Шумерлер тілінің мәдениеті

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Шумерлер тілінің мәдениеті 1
Өлі құдайлардың патшалығы 6
Ежелгі шумерлердің діні 6
Шумерлердің құдай пантеоны 7
Аспан құдайы Ану-тингир 7
Ежелгі шумерлердің аспан құдайы Ану-дингир 7
Шумерше Таммуз және қазақша Тамыз. 8
Шумерлер Э-Куры. 8
Аңдарға табыну. 9
Шумерлердің бұғылары. 9
Иль-бити және аруақтарды қадірлеу. 10
Ежелгі шумерлердің қасиетті ағаштары. 11
Су құдайы Ап-су. 12
Мардук құдайы. 12
Қасиетті сиырдың сүті. 13
Қасиетті соқа. 13

Шумерлер тілінің мәдениеті

Тіл — ол мәдениет иеленушісі — ең басты құрал. Халықтар тілінде оның
мінезі сақталады. Тіл шыншыл тарихи құжат болып сақталады. Ата-
бабаларымыздың ақыл ойлары бізге тіл арқылы жетеді. Тіл халықтың өткенін,
қазіргісі мен болашағын хабарлай алады. И. Ожеговтың орыс тіліндегі
сөздігінде тіл жайлы былай делінген: Тіл — дыбыстардың жүйесі, сөздік пен
грамматикалық құрал, ой жұмысын ақиқаттайтын және қарым-қатынаста болудың
қаруы болып табылатын, қоғамдағы адамдармен ой алмастырып, бірін-бірі
түсінетін, сөзбен айтылатын шығарманың жиынтық құралы, жалпыхалықтық,
дыбыстық, сөздік және грамматикалық жүйеде негізделген. Шумер тілі
Қосөзенде Евфрат пен Тигрде, қазіргі Бағдаттан өтетін жолдан оңтүстік Парсы
шығанағына дейін тараған. Қаншалықты және қашан тірі тілдей тарағанын айту
қиын. Мүмкін шумер тілі сонда да көне түркі тілінің бейнесі болар. Шумерлер
өздерінің тарихының ауыр кезеңіне қарамастан, ғасырлар бойы өз
өркениеттерін құрып және оны өз ұрпақтарына мұра етіп қалдырды.
Ежелгі шумерлер өздерінің меншікті жазуларын меңгерген. Олар ежелгі
тарихты жаза білген. Шумерлердің жазуы өте күрделі болған. Жазып, оқып білу
үшін бұл өнерге көптеген жылдар арнау керек. Тіпті ассириялық патша
Ашурбанипал шумер жазуымен айналысып, одан қанағат тапқан. Оның патшалар
жазбасы мен ежелгі шумерлердің сына жазуы сақталатын өзінің жеке
кітапханасы болған. Міне, ол: Мен үшін әдемі де әрі түсініксіз шумерлер
қолтаңбаларын қайталау үлкен қуаныш болды деген.
Шумерлердің шамамен б.з.б. XX ғасырда өмір сүргенін ұмытпайық.
Әрине, олардың мәдениеті толық жойылған деп сендіруге болмайды, бірақ,
өзгермеген деп есептеуге тағы да болмайды. Шумер әдебиеті - өмірдің ең бай
ескерткішінің бірі.
Мыңжылдықтарға қарамастан, олардың әдебиеті бізге жетті. Бүгінгі күні
небары 150-ден астам ескерткіштер бар, көпшілігі үзінді көрініс күйінде
сақталған.
Көне шумерлік жазу сына жазу деп аталады. Сына жазу деген не? Сына
жазу – ол жазу жүйесі. Сына жазудың жалпы белгісі сына тәріздес таңбалар
күйі, жұмсақ саз балшыққа сына тәрізді таяқшамен басу жолымен алынған. Жазу
техникасы өзгеріп, сына тәріздес сызықшаларына айналуының нәтижесінде
шумерлерде сына жазу шамамен б. э. б. 4 мыңжылдықтың аяғында пайда болуы
мүмкін. Шумер сына жазуы негізінде логографиялы немесе бір белгі бір сөзді
көрсетеді. Сына жазу жүйесінің мағынасын 19-шы, 20-шы ғасырда әр елдер
ғалымдарының жұмысының нәтижесінде ашқан. Шумерлерден басқа халықтар сына
жазуды алып пайдаланған, сөйтіп бірен-сарандап сына жазу ерекше тілдерге
бейімделе бастады да, логографиялы таңбалар буынына айнала бастады. Еуразия
даласында шумерлер пайда бола бастаған кезде, олардың сына жазуы жайылып
Ежелгі түркі руникалық жазу атауын алған жаңа жазуға өзгертілді.
Енді көне шумерлер жазуы мен көне түркілік руникалық әліппесінің
арасындағы ұқсастықты табуға тырысып көрейік. Ол үшін шумерлер иероглифі
мен түркілердің руникалық 11 белгілерін салыстырамыз.
Шумерлер жазуында - иероглифі болған, оны кур деп оқыған, кир
деген сөз ел, отан, жер деген мағынаны берген.
Ежелгі шумерлер түнгі аспанды қызықтап, онымен тілдесіп, болашақты
болжауға болады деп есептеген. Сол арқылы шумерлер түнгі аспан белгісін
мынандай - күмбез арқылы бейнеледі.
Шумерлердің - 1 белгісі бір санын білдіріп, аш болып дыбысталатын
белгісі көне түркіше - 1 белгісі де сол мағынаны білдіріп, ас болып
оқылады. Көне шумерлердің бұл – 1 белгісі және оның мағынасы көне түркі
тілінде еш өзгеріссіз қалған десек те болады. Шумерлердің – күн белгісі,
түркілерде – болып, сол мағынаны беруі әбден мүмкін.
Шумерлердің – қас болып дыбысталатын құманы тіпті де өзгермеген.
Түркілерге ол дәлме-дәл қалпында өтіп, - к дыбысын береді.
Сонымен көне түркі руникалық жазбалары көне шумерлер иероглифтерімен
тығыз байланыста.
Сонымен, көне шумерлер мен түркілердің 11 белгісі бар, дегенмен
олардың арасын мыңжылдықтар бөліп тұр. Онда шумерлердің ежелгі
ескерткіштерінде не жазылған? Бұл ескерткіштерде мифологиялық, эпикалық,
забур, махаббат жырлары, жар-жар, жоқтау, кедейлік жоқтау жырлары және
патша жазбалары сақталған.
Аңға тән стильдерді қалыптастыру, ең алдымен, шумерлерден басталған.
Бірнеше ғасырлардан кейін аңдар мүсіні Еуразия көркем шығармашылығының
басты сазына айналды. Аңдар кейіпінің стилі ежелге шумерлердің қоғамдық
ақыл-ойларын көрсетті, барлық әлемдік және әлеуметтік күштері аңдар бейнесі
арқылы байқалған.
Тіпті құдайларының құдіретті аңдар үстінен де билігін бейнелеген. Бұл
шумерлер бұйымдары мен ескерткіштерінен әбден анық. 1919 жылы жас археолог
Г. Р. Холл Урдан 7 шақырым батысқа қарай орналасқан Эль-обейда төбелеріне
жоспарлық қазбаларын бастады. Б. з. б. үшінші мыңжылдықтың ортасында ол
ғибадатхана ашты. Таңқаларлығы, бұл ғибадатхана өзінің ежелгі көркін
сақтаған.
Осы ғибадатханадан шумерлердің ежелгі аңдық стилдері анық және айқын
көрінген. Қазбаларды қарастыра келе, бұл өнер шумерлердікі екені белгілі
болды. Ғибадатханаға кіре берісте баспалдақтың екі жағында, арыстанның
битумнан жасалып, мыспен қапталған, көздері барынша ашылған, көлемділігі
табиғи болмысына сәйкес қызыл яшмадан, ақ ұлу тастан, жасыл стеатиттен
жасалған мүсіні тұрды.
Ғибадатхананың бір жақ қабырғасында қайық, бір жағында қайық
каютасында қабан, басқа жағында балық пен қаз бейнеленген. Ғибадатханаға
кіре берісінің үстінде тырнағымен екі бұғыны қапсырып алған құсты
бейнелеген үлкен жайпақ бедер бекітілген. Құс Имдугугу деген есімге ие.
Эрнест де Сазрек бірнеше жылдар бойы қазбалар жүргізген кезде, Телло
шөл даласында ежелгі Лагаш билеушісінің архиві мен кеселерін тапты (б. з.
б. III мыңжылдықтың ортасында).
Бір қызығы, шумерлер арыстанның мүсінін жиі бейнелеген. Тіпті жартылай
адам - жартылай арыстан яғни жартылай құс – жартылай арыстан сфинкстары
кездеседі.
Қызығы, Шумер өркениетінің егін шаруашылығы гүлдену кезеңі тез арада
таралды, осы жерде қоныстанған адамдар суландыру кәсібін игеріп, табиғаттың
қолайсыздығына қарамастан, дәнді-дақылдар өсірді.
Шумерлер екі өзенге кіре алатын болғандықтан, өздерінің егін
шаруашылықтарын жоғарғы деңгейге жеткізе алған бірінші халық болды.
Шумерлер қоғамында өндіріс күштерінің дамуы, өндіріс еңбегінің өсуімен
қосымша өнімдер пайда болды. Сонымен қатар адамдарды құлға айналдыру да
дамыды. Құл иеленушілік тәртібін біз ежелгі патриархал отбасынан табамыз.
Отбасындағы бірінші рет пайда болған жасырын түрдегі құл иеленушілік
шумерлердің барлық құжаттарына нұсқайды. Ежелдегі отбасы құқылары,
шумерлердің жазып қойған кодекстерінде әкелерінің балаларын құлдыққа
сатуына рұқсаттары бар. Өз балаларын ата-аналары жиі сатып жіберіп
отырғандығы жайлы ерекше құжаттарға жазылып, бүгінгі күнге дейін сақталып
келген.
Осы сауданы бүркейтін бала асырау дәстүрлері ерекше құжатқа тіркелген.
Бала асырап алушы бала берушіге асырап алғаны үшін белгілі бір ақы төлеген.
Осылайша бұл бала асырап алу дәстүрі баланы сатудың жасырын түрі болған.

Өлі құдайлардың патшалығы

Ежелгі шумерлердің діні

Ежелгі шумерлердің өмірі діңдер мен табыну әдеттерімен тығыз
байланысты. Бұрынғы заманның діни түсініктері әлем-танушылықтың көлеңкесін
құрып, адамзатқа үлкен әсерін тигізді. Дін деген не? Дін - бұл бір нәрсеге
немесе әлдебіреуге табыну. Тарих пен археология шумерлер үшін дін олардың
өмірінің бір бөлігі болғандығын көрсетеді. Шумерлер пантеондары он мыңдаған
пұттар мен құдай бейнелерін тізбектейді. Аңыз патшаларын құдай деп
есептеген. Ежелгі Шумерде қалалар мен мемлекеттер пайда болып жатқанда-ақ,
дін шумерлер өмірінде өзінің нық орны болатын. Діни түсініктері мен пұттары
қорқып, құрметпен қараған, оларға арнап құрбандық шалған.
Шумерлер құдайы ұрпақтан ұрпақтарына аттары өзгертіліп қана берілген
деп айтуға болады, бірақ сол діни көзқарастар әлі күнге дейін Тигр мен
Евфраттың арасында қандай болса, сондай болып қалған.

Шумерлердің құдай пантеоны

Аспан құдайы Ану-тингир

Аспан мен аспан жарықтарын құдай тұту, әсіресе ежелгі шумерде кеңінен
тарады. Сондықтан шумерлер ежелгі ең жоғарғы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.