . өйткені, скважинаны бұрғылаған кезде бұрғылау тізбектерін түсіріп - көтеріп түру керек. Көтерген бұрғылау тізбектерін секциялап (свечалап) ротор столының үстіне текшелеп орналастыру керек. Сондықтан секцияның (свечаның) төменгі жағынстолға тіресек, жоғарғы басын мұнараның столдан жоғары қарай 25 және 37, 5м жеріндегі (жоғарыда айтылғанжай, мұнараның иіктігінебайланысты деп) «верховой» деп аталатын алаңшаға тіреп қоямыз. 37, 5м свечаны пайдаланып бұрғылайтын скважинаның тереңдігі 3000м-денасқанда қолданылады. Өйткені 25м свечаның орнына 37, 5м свечаны қолдансақ, онда бұрғыланған кезде түсіріп - көтеру уақытынүнемдейміз.

Скважинаны бұрғылау үшін шурфқа отырғызылған жетек құбырмен 15 ұршықты 10 шығарып алып, элеваторға тіреліп тұрған бұрғылау тізбегіне бұрап кіргізіп, қашауды түпке түсіреміз.

Тозған қашауды ауыстыру үшін, барлық жіберген құбырлар тізбегін сағаға көтеріп, жаңа қашауға ауыстырғаннан кейін қайтадан скважинаға жібереді. Түсіру - көтеру жұмыстарын полиспаст жүйесі арқылы іске асыруға болады. Шығырдың 8 барабаныайналған, тәл арқаны 11 барабанға оралып немесе тарқатылып тұрады. Сол арқылы тәл блогы мен ілмектің түсіп-көтерілуі қамтамасыз етіледі. Тәл блок пен ілмекке сырға (штроп) мен элеватор арқылы түсіп-көтеріліп тұратын бұрғылау тізбегі қажет болса іліп қояды.

Бұрғылау тізбегін көтерген кезде оларды секцияға (свечаға) бөліп текшелеп бұрғышының қасындағы тақтаға (подсвечник) орналыстырылады. Свечаны немен ұстатынын жоғарыда келтірдік. Түсіру операциясы кезінде бұрғылау аспабы мына ретпен жүзеге асырылады: қашау-түптік қозғалтқыш-бұрғылау құбыр-жетек құбыр.

Скважиналарды бұрғылау тәсілдері

Бұрғылау тәсілдерін пайдалана отырып скважинаны бұрғылау кезінде аспаптардың тау жыныстарына тигізетін әсеріне қарай механикалық, термиялық, физико-химиялық, электр жалындық деп бөлуге болады.

Механикалық бұрғылау тәсілінде тау жыныстарын бұзу қол күшін немесе қозғалтқыштарды қолдану арқылы іске асырылады.

Механикалық бұрғылау тәсілі соққылау және айналдыру тәсілдерімен іске асырылады. Соққылама бұрғылау тәсілі 50 жылдан астам уақыттан бері мұнай - газ өнеркәсіп саласында қолданылмайды. Дегенмен пайдалы қазбаларды барлау инженерлік-геологиялық іздеу жұмыстарында қолдау тауып жүр. Ол тек арқанды - соққылама бұрғылау тәсілінде қолданылады.

Айналмалы бұрғылау тәсілі мұнай, газ скважиналарын бұрғылауда қолданылады. Бұл тәсіл бойынша скважина оқпаны үздіксіз айналатын қашаумен бұрғыланылады. Тау жыныстарының ұсақталған бөлшектері жер бетіне жуу сұйығының ағынымен көтеріледі. айналмалы бұрғылау тәсілінің өзі роторлық және түптік қозғалтқыштармен бұрғылау тәсілдері болып бөлінеді.

Роторлық бұрғылау тәсілінде қозғалтқыш жер бетіне орналасады да, қашау бұрғылау тізбегі арқылы айналдырылады.

Түптік қозғалтқыштарымен (гидравликалық турбобұрғы немесе электробұрғы) бұрғылау тәсілінде қозғалтқыш тікелей қашаудан жоғары орналастырылды.

Бұрғылау қашаулары

Тау жыныстарын бұзушы аспаптар негізгі атқаратын міндеттеріне қарай үш топқа бөлінеді:

1. скважина түбін тұтастай бұрғылауға арналған қашаулар;
2. скважина түбін айналдыра бұрғылап, тау жыныстары үлгісінен керн алу үшін қолданылатын бұрғы ұштары, коронкалар;
3. қосалқы аспаптар, найза тәрізді қашаулар, фрезерлер, калибраторлар, кеңейткіштер.

Бірінші және екінші топ аспаптарын жасақтарының тау жыныстарына әсер ету өзгешеліктеріне қарай төрт шағын топқа бөледі: кесіп-уатушы (РС), қашау-кесуші (ИР), үгіп-уатушы және үгу арқылы әсер етуші.

Кесіп-уатушы, қажап-кесуші аспаптар түрлерінің құрал-жабдықтары берік материалдардан кескіш немесе секторлар түрінде жасалады. Үгіп-уатуарқылы әсер етуші аспаптардың құрал-жабдықтары шарошкаларға индикатор түрінде орналастырылған.

Бірінші, екінші және үшінші топ аспаптары мұнай және газ скважиналарын бұрғылауда кеңінен қолданылады.

Бұл аталған аспаптар түрлерінің мүмкіндіктері тау жыныстарының механикалық қасиеттеріне, ең алдымен қаттылығына байланысты. Әр тпо аспаптары тау жыныстарының қаттылық көрсеткішіне байланысты төмендегідей түрлерге бөлінеді:

Тау жыныстрының штампылық категориясы 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12

Аспап тобы 1, 2, 32, 33, 3

Аспап түрі М С Т К ОК

Алмас қашаулары

Алмас - полиморфты, түрлендірілген минерал. Алмас кристалдары октаэдр, ромбододекаэдр пішінді. Кристалдар массасы 3000каратқа дейін (1 карат - 0, 2г), өлшемдері әр түрлі. Кристалдық құрылымы атомдық болғандықтан да тығыздығы және қаттылығы өте жоғары. Алмастың микроқаттылығы кварцтікінен - 10, қатты қорытпанікінен - 6 есе артық. Юнг модулі - 88*10 МПа, яғни қатты қорытпанікінен - екі, ал болаттікінен - төрт есе артық. Осы қасиеттеріне қарай оның үйкелу, сырғанау кезіндегі төзімділігі өте жоғары болады. алмас зергерлік және техникалық болып бөлінеді. Скважиналарды бұрғылау тұрғысынан біздерге тек техникалық алмас қажет. Ол борт, баллас және карбонда болып үш топқа бөлінеді.

Бұрғы қашауларында негізінен тек борт тобының алмастары қолданылады. Бұрғы қашаулардың жұмыстық беттеріне алмастарды отырғызғанда әр түрлі тәсілдер қолданылады. Соңғы кезде ұнтақ металлургя тәсілі кең қолдау тапты.

Бұл тәсіл бойынша алмас түйіршіктерін белгілі схема бойынша прес-қалыпқа орналастырып, желіммен ұстатады. Қалыпқа ұнтақ шихта (мысалы 90-95% вольфрам карбиді және 10-15% кобальт) себеді де, престейді. Пуассон ретінде қашау корпусы қолжанылады. Содан кейін қорғаушы бортада (сутек пішінді) 1300 градус температураға дейін пісіреді. Алмас түйіршіктерін ашу үшін қашаудың жұмыстық бетін құм ағынымен өндейді. Алмас түйіршіктері матрицадан оның 1/5-1/4-ден шығып тұруы қажет.

Бұл жағдайда алмас түйіршіктері матрицаның тек үстіңгі бетіне орналастырылады. Түйіршік өлшемдері 2-3 мм (бір каратта 3-тен 12-ге дейін түйіршік болады) алмастар қолданылады. Ұсақ түйірщіктер қолданылған жағдайда (бір каратта 1000 түйірге дейін) олардың матрицаның үстіңгі қатпарына тереңдігі 5-6 мм етіп орналастырады (олар осы қатпарды құрайтын шахта құрамына кіреді) . Мұндай қашауларды импрегнирленген қашаулар деп аталады.

Алмас қашау (3-сурет) жалғастырушы бұранда ойылған корпустан 1 және шихтадан құралған қатты қорытпа матрицадан 2 тұрады. Корпус және матрица шихтаны пісіру кезінде қосылады. Алмас түйіршіктерінен тұратын элементтер жуу сұйығы өтетін каналдармен бөлінген мекторлар түрінде дайындалған. Жуу каналдары шиыршықты және радиалды етіліп жасалады.

Түптік қозғалтқыштар.

Мұнай, газ скважиналарды бұрғылауда гидравликалық және электртүптік қозғалтқыштар қолданылады. Гидравликалық түптік қозғалтқыштар жуу сұйығының гидравликалық энергиясын, ал электр түптік қозғалтқыштар электр энергиясын қозғалтқыш білігінде механикалық энергияға айналдырады. Гидравликалық түптік қозғалтқыштардың гидравликалық және гидростатикалық түрлері шығарылады. Біріншілерін турбобұрғылар, ал екіншілерін винттік түптік қозғалтқыштар деп атайды. Электр түптік қозғалтқыштар электрбұрғы деп атайды.

Турбобұрғылар.

Жұмыс істеу принциптері. Турбобұрғы - көп сатылы гидравликалық турбина. Оның білігіне тікелей немесе редуктор арқылы қашау жалғанады.

Әр саты статор (1) және ротор (2) дискасынан тұрады. Турбобұрғы тұрқына берік ұстатылған статорда жуу сұйығының ағыны бағытын өзгертіп роторға өтеді.

Егер статор мен ротор арасындағы саңылауды ескермесе сұйықтың статор арасынан саңылауды ескермесе сұйықтың статор арасынан шығу және ротор арасына кіру жылдамдығы (С ₁ ) және бұрылу бұрышы (α ₁ ) бірдей деп қабылдауға болады. Сұйық ротор қалақшаларына қатысты ω ₁ және турбина өсіне қатысты υ ₁ ауыспалы жылдамдықпен өз қозғалысын жалғастырады.

Мұндай жылдамдықтар үшбұрышты ротор қалақшаларынан шыға берісіте де сақталады, өйткені ротор мен статор қалақшаларының пішіндері бірдей.

Яғни шыға берістегі жылдамдық ω ₂ , кіре берістегі абсолюттік жылдамдыққа С ₁ тең және оның векторы қарама қарсы бағытталған бұрышқа бағытталған (α ₂ = α ₁ ) .

Роторға кірер және шығар жердегі жуу сұйығының ағынының қозғалу жылдамдықтары да бірдей (u ₁ = u ₂ ) және сұйықтың ротор қалақшаларының шыға берістегі абсолюттік жылдамдық С ₂ ротордың кіре берістегі салыстырмалы жылдамдығына ω ₁ тең болады. Осындай сұйық сатыдан сатыға аға отырып, өзінің гидравликалық қуатының белгілі бір бөлігін сатыларға береді. Барлық сатылардағы қуат турбобұрғы білігіне жиналады.

Турбобұрғылардың конструкциялық ерекшеліктері. турбобұрғылардың бір секциялы және секцияларды тізбектеп жалғау арқылы екі, үш секциялы түрлері қолданылады.

Бір секциялы Т12 турбобұрғы. Бір секциялы турбобұрғы айналатын және қозғамайтын бөлшектер тобынан құралады.

Айналмалы бөлшектер турбобұрғы білігіне 11 (4-сурет) ретімен отырғызылады.

Алдымен сыртына төменгі радиалды тірек төлкесі, білік ішіне жуу сұйығын өткізеді тесігі бар сақина - тірек (14) және турбина сатылары (9, 10) (4-суреттегі а бөлігінде) кизіледі. Солан кейін ортанғы тірек төлкесі; (12) және ортаңғы тірек (13) (4-сур. б-бөлігі), 33 турбина сатысы, ортаңғы тіректің екінші төлкесі, ортаңғы тірек және 34 турбина сатысы кигізіледі. Осымен екі ортаңғы тіректерімен турбинаның 100 сатысын жинауды аяқтайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс