Қытай тарихнамасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе. 3 -10 бет

І тарау. Қытай тарихнамасы. 11-16 бет

ІІ тарау. Мұсылмандық тарихнама. 17-28 бет

ІІІтарау. Қарлық ру-тайпалары түркі

тілінде жазылған әдебиеттерде. 29 -56 бет

Қорытынды. 57-59 бет

Пайдаланған әдебиеттер мен

сілтемелер тізімі. 60-63 бет

КІРІСПЕ

Бүгінде Қазақстан өз тарихында күрделі бетбұрыс кезеңін басынан кешіріп отыр. Қазіргі таңда орын алып отырған жаңа әлеуметтік-саяси және экономикалық өзгерістер Қазақстан халықтарының сана-сезімін өзгертуде. Дүниеге, қоғамға, халықтың тарихына көзқарас өзгеріп келеді. Ұлттық сана-сезім, ал сонымен бірге Отанымыздың шыншыл да ақиқатты, тарихына деген ынта ықылас қауырыт өсті. Осы жағдайда қазақ халқының қалыптасуы, оның негізін қалаған жекелеген тайпалар тарихының объективті, қандай да болсын идеологиялық жасандылықтан ада көрінісін қалпына келтіру халықтың тарихи зердесін қайта түлетудің негізі, ұлттық бірлікті қалыптастырудың, азаматтылық пен ұлтжандылыққа тәрбиелеудің аса маңызды құрамы болып табылады. Кеңес дәуірінде қазақ халқының төл тарихы формациялық сипаттағы жалпы заңдылықтарға лайықталып баяндалып, схемаға түсіріледі, одан маңызды оқиғалар мен фактілер, ресми идеологияға қайшы келетін сәттер алынып тасталынады. Қазақ халқының аса бай мәдениеті және көшпелі өркениеттің дүниежүзілік тарихтағы ролі жете бағаланбады. Қазақстан тарихы Орта Азия елдерінің түркі халықтары тарихынан әдейі оқшауланды. Бұл сарын «ресми» тарихнамада кең таралды. Осы тұрғыдан алғанда біздің бітіру жұмысымыздың тақырыбы бұрын мүлде зерттелмеген десек те болады. Себебі, бітіру жұмысын жазу барысында көз жеткізгеніміздей қазақ халқының қалыптасу тарихында елеулі орын алған, өзіндік жеке даму тарихы бар қарлық тайпасының зерттелу тарихнамасы емес, жалпы тарихының өзі жақын күндерге дейін толық қарастырылмаған. Сондықтан тақырыптың өзектілігін түсіне отырып, қарлық тайпасының зерттелу тарихнамасы өз зерттеушісін күтуде деп ойлаймыз. Себебі қарлықтардың тарих сахнасына шығуынан бастап, олардың Орталық Азияда саяси үстемдікке қол жеткізуі мен моңғол шапқыншылығына дейінгі тарихын зерттеудің қазіргі түркі тілдес халықтар үшін маңызы зор. Қарлықтардың тайпалық одақтары Қарахандар мемлекетін құруда басты рөл атқара отырып, моңғол шапқыншылығынан кейінгі дәуірде қазақ, өзбек, қырғыз т. б. Орталық Азия халықтарының қалыптасуына ықпал етті.

Қазақстанның оңтүстік және шығыс аудандарында қарлықтардың иелігінде болған мекендер осы аймақтың ортағасырлардағы саяси және этникалық тарихында ерекше орын алады. Батыс Түрік қағанаты мен түргештердің орнына келген қарлықтар бұрынғы қағанаттар біріктірген ру-тайпалық одақтарды өзіне қосып алып, олардың этникалық, әлеуметтік және саяси тарихының сабақтастығы мен әрі қарай дамуын қамтамасыз етті.

Сонымен қатар қарлықтар қоғамын зерттеу көшпелілер мен отырықшылдықтағы елдердің өзара ықпалы мен дәстүрлі мәдени-шаруашылық типтерін және әлеуметтік қатынастарын терең, бір - бірімен тығыз байланыста, біртұтас қарастыруға мүмкіндік береді. Өйткені әуелгі орта ғасырда қалыптасқан оғыз, қыпшақ, ұйғыр және қырғыз бірлестіктерінің қай-қайсысы болмасын дәл қарлықтардай отырықшылар мен көшпелілердің тығыз байланысында және Ұлы Жібек жолдарының тораптарында орналасқан жоқ.

Қарлықтардың тарихын зерттеу көшпелілердің ортағасырлық қалалардың гүлденуі мен өміршеңдігіне тигізген зор ықпалын, сол дәуірде пайда болған жоғарғы дәрежедегі шаруашылық-мәдени кешендердің қалыптасуын түсіндіруге мүмкіндік береді.

Бітіру жұмысының деректік негізі: Тақырыптың деректік негізіне келсек, көптеген дерек түрлерін жан-жақты пайдалануыдың маңызы зор. Осы уақытқа дейінгі көшпелі елдерді зерттеуде, көбінесе археологиялық және жазба материалдардың дерек ретінде маңызы зор.

Жазба деректерден қарлықтар үшін көне түркі руналық жазулар, қытай жылнамалары және араб-парсы тарихи - географиялық шығармалары маңызды орын алады. Қарлықтар туралы өзіндік, төл деректердің бір тобын көне түрік руналық жазулары құрайды: Күлтегін, Тоныкөк, Білге қаған жазбалары. Ал араб тарихшыларына келсек, Ал-Белазурдың “Китаб футухал булдан еңбегін, Абу Исхах ибн Хаукал секілді авторларды атауға болады. Сонымен қатар қарлық тарихын зерттеуде Қытай тарихшылары мәліметтері де өте құнды. Бұл деректер негізінен Малявкиннің “Танские хроники Центральной Азииң атты еңбегінде жинақталған. Сонымен осы деректерді өзара салыстыру арқылы зерттеушілердің өз еңбектерінеде қаншалықты табысқа жеткенін көруге болады.

Бітіру жұмысының зерттелу деңгейі: Ортағасырлық қарлықтар тарихының күрделілігі осы уақытқа дейін оның жеткіліксіз зертелуі мен деректік материалдарының тапшылығына байланысты. Сондықтан да тақырыптың отандық және шет елдік тарихнамада зерттелу дәрежесі мен оның кезеңдерін анықтау, бар деректерге талдау жасап, бір жүйеге келтіру, оларды арнайы мәселе ретінде қарастыруды қажет етеді.

Біз қарастырып отырған кезең бойынша қарлықтар туралы монографиялық еңбектер кейінгі кезеңде пайда болды. Отандық және шетелдік әдебиеттерде әр түрлі дәрежедегі зерттеулер мен мәліметтер баршылық. Ресей ғалымдары ішінен қарлықтар туралы шамалы деректер Д. Н. Логофет, Н. Ханыкова, еңбектерінен кездеседі /1/.

Араб, қытай деректерін пайдалана отырып, шығыстанушылар Н. Я. Бичурин, В. В. Григорьев және Н. А. Аристов/2/ қарлықтар туралы біршама құнды материалдар жинақтап, кейбір пікірлер айтады. Н. Я. Бичурин қытай жылнамаларындағы қарлықтар туралы материалдарды жинақтап жүйеге келтірсе, В. В. Григоьев кейбір араб деректері арқылы Қархандар мемлекетінің негізін құраған қарлықтар болды деп тұжырым жасайды. В. В. Радлов және Н. А. Аристов өз еңбектерінде қарлықтардың тарихи - географиялық мәселелеріне көбірек тоқталды.

Қарлықтарды зерттеуде маңызды кезең ХХ ғасырдың алғашқы жартысы болды. Осы кезеңде бұл тақырып бойынша ғалымдар В. В. Бартольд, А. Ю. Якубовский және А. Н. Бернштам/3/ терең ізденіс жұмыстарын жүргізді. Олардың еңбектеріндегі көптеген араб-парсы және археологиялық деректер негізінде қарлықтардың әуелгі орта ғасырдағы Орта Азия мен Қазақстандағы түркі тектес елдердің әлеуметтік саяси және мәдени өмірінде алатын орны мен рөліне бағалы тұжырымдар жасалды. Бұл кездегі еңбектердің маңызды қорытындысы сол, оларда қарлықтардың VІІІ-Х ғасырлардағы басқа түркі тілдес тайпалық бірлестіктерге қарағанда мәдени тұрғыдан алда болғандығы дәлелденеді.

Қарлықтардың тілін зерттеуде А. Н. Самойлович, С. Е. Малов, А. К. Бороков, Н. А. Баскаков/4/, ал этнографиялық мәселелерін қарастыруда А. К. Писарчик, Б. Х. Кармышева және антропологтар Д. В. Ошанин, О. Исмағұлов еңбектерін атап өтуге болады. К. Шаниязовтың/5/ этнографиялық тұрғыдағы арнайы еңбегі Өзбекстандағы қарлықтарға арналған. Бұл еңбекте өзбек-қарлықтарының кеңес өкіметі жылдарындағы шаруашылығы, материалдық және рухани мәдениеті жан-жақты қарастырылған.

Қазақстандық тарихшылардан қарлықтар туралы ғылыми мақалалар жазған Б. Е. Көмеков/6/ Онда араб географтарының карталары арқылы қарлықтардың орналасуы нанымды көрсетілген. Ал этникалық мәселелері туралы Ю. А. Зуевтің /7/ көлемді мақаласын атауға болады. Еңбекте қарлықтардың қазақтың ру-тайпалары мен этникалық сабақтастығы дәлелденеді.

Моңғол шапқыншылығы дәуірінде құрылған Шыңғыс империясына қызмет еткен қарлықтар жөнінде отандық тарихнамада А. Ш. Қадырбаевтың/8/ еңбектері көзге түседі. Ғалым қытай деректерін пайдалана отырып, қыпшақ, найман, ұйғырлармен бірге қарлықтардың да империяға әскери, әкімшілік және мәдениет салаларында істеген қызметтеріне тоқталады.

Қарлықтар мәселесін зерттеуде шетелдік авторлар көрнекті орын алады. Олардың ішінде ХІХ ғасырда А. Борнс, И. Маркварт, Ф. Хитр, Э. Шаванн, Х. Хофманды, ал үстіміздегі ғасырда В. Минорский, О. Принцак, Х. Френк және И. Ечедиді айтуға болады/9/ Олардың арнайы көлемді мақалалары мен зерттеу еңбектеріндегі кездесетін қарлықтар туралы материалдарында тарихи география мен саяси география мен саяси - этникалық мәселелерге ерекше көңіл аударып, осы тұрғыда отандық тарихнамаға қарағанда біршама алға кеткендіктері байқалады.

Сонымен бірге Л. Н. Гумилев, К. Шаниязов, С. Г. Кляшторный/10/, А. Г. Малявкин/11/, О. Караев/12/, К. М. Байпақов, О. Исмагулов, Л. В. Ошанин, Б. Огел, И. Эчеди, Х. Френк, А. Ш. Қадырбаев, Б. Е. Көмеков, Ю. А. Зуев және т. б. еңбектері қарлықтар тарихының белгілі бір мәселелері мен аспектілеріне арналған.

Бұл мәселені зерттеудің жаңа кезеңі Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейінгі кезеңде біршама алға басқаны байқалады. 1991 жылы алғашқы томы жарық көрген бес томдық Қазақстан тарихының академиялық басылымының бірінші томында “Қазақстанның ертедегі және ортағасырлардағы зерттелу тарихың атты арнайы бөлімінде қарлық тайпасының зерттелу тарихы арнайы қарастырылмаса да осы кезең бойынша еңбектер жазған авторлар еңбегіне талдау жасалғанда сөз болады. Келесі ірі қадамды тарихшы ғалым С. Сыздықов жасады. Зерттеушінің “Қарлық мемлекетінің тарихың атты арнайы монографиялық еңбегінің өзі қарлық тайпасының зерттелу тарихындағы маңызды оқиға болды. С. Сыздықов қарлық тайпасының саяси, әлеуметтік-экономикалық тарихын, рухани мәдениетін толық қамтып жаза отырып, еңбегінің кіріспе бөлімінде біздің тақырыбымызға тікелей тоқталған. Зерттеуші алғашқылардың бірі болып қарлық тайпасының зерттелу тарихын кезеңдерге бөледі. Алғашқы кезең ретінде ХІХ ғасырдың бас кезеңін атаса, екінші кезең ретінде ХІХ гасырда Орталық Азия “Бартольдық кезеңненң. ХХ ғасырдың 30-шы жылдарының аяғын атайды. Үшінші кезеңді ХХ ғасырдың 50-ші жылдарынан бастайды да әр кезеңнің өз ерекшеліктерін, қарлық тарихының зерттелу кезеңдеріндегі эволюциялық тенденцияларды ашып көрсетеді.

Бітіру жұмысының теориялық- әдістемелік негізі және зерттеу әдістері: Бітіру жұмысының әдістемелік негіздері тарихи танымның объективтілік, тарихилық, жүйелілік сияқты маңызды принциптерінен тұрады.

Мәселені қарастырудың әдістемелік негіздері үш кезеңнен өткізілді. Бірініші кезеңде бітіру жұмысының негізі болып табылатын еңбектер жинақталып, олардың ғылыми айналымдағы орны мен маңызы анықталды. Бұл кезеңде бітіру жұмысының деректік- ақпараттық негізі қаланды. Екінші кезеңде зерттеу еңбектері мен деректердің сыртқы түрі, құрылымы, олардың пайда болу кезеңдері мен жағдайлары анықталды. Бұл кезеңде бітіру жұмысының мазмұндық- семантикалық негізі жасалды. Үшінші кезеңде зерттеу еңбектері мен деректердің объективті шындықты бейнелеу дәрежесінің мәселелері қарастырылды.

Бітіру жұмысының негізгі зерттеу әдісі салыстырмалы- тарихи әдіс болып табылады.

Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері: Қазақ халқының қалыптасуында өзіндік орын алған, ортағасырлық Қазақстан тарихында мемлекеттік дәрежеге дейін көтереліп, бұдан кейінгі саяси, экономикалық, мәдени дамуда өзіндік орын алған қарлық тайпасының зерттелу деңгейін немесе тарихнамасын оқып-білу талдау жасау, өзіндік ой түю.

Жоғарыда айқындалған мақсатқа байланысты алдымызға мынадай міндеттер қойдық:

Қарлұқ мемлекеті жайлы қытай авторларының, жылнамаларының мәліметтерін келтіре отырып, қытай тарихнамасындағы қарлық елінің түрік қағанаты кезеңіндегі саяси, әлеуметтік, экономикалық тарихына тоқталу
Орта ғасырлық Қазақстан раихына байланысты бірден- бір бай деректік мәліметтер беретін мұсылмандық авторлар, әсіресе араб-парсы географтары мен саяхатшыларының еңбектерін талдау. Мұнда мұсылман тарихнамасындағы қарлықтардың орналасу мәселесі, саяси тарихының көптеген аспектілері сөз болады.
Түркі халықтарының ауызекі тарихнамасы мен ХІ-ХІІІ ғасырларда өз еңбектерін түркі тілінде араб әрпімен басқан түркі ғұламалары М. Қашқари еңбектеріндегі және түркі руналық жазуларындағы қарлық қағанатының ру-тайпалары жайлы мәселелер қарастыра отырып, қарлұқ мемлекетінің құрылуы, этникалық тарихы, сондай-ақ рухани және материалдық мәдениетінің жоғарғы даму деңгейін көрсету.

Бітіру жұмысы кіріспе, қорытынды бөлімнен, 3 тараумен қатар пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І тарау. Қытай тарихнамасы

Б. з. б. ІІ ғасырдан бастап Қазақстан тарихын зерттеуде қытай деректемелері айтарлықтай рөл атқарады. Қытай авторлары жалпы алғанда қазақстандағы жағдайды жақсырақ білетін еді. Қытайдың экспансиясының батысқа жылжуы Шығыс Түркістандағы, Қазақстан мен Орта Азиядағы жағдайды дәл білу қажеттігін туғызды. Бұл орайда халықтар мен тайпалардың мінез-құлқы мен әдеп-ғұрпы, олардың өмір салты, саяси құрылысы мен соғыс оқиғалары туралы материал мақсатты түрде жиналды. Бұл ақпарат әдетте барлауды мақсат ететін елшілердің, саудагерлердің, саясатшылар мен миссионерлердің орта Азия иеліктеріне сапарларының нәтижесінде алынып, жеткізіліп отыратын. Сонымен бірге мәліметтер жинау қытай әскерлерінің жорықтары кезінде жүзеге асырылды, сондай жорықтардың ең ертедегі б. з. б. 104-102 жылдардағы Хань әскерлерінің Ферғана алқабындағы давань иелігіне жасаған жорығы болатын. Қазақстан халықтары туралы алғашқы анық мәліметтер У-ди (б. з. б. 140-86 және. ) батыс облыстарға жіберген тұңғыш қытай жетекшісі Чжан Цяннан алынған. чжан Цянь “батысқаң б. з. б. 138 жылы және б. з. б. 115 жылы екі саяхат жасады. Басқасын былай қойғанда, оларда сюндарға (ғұндарға) қарсы Орта Азия тұрғындары юэчжилермен және Жетісу усундерімен одақтасуға қол жеткізу мақсаты көзделген еді. Чжан Цянь өз миссиясы барысында жат жерліктер шаруашылығының жай-күйіне, олардың әскерлері санына, қару-жарақтарына ерекше назар аударды, сондай-ақ олардың әдет-ғұрпының, мінез-құлқының, киім-кешегінің ерекшеліктерінің бәрін жазып алып отырды.

Әулеттік тарих ішінде Қазақстан мен Орта Азия халықтары ішінде Қазақсатн мен Орта Азия халықтары туралы ең көлемді және бағалы деректер Сыма цянның (б. з. б. 145-86жж. ) “Тарихи жазбаларң (шицзи) деген тарихи еңбегінде, атап айтқанда, “Өмірбаянң бөлімінің “Сюнну туралы хикаяң және “Давань туралы хикаяң деген екі тарауында, сондай-ақ хань императорлары мен қолбасшыларының өмірбаяндық суреттемелерінде келтірілген. Мұнда Орталық Азия иеліктері, олардың өзара және Қытаймен қатынастары туралы маңызды мәліметтер жиналған. Сыма Цянның еңбегінде аңызға айналған кезден аса көрнекті тарихшы өмір сүрген кезге дейінгі көз жететін бүкіл тарихи кезең қамтылады.

“Шицзиденң кейін “Ежелгі Хань тарихың (“Цянь Ханьшуң) келеді, оны негізінен біздің заманымыздың І ғасырында Бань Гу жазып, оның оқымысты қарындасы Бань Чжао аяқтаған. Бань Гудың еңбегі ортодоксалдық конфуциандық еңбектер қатарына жатады, ол тарихи шығармалардың жаңа жанрын - бір әулеттің басқару тарихын бастап берді. Қытай мен Орталық Азияның б. з. б. І ғасырынан бастап жаңа заманға дейінгі тарихы баяндалатын 26 әулет тарихы Қытайдың бірегей тарихи мұрасы болып табылады. Бань Гудың шығармасында Орталық Азияның жат жерлік халықтары суреттелетін мәліметтерге “Сиюй чжуаньң (“Батыс өлке туралы хикаяң) деген арнаулы тарау бөлінген. Осы тарихи-географиялық жағынан жаңа аймақты бөліп көрсету қытайлардың географиялық білімінің кеңейгенін емес, сонымен қатар Қытайдың сыртқы саясаты мен геосаясатына оғын стратегиялық мән берілгенін де дәлелдейді. Хроникада Хань империясынан Орта Азияға апаратын негізгі жолдар көрсетіліп, оның этникалық топтары, олардың айналысатын жұмыс түрі, экономикалық және әскери жағдайы, шығыс Түркістанның полистері, олардың арасындағы соғыстар мен сауда, саяси одақтар суреттелген. Онда Қытайдың Батыс өлкедегі дипломатиясы да сипатталған. Тарихшының туған бауыры, Қытайдың аса көрнекті дипломаты сиюйге жіберіліп, онда Хань әулетінің саясатын ойдағыдай жүзеге асырғаны мәлім. Бань Гудың еңбегі 200 жылдай кезеңді қамтиды, онда Давань, Усун, Кангюй, сондай-ақ иеліктері туралы, оның ішінде сюну билеушісі (шаньюй) Чжичжидің Солтүстік-Батыс Тянь-шандағы иеліктері туралы мәліметтер бар. Алайда Бань Гу өзінің еңбегінде өз кезіндегі оқиғалар туралы жазбаған, сондықтан да оның еңбегі “Ертедегі Хань әулетінің тарихың деп аталады. Бұл жөнінде осы еңбекке қосымшаны V ғасырдағы ғалым Фань. Е жазған. Е. Фань “Цянь Ханьшуң мәліметтерін толықтыра келіп, Бань Гудың еңбегіне баға берген, Бань Гудың бауыры Бань Чжао жұмыс істеген Сиюйдегі қызмет пен жағдайларды бірнеше рет жазған Фань Е Қытайдың сыртқы саясаты мен Отралық Азиядағы дипломатиясына, Қытайдың дәстүрлі “батысң саясатының саяси тұжырымдамаларына неғұрлым егжей-тегжейлі тоқталған. Бұл фактінің зор маңызы бар, өйткені ол Орталық Азия халықтары туралы материалдар іріктеп алуға және олардың Қытай тарихнамасында көрсетілуі мен бағалауына ықпал жасады. Қытайдың феодалдық тарихында көршілес халықтардың тарихын баяндау ұлыхандық шавинизм мен қытайлық центризм тұрғысынан жүргізілген.

Хань әулеті билік еткен кезеңде (б. з. б. ІІғ. -б. з. ІІғ) Жібек жолының негізі салынып, Қытай мен Орталық Азия мемлекетінің сауда және саяси байланыстары, Орталық Азия халықтарының мәдениеттері мен қытай мәдениетінің өзара әсері мен өзара ықпалы жанданды. Қытайға және Қытайдан үлкен сауда керуендерін ілестірген бірнеше елшілік аттандырылды,, Қытаймен саудаға Орта Азия дәнекер болды.

Жібек жолының толысып гүлденуі Қытайда Тан әулеті билік еткен кезеңге (618-907) тұстас келеді. Орталық Азия халықтары, олардың тарихы туралы мәліметтердің келесі үлкен кешені сол дәуірге арналған екі хроникада бар. “тан әулетінің ескі тарихынң(“Цзю таншуң) Қытайдың бөлшектенуі кезеңінде - авторлар тобы, ал “Тан әулетінің жаңа тарихынң (“Синь Таншуң) да сун дәуірінде (1043-60) Қытайдың аса көрнекті ғалымы әрі ақыны суян Сю (1007-72) бастаған авторлар ұжымы жазған. Тан әулетінің тарихы жөніндегі екінші еңбек біріншісінен жаңсақтықтар мен қателер көп табуылуына байланысты жазылған. Хроникаларда батыс түріктер, түргештер, олардың этногенезі, Батыс түрік қағанатының, Түргеш қағанатының құрылуы мен олардың ыдырауы туралы саяси тарих пен этнологиялық мәліметтер берілген. Қарлықтар, олардың Жетісуда және Қазақстанның оңтүстігінде, сондай-ақ қазіргі Қырғызстанда орналасуы туралы қытай материалдары өте құнды. Ертедегі дәуір мен б. з. VІІІ ғасырына дейінгі Орталық Азия тайпалары мен олардың мемлекеттік құрылымдары тариыхының негізгі арқауын нақ қытай деректемелері бойынша біршама толық жасауға болады, бұл әсіресе усундердің, кангюйлердің, ежелгі түріктердің, түргештердің, қарлықтардың саяси тарихына байланысты.

Орталық Азия саясатшыларының жазбалар жанры Тан әулеті билеген кезеңде, де ХІІІ ғасырда да ең басты деректеме болып қала береді. “Синь таншуң мен “Цзю Таншудаң жетісуға Шығыс Түркістан полистері арқылы жүріп өткен қытай саяхатшыларының маршруттары: Шу, Талас өзендерінің аңғарлары, Ыстықкөл суреттелген. Алайда олардың ішінде буддаға тауап етуші Сюань Цзан (шамамен 596-664) қалдырған жазбалар мейлінше толық болып табылады. Ол жазған шығарма “Ұлы Тан әулеті кезіндегі Батыс өлкесі туралы жазбаларң (“Да Тан Сиюйцзиң) деп аталады және Сюань цзанның Орта Азия арқылы Үндістанға саяхатына арналған. Сюань Цзан Суяб, Невакет, Талас арқылы жүріп өткен. Ол Қаһан сарайын, түрік тайпалары мен басқа да тайпалар кәсібінің әдет-ғұрпын суреттеген.

Батысқа саяхат жасаушылардың жолжазба жанры монғол дәуірінде толыға түсті, бұл кезде қытайлардың география мен этнография бойынша түсініктері едәуір кеңейді. Бұл-“Сопы Чан Чунның батысқа саяхаты туралы жазбаларң (“Чжан Чунь чжэнь және Си юцзиң) . Чан Чунь Солтүстік Қытайдан Орта Азияға 1220-1224 және. Шыңғыс-хан жорықтары кезінде саяхат жасаған, ол Жетісу, Шу және Талас аңғарларымен жүріп өтіп, саяхатшы жергілікті тайпалардың мал шаруашылығымен және егіншілікпен айналысуын суреттеген. Басқа бір “Батысқа саяхат суреттемесінң билік етуші Ляо (кидань әулеті) үйінің ұрпағы Елюй Чуцай жазған, ол Шыңғыс-хан Орта Азияға жорықтар жасағанда оған еріп жүрген еді. Елюй Чуцай монғол ханы жаулап алған халықтардың тұрмысы, әдет-ғұрпы, мінез-құлқымен жақсы таныс болған.

Ертедегі және орта ғасырлардағы қытай деректемелері, сыңаржақ болғанына қарамастан, Қазақстанның тарихы мен мәдениетін зерттеуде ерекше құнды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.