ХІV-ХV ғғ. ОРТАҒАСЫРЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕР

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ХІV-ХV ғғ. ОРТАҒАСЫРЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕР 1
§1. Саяси тарихы 1

Ақ Орда

Ақ Орда тарихынан жан-жақты, негізгі мәліметтер мен мағлұматтарды бере
отырып, студенттерге жаңа білім беру. Берілген білім бойынша студенттердің
ойлау жүйесін дамытудың өзіндік көзқарастарын қалыптастыру, мәліметтерді
қабылдау қабілеттерін жетілдіру студенттерді отан сүйгіштікке, ұлт
жандылыққа, өз елін сүюге және оның тарихын білуге тәрбиелеу.
1.Ақ Орда тарихына қатысты деректер мен тарихнамаға шолу;
2.Ақ Орда мен Көк Орда терминдері туралы;
3.Ақ Орда 13-14ғғ
4.15ғ. 1 ширегіндегі Ақ Орда;
Негізгі әдебиеттер:

Қазақтардың 15-16 ғғ. Қазақ хандығына бірігуі деген тақырыпта өтілді.
Сабақ барысында Қазақ хандығының құрылуы, алғышарттары белгіленіп, Көшпелі
өзбектер мемлекетінің құлауы, Жәнібек пен Керейдің бөлініп шығуы, Қазақ
хандығының өрлеуі мәселелері талданды. Қазақ хандығының тарихы сонау моңғол
шапқыншылығы кезінен бастап қарастырылып, ұлыстардың негізінде пайда болған
мемлекеттік құрылымдар тарихына тоқталды.

ХІV-ХV ғғ. ОРТАҒАСЫРЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕР

§1. Саяси тарихы

Қазақстан тарихында XIV—XV ғғ. айрықша орын алады: бұл кезде әр алуан
түріктілді және моңғол тілді этникалық топтардан қазақ халқының өзінің
құрылу процесі аяқталып, оның мемлекеттігі жергілікті этникалық негізде
қалпына келтіріледі. Моңғол ұлыстары құрамына зорлықпен енгізілген халықтар
мен елдердің, облыстардың дербес дамуы жолындағы күресі, олардың ішкі
өміріндегі өзгерістер Алтын Орда мен Шағатай ұрпақтары мемлекетінің азып-
тозып ыдырау процесін тездетеді, моңғол өктемдігі орнағаннан кейін
Қазақстан территориясы осынау екі мемлекет құрамына кірген еді. Моңғол
жаулаушылығының тым ауыр экономикалық зардабы бірте-бірте жойылып, жөнделе
бастайды. Қазақстанның оңтүстігіндегі егіншілік кәсібі, қала өмірі,
қолөнері өндірісі, оңтүстік-шығыстағы жер өңдеп, егін салу қайта туып,
еркен жаяды, мал саны кебейеді. Орталық Қазақстан мен Жетісу далалық
аудандарының Қазақстанның оңтүстігі мен Орта Азияның көгалды аймақтарымен
жүргізетін сауда байланыстары қалпына келтірітеді. Қоғамдық қарым-
қатынастар дамуында да бірсыпыра алға басушылық байқалады.
Моңғолдан кейінгі кезең. (XIV—XV ғғ.) Шығыс Дешті-Қыпшақ, Жетісу мен
Оңтүстік Қазақстанның (парсы және түріктілді бастау-хаттарда Қазақстаннын
бұ бөлегі Түркістан деп аталады) орасан кен. территориясындағы көшпелі және
жартылай көшпелі, отырықшы-егінші халықтың бас қосып бірігуімен
сипатталады.
Бірыңғай халық пен оның мемлекеттігін құру жолындағы тарихи қам-
харекеттің дамуы аймақтың саяси бытыраңқылығын болдырмау ісінің аса қиын
жағдайында өтеді. Қазақстан тарихының осынау аса күрделі кезеңінің бастапқы
кезінде моңғол ұлыстары — Шыңғыс ұрпақтарының Дешті-Қыпшақ пен Орта
Азиядағы (Мауараннахр) еншіліктері ыдырайды да, сонғы кезінде қазақтың өз
мемлекеті — Қазақ хандығы құрылады. Моңғол дәуірінен соң осы аймақ халқының
саяси өмірінің дамуы жергілікті этникалық негізде пайда болған бірнеше
мемлекеттік құрылымның оңашалануы арқылы өтеді: олар Ақ орда, Моғолстан,
Әбілқайыр хандығы (Көшпелі өзбектер мемлекеті), Ноғай ордасы. XIV г. мен XV
ғ. бас кезіндегі Қазақстан халқының мемлекеттік бытыраңқылығының сақталып
қалуы — енді ғана құрылып жатқан қазақ халқы этникалық жолының, үш жүздің
түзілуі сияқты, ерекшелігінін тууына себепші болғанын да атап өту қажет.
Сол сияқты тарихи дамудың сол кезеңінде ілгеріде айтылған мемлекеттер
шеңберіндегі этникалық-саяси эволюция процесі жаңа ұйымдасып жатқан көрші
түрік халықтары — қазақ, өзбек, қырғыз, татар, ноғай т. б. үшін де —
белгілі дәрежеде ортақ болып шыққаны да мәнді құбылыс.
Шығыс Дешті-Қыпшақ жерінде XIII ғ. орта кезі мен XV ғ. бірінші
ширегінде Ақ орда мемлекеті болады. Рашид әд-Диннің жазуына қарағанда (XIV
ғ.), Жошы ұлысының шығыс бөлегін (сол қанатын), әкесінің көзі тірісінде, үш
інісімен бірге, Жошының үлкен ұлы Орда (Орда Ежен, Орда Ичен) алады.
Әбілғазының айтуынша (XVII ғ.) осынау жерді оған інісі Батухан XIII ғ.
орта кезінде бөліп береді. Орданың мирасқорлары іс жүзінде дербес
билеушілер болады. Рашид әд-Динге жүгінсек, Батухан ұрпағының вассалымыз
деп сөз жүзінде ғана мойындайтын өз ұлысының тәуелсіз алдиярлары болады.
Ақ орданың кемеліне келіп, толысқан шағы XIV ғ. екінші жартысы, бірақ
оның территориясы Алтын Ордаға тәуелділігі әлсіреуіне орай, бірте-бірте
кеңейіп қалыптасады. Орда Еженнің ұлысына әуелгі кезде Жетісудің солтүстік-
шығыс бөлегі, Ертіс өңірі, Ұлытау мен Кентауға дейінгі дала кіреді. Жайық,
Ырғыз, Торғай, Тобыл мен Сарысу өзендері алқаптарында, Арал өңірінің даласы
мен Төменгі Сырдария бойында Жошының тағы бір ұлы — Шәйбанның ұлысы болды.
Плано Карпинидің айтуынша, XIII ғ. орта кезінде Орда қосыны Ертіс бойында,
Алакөл маңында болған. XIV ғ. Орда Ежен ұрпағы билеушілерінің өкімі Шәйбан
ұлысына да яғни кәзіргі Қазақстанның күллі жеріне жүрген, оған тек Шағатай
мемлекетінде, сосын Моғолстан құрамында болған Жетісу ғана енбеген. Енді Ақ
орданың саяси орталығы Қазақстанның оңтүстігіне көшеді де, Сығнақ қаласы
астана болады. Әсілі, осы оқиғаға байланысты мемлекеттің аты өзгергенге
ұқсайды: бірқатар зерттеушілер Қазақстан жеріндегі осы бір мемлекетті Көк
Орда деп атайды. Тегі, Орда Ежен иелігінің аты бастапқы кезде Көк орда, ал
Шәйбанның ұлысы — Ақ орда деп аталса керек. (Бәлкім, Батуханның бүкіл
иелігі — Шәйбан ұлысын да қоса — Ақ орда деп аталса керек). Шәйбан ұлысы
Орда ұрпақтары иелігі құрамына кіргеннен кейін, бүкіл мемлекет Ақ орда деп
аталып кетеді. Тарихи деректерде бұл атау XV ғ. бастап белгілі (Муин ад-Дин
Натанзи т. б. авторлар). XIV ғ. соңынан бастап Ақ орда жері, сол сияқты,
Өзбек ұлысы деп те аталады.
Ясының нормалары қазақ зандарының кодексі — Жеті жарғыны жасар
кезде белгілі дәрежеде пайдаланылады. Мемлекеттіктің әлеуметтік ұйымы мен
түрлерінің көптеген нормалары моңғол дәуірінен кейін Қазақстанда пайда
болған мемлекеттерде қажетке асырылады. Моңғол жаулаушылығы Қазақстан
жеріндегі этникалық процестер барысына қатты әсер етеді. Дегенмен, тұтас
алғанда, Шыңғысхан мен олардың мұрагерлерінің соғыстары жаулап алған
елдердің күштерін ғана емес, Моңғолияның өзінің де өндіргіш күштерінің
құлдырап кетуіне әкеліп соғады.
Ақ орда дербес мемлекет ретінде, моңғолдан соңғы кезенде, шаруашылық
қайта түлеп жаңғыра бастаған, жергілікті түрік және түріктенген ақсүйектер
рөлі күшейген жағдайда туып қалыптасты. Онда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.