Шоқан ғылымға не қосты

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе 2
Шоқан ғылымға не қосты? 2
Қорытынды 4
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi 6

Кіріспе

Қазақтың ұлы ғалымы, ағартушы-демократ Ш. Ш. Уәлиханов отандық ғылым
мен әдебиет тарихында үлкен орын алады. Оның қысқа да жарқын өмірі мен
ғылыми қызметі қазақ халқының көп ғасырғы дамуының, рухани ізденіністерінің
тамаша қорытындысы, биік жалғасы болды, қоғамдық ой-сана, пікір-тұжырым
биіктей өркендеуіне ықпал етті.

Шоқан ғылымға не қосты?

Шоқан ең алдымен, өз заманының аса мәдениетті, зор білімді азаматы
еді. ол шығыстың, орыстың, тіпті сонау батыс Европа елдерінің тарихы мен
әдебиетін еркін игерген. Бұған оның көптеген шығыс тілдері мен европа
тілдерін жетік білуі себеп болды. Мәселен ол қаэақ және орыс тілдерінен
басқа Европа елдерінің (ағылшын, француз, неміс) еркін білді, оның үстіне
араб, парсы, түрік тілдерін меңгерді, Ол қандай да болмасын еңбектерді,
әдеби кітаптарды өэінің түпнұсқасынан оқи алатын еді. Мәселен, ол шығыстың
ежелгі тарихи мұралары болып есептелетін, көптеген батыс және орыс
ғалымдарының тісі батпай жүрген Рашид-Эддин, Әбіл-Ғазы, Бабур, Тарихи
Рашиди, Шәйбани-нама сияқты тарихи шығармалардың текстерін еркін оқи
алатын.
Шоқан шығармалары, ең алдымен, өз халқының тарихын, этнографиясын және
фольклорын зерттеуге арналған. Мәселен, оның Аблай, Қазақтардың ертедегі
қару-жарақтары, Шона батыр, Қазақ батырлары, Қазақтардың ата-тегі,
Қазақтардың көшіп-қонуы атты еңбектері қазақ халқының тарихы,
этнографиясы, әдебиеті жөнінде қағазға түскен алғашқы ғылыми деректер. Ал,
Сібір қазақтарының сот реформасы жайында, Даладағы мұсылманшылық,
Шаманизм сарқыншақтары деген еңбектері оның теориялық ой-пікірінің шыңы
болып есептеледі. Шоқанның прогрестік-демократиялық көзқарастары, ең
алдымен, осы еңбектерінен айқын көрінеді.
Осы және басқа еңбектерінде Шоқан өзін қаналған халықтың мүддесін
қорғаушы, ағартушы-демократ ретінде танытады. Мәселен, Сібір қазақтарының
сот реформасы жайында деген еңбегінде ол Қазақстанның солтүстік-шығыс
бөлігінде патша өкіметі жүргізіп отырған сот реформасының халыққа жат
сипатын ашып береді. Оның қалың бұқара емес, тек ат төбеліндей байлар мен
билердің, сұлтандар мен қожа-молдалардың мүддесі үшін жасалып отырғандығын
ашық айтады. Сөйтіп, Шоқан тап туралы қазақ тарихында тұңғыш рет қалам
тартқан қоғам қайраткері болып есептеледі. Шаманизм сарқыншақтары,
Даладағы мұсылманшылық туралы деген еңбегінде діннің шығу тарихын
материалистік тұрғыдан түсіндіре келіп, жалпы діннің, оның ішінде исламның
халыққа қарсы, реакциялық сипатын әшкерелейді.
Шоқан тек қазақ халқының ғана емес, сонымен бірге бүкіл Орта Азия
халықтарының тарихын, тұрмысын өте жақсы білді, ол өзін бірсыпыра
еңбектерінде олардың ғасырлар бойы хандар мен бектердің, байлар мен
молдалардың табанында тапталып келе жатқанын ашық айтады. Ол кезде өнер-
білім ордасы болған Орта Азияның сол кездегі тоқыраушылығы тоғышарлығын,
надандығын ашық жазды. Жоңғария очерктері атты еңбегінде ол Орта Азия
феодалдарының топастық, арамтамақтық және фанатист қылықтарын көрсете
келіп, олардың идеологиясын әшкерелейді.
Шоқанның Орта Азия мен Шығыс Түркістаңды зерттеп, география ғылымына
үлкен үлес қосқанын бүкіл дүние жүзінің ғылымы мойындайды. Оны ең алдымен
орыс ғалымдары П. П. Тянь-Шаньский, И. В. Мушкетов, М. И. Венюко Н.А.
Аристовтар Шоқанның Тянь-Шаньмен Жетісу географиясы туралы еңбектерін аса
жоғары бағалап, оны осы алғаш ашушылардың бірі деп есептеген.
Ол тек Қазақстан мен Орта Азия халықтарының тарихы мен тұрмысын
зерттеп қана қойған жоқ, сонымен бірге қытай, моңғол, қалмақ елдерінің де
географиясына, этнографиясына, тарихына, тұрмыс-салтына терең талдау
жасаған. Мәселен, оның Жоңғария очерктері, Қытай мемлекетінің батыс
өлкесі және Құлжа қаласы, Алты шаһардың немес Қытайдың Нан-лу өлкесінің
шығысындағы алты қаласының жағдайы атты еңбектерінде Жоңғарияны, Син-
Цзяньді мекендеуші қытай, моңғол, қалмақ халықтарының тарихын, тұрмысын,
әдет-ғұрпын қызғылықты етіп жазады.
Міне, осы аталған еңбектерінің өзінен-ақ Шоқанның ғылымның сан-
саласынан терең мағлұматы бар, жан-жақты ғалым екенін аңғарамыз. Мәселен,
оның географ, этнограф, тарихшы, шығысты зерттеуші, экономист, юрист,
публицист, әдебиетші екенін және осы ғылымдарға өзінше үлес қосқанына ешкім
шек келтірмейді..
Шоқаннан қалған мұраның бірі- бейнелеу өнеріндегі зерттеулері. Бұл
еңбектер оның өнердің осы саласындағы қазақтың тұңғыш профессионал
суретшісі болғанын дәлелдейді. Ол негізінен портрет, пейзаж және халықтың
тұрмыс-салтын бейнелеумен айналысқан. Одан 150-дей сурет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.