Азамат соғысы жылдарындағы Қазақстан туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан азамат соғысы жылдарында

Жұмысшы-шаруалар Кеңестерінің орталық пен жер-жердегі өкіметті басып
алуы алғашқы күндерден бастап-ақ құлатылған таптардың қарулы қарсылығын
тудырды. Азамат соғысы өкімет үшін күрестің жалғасы болды, сол себепті де
революция мен азамат соғысы арасында ешбір дәл шекара болған емес.
Қазақстандағы азамат соғысының алғашқы ошақтарының бірі 1917 ж.
қарашасында Торғай облысының әкімшілік орталығы Орынборда қалыптасты, мұнда
Орынбор казактары әскерінің атаманы Дутов совет өкіметін құлатып,
Кеңестердің Бүкілресейлік сьезінің делегаты С.Цвиллинг бастаған
революциялық комитетті тұтқынға алады. Кеңес өкіметімен күресудің Қарулы
орталығы Жетісуда да болды, 1917 ж. І (13) қарашасында Жетісу казактары
әскерінің әскери кеңесі Әскери үкімет дегенді ұйымдастырады. Верныйға
(казіргі Алматы) кеңес үкіметіне қарсы күресу мақсатымен ақгвардия
офицерлері мен юнкерлер жиналады.
1917 ж. кқрашасында революцияға қарсы ошақ Оралда құрылады. Осында
құрылған облыстық әскери үкімет ұзамай жергілікті Кеңесті таратып, өкіметі
басып алады. Осынау әскери үкшеттер Қазақстандағы революцняға қарсы
акгвардияшылар козғалысының басты күші болады. Олар ақгвардияшыл
офицерлерге, казак станицалары мен келімсектер селоларының бай-кулак
злементтеріне сүйенді, олар және жергілікті кадет, эсерлер мен
меньшевиктерден, Алаш, Шора-Ислами партиялары басшыларынан, тағы басқа
бірқатар партиялар мен саяси қозғалыстар тарапынан қолдау тапты.
Кеңес өкіметін құлату үшін ел ішіндегі акгвардияшылармен бірігіп алған
империалистік мемлекеттердің белсенділік көрсетуіне орай, 1918 ж. жазында
азамат соғысы кең көлемде жанылып кетеді. Олардың ең басты пәрменді күші
Чехословак корпусы болады, ол революцияға дейін Австро-Венгрияның тұтқын
солдаттары – чехтар мен словактар қатарынан құрылған еді. Осы корпустың
бөлімдері революцияға карсы ішкі күштермеи қоян-қолтық бірлесіп, Ақмола,
Петропавл, Атбасар, Қостанай қалаларын басып алады, 1918 ж. II маусымында
Семейдегі кеңес өкіметі құлатылады.
Сол жылдың жазында ақгвардияшылар Орал, Ақмола, Семей облыстарын,
Торғай облысының көп жерін шеңгелдеп қамтып алады да, біртіндеп Семей
облысы жағынан Жетісуға басып кіреді. Ақгвардияшылар басып алған аудандарда
кеңес өкіметін қайта құру жөніндегі күрес негізінен партизандық харекет
түрінде жүргізіледі. Жетісуда келімсек-шаруалар селоларының қомақты бір
тобы, Черкасское селосын орталық жасап, қорғанысқа көшеді.
1918 ж. жазында кеңес өкіметі тек Жетісу мен Сырдария облыстарынын
көпшілік бөлегінде, Торғай облысының түскей аудандары мен Бөкей Ордасының
болмашы бір пұшпағында ғана сақталып калады.
Антанта елдері үкіметтерінің меңзеуімен, Чехословак корпусы көмектесіп,
Самарада – эсер-ақгвардияшыл үкіметі – Комуч – құрылтай жиналысынын
комитету Омбыда адмирал Колчак басқарған Сібірдің ақгвардияшыл уақытша
үкіметі орнайды. 1918 ж. қаңтарында қуылған атаман Дутов, 1918 ж. 3
шілдесінде тағы да бүлік шығарып, Орынборды басып алады да, кеңестік
Түркістанды Орталық Россиядан бөліп тастайды.
Азамат соғысы өршіп, етек алған, Қазақстан аудандарынын көпшілігінде
кеңес өкіметі құлатылған алмағайып жағдайда, Алаш Орда Орынбордағы Дутовпен
одақтасып, Омбыдағы Сібір уақытша укіметімен және Самарадағы Құрылтай
жиналысының Комитетімен (Комуч) тіл табысып түсінісіп, Орал мен Сібір,
Жетісу казактарымен байланысты күшейтіп, Кеңестерге қарсы тізе қосып
күреспек болады. 1918 ж. маусымында Алаш Орда үкіметі бірқатар жарлық
шығарады, бұ жарлықтарға сәйкес Алаш территориясында кеңес өкіметі шығарған
күллі құжаттар, заң актілері түгелдей күшін жояды деп жарляланын,
коммунистерді қуалау занды деп табылды.
Алаш Орданың басшысы Ә.Бөкейханов Ә.Ермековпен, әскери бөлім
меңгерушісі капитан Қ.Тоқтамысовпен бірге 1918 ж. шілдесі мен тамызында
Самар мен Омбыда Комуч пен Сібір уақытша үкіметтері әскери ведомстволары
өкілдерімен кездесіп, Алаш Ордаға көмек беру және оның қарулы күштерін кұру
жөнінде келіссөздер жүргізді. Алаш Орда Батыс бөлімінің басшылары X. мен
Ж.Досмұхамедовтар Комуч арқылы Самарадан 600 винтовка мен пулемет алады
және таяу уақытта 2000 адамнан қазақ отрядын ұйымдастыруға уәде береді,
Торғай тобына 300 берданка мылтығы, 20 мың патрон, әскери киім-кешек
бөлінді. Дутовтың көмегімен екі атты полк: біреуі – Қостанайда, екіншісі –
Ырғызда құрыла бастады. 1918 ж. тамызында Семей қаласында құрамында 38
офицері мен 750 жауынгері бар Бірінші Алаш атты әскер полкі ұйымдастырылды.
Ақгвардияшылардың көмегімен асығыс үйретілген алаш отряттары көп ұзамай
Қызыл Армияға қарсы күрес жүргізуге қатысты 14.
Қазақстандағы қарулы тайталас Ресейдегі азамат соғысының құрамды бір
бөлегі еді. Сол себепті де Қазақстан майдандарындағы күрес-тартыстың дамуы
мен барысына азамат соғысың басты майданындағы соғыс әрекеттерінің жүрісі
ғана емес, Қазақстанның акгвардияшылар жаулап алған территориясындағы
партизан қозғалыстары мен көтерілістер Қызыл Армияның Шығыс және Оңтүстік
майдандарында шайқасып жатқан негізгі күштеріне елеулі көмек көрсетеді.
Бұл әсіресе Орынбор мен Оралды босатып алудан және Колчак күштерін
біржолата талқандаудан, ақгвардияшылдар мен олардың одақтастарын
Қазақстанның солтүстігі мен солтүстік-шығысынан, Жетісудан дүркіретіп айдап
шығудан айқын көрінді.
Азамат соғысы жағдайында Қызыл Армияны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.