Тәуке хан тұсындағы заңдар жинағы және басқару ерекшелігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.
I Кіріспе
Тәуке хан тұсындағы заңдар жинағы және басқару ерекшелігі.
II Негізгі бөлім.
Тәуке хан тұсындағы билер.
а.Төле би.
ә.Әйтеке би.
б.Қазыбек би.
III Қорытынды.
IV Қолданылған әдебиеттер.

Уақытша болса да бар қазақтың бірігуіне әсер еткен атақты заңы-Жеті
жарғының өмірге келуіне мүмкіндік жасаған Ұлы Тәуке хан (1680-1715) еді.
Есімнің немересі-Жәңгірдің бел баласы-Тәуке хандық құрған XVIIҒасырдың
аяғы мен XVIII ғасырдың басы-қазақ елінің абыройы асып, көсегесі көгенріп
ерекше бір кезең болды.
Ұлы жүзде билік құрған Үисін Төле би, орта жүзде әділ қазылық жасаған қаз
дауысты Қазыбектің,Кіші жүзде әділеттік жүргізген Алшын Әйтеке бидің
қатысуымен дүниеге келген "Жеті жарғы" еді. Қазақ даласының ереже
қағидаларының үлгілі нұсқасы, халықтың тәртіп низамының, солтүстік
дәстүрінің әсем жиынтығы. Жеті жарғы қазақ қоғамына бір тұтастық беріп,
ынтымақ әкелді.
Қазақ халқының бұл үш биі ел басына күн туған қиыншылық кезде де, билер
кеңесі кезіндеде, ел жиналған айт, ас, той тұсында да,жер дауы,жесір
дауы,күн дауы көтерілген жерде де бірге бас қосып,ел тағдырын бірге шешісіп
келген. Кейде екі би бір шешімге келе алмай қалғанда үшіншісі ортадан билік
айтып, дауды тындырып отырған.

Әлібекұлы Төле би.
(1663-1756)
Қазақтың Тәуке, Болат, Әбілмәмбет, Жолбарыс, Абылай хандары тұсында
мемілекет басқару ісіне араласқан аса ірі мемілекет және қоғам қайраткері,
ойшыл дан, Әз-Тәуке хан құрған Билер кеңесінің мүшесі, атақты шешен, Ұлы
жүздің төде биі, "Жеті жарғы" деп аталатын заңдар кодексінің шығарушылардың
бірі.
Шыққан тегі –Ұлы жүздің Дулат тайпасының Жаңыс руынан.Туған жерінің төсі
Кербұлақтағы Жайсан жайлауы..Бұл құт мекен бүгінде- Жамбыл облысының Шу
ауданына қарайды.Шежірелер Тоғыз ұлды Құдайберді әулетінен Төлеге дейін бай
др, би де шықпаған. Олар қарашоқыр атанған қара шаруа болған деген дерек
береді.
Төле би XVI ғасырдың аяғы мен XVIII ғасыр бас кезінде қазақ елінің үлкен
қоғам қайраткері әрі рухани көсемі болды.Ол жастайынын ел өміріндегі саяси
іске араласып,талай талас дау дамайдың ортасына түсіп, ақ сөйлеп, кесімді
шешім айтып,әділдгімен, шешендігімен, тапқырлығымен төңірегіне кеңінен
танылады.
Төле би дәуірін еске алсақ , бұл қазақ мемілекетінің өміріндегі ең ауыр
да, қасіретті кезең, талмауыр тұс еді. Ұлы далаға қайта-қайта шапқан жау
елдің еңсесін көтертпеді. Халықтың нақақтан аққан көз жасы телегей теңізге
айналып ұлт, халық болып қалыптасуы жолында құрып кетудің сәл-ақ алдында
тұрды.
Тәуке хан тұсында Төле би "Билер кеңесінің мүшесі" ретінде мемілекеттік
істердің оң шешілуіне айтарлықтай үлес қосқан. Ол Орта жүздің Төбе биі
Келдібекұлы Қазыбекпен, Кіші жүздің төбе биі Байбекұлы Әйтекемен бірге
Тәукенің Түркістан қаласын орталық етіп, үш жүздің ұлыстарын бір орталыққа
бағындыруға, сөйтіп бірегей Қазақ хандығын нығайтуға, жоңғар шапқыншылығына
қарсы бауырлас қырғыз, қарақалпақ, өзбек халықтарының одағын құруға
бағытталған щараларды жүзеге асыруға белсене қатысады. Бұл Қазақ пен Жоңғар
хандықтарының арасы шиеленісіп тұрған кез болған.
Тәуке хан өлгеннен кейін Қазақ хандығының іштей әлсіреуіне байланысты
Төле би Ұлы жүзді билеп, Жоңғар басқыншылары Жетісуды жаулап алуына
байланысты біраз уақыт соларға тәуелді болады.Соған қарамастан ол Абылай
ханмен, Барақ сұлтанмен, Шақшақ Жәнібек батырмен, сондай-ақ Қоқан
хандығымен байланысын үзбеді.
Төле би Ресей мен Қазақ хандығы арасындағы қарым-қатынасты қалыптастыруға
күш салды. 1749 жылы Орынбор губернаторы И.И Неплюевке өзінің жиені Айтбай
бастаған елшілік жіберіп, Ресейге қосылу ниетін білдреді.
Төле би Жоңғар билеушілер арасындағы тақ таласын өршіте қолдап, ежелгі
жаудың іштей әлсіреуіне ықпал жасайды. Абылай ханман Төле би таққа таласқан
жоңғар нойандарын алма-кезек қолдай отырып, ақырында Жоңғархандығының
құлауын қамтамасыз етті.Бұл Төле бидің Абылай хан бірлесе жүргізген сырт
саясатының ірі нәтежесі еді.
Ел аузында Төле би туралы көптеген тарихи аңыздар сақталған. Оның атымен
байланысты айтылатын нақыл сөздер, мақал-мәтелдер, билік кесімдер де ел
арасына кеңінен таралған.Төле би тек Ұлы жүзде ғана емес, Орта жүзбен Кіші
жүзде де аса құрметпен аталады.Бұл оның бүкіл қазақ халқының тағдырына
қатысты ірі оқиғалардың ортасында жүргеннің айғағы.
Қазақта "Қоянды қамыс өлтіреді, ерді намыс өлтіреді" деген аталы сөз бар.
Бірде Күлтөбенің басына ел жиналып, жауға аттанған жігіттерді сайлап
жатады. Осы кезде Қарабек батыр "Жауға тізе бүгуден басқа шарамыз жоқ" деп,
атқа қонбай жер шұқылап отырады. Сонда Төле би басын көтеріп:
Атадан ұл туса игі,
Ата жолын қуса игі.
Өзіне келер ұятын
Өзі біліп тұрса игі.
Жаудан бұққан немені
Ортасынан қуса игі!- деп қоян жүректерді жиыннан қудырып жіберіп:
-Уа, көсіле шабар жерің бар,
Ту көтерген елің бар.
Қол боларлық елің бар,
Атадан қалған сара жолың бар,
Құлдық ұрсаң дұшпанға,
Арылмайтын сорың бар...
Еркек болып туды беп,
Мына сені кім айтар!- деп ұрандағанда жанындағы жігіттер жаппай атқа
қоныпты.
Төле бидің тура төрелігі мен алдаспандай өткір шешендік сөз үлгілері өте
көп. Ол ұрпақтан ұрпаққа үлгі, өнеге, тәрбие болып, жүрек төрімізден берік
орын алып отыр.
1756 жылы 93 жасында қасиетті Қазығұрттың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.