1986 ЖЫЛҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖЕЛТОҚСАН ОҚИҒАСЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

1986 ЖЫЛҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖЕЛТОҚСАН ОҚИҒАСЫ

Халық шаруашылығындағы тоқырау кұбылыстары әміршіл-әкімшіл жүйенін
жоспарлауындағы және өндіргіш күштерді орналастырудағы жіберген
кемшіліктері мен қарама-қайшылықтарының салдары еді.
Халық шаруашылығының салалық құрылымдары да кеселді қалыпқа түсе
бастады. Орта машина жасау министрлігі, Қорғаныс министрлігі дейтіңдер
республика аумағының нағыз қожалары болып алды. Әр түрлі жоспарлар жасау,
жаңа кен орындарын игеру кезіңде, іс жүзіңде республика мүдделері есепке
алынбады. Ведомстволардың қанжығасына түскен миллиардтаған табыстардан
республикаға оның титімдей бөлігі ғана бөлініп, ал жергілікті тұрғыңдарға
ештеңе тимеді. Барлық қаржының көпшілігі өндіруші салаларға жіберілді,
халыққа қажетті тауарлардың 60 процентке жуығы республикадан тыс жерлерден
тасымалданды. Мүншалықты "бұрмаланған, отарлық құрылымды экономикасы" бар
ел әлемде сирек еді. Идеологиялық тоталитаризм және ғылым мен ағарту
саласын қаржыландырудың "қалдықты" принципі адамдардың рухани дүниесінің
дамуына кеселді әсер етті. Ғылымдар, оның ішіңде қоғамдық ғылымдар, тарих
та ресми саясаттың елгезек "қызметшілеріне" айналып, ал мәдениет болса
ұлттық тамырларынан қол үзіп, сұрқай тартып, өңінен айырыла бастады. 1954
жыл мен 1986 жылдар аралығыңда 600-ден астам қазақ тілінде оқытатын
мектептер жабылды.
Қазақ тілінің жағдайы төзгісіз халге жетті. Ол қоғамдық орындарда
қызмет етуден қалып, тек тұрмыстық тілге айналды. Тілдің өзіндік өрісі де
тарыла түсті, өйткені оны жастардың көпшілігі ұмыта бастағаны былай тұрсын,
тіпті оларда ана тіліне деген менсінбеушілік пайда болды. Ұлттық мәдениет
пен тілден аластаудың осыңдай ұзақ процесі мәңгүрттердің елеулі тобын
дүниеге келтірді. Осындай факторлардың салдарынан қазак ұлтының көніл-күйі
ауырлай берді. Көптеген адамдар елде жарияланған қоғамдық-саяси өмірді
кайта құру бағытына үміт артты. 1986 жылдың ақпан-наурызында Қазақстан
Коммунистік партиясының XVI съезі болып өтті. Алайда бұл съезд де
республиканы қаусатқан әлеуметтік-экономикалық дағдарыстың себептеріне
терең талдау жасай алмай, тек жекелеген кемшіліктерді сынаумен шектелді.
Бұрынғы жылдардағы сияқты сөзуарлық байқалып, көрсеткіштер сын көзімен
бағаланбады. Республиканың басшылығында ұзақ жылдар бойы отырған дарынды
адам Д.А.Қонаевтың өзі де, бүкіл КОКП сияқты, әміршіл-әкімшіл жүйенің өкілі
ғана болып қалды. Оған республиканың егемендігі сөз жүзінде ғана
жарияланған жағдайда жұмыс істеуге тура келді.
Анағұрлым маңызды саяси шешімдер Мәскеуде қабылданып, ұлттық
республикаларға директива ретінде жіберіліп отырды. Қандай да болмасын
жоғарғы жақпен келіспеушілік немесе қарсылық "партиялық тәртіпті бұзу"
немесе "ұлтшылдық" деп бағаланып, іле-шала қатаң жазаланды.
Басқасын былай койғанда, әміршіл-әкімшіл жүйе "көсемдерге" табынушылық
пен иланушылықты Мәскеуде ғана емес, республикалар мен облыстарда да
жүргізіп отырды. Қазақстанда Д.А.Қонаевтың төңірегіндегілері ішінде қызмет
бабын дүниекоңыздық мақсатта пайдаланған адамдар аз болмады. Қазақстан
басшыларының көз алдында Арал құрғап, қазақ тілінің қолданылу аясы тарыла
түсті, Семей және баска полигондарда үздіксіз жарылыстар жүргізіліп,
әкімшіл жүйенің мәңгілік сыңарлары: парақорлық, тамыр-таныстық, маскүнемдік
пен халықтың әлеуметтік немқұрайдылығы кең етек алды.
1979 жылғы Ақмоладағы жаппай толқу елеусіз калып, тіпті көпшіліктен
жасырылды.
Біз коммунистік деп атап жүрген идеялармен тәрбиеленген адамдар үшін,
1985 жылғы тарихи сәуір бетбұрысы оңайға түскен жоқ. Қазакстандағы қайта
Кұру процестері еліміздің басқа аймақтары сияқты көптеген қиындықтар мен
кедергілерге соқтықты.
Д.А.Қонаевтың тағдыры ескі алаңдағы Кремльде шешілді. 1986 жылғы
желтоқсанның 16-сы күні таңертеңгілікте Қазақстан Компартиясы Орталық
Комитетінің V пленумы болды. Пленумды КОКП Орталық Комитетінің хатшысы
Г.П.Разумовский жүргізді. Күн тәртібінде бір ғана — ұйымдастыру мәселесі
тұрды. Пленум бар болғаны 18 минутқа созылды. Республиканы ширек ғасырға
жуық басқарған саяси қайраткерді ауыстыру сияқты аса маңызды мәселелердің
бірі осыншалықты қысқа мерзімде шешілді. Д.А.Қонаевтың орнына
Г.П.Разумовскийдің ұсынысы бойынша бұған дейін КОКП-ның Ульяновск облыстық
комитетінің бірінші хатшысы болып істеген, республикаға мүлдем бейтаныс
адам Г.В.Колбин тағайындалды. Орталықтың мұндай волюнтаризмімен Қазақстан
бірінші рет кездесіп отырған жоқ еді. Желтоқсанның 17-сі күні таңертең
Алматыда жаппай толқу басталып, кейінірек ол республиканың басқа да
қалаларына тарады. Г.В.Колбиннің республиканың жоғары басшылығына
тағайындалуы толқу үшін сылтау ғана еді. Наразылықка жылдар бойы қорланған
себептер түрткі болды. Хаықты ашындырған Орталықтың дәстүрлі өктемдік
әрекеттері мен қайта құру жариялаган демократияльщ принциптер арасындаеы
қарама-қайшылықтар еді.
1986 жылғы желтоқсаңдағы қазақ жастарының бой көрсетуі ұлтшылдық
сипатта емес және өзінің бастапқы кезеңіңде құқыққа қарсы сипатта да болған
жоқ.
Орталық Комитет пленумының шешіміне алғаш қарсы шыққан Алматы қаласының
студент жастары мен жұмысшы топтары еді.
Шеру бейбіт және саяси сипатта болды, онда басқа халықтарға қарсы атой
салушылық, мемлекеттік құрылысты жоюға деген үндеулер болған жоқ.
Әміршілдікке дағдыланған республика басшылары әу баста-ақ жастармен тең
құқылы келісімге бармады және олардың пікірін тыңдағысы келмеді. Саяси
наразылықты өкімет билігіне төнген қатер деп бағалап, олар бұған Алматы
гарнизонын жауынгерлік дайындыққа келтіріп, сан жағынан демонстранттардан
әлдеқайда көп күштермен орталық алаңды қоршап алумен жауап берді.
КОКП Орталық Комитетіне оқиғаларды бұрмалап түсіндірген жедел хабар
жіберілді. Республика басшылығының үсті-үстіне сұраған өтініштерінен кейін,
КСРО Ішкі істер министрі А.В.Власов еліміздің әр түрлі аймақтарынан
Алматыға Ішкі істер министрлігі әскерлерінің арнайы бөлімдерін жіберуге
шешім қабылдап, заңды бұзушылыққа жол берді. Демонстрацияны тарату кезінде
сойылдар, кіші саперлік күректер, үйретілген иттер, су шашатын машиналар
пайдаланылды.
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1990 жылғы қыркүйектің 24-індегі
қаулысында бейбіт және сан жағынан аз наразылық демонстрацияның жаппай
тәртіпсіздікке ұласып кетуі — республика басшыларының саяси
дәрменсіздігінен, қиын жағдайдан бейбіт жолмен шыға алмағандығынан және
шыққысы келмегендігінен, олардың сана мен ізгілік ниетке емес, күшке арқа
сүйегеңдігінен деп атап көрсетілді.
Өкімет орындарының жағдайды болжай алмауы қасіретті салдарларға әкеліп
соғып, демонстранттар тарапынан да, қоғамдық тәртіпті сақтаушылар тарапынан
да адамдардың қазаға ұшырауына жол берілді.
Демонстранттарды тарату кезінде партия комитеттері мен өкімет тарапынан
бақылаусыздыққа жол берілді. Уақытша ұстау бөлмелері мен арнайы бөлімдерге,
тергеу бөлімдеріне жеткізіліп, қаланың сыртына әкетілген адамдардың санының
өзі 8,5 мыңнан асты. Оқиғаға қатысқандарға қарсы қылмысты істер қозғау, сот-
тергеу жұмыстары кезінде көптеген дөрекі заңсыздықтарға орын берілді.
Тергеу, әдеттегідей асығыс, ойдан шығарылған және айыптаушылық пейілде
жүргізілді.
Мысалы, айыпталған 99 адамның 46-сы біршама уақыттан кейін ақталды.
Жоғарғы оқу орындары мен кәсіпорындарда кудалау жүргізілді. Қысқа мерзімнің
ішінде желтоқсан оқиғаларына қатынасқаны үшін 787 адам комсомол қатарынан
шығарылды, 1138 адам комсомолдық сөгіс алып, 271 адам оқу орындарынан
қуылды, жүздеген адамдар жұмыс орнынан кетуге мәжбүр болды. 1987 жылғы
шілдеде КОКП Орталық Комитеті "Қазақ республикалық партия ұйымдарының
еңбекшілерге интернационалдық және патриоттық тәрбие берудегі жұмыстары
жайлы" қаулы қабылдай отырып, 1986 жылғы Алматыдағы желтоқсан оқиғаларын
"қазақ ұлтшылдығының көрінісі" деп бағалады. Төрешіл, коммунистік аппарат
тағы да өзін ақтап шығып, кезекті "кінәліні" тапты. Тәртіп қорғау күштері,
құқық қорғау, тергеу, сот органдары, прокуратура, бұқаралық насихат
құралдары тарапынан жасалған осыншалықты дөрекі арсыздық, заңды бұзушылық,
шындығына келсек, саяси басшылықтағы шағын топтардың жүгенсіз монополиялық
билігінің, қатаң орталықтанған әміршіл-әкімшіл жүйенің бар айла-амалы
мен күшін сарқа пайдаланып, барынша толық жұмыс істегендігінің нәтижесінде
мүмкін болды. Мына бір мысал оны жақсы сипаттайды. Көпшіліктің
табандылықпен талап етуінен кейін КОКП Орталық Комитетінің қаулысындағы
қазақ ұлтшылдығы деген кінәлау қате деп мойындалды.
Демократия мен жариялылық нығая түскен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.