ХІХ ғ. екінші жартысы –ХХ ғ. басындағы Қазақстан мәдениеті

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ХІХ ғ. екінші жартысы –ХХ ғ. басындағы Қазақстан мәдениеті

XIX ғасырдың екінші жартысында Ресейдің құрамына қосылған ұлт
аудандары да, соның ішінде Қазақстанның жағрафиясын, тарихын, экономикасын,
этнографиясын, минерал қорларын зерттеу үшін ғалымдар мен саяхатшылар
қаптап жіберілді. Көрнекті орыс ғалымдары П. П. Семенов-Тяньшаньский 1827-
1914, Н. А. Северцев 1827-1885, И. В. Мушкетов 1850-1902, В. В. Радлов
1837-1918 және басқалардың есімдері Қазақстанмен тығыз байланысты. Олар
өздерінің зерттеулерімен отандық ғылымның өркендеуіне үлкен үлес қосты.
Орыс ғалымдары қазақ халқының тарихын, тұрмысын, мәдениеті мен тілін
зерттеуде көп жұмыс істеді. Олардың ішінде зерттеушілер В. В. Радловтың, А.
И. Левшиннiң, В. В. Вельямин-Зерновтың, А. И. Добромысловтың, украин
ақыны Т. Г. Шевченконың т. б. есімдерін атап өтуге болады.
Қазақстан жерінде алғаш құрылған ірі ғылыми-жағрафиялық қоғам 1868 жылы
Орынборда ұйымдасқан еді. Оның қызметіне орыс саяхатшысы және Қазақстан мен
Орта Азияны зерттеуші Г. Н. Потанин белсене қатысты, ол Ш. Ш. Уәлихановтың
замандасы және досы болған.
Еліміздің мәдениеті мен қоғамдық ой-пікірінің тарихында қазақтың түңғыш
ғалымы, аса көрнекті демократ-зерттеуші Ш. Ш. Уәлиханов 1835-1865
құрметті орын алады. Оның қоғамдық-саяси, ғылыми және әдеби қызметі қазақ
даласында прогресшіл идеялардың тарауына үлкен жол ашты. Шоқан 1858-1859
жылдарда Шығыс Түркістанда болып, ондағы халықтардың тарихы мен
этнографиясына, сондай-ақ осы сапарда қырғыз елінің тарихына байланысты бай
материал жинап, соның негізінде көптеген еңбектер жазды. Оның қазак
халқының тарихына байланысты жазғандары шығыстану ғылымына зор үлес болып
қосылды. Ол орыстың атақты жазушы-философы Ф. Достоевскиймен өте жақын дос
болды. Оның ағартушы-демократ ретіндегі көзқарасының қалыптасуына орыстың
прогресшіл революционер-демократтары Н. Г. Чернышевский. Н. А. Добролюбов
ықпал жасады. Шоқан Ресейдің ғылыми-жағрафиялық қоғамының толық мүшесі
болып сайланды.
Қазақстанда XIX ғасырдың 60-шы жылдарында халықтық мектептердің ашылуы
аса көрнекті ағартушы, қоғам қайраткері, жаңашыл-педагог, этнограф-ғалым,
қазақтың жазба әдебиетінің және тілінің негізін салушылардың бірі - Ыбырай
Алтынсариннің есімімен тығыз байланысты. Ыбырай орыс графикасына негіздеп
қазақ әліп-биін жасады. Осы әліп-би бойынша жүргізілген сабақтар ол
ұйымдастырған қол-өнер және ауыл шаруашылығы училищелерінде қазақ
балаларының дүниеге көзін ашты. Ол қазақ қыздарын өнер-білімге кеңінен
тартты. Осы мақсатта ашылған қыздар мектеп-интернаты 1888 жылы Ырғызда,
1891 жылы Торғайда, 1893 жылы Қазалыда, 1895 жылы Қарабұтақта, 1896 жылы
Ақтөбеде жүмыс істей бастады. Оны бітірген кыздар кейін қазақ даласында
білім ұрығын септі. Ыбырай Орынбордағы ғылыми-жағрафиялық қоғамның тілші
мүшесі болып сайланды.
Ыбыраймен тұстас Батыс Қазақстанда өмір сүрген көрнекті қаламгер,
этнограф тарихшы Мұхамбет Салық Бабажанов 1832-1872 жж. өзінің
шығармашылығымен кеңінен мәлім. Орынбордағы кадет корпусын үздік бітірген
ол қазақтардың мәдениет, білімге деген ықыласын қолдап, қазақтың тарихына,
тұрмыс-тіршілігіне, Орал казак-орыстарының зорлық-зомбылығына байланысты
Петербургте, Мәскеуде, Астраханьда шығатын газеттер мен журналдарда
көптеген мақалалар жариялады. Ол орыстың ғылыми-жағрафиялық қоғамының
мүшесі болды.
XIX ғасырдың екінші жартысында өмір сүріп өздерінің халықтың мұң-
мұқтаждарымен үндесіп жатқан тамаша шығармаларымен танымал болған Махамбет,
Шернияз, Сүйінбай, олардан кейін іле-шала шыққан Бақтыбай, Марабай, Өспе,
Кемпірбай қазақ мәдениетінің тарихында өшпес із қалдырды. Қазақтың көрнекті
ақындары Орынбай, Шөже, Біржан, Жамбыл, Майкөт, Әсет, т.б. өлең-жырлары
өздерінің терең мазмұнымен жұртшылықты тәнті етті. Айтысқа түсіп жүлде
алып, өлеңдері жұрттың есінде, аузында жүрген қазақтан шыққан қыз-
келіншектер де аз болған жоқ. Сара, Айсұлу, Манат, Балқия, Рысжан, т.б.
солардың қатарына жатады.
Қазақ музыкасын дамытуға үлкен үлес қосқан Құрманғазы, Дәулеткерей,
Дина, Тәттімбет, Ықылас, атақты әншілер Мұхит, Әсет, Біржан сал, Жаяу
Мұсаның есімдері бүкіл қазақ даласына жайылды. Олардан қалған мол мұра -
бүгінгі таңда да қазақ халқының игілігіне айналып отыр.
Қазақтың жазба әдебиетінің негізін салушы - Абай Қүнанбаев. XIX
ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.