Отбасы - неке құқығы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Отбасы-неке құқығы

Отбасы-неке әдет-ғұрып құқығы тереңірек зерттелген сала. Қазақ
қоғамының негізі ру болса, рудың негізі отбасы болды.
Отбасының басшысы ер адам болды. Қазақтардың үлкен отбасы әкенің,
балалардың, тәуелді жақын туыстардың, малшылар мен құлдардың отбасынан
тұрды. Бай феодалдардың әр әйелі бір отау, кейде ауыл болып тұрды. Мұндай
жағдайда бірнеше ауылдар отбасылық-ауылдық қауымды құрды.
Отбасы басшысы ер адам адат бойынша артықшылық құқықпен пайдаланды.
Отбасының әйел мүшелерінің құқығы шектеулі еді. Ер адам отбасы мүлкінің
иегері болып танылды әрі отбасы тірлігі үшін жауап берді. Ол басқа отбасы
мүшелерін жазаға тарта алды. Бірақ әке баласына беретін еншіден, қызына
беретін жасаудан бас тарта алмады. Ұлына енші, қызына жасау беру әкенің
міндеті әрі парызы болды. Мұның өзі адаттың әрбір отбасы мүшесінің құқығын
қорғағандығын көрсетеді.
Неке. Қазақ некесі экзогамиялық сипатта болды. Экзогамиялық дәстүр бір
рудың, топтың ішінен ерлер мен әйелдерге некеге тұруға рұқсат етпеді.
Қазақтарда жеті атаға дейін некелесуге жол берілмеген.
Сондай-ақ қазақ некесі полигамиялық сипатта та болды. Полигамия бір ер
адамға бірнеше әйелмен некеде тұруға немесе көп әйел алушылыққа рұқсат ету
деген ұғым.
Отбасы патриархалдық сипатта болған соң некелесу мәселесін ата-аналар,
негізінен әке шешетін. Олардың шешіміне қарсы болғандар қатаң жазаға
ұшырайтын.
Неке құда тұсу рәсімінен басталады. Ата-аналар балаларын үйлендіру
үшін құда түседі. Құда түсу балалар жас күнінде, тіпті туылмай тұрып та
жасала беретін. Құда түскен соң жігіт жағы қалың мал төлейтін. Қалың малы
төленген қызды қалыңдық деп атайды. Қалыңмалы төленген қыз сол жігітке
шығуға міндетті болған. Үйленгенте дейін жігіт қайтыс болса, қалыңмалы
төленген қалыңдық жігіт елінің жесірі ретінде оның туыстарының біріне
күйеуге шығуға міндетті болды.
Хандар, сұлтандар, билер, байлар қалыңмалын төлеп үш-төрт, кейде одан
да көп әйелдер ала берген. Қазақтар шариғат жолымен төрт әйел алумен
шектелген. Бірақ 20-ға дейін әйел алған хандар да болған. Өкініштісі
қартайған билігі, байлығы бар адамдар жас қыздар алуға құмар болған. Бұл
ретте шариғат та, адат та олардың құқығын қорғаған. Қазақтар бірінші әйелді
бәйбіше, қалған әйелдерді тоқал деп атаған. Бәйбіше артықшылық құқықпен
пайдаланған.
Қалыңмал қазақтардың үйлену үшін қалындыктың ата-анасына мал ретінде
төленетін төлемақы.
Қалыңмалдың мөлшері әртүрлі болған. Өте бай адамдар 100- 150-ге дейін
ірі қара мал, орта дәрежедегілер 75-100 мал, одан төменгілер 20-40 мал,
кедейлер үшін дөңгелек қалыңмал — 10 мал болды. Көбіне қазақтар арасында
қалыңмал алған ата-ана қызына жасау жасап, төсек-орнымен оны шығарып салуға
міндетті болған.
Сондай-ақ қалыңмалга "бас жақсы" ретінде аса құнды заттар берілді. Бас
жақсыға жақсы мылтық, сауыт, дулыға, жүйрік арғымақ, әдемілігі көз тартатын
түйе берілетін. Көрсетілген әр жақсы 5 ірі малға теңестірілетін.
Қазақтарда неке кию рәсімін шариғат жолымен молда жасайды. Неке кию
салтанатты жағдайда үйленушілердің ата-аналарының, 2-3 куәнің және
көпшіліктің алдында өтеді. Неке қию үшін үйленуші жастардың ырзалығы
міндетті болған. Онсыз молда некені қия алмаған. Молда неке батасын оқыған
соң неке қиылды деп есептелген.
Некені тоқтату адат бойынша тек ер адамның құқығы. Некені бұзуға түрлі
себептер болған. Солардың бастысы әйелдің ерінің кезіне шөп салуы, еріне
дұрыс қарамауы. Бірінші жағдайда ол куәлердің көрсетуімен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.