Голощекин және оның сойылын соғушылар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе 2
Үлкен халықтың кішкентай халыққа қиянаты 3
Голощекин және оның сойылын соғушылар 5
Тоталитарлық жүйенің жан түршіктіретін қылмысы: лагерьлер өлкесі және үлкен
террор 7
Репрессияның орын алуының себептері 13
Қорытынды 16
Қолданылған әдебиеттер тізімі 17

Кіріспе

Қазақ ұлт болып қалыптасқан ғасырлар бедерiнде талай зобалаңды басынан
кештi. Арғы тарихтың да, бергi тарихтың да қалың қатпарларында қаншама ащы
тер жатыр. Бағзы замандарды былай қойғанда, өткен жүз жылдықта ше. Ел болып
еңсемiздi көтердiк десек те, жүрекке берiш болып қатқан кезеңдерi аз болған
жоқ. Бүгiнде жұрт аузында көбiрек айтылып, шежiреге жазылып жүрген 1937
жылдың ақтаңдақтарына да мiне 70 жыл толғалы отыр. Соған дейiн де халқымыз
қаншама репрессияның тар жол, тайғақ кешулi нәубеттерiнен өттi. Ресейдегi
патша ағзам қорғанышың боламын деп қорлады. Кеңес өкiметi өзгелермен тең
ұстаймын деп өзiне тәуелдi еттi. Ұлтымыздың зиялы қауымын және көш бастаған
ауқаттылары мен хақ тағала жолындағы дiндарларын баудай жапырған репрессия
зұлматтарының әлi де айтылмай жатқан көлеңкелi беттерi аз емес.
Жаппай қуғын-сүргіннің себептері туралы сөз болғанда басты назарда
ұстайтын мәселе біреу ғана. Ол орыс халқының басқа көптеген халықтарды
әдейі өзінің бодандығында ұстау үшін ұлттың бас көтерер жетекші тобын ауық-
ауық репрессиялық науқан жүргізіп отыру арқылы ес жиғызбау әрі бастарын
шұлғып жүре беретін тобырларды қалыптастыру, орыстандыру екені.
20-жж. аяғы мен 30 жж. басында КСРО-ның әлеуметтік-экономикалық
дамуындағы дағдарыс шиеленісе түскен сайын Кеңеске қарсы зиянкес элементтер
мен астыртын ұйымдарды іздеу кең өрістей берді. Орталыққа ұқсату үшін (онда
өнеркәсіп партиясына және шаруалар партиясына қатысқандарға қарсы сот
процестері жүріп жатты) Қазақстанда ұлтшылдық бағыттағы жауларды іздеу
басталды. Шахталар мен кәсіпорындарда кездейсоқ авариялар болса, колхоздар
мен совхоздарда мал өлсе, өрт және табиғи апаттар болса — бәрі де тап
жауларының тіміскі әрекеті деп түсіндіріліп, осыған сай халық жауларына
және кеңеске қарсы деген бүлікші ұйымдар жөнінде қолдан жасалған қылмысты
іс қозғалды.
Үлкен террор атпен тарихқа енген қуғын-сүргінге жетпіс жыл толып
отыр. Бұл қуғын-сүргіннің кезеңі 30-жылдардың басын және 40-жылдарды
қамтиды. Бұл кезеңге Алаш қозғалысы жетекшілері мен қатардағы мүшелерін
жаппай түрмелерге жабу мен соттау және ауылшаруашылығын зорлап ұжымдастыру,
көшпелі және жартылай көшпелі қазақ шаруаларын күштеп отырықшыландыру тән
болды.
Қазақстанға Ф.И. Голощекиннің өлкелік партия комитетінің бірінші
хатшысы болып келуі қазақ халқы үшін тұп-тура бақытсыздық болды. Голощекин
әміршіл-әкімшіл басқару жүйесіне арқа сүйеп, небір сұмдық амал-айла,
зымияндық әдіс қолдану арқылы қазақ зиялыларын бір-біріне айдап салды,
халық жауы деп жала жауып, мыңдаған қазақ азаматтарының қанын төкті.
Қуғынға ұшырап, туған жерінен аластатылып кеткендердің алдыңғы легінде А.
Байтұрсынов, Ә. Бөкейханов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, Халел
және Жанша Досмұхамедовтар, М. Тынышбаев, Қ. Кемеңгеров сияқты ұлттың бетке
шығар саңлақтары болды. Голощекиннің тікелей басшылығымен 1929 жылы — 31,
1930 жылы — 82, 1931 жылы — 80 контрреволюциялық ұйымдар ашылып, бұл
ұйымдардың мүшесі болды деген жаламен он мыңға тарта қазақтың бетке
шығарлары қамауға алынды.
Бір сөзбен айтқанда 20-шы жылдардың екінші жартысында 30-шы жылдардағы
үлкен террорды моральдық-психологиялық тұрғыдан дайындау істері жүзеге
асырылды.

Үлкен халықтың кішкентай халыққа қиянаты

1930 жылдың сәуірінде және 1932 жылдың сәуірінде өткен ОГПУ-дың
(Біріккен мемлекеттік саяси басқарманың) сот коллегиясының шешімімен Алаш
қайраткерлерінің екі тобы (біріншісі – А. Байтұрсынов бастаған 40-тан астам
адам; екіншісі – М. Тынышбаев бастаған 20-дан астам адам) жалған жалалармен
ұзақ мерзімдерге Ресейдің солтүстік өлкесіне жер аударылды. 1930 және 1932
жылдары сотталған және жер аударылғандардың біразы (Ж.Аймауытов,
Ә.Байділдин, М.Дулатов, т.б.) сол кеткеннен мол кетті.
1932 ж. Семейде, осы облыстың Абралы, Шыңғыстау және Қу аудандарында
өмірде болмаған, орталығы Алматы болып табылатын астыртын Қазақстан
шаруалар партиясының филиалы ашылды. Алайда шаруалардың жаппай көтеріліс
жасауына және ауылдар мен селоларда ашаршылықтан адамдардың өлуіне қарамай,
бұл іс кең өріс алмады. Осы іс бойынша 20-дан астам адам жауапқа
тартылды. 1933 ж. Қызылорда облысының Қармақшы ауданында байшыл-ұлтшыл
контрреволюциялық Жайлас ұйымы әшкереленіп, жойылды. Бұл іс бойынша 55
адам қылмыстық жауапқа тартылып, оның 12-і атуға бұйырылды.
Республика экономикасының құлдырап төмендеуі 1932—1933 жылдардағы
қуаңшылықпен тұстас келді. Осындай елді арылмас сорға душар еткен қолдан
жасалған қастандық пен табиғаттың рақымсыздығынан осы екі жылда
республикада аштықтан өте көп адам қырылып, қазақ елі орны толмас қайғы мен
қазаға ұшырады. 2 млн. 200 мың адамынан, яғни қазақ ұлтының 49 процентінен
айрылды. Республикада тұратын басқа халықтар да сан жағынан кеміді.
Ашаршылықтан аман қалу үмітімен Ресейге, Орта Азия республикаларына,
Қытай, Иран сияқты алысты-жақынды елдерге босып кеткен қандастарымыз
мыңдап, миллиондап саналады. Олардың көпшілігі әлі күнге Отанына қайтқан
жоқ.
Айтып өтетін нәрсе, 1929-1932 жылдары ауыл шаруашылығын күштеп
ұйымдастыруға қарсы 370-тен астам қарулы көтерілістер мен қозғалыстар орын
алды. Оларды ОГПУ мен тұрақты Қызыл Армия күштері аяусыз басып-жанышты.
Мысалға жүгінсек, 2,1 млн. тұрғыны аштыққа төтеп бере алмай опат болды.
Осымен қатар партия ұйымдарын тазалау жүргізілді. Сенуге
болмайтындардың немесе бір кезде қате жібергендердің бәрі БК(б)П қатарынан
аяусыз қуылды. Олар негізінен троцкийшілердің, оңшыл және ұлтшыл
ауытқушылардың қатарында болдың немесе соларға жаның ашыды деп айыпталды.
Егер 1921 ж. алғашқы негізгі тазалаудың кезінде Қазақстанда партиядан 2,1
мың адам шығарылса, 1929—1935-жж. —5,8, 1939 ж.—15,4 мың адам партиядан
шығарылды. 1937— 1938-жж. жазалау кезінде республикада БК(б)П-дан 9223
коммунист шығарылды.

Голощекин және оның сойылын соғушылар

Қазақстанға Ф.И. Голощекиннің өлкелік партия комитетінің бірінші
хатшысы болып келуі қазақ халқына адам айтқысыз бақытсыздық әкелді.
Голощекин әміршіл-әкімшіл басқару жүйесіне арқа сүйеп, небір сұмдық амал-
айла, зымияндық әдіс қолдану арқылы қазақ зиялыларын бір-біріне айдап
салды, "халық жауы" деп жала жауып, мыңдаған қазақ азаматтарының қанын
төкті. Голощекиннің тікелей басшылығымен 1929 жылы - 31, 1930 жылы - 82,
1931 жылы - 80 жалған "контрреволюциялық ұйымдар" ашылып, бұл ұйымдардың
мүшесі болды деген жаламен он мыңға тарта қазақтың бетке шығар азаматтары
қамауға алынды.
Нәтижесінде, елдің саяси өміріне "Садвакасовщина", "Рыскуловщина",
"Сейфуллиновщина" тәрізді атаулар енгізіліп, қазақтың бетке ұстар
азаматтары шетінен өлімге қиылып кете барғанын және өзінің осындай қанқұйлы
саясатын ақтап алу мақсатында Голощекин идеологиялық бағытқа кезенген
оқпанын бір сәтке де ауытқымағанын кітапта мына тәрізді көптеген нақты
деректер келтірілген.
Пол Пот Кампучияға не істесе, коллективтендірудің үш жылы ішінде
Голощекин Қазақстанда сондай кесепат жасады.
Егер алдын ала жасаған төрт жылдық жұмысы болмаса, онда ол мұндай
қасіретті болып шықпас еді. Сондықтан да "ұлы өзгеріс" кезінде ол бүкіл
билікті өз қолында ұстады.
Бұның бәрі де қазақ халқын жою үшін әзірленді..."
Голощекиннің тұтастай бір ұлтты құртып жіберуге көзделген осындай
геноцидтік саясатынан орталықтың бейхабар болмағандығын Валерий Федорович
кітабында: "Рысқұлов өз халқына бағытталған күйзеліс күшін жеңілдету
ниетімен Сталинге үш peт хат жазды. 1932 жылдың соңында екі рет және 1933
жылы көктемде...
Соның егжей-тегжейлі баяндалғаны 1933 жылғы 9 наурызда жазылған ең
соңғы хаты Сталинге, Кагановичке және Молотовқа жолданған болатын..." деп
атап көрсетеді. Қазақ арасында Ф.И. Голощекинді "Қу жақ" деп атап кетті.
Қарап отырсаңыз, барша Қазақстанда бір Азамат болмағандай көрінеді.
Командалық, казармалық социализмді орнату барысында Москвада Сталин, Қазақ
сахарасында Голощекин "шылдар" (изм) қатарын қоздатты. "Сейфуллиншіл",
"Байтұрсыновшыл", "Рысқұловшыл", "Мыңбаевшыл", "Қожановшыл",
"Сәдуақасовшыл", "Төреғожиншыл" т.б. "шылдар" 1937-1938 ж. зобалаңды
тудырды. Қазақтың жасампаз зиялыларын "әшкерелеудің", оған саяси айдар
тағудың, ВКП(б) өлкелік партия комитетіне қарсы шыққан оппозицияның басшысы
ретінде көрсетудің дем берушісі, әрі ұйымдастырушысы Ф.И. Голощекин болды.
Ал, ол болса И.Сталиннің Қазақстанға жіберген генерал-губернаторы,
қандыбалақ жендеті еді.
Голощекиннің жанында жүрген, көп жағдайда оның сөзін сөйлеп, сойылын
соққан бірнеше адамдар болды. Олардың қатарында Ізмұқан Құрамысовты, БКбП-
ның Қазақстан Өлкелік Комитетінің 1925-1929 жылы екінші хатшысы, 1929
жылдан Қазақстан Халық Комиссарлары Кеңесінің төрағасы (үкімет басшысы)
қызметін атқарған Ораз Исаевты, 1930-1931 жылдары Өлкелік Партия
Комитетінің хатшысы болған Лев Рошальды атар едік. Ал Елтай Ерназаровқа
келсек, 1927-1934 жылдары Қазақ КСР Орталық Атқару Комитетінің тағында
отырды. Оған дейін ол Қазақстанның оңтүстік өңіріндегі бір болыстық атқару
комитетін біраз жыл басқарған қарапайым шаруа-тұғын. Бірінші басшыға
жақын жүрген осы үш-төрт адамның ішінде І.Құрамысов Голощекинді мақтауға
келгенде алдына Жан салмайтын сарай ақыны еді. Жоғарыда айтылған ОГПУ-дің
қазақстандық үштігінің шешімдеріне Ф. Голощекинмен қатар І.Құрамысов пен Л.
Рошаль рұхсат беріп, қол қойып отырған.
Мұрағат құжаттарына сүйенсек Е. Ерназаров жазылған мәтінде қинала
отыроып ежіктеп оқитын, дайын қағазға иректеп қол қоюдан әріге бара
алмайтын, іс жүзінде шала сауатты, республика басшылығына кездейсоқ келген
адам екен. Ол өз бетімен дербес пікір айтуға қабілетсіз, өзім білерлік пен
менмендікке бой алдырған Голощекиннің көлеңкесінде қалған кресло иесі
ғана болыпты...
Мұнымен қатар жер-жерлерде жекелеген адамдарға саяси жала жауып,
репрессия мекемелеріне жалған ақпарат Берген ондаған-жүздеген адамдар
болды, олардың есімдері мұрағат құжаттары мен баспасөз беттерінде хатталып
қалған. Мұндай адамдардың қатарында кейін де үлкен дәрежелі жауапты қызмет
атқарғандар да баршылық. Олардың барлығы дерлік бұл күндері өмірден озған.

Тоталитарлық жүйенің жан түршіктіретін қылмысы: лагерьлер өлкесі және үлкен
террор

1930-жылдары кеңестік қоғамда орнаған саяси режим кезінде мемлекеттің
адамға абсолюттік билігі орын алды. Қазақстанда да барлық елдегі сияқты,
мемлекеттік билік бір партияның қолына жинақталды. Тоталитарлық режимнің
өзіне тән сатысы — экономикаға мемлекеттік-партиялық билік белең алды.
Меншіктің мемлекеттік формасы коммунистік партияға республиканың
экономикалық дамуын мемлекет мүддесіне сай бұра тартуға мүмкіндік әперді.
Өнеркәсіпті құру және ауыл шаруашылығындағы колхоз-совхоз жүйесі халық
шаруашылығы жоспарының есебі бойынша жүргізілді. Бұл жоспардың жасалу
принципі кеңестік мемлекет мүддесін ұлттық республикалар мүддесінен жоғары
қоюды көздеді. Сөйтіп, Қазақстанда экономикалық таңдау еркіндігі шектелді.
Ұлттық республикалардың даму жолын БК(б)П анықтап отырды.
Тоталитарлық мемлекеттік жүйеге тән рухани сала құндылықтарын
қалыптастыру үшін Кеңес өкіметі алғашқы күндерінен бастап мәдени революция
міндеттерін шешумен айналысты. Тұрғындар сана-сезімін коммунистік партия
белгілеген идеологиямен сәйкестендіру әрекеті үздіксіз жүргізілді. Шын
мәнінде, кеңестік Қазақстандағы білім беру жүйесі, ғылыми мекемелер мен
мәдениет мекемелері мемлекет пен партия тарапынан қатаң бақылауда болды.
Тоталитарлық жүйе ел халқының қоғамдық, экономикалық және саяси өмірін
уысында ұстады.
Қазақстанда қоғамдық құрылыстың тоталитарлық моделін бекіте түсу
тәсілі 1930 жылдары барлық елдегі сияқты, халыққа қарсы қуғын-сүргін
жүргізу саясаты болды. ГУЛАГ (лагерьлер бас басқармасы) сол кездегі
мемлекеттік жүйенің ажырағысыз бөлігі болып табылатын. Қазақстан КСРО-ның
құрамдас бөлігі ретінде мемлекеттік биліктің күш көрсетушілік құрылымын
барлық жағынан басынан кешірді. Еңбекпен түзеу лагері жүйесі Кеңес
өкіметіне қас әлеуметтік және саяси топтар қарсылығын басуға арналған.
Тоталитаризмнің нығаюы жағдайында лагерьлік жүйе билік басындағылардың
мүддесіне бағынып, оның саяси және экономикалық талаптарына қызмет ете
бастады.
30-жылдардың екінші жартысында, дүниежүзілік соғыстың қара бұлты қаптап
келе жатқан тұста әміршіл-әкімшіл басқару жүйесі өзінің бойындағы ең бір
жексұрындық қасиеттерін көрсете бастады. Соның салдарынан Кеңес қоғамы аса
ауыр да, зардапты қиындықтарға кездесті. Одан Қазақстан да тыс қалған жоқ.
Жергілікті партия, кеңес, комсомол, кәсіподақ ұйымдары, шаруашылық орындары
үлкен соққыға душар болды. Жеке адамды дәріптеу жағдайында жергілікті
кадрларды қудалау етек алды. Қаралап, жала жауып арыз бергендерді
қолпаштау, жаппай сезіктену, шет ел пайдасына шпиондық жасап жүр деп
орынсыз айып тағу, басқа жүгенсіздіктер мен жөнсіздіктер тыюсыз етек алды.
Партия, кеңес қызметкерлері, оқыған зиялылар орынсыз қудалауға, құрбандыққа
ұшырады.
1930 ж. 25 сәуірде лагерьлерді басқаратын ОГПУ құрылып, бір жылдан
кейін ГУЛАГ ОГПУ деп атала бастады. Қазақстанда 30-жылдардың басынан
лагерьлер жүйесі құрылды.
1930 ж. мамыр айында КСРО ХКК “Қазақстанда еңбекпен түзету лагерін
құру (ҚазЕТЛАГ) туралы” қаулы қабылдады. 1931 ж. 19 желтоқсанда шешім
шығарылып, “Гигант” совхозы ОГПУ-дің Қарағанды жеке еңбекпен түзету лагері
болып қайта құрылды, қысқаша “Қарлаг ОГПУ” аталған бұл мекеменің
“Долинское” селосында басқармасы орналасып, ГУЛАГ-қа тікелей бағындырылды.
Қарлагтың солтүстіктен оңтүстікке дейінгі аумағы — 300 км, шығыстан батысқа
— 200 км.
Қарлагқа қоныстанушылар 1930 жылдары бұрынғы партия өкілдері, кулактар
мен байлар, сондай-ақ, айыпты боп табылған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.