Қазақстан Ресейдегі бірінші буржуазиялық-демократиялық революция жылдарында

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Толықтыру керек
ЖОСПАР
Кіріспе 1
Қазақстан Ресейдегі бірінші буржуазиялық-демократиялық революция
жылдарында 1
Қорытынды 8
Қолданылған әдебиеттер тізімі 8

Кіріспе

Қазақстан Ресейдегі бірінші буржуазиялық-демократиялық революция жылдарында

Революциялық және ұлт-азаттық қозғалыстар. Қазақ халқының тынысын
тарылтқан, жерді патша үкіметінің қолына байлап берген 1867—1868 жылдардағы
және 1891 жылдағы әкімшілік-сот және жерді басқару жөніндегі реформалар
екендігі белгілі. Бұл реформалар қазақ даласын жаппай отарлауға заң жүзінде
кең жол ашты.
Онда “көшпелі қырғыздар қоныстанып жүрген жер мемлекеттің меншігі” деп
танылды. Демек, қазақ шаруаларының жері мемлекеттік меншік деп жарияланды.
Патша үкіметі енді қазақ даласын отарлауды, Ресейдің орталық
губернияларынан шаруаларды қоныстандыру қозғалысын бастады. Жетісу
облысының әскери губернаторы генерал Колпаковский бірінші болып бастама
көрсетті. Ол жасаған “шаруаларды қоныстандыру туралы ереже” бойынша
қоныстанушылардың әр адам басына 10 десятина жер үлесі белгіленді, олар 3
жылға салықтар мен міндеткерліктерден босатылды. Г.А. Колпаковскийдің 1884
жылғы есепті баяндамасынан: “Егер менің жобалаған шараларым заң болып
қабылданса, дала болыстарының шегінде негізінен орыс егіншілерін
қоныстандыру дұрыс жолға қойылады да, бірнеше онжылдықтар өткенде дала
өлкесін таза орыс тұрғындары мекендейді”.
Шаруаларды қоныстандыру Ақмола, одан соң Жетісу, Семей, Орал, Торғай
облыстарында басталды. Қазақ даласына қоныс аудару қозғалысы 1870 жылдан
бастап 1892 ж. Сібір темір жолы комитеті құрылғанға дейін жалғасты. Осы
комитет құрылғаннан кейін қоныс аудару қозғалысының жаңа кезеңі басталады.
Қазақстанның тарихи қалыптасқан этнодемографиялық жағдайының қатты
өзгеріске ұшырағандығының айқын дәлелі — 1897 жылғы жалпыхалықтық санақ
нәтижесінен көрінеді. 1897 жылғы халық санағының мәліметтері бойынша қазақ
даласындағы 6 облыстың байырғы халықтарын шетке ығыстырудың нәтижесінде
қазақтар үлесі (81,7%) төмендей бастады, оны мынадан көруге болады: Торғай
облысында қазақтар 76,5%, Петропавл уезінде — 43%, Көкшетау уезінде — 51%,
Қостанайда — 77%, Семейде — 88%, Оралда — 71%, Сырдарияда — 62%, Ақмолада —
52%, Жетісуда — 54%.
1896 ж. Ақмола облысында 10 мыңдай жаңа қоныстанушылар тұратын 132
село болды, ал 1900 ж. селолар саны 200-ге, көшіп келушілер саны 160 мыңға
жетті. Келушілер тек Украина мен Ресейден емес, Сібірден, Орта Азия,
Польша, Финляндия, Кавказдан да болды.
Жалпы алғанда, Қазақстанда 1896—1905 жылдарға дейін 294 мың келімсек
болса, 1906—1910 ж. олар 770 мыңға артты. 1917 жылы қазақтар бүкіл халықтың
58%-ын ғана құрады.
Қазақ елі өзінің отарлық езгідегі халін түсіне бастауы, ұлттық
интеллигенцияның нақты әрекетке көшуі 1905 жылғы бірінші буржуазиялық-
демократиялық революциясымен тікелей байланысты.
Ғасырлар бойы қасық қаны қалғанша қорғаған жерінен айырылып,
кіріптарлыққа түскен қазақтың ауыр халі және патшалық Ресейдің қатал
отарлық саясаты көзі ашық оқыған қазақтың азаматтарына ой салды. Дәл осы
тұста қазақ зиялылары Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Тынышбаев, Халел
мен Жанша Досмұхамбетовтер, Жақып Ақбаевтар саяси күрес аренасына
көтерілді.
19-ғасырдың аяғы мен 20-ғасырдың басында екі бірдей езгіге қатар
ұшыраған қара халықтың ашу-ызасы мен наразылығы орыс пролетариатының
революциялық қозғалысына ұласты. Бірақ Ресей пролетариаты мен қазақ
кедейлері арасындағы арасалмақта өзгешелік бар еді. Орыс пролетариатына
әрине, жұмыстың ауырлығы, алым-салық көптігі, еңбекақы аздығы, жұмыс
уақытын қысқарту сияқты талаптардың орындалуы керек еді. Ал қазақ жұртына
жердің қайтарылуы, алым-салықтың еселеп өсуін тоқтату, екі жақты, жалпы
отарлық езгіден құтылу керек еді.
Бұратана отар халықтардың патша үкіметіне деген наразылығы орыс
пролетариатына қарағанда екі есе асып түсті.
Еңбекші бұқараның мұң-мұқтажын жоқтаған алдыңғы қатарлы зиялы қауым
осы бір прогрессивтік қозғалыстың ұйымдастырушыларына айналды.
Қазақ жерін отарлап, халқын орыстандыру секілді патшалық Ресейдің
өктемдік саясатын әшкерелеп, оған қарсы үгіт-насихат жүргізген
Ә.Бөкейханов, А. Байтұрсынов, Ж.Ақбаевтар петициялары мен көпшілік алдында
сөйлеген сөздерінде алым-салықтың көбеюіне, билеуші тап өкілдерінің
озбырлығына, ал негізінен жаппай қоныстандыру саясатына батыл қарсы шықты.
Патшалық самодержавиеге қарсы үгіт-насихат жүргізген түрлі астыртын ұйымдар
мен топтардың ісіне араласа жүріп, өздерінің ой-пікірлерін, жеке
көзқарастарын баспасөз беттерінде жариялап жүрді. Мәселен, М.Тынышбаев
“Сахарадағы толқудың басты себебі — саяси, рухани, діни, экономикалық езгі”
— деп дәл көрсетті. “Орыс шенеуніктерінің ойынша бұратана халықтар
орыстандыру саясатына құрбандыққа шалынуға және жойылуға тиіс: орыс
өкіметінің көзіне қазақтар адам болып көрінбейді, өмір сүруге хұқысыз
әлдебір зиянды мақұлық боп елестейді, сондықтан олар бізге қатыгездіктің,
айуандықтың сан түрін істеп бағуда. Халық құлақ естімеген азап шегуде” деп
ашына жазды. “Қандай қанқұйлы зымиян мақсат?! Орыс бодандығын қантөгіссіз
бейбіт қабылдағаны үшін, бұрынғы тәуелсіздігі мен бостандығының қарымына
қазақтардың алған “сыйы”, міне осы!”, — деп қалыптасқан жағдайға қарсы
күресуге шақырды.
1905 ж. жазда Сырдария облысының Шымкент, Әулиеата уездерінде толқулар
бұрқ ете түсті. Мамыр-қазан айлары аралығында ірі қалаларда социал-
демократиялық топтар ұйымдастырған шерулерге қатысушылар “Самодержавие
жойылсын!” деген ұрандар көтеріп шықты.
Перовскіде, Қостанайда, Верныйда, Петропавлда, Оралда, Успенск
кенішінде, Қазақстанның темір жол бойында орналасқан бірқатар пункттерінде
қозғалысты РСДРП жергілікті басшылары ұйымдастырды. Социал-демократиялық
ереуіл комитеті Қызылордада, Қостанайда, Оралда, Успенскіде құрылды.
1905 жылғы жазда Семей, Торғай және Орал облыстарында аграрлық
толқулар болды. Сібір казак әскерлерінің жеріндегі қозғалысқа Семей облысы
Қарқаралы уезіндегі қазақ кедейлері қосылды. Олар патша шенеуніктерін қуып
шығып, олардың озбырлығына шағым жасалынған петициялар жазды. Мұнда, яғни
Семей облысы Қарқаралы уезіндегі Қоянды жәрмеңкесінде Дала өлкесіне көп
дабыра тудырған атақты петиция дүниеге келді. Оның соңына 14,5 мың адам қол
қойды. Кезінде патша үкіметіне үлкен үрей тудырған петицияны заң тәртібіне
түсіріп жазған қазақтың ең алғашқы заң қызметкері Жақып Ақбаев болды.
Әскери губернатор Романов, дала генерал-губернаторы Лосевский сапарлары
қазақтарды тоқтата алмады.
Мемлекеттік Дума және қазақтар. 1905 жылғы 18 ақпандағы рескрипт
бойынша жұрттың бәріне өз мұқтаждықтарын еркін талқылауға және петиция
жолдауға құқық берілді, бірақ жергілікті жерлерде патша әкімшілігі
қозғалыстарды әскери-полиция күштерімен басып-жаныштады. Бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.