Көне түркі жазуы - түркі халықтарының тұңғыш әріптік жазуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Көне түркі жазуы 1
Бұғұт жазба ескерткіші 2
Талас және Тұрфан жазулары 3
Ұзынсу жазуы 4
Күлтегін Ескерткіші 5
Білге Қаған Ескерткіші 6
Пайдаланылған әдебиеттер 7

Көне түркі жазуы

Дүние жүзіндегі халықтар сияқты,түркі халықтарының да өздеріне тән даму,
қалыптасу тарихы бар. Ешбір тайпа, халық және ұлт тарихсыз болмайды. Әрбір
халық ұлт болып қалыптасу үшін талай тарихи кезеңдерді басынан өткізеді.
Түркі тайпалары халық ретінде дүние жүзіне VI ғасырдың орта кезінен-ақ
белгілі бола бастады. Түркі тайпалары туралы құнды деректерді біз Батыс
Европадағы Византия материалдарынан көбірек кездестіреміз.
Біз көне түркі жазба нұсқаларынан тасқа қашалған мынадай сөздерді
кезестіреміз: "Түркі бектері мен халқы,мұны естіңдер. Қандай сөздерім бар
болса, соларды мәңгі тасқа жаздырдым. Оларды көріңдер, ұғыңдар". Бұл сөздер
түркі халықтарының кейінгі ұрпақтарына арналған. Мұндай ескерткіштер туралы
жазылған деректер аз емес, бірақ мұндай құнды деректер қазақ тілінде бұл
кезге дейін зерттелмей келеді.
Көне түркі жазуы-түркі халықтарының тұңғыш әріптік жазуы. Көне түркі
әліпбиінің құрамында 35 әріп бар. Жазудың бағыты оңнан солға қарай оқылады.
Көне түркі жазуының құпиясын ашып,тұңғыш оқыған Дания ғалымы Вильгельм
Томсен Людвиг Петер (25.1.1842-12.5.1927)болды. 1893 жылы алғаш "Тәңір"және
"Түрік" деген сөзді оқып әлемге жариялады. Аталған көне түркі ескерткішін
француз тіліне аударып, түсініктемелер берді. Қазақстан территориясында
көне түркі жазуы бедерленген ескерткіш тастар көптеп кездеседі.

Бұғұт жазба ескерткіші

Бұғұт жазба ескерткіші- VI-VIII ғасырлардағы көне түркі жазба мәтіні.
Ескерткіш Монғолиядағы Бұғұт елді мекенінен табылғандықтан осылай аталып
кеткен. Бұл түркілердің ата-баба қонысы-көне түркі қорымындағы 270-тен
астам балбал тастардың бірінде қашалған. Мәні анықталған сөздерге
қарағанда Бұғұт жазба ескерткіші 692-742 жылдар аралығында Екінші Түрік
қағандығы тұсындағы тарихи оқиғаларға арналған. Балбал тастағы
жазуда:"Түрік һақаны Ниуар һақан..., Маһан Тегін тәңрі жеріне кеткеннен
соң...Тышқан жылында" тәрізді жолдар кездеседі.

Талас және Тұрфан жазулары

Талас жазулары - Талас өзені бойынан табылған көне түркі
ескерткіштері. Ескерткіштер негізінен V-VIII ғасырлар аралығында
жазылған. Ескерткіштер саны 20-дан асады. Барлығы түркі халқының
тарихынан мәлімет береді. Көбі зерттелген. Кейбірі Бішкек, Тараз, Алматы,
Санк-Петербург қалаларының мұражайларында сақтаулы.
Тұрфан жазуы - соғды жазуынан бастау алатын, жоғарыдан төмен қарай
жазатын, тік әріпті жазулардың бір түрі. Кейде ұйғыр жазуы деп те атайды.
Тұрфан жазуының ескерткіштері бізге Шығыс Түркістаннан табылған
қолжазбалар арқылы жетті. Тұрфан әліпбиімен жазылған шығармалардың
ішіндегі ең көрнектісі - Жүсіп Баласағұнидің (1069 ж.) "Құтадғу білік"
поэмасының бір нұсқасы.

Ұзынсу жазуы

Ұзынсу жазуы-көне түркі жазба ескерткіші. Ол Жетісу өңіріндегі Ұзынсу
өзенінің жағалауындағы Үйтас деген жерден табылған. Көне түркі жазуы
Алтайдан бастап қазақ жерінің барлық өңірінен табылып отыр. Бұның өзі
қазақ жері бүкіл түркілердің атажұрты екенін білдіреді. Қазақ халқы-соның
мұрагері. Ұзынсу жазуын ғалымдар былай деп оқыды: "Алдың дос қауіпті аң
(айдаһар), ал арбаулы(қасиетті) оқ, аңға шық, жолың болсын!"

Едіге тауындағы тас мүсіндер - Орталық Қазақстанның Ұлытау төңіріндегі
тарихи екі дәуірді қамтитын тас мүсіндер тобы. Түрік қағандығы (VI-VIII)
кезіндегі тас мүсіндер - қол бастаған көсемдерді, ел басқарған билерді,
абыз-ойшылдарды бейнелесе, Қыпшақ заманындағыларды (VIII-XIII ғасыр)
еңбек адамдарын, қолына құты ұстаған әйелдерді, қобызшы-жырауларды
мүсіндеген. Қыпшақ заманындағы тас мүсіндер Ұлытау мен Едіге тауына
жақын тұрған Жетіқыз, Тамды, Қараторғай, Арғанаты бойында да ұшырасады.
Бұлардың ерекшелігі - тас обалардың үстінде не іргесінде тұрады. Едіге
тауының батыс іргесінде (таудан 8-10 шақырым) оңтүстіктен солтүстікке
бағыттай тартқан үш оба бар. Жас әйелдің келбетін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.