Телемеханикалық ақпаратты жіберудегі қолданылатын негізгі кодтар

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

М А З М Ұ Н Ы

Кіріспе
Бет

1. Телемеханикалық ақпаратты жіберудегі қолданылатын негізгі кодтар-11
1.1 Бұрмадан қорғалмаған кодтар
--11
1.2 Бұрмадан қорғалған кодтар
--12
1.3 Қателерді табушы кодтар
--15
1.3.1Инверсті код
--15
1.3.2Корреляциялық код
--16
1.4 Қателерді табатын және түзететін кодтар
--16
1.4.1Хэминг коды
--16
1.4.2Кодтау.Бақылаушы символдардың санын анықтау
--17
1.4.3Бақылаушы символдардың құрамын анықтау
--18
1.4.4Декодтау
--19
2 Айналмалы кодты пайдалану арқылы ақпарат жіберу
--21
2.1 Айналмалы кодтың құру әдістері
--22
2.2 Код аралығы d=3 айналмалы коды
--24
2.3 Код аралығы d=4 айналмалы коды
--25
2.4 Код аралығы d=5 айналмалы коды
--26
2.5 Файр коды
--28
2.6 Файр кодын құру
--28
3. Кодердің және декодердің функционалдық схемалары
--30

3.1 Кодердің функционалдық схемасы
--30
3.2 Декодердің функционалдық схемасы
--33
4. Кодердің және декодердің қағидалы схемаларын іске асыру
--42
4.1 Кодердің принципиалды схемасы
--42
4.2 Декордің принципиалды схемасын құру
--44
5. Кодер және декодердің бағдарламаларын іске асыру
--48
6. Экономикалық бөлім
--50
6.1 Жалпы жағдай
--50
6.2 Экономикалық есептеулер
--52
7. Еңбекті қорғау
--56
7.1 Қауіпті және зиянды өндірістік факторларын анализдеу
--56
7.2 Қорғану жұмыстарын ұйымдастыру
--56
7.2.1Нұсқаулар
--56
7.2.1.1Жұмыс атқарушы мамандарды қауіпсіздіктен қамтамасыз ету жұмыстары

--57
7.2.1.2Қызмет етуші және жөндеу жұмыскерлердің қауіпсіздігін қамтамасыз
ететін техникалық жұмыстар
--58
7.3 Инструктаждар
--58
7.4 Техникалық қауіпсіздік шаралары
--58
7.5 Техникалық жұмыстар
--59
7.6 Электрлі қауіпсіздікпен қамтамасыз ету
--59
7.7 Жарықтандыруды есептеу
--60
7.8 Микроклиматты ұстап тұру
--62
7.9 Шулық әсерлер
--63
7.10 Өрт қауіпсіздігі
--64
Қорытынды
--66
Әдебиеттер тізімі
--67
ҚосымшаА
--68
ҚосымшаБ
--76
ҚосымшаВ
--81
ҚосымшаГ
--86
ҚосымшаА
--92

Диплом жобасында зерттелетін мәселелердің тізімі немесе диплом жұмысының
қысқаша мазмұны:

А\Телемеханикалық ақпаратты жіберудегі қолданылатын негізгі кодтар;
Айналмалы кодты пайдалану арқылы ақпаратты жіберу.
Кодердің және декодердің функционалдық схемалары;
Кодер және декодердің қағидалы схемаларын жүзеге асыру;
Кодер және декодердің бағдарламаларын іске асыру;
ә\Экономикалық бөлім;
Еңбек қорғау;

----------------------------------- ----------------------------------- ----
б\--------------------------------- ----------------------------------- ----
----------------------------------- ----------------------------------- --
----------------------------------- ----------------------------------- --
График материалдарының тізімі (міндетті сызбалардың дәл көрсетілуімен )
Айналмалы кодтың құру әдістері;
Айналмалы кодтың функционалды схемасы;
Айналмалы кодтың декодерінің функционалды схемасы;
Айналмалы кодтың кодерінің принципиалды схемасы;
Айналмалы кодтың декодерінің принципиалды схемасы;
Айналмалы кодтың кодерінің жұмыс істеу кестесі;
Айналмалы кодтың декодерінің жұмыс істеу кестелері;

Ұсынылатын негізгі әдебиет

Айналмалы кодтың функционалды схемасы;
Айналмалы кодтың кодерінің қағидалы схемасы;
Айналмалы кодтың декодерінің функционалды схемасы;
Айналмалы кодтың декодерінің электрлі принципиалды схемасы;

Тараулары көрсетілген жоба (жұмыс) бойынша кеңестер:

Тарау Кеңесші Мерзімі Қолы
Еңбек қорғау техн. ғыл. 30.05.2004
док.проф.
М.Т.Жараспаев
Экономика Аға оқытушы 31.05.2004
Г.Б. Жақып

Диплом жобасын (жұмысын) дайындау кестесі

№ Тараулардың аттары, зерттелетінЖетекшіге ұсыну Ескерту
мәселелердің тізімі мерзімі
Телемеханикалық ақпаратты
жіберудегі қолданылатын негізгі
кодтар
Айналмалы кодты пайдалану
арқылы ақпарат жіберу
Кодердің және декодердің
функционалдық схемалары
Кодердің және декодердің
қағидалы схемаларын іске асыру
Кодердің және декодердің
бағдарламаларын іске асыру
Экономикалық бөлім
Еңбек қорғау

Тапсырма берілген күні----11.02.2004ж.

Кафедра меңгерушісі (Есенбергенов Н.)
қолы

Жоба жұмыс жетекшісі (Сматов К.)
қолы

Тапсырманы орындауға қабылдады

Студент (Әсембай А..)
қолы

А Ң Д А Т П А

Қазіргі кезде ақпарат жіберу және қабылдау актуалды
мәселелердің бірі болғандықтан. Бұл дипломдық жобада ақпараттың бөгелуілге
төзімділігін өсіретін айналмалы кодтар қарастырылған. Айналмалы кодтар -
кодтар ішіндегі ең кең көлемде қолданылады. Ол кодтар кез келген қателерді
тауып түзете алады. Дипломдық жобада айналмалы кодтардың құрылу әдістері
келтірілген. Сонымен қатар айналмалы кодтың кодерінің лабороториялық стенд
макеті жасалынып, ал декодері электрлі принципиалды және функционалды схема
түрінде келтірілген.

А Н Н О Т А Ц И Я

Передача и прием информаций в данное время являются
одним из актуальных задач. В данном дипломном проекте рассматриваются
циклические коды используемое для повышения помехоустойчивости и
распростроненными кодами, так как они способны обнаружить и исправить любые
ошибки. В данном проекте описанны методы построения циклические кодов, и
собран макет кодера лабороторного стенда, а декодер приведен в виде
принципиальной и функциональной схемы.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті

Автоматика және басқару институты

Автоматика және телемеханика кафедрасы

ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛДІ
Кафедра
меңгерушісі
Техн.ғыл.д-ры.,проф.

____Н.Т.Исембергенов
__
____ 2006ж.

Дипломдық жобалауға
ТҮСІНІКТЕМЕ ЖАЗБА

Тақырыбы: Телемеханикалық ақпаратты жіберу үшін айналмалы
кодтарды пайдаланып зерттеу және жасау.

Кеңес берушілер: Жетекші
Экономика бөлімі бойынша техн. ғыл.док., проф.
оқытушы
А.Ә.Әсембай
А.К. Капанова ____
2006ж.
Еңбек қорғау бөлімі бойынша 3601мамандығы бойынша
техн. ғыл.кан., доц.
М.Ж. Сейсембиев
____ 2006ж. АТМ-01-2қ
тобының студенті
Норма бақылаушы _____ Ж.Ж.
Кенжалиев
Оқытушы
Л.К.Абжанова __
____ 2006ж.

____ 2006ж.
Пікір беруші
Қайнар ун-ті,
АЖ каф. меңгерушісі,
техн. ғыл.кан. проф.
С.С. Табултаев

____ 2006ж.
Алматы 2006

Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті

Институт

Автоматтандыру және басқару

Мамандығы

Техникалық жүйелердің автоматты басқаруы

Кафедра

Автоматика және телемеханика

Бекітемін

Кафедра меңгерушісі
техн. ғыл.док.,проф.
----------Н.Т.Исембергенов
__
____ 2006ж.

Диплом жобасын (жұмысын) орындауға
ТАПСЫРМА

Студентке

Кенжалиев Жәнібек Жаңабайұлы

Жобаның(жұмыстың) тақырыбы
Телемеханикалық ақпаратты жіберу үшін айналмалы кодтарды пайдаланып зерттеу
және жасау.
Жоғары оқу орны бойынша
№

Бұйрықпен бекітілген

Аяқталған жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі

Жобаның (жұмыстың) негізгі деректері

Б Скалар Цифровая связь д из д. Винь ямс

1104 с 2003ж. d=3, s=1

----------------------------------- ----------------
----------------------------------- ----------------
----------------------------------- ----------------

К І Р І С П Е

Екі ғылыми бағыттардың ғылыми – техникалық
прогресте ерекше рөлі бар. Бұл жүйелер теориясы және ақпараттар теориясы.
Көрсетілген ғылыми бағыттардың ерекшелігі олардың жалпылығында. Шынында да,
жүйелер теориясы мен ақпараттар теориясы басқа да ғылымдар, кез-келген
физикалық табиғаттың құбылыстарына және адамның барлық ағартушылық
түрлеріне тура қатынасы бар. Ақпарат материяның жалпыланған қасиеті және
жүйелерді құрастыру өлщемі деген тұжырым келтірілген. Ғылыми-техникалық
революция кезінде ақпарат туралы ғылыми - бірнеше қатар бағыттары бар
дисциплина ретінде дамыды.Адамдардың іс-әрекеттері материалдарды, энергияны
және ақпаратты қайта өңдеумен, пайдалануымен байланысты. Сәйкесінше ғылыми
техникалық дисциплиналар дами бастады, олар технология, энергетика және
информатика сұрауларды бейнелейді. Ақпараттың техника салыстырмалы жаңа
өндіріс болып табылады, оның дамуы электронды есептеу жүйелері (ЭВМ) және
автоматты басқару жүйелері дамыған кезеңде болады. Жаңа дисциплиналар
қатарында (операцияларды зерттеу, жүйелі техника, административті басқару)
ақпараттық ғылым және техника бірден-бір базисті орынды алады. Осы
жабдықтардың комплексті қолданылуы үлкен күрделі ақпараттық жүйелердің
құруына әкеледі. Ақпаратты жіберу және өңдеуімен автоматты құрылғының кез-
келген әрекеті, адамның ағартушылық ісіне, ғылымның және техниканың дамуына
қоғамдағы экономикалық және әлеуметтік түрлендірулеріне де байланысты. Егер
материал және энергия салыстырмалы түрде толық оқылған болса, онда
ақпаратты алу, түрлендіру және пайдалану заңдары әлі белгісіз аймақ ретінде
болып отыр, ал өзінде көптеген шешілмеген жұмбақтары бар.
Қазіргі кезде телемеханика жүйелері дамыған кодтар
есебінде бөгеуілден жақсы қорланған, ал берілгендердің басылуы сол арна
байланысы бойынша берілетін ақпарат көлемін ұлғайтады. Дипломдық жобаның
мақсаты, оқулық лабороториялық құрылымда кодер мен декодер айналмалы кодтың
бөгетін өңдеу. Осы лабороториялық жұмыстың көмегімен дәрісте алынған
теоретикалық білімнің екі негізінде кодер мен декодер айналымы кодтағы
құрылымы алынған және жобада алынған техникалық амалы қолданылған.
Техникада ақпаратты жіберу, жазу, өндіріп шығару және
сақтау кезінде орындалатын операцияға қойылатын ең маңызды және күрделі
мәселелердің бірі болып, бөгеуілге қарсы қамтамасыздандыру болып табылады.
Осы мәселенің теоретикалдық шешімі 40-шы жылдарда
К.Шеннонмен табылған болатын. Ол ақпараттың шынайылығы мен жылдамдығын
байланыс арнасының өткізу қабілеттілігін байланыстыра отырып, берілгендерді
сенімді жіберуде хабарламаны кодтау кезінде, арнаға жіберуден немесе
тасымалдағышқа жазудан бұрын артықшылықты ендіре отырып, жіберу жолын
көрсетті. Сөйтіп, өткен ғасырдың ортасында кодтаудың бөгеуілге қарсы пайда
болып, қарқынды дамыған теориясы- қателерді бақылайтын сенімді жабдығы
болып табылады.
Қазіргі уақытта бөгеуілге қарсы кодтау байланыс
жүйелерінде, ақпаратты жіберуде, берілгендерді сандық түрде жазуда және
өндіріп шығаруда, сандық дыбысты жазу құрылғыларында, радиотарату мен
телевидениенің сандық блоктарында және басқа да көптеген облыстарда кеңінен
қолданылып келеді.

1.ТЕЛЕМЕХАНИКАЛЫҚ АҚПАРАТТЫ ЖІБЕРУДЕГІ ҚОЛДАНЫЛАТЫН НЕГІЗГІ КОДТАР

1. Бұрмадан қорғалмаған кодтар

Бұрмадан қорғалмаған кодтың ерекшелігі, олардың
құрамында тек бір орында айырмашылығы бар кодтар жиынтығы болғаны. Бұрмадан
қорғалмаған код деп, кодтың кез-келген разрядында пайда болған бұрманы
байқай алмайтын кодты айтады. Солардың біреуіне Грей кодын жатқызуға
болады. Бұл кодты кейде рефлексті деп те атайды. Осы кодты кейбір өлшеу
ұзындығын екілік кодқа түрлендіргіш құралдарында қолданады. Егер
түрлендіргенде жай екілік код қолданылса, онда кейбір қасында орналасқан
код комбинациялары бірнеше разрядтарға бөлінеді.
Мысалы: 0101 комбинациясы мен (5 саны) 1010
комбинациясы (10саны) барлық разрядтарында ажыратылады. Кодты санаған кезде
үлкен қателіктер пайда болуы мүмкін.
Бұл код, берілген екі кодты оңға қарай бір орынға
жылжытқаннан соң, модуль екі бойынша қосу арқылы табылады. Кіші разрядтағы
сан есепке алынбайды:

1101
+
1101
10111

Грей коды 1011 болып табылады. Енді осы Грей кодын
кері түрлендірейік. Ол Грей кодындағы кіші разрядтан бастап, сандар
қосындысын үлкеннен кіші разрядына дейін модуль екі бойынша қосу арқылы
орындалады.
Егер, модуль екі бойынша қосу кезінде қосынды жұп
болса, онда, ноль жазылады. Егер, тақ болса, онда бір саны жазылады.
Мысалы: 1011 Грей кодының комбинациясының түрленуіне келсек, екілік код
комбинациясының кіші разрядына бір жазылады, өйткені, 1+1+1=1 болады.
Екінші разрядында ноль болады, өйткені, 1+1=0.Үшінші разрядқа бір жазамыз,
өйткені, Грей коды үшінші разрядында ноль, ал төртіншісінде бір тұр. Соңғы
разрядқа бір жазылады, өйткені, Грей кодының соңғы разрядында бір тұр.
Сонымен, 1011 рефлексті код комбинациясының екілік
кодтағы түрі 1101 болып түрленеді. Бұрмадан қорғалмаған кодтардың қатарына
мына кодтар да жатады: Морзе коды, екілік кодтардың барлық жиыны, екілік-
ондық кодтар, Бодо коды, санды импульсті кодтар, бірлік-ондық кодтар және
тағы басқалары.

2. Бұрмадан қорғалған кодтар

Қателіктерді тауып және түзетуге мүмкіндік беретін
код, бұрмадан қорғалған код деп аталады. Осыдан кодтар екі үлкен топқа
бөлінетіні шығады:

1\қателерді табатын кодтар;
2\қателерді тауып және түзететін кодтар;

Геометриялық модельдердің көмегімен кодтармен
қателерді тауып және түзету жолдары айқын кескінделеді. Кез-келген п-
элементті қосалқы кодты п-өлшемді куб түрінде көрсетуге болады. Бұл кубтың
қабырғасының ұзындығы бір өлшемге сәйкес келеді. Мұндай кубтың төбелерінің
ара-қашықтығы олардың арасындағы қабырғалардың ең аз санымен есептелінеді,
d арқылы белгіленеді және Хэмминг кодының ара-қашықтығы деп аталады.
Сонымен, кодтық ара-қашықтық, бұл кез-келген кодтың
комбинациясының, екіншісінен өзгешілігін көрсететін элементтердің ең аз
саны.
Мысалы, код мынадай комбинациялардан тұрсын: 1011,1101,
1000, 1100. Олардың модуль екі бойынша қосу арқылы алғашқы екі комбинацияны
салыстырып, d=2 болатынын табамыз. Бірінші және үшінші комбинацияны
салыстыру, бұл жағдайда да d=2 екенін көрсетеді. Ең көп d=3 мәні бірінші
және төртінші комбинацияны салыстырғанда, ал ең аз d=1 екінші және
төртінші, үшінші және төртіншіні салыстырғанда табылады.
Сонымен, берілген код үшін
арақашықтық ең кіші мәні d min =1, n =1 болғанда n-өлшемді куб ұзындығы d
болатын түзуге айналады. Оның бір басында 1 екіншісінде 0 орналасады, 1-
суретте көрсетілген.

0 1 1
1-сурет
--------------------→

Математикада графтар теориясы топологияның бір
бұтағы болып қарастырылады және алгебра мен сандар теориясына тікелей
қатысты. Графтар - кодтардың геометриялық модельдері – жазықтықта немесе
геометриялық көлемде құрылыстар түрінде орындалады. Бір элементті екілік
түзбенің геометриялық моделі қарапайымды болып келеді.
Екі элементті екілік графы жазықтықта орналасқан
салыну ретінде көрсетуге болады, 2-суретте көрсетілген. Мұндағы, осьтердегі
сандар, код элементтерінің нумерациясын белгілейді.

2-сурет

Екі кодтық комбинацияны бөліп тұрған квадраттардың
жақтарын кодтық өтпе немесе код ара-қашықтығы деп атайды.
Үш өлшемді немесе үш разрядты графтың бейнесі төменде келтірілген.

3-сурет-Үш разрядты граф

Ал төрт элементті екілік кодтың графы 4-суретте кескінделген.

4-сурет- Төрт разрядты граф

Бұл граф үш өлшемді кубтың базасында
тұрғызылған. Оның үстіне бір кодтық өтпе қашықтықта дәл сол сияқты,
төңкерілген түрдегі үш элементті екілік код саламыз. Төртінші разрядқа
астыңғы графқа бәріне 0 жазамыз, үстіңгіге бәріне 1 жазамыз. Араларында
пунктир сызықтарымен бір түзбелік өтпе болатындай етіп байланыстар
белгіленеді.
Сонымен, бұрмадан қорғалған кодтарда белгілі бір
ереже бойынша құрастырылып, рұқсат етілген комбинациялары бар және бұл
ережеге сәйкес келмейтін рұқсат етілмегендері де бар.
Сонымен, бұрмаға тұрақты код құру (қате табатын
код осындай кодтардың түрлерінің қарапайымы) артықтық (избыточность)
тудыратын, пайдаланылмаған кодтардың комбинацияларына байланысты. Шығыс
символдарынан да берілген кодта қолданылғаннан да көп комбинация құруды
артықтық көрсетеді.
Сонымен, қолданылатын комбинация санының кемуі
бұрмаға тұрақты кодтың өсуін әкеледі.

3. Қателерді табушы кодтар

Бұл кодтардың артықшылығы: олардың қатарына кіретін
код комбинациялардың код ара-қашықтығы d=2 қарағанда кем болмауы керек.
Оларды екі топқа бөлуге болады:

1\ қолданылған комбинациялардың санын азайту жолымен құрылған кодтар;
2\ барлық комбинациялар қолданылатын кодтар, бірақ, олардың әрқайсысына
анықталған ереже бойынша тексеруші m-символдар қосылады.
Қателерді табушы кодтарға мысалдар келтіре кетіп,
кейбіреулерімен толық таныса кетейік.

1. Инверсті код

Бұл кодта бұрмаға тұрақтылығын жоғарлату үшін, шығушы п-
разрядты комбинацияға белгілі ереже бойынша тағы п-разрядтары қосылады.
Қорытындысында, сызығына қосарланған символды сан
жіберіледі. Кодтың пайда болу ережесі келесідей: егер шығушы комбинацияда
жұп санды бірлер болса, онда қосылатын комбинация шығушыны қайталайды,
егер тақ болса, онда қосылатын разрядтағы барлық 0-дер 1-ге, ал 1-лер 0-ге
айналады.
Төңкерілген код, егер код аралығы d=2 болса, онда жалғыз
қателерді және екілік қателердің 60-70% таба алады. Егер код аралығы d=3
болса, онда ол барлық екілік қателерді, үштік және төрттік қателердің 80%,
сонымен қатар бестік, алтылық қателерді таба алады.

2. Корреляциялық код

Екілік кодтың барлық жиынының әр элементі екі символмен
беріледі. Мысалы: 1→10, ал 0→01-ге түрлендіріледі. 1010011 бірге
10011001011010 комбинациялары беріледі. Сондықтан, корреляционды кодта
шығушы кодқа қарағанда екі есе көп элементтер болады. Қабылдаушы жағында
қатарынан екі 0 немесе 1 кездессе, онда қате табылады.Дұрыс қабылдаған
жағдайда екілік (жұп) элементтер алынып тасталады да, бастапқы комбинация
орынға келтіріледі. Бұл бұрмаға өте төзімді код.

4. Қателерді табатын және түзететін кодтар.

Егер, код комбинациясы бір-бірінен код аралығының
айырмашылығы d≥3 болып құрылса, онда бұл код бұрмаланған комбинацияның тек
қателерін тауып қоймай оларды түзете алатын болады.
Бұрмадан қорғалған кодтар келесі ережелермен құрылады.
Біріншіден, κ-ақпарат символдарынан тұратын берілген код комбинациясына
қосылатын бақылаушы символдардың саны анықталады. Сонан соң, бақылаушы
символдардың комбинациядан қойылатын орындары анықталады, яғни, ол берілген
бақылаушы символ 1 немесе 0 болып табылады. Қабылдаушы жағында анықталған
разрядты бөлшектердің жұптығына тексеру жасайды (2)

1. Хэминг коды

Бұл код барлық жалғыз қателерді түзете алады, сонымен
қатар, барлық екілік қателерді табады, бірақ оларды түзете алмайды. Барлық
жалғыз қателерді жөндейтін Хэмминг кодын қарастырайық. Шығушы орнына
ақпарат символдар және оларға қосылатын бақылаушы символдар санынан тұратын
екілік кодтың барлық жиынын алайық.
Сонымен, кодталған комбинациялардың ортақ ұзындығы n=k+m. Хэмминг коды
бойынша кодылаудың және декодылаудың жолдарын қарастырайық.

2. Кодтау.Бақылаушы символдардың санын
анықтау

Ол үшін хабарды арнада шумен хабарлағанда кез-келген n
символды кодтар бұрмалануы мүмкін немесе сөз бұрмаланусыз беріледі.
Сондықтан, n+1 варианттар бұрмалануы мүмкін. Бақылаушы символдарды қолдана
отырып барлық n+1 варианттарды ажырату керек. Бақылаушы символдардың
көмегімен 2m жағдайын көрсетуге болады. Яғни, мынадай шарт орындалады:

2m≥ n+1= k+m+1
1-кестеде тепе-теңдіктен алынған k мен m арасындағы қатынас көрсетілген.
1-Кесте- k мен m символдар арасындағы қатынас.

k 1 2 3
3(k3) 2(к2) 1(k1) 3(k3) 2(k2) 1(k1)
0 0 1 m1 1 0 0 m3
0 1 0 m2 1 1 1 k3
0 1 1 к4 1 0 0 k2
1 1 1 k1

Кестеде үш разрядты екілік кодтың барлық жиыны үшін
барлық код комбинациясы, ал жоғарыдан төмен қарай Хэмминг код
комбинациясының символдары тізбектеліп жазылған. Осы кестеден келесі 3-і
кесте құрылады. Бұл кестеде келесі заңдылықпен символдар үш қатарда
жазылған. Бірінші қатарда екілік код комбинациясының төменгі разрядты
бірліктер қарама қарсы қойылған символдар жазылған. Яғни, 001, 0011, 101
және 111 комбинацияларында бірліктер төменгі разрядта тұр. Сондықтан, 3-
кестенің 1-ші қатарына бірліктер қарсы тұрған m1-символдары жазылады.
Бақылаушы символ m2 бірінші тексеруге жазылмайды.
Өйткені 010 саны төменгі разрядта 0-ді қамтиды. Әрі қарай 1-ші қатарға к4
символы жазылады, себебі, 011 комбинациясының соңы бірден тұрады. Ал 100
комбинациясының төменгі бірінші разряды 0-ден тұрғандықтан, m3-символы
бірінші қатарға жазылмайды. 6-кестенің 1-ші қатарына k3 және k1символдары
жазылады, себебі 101 және 111 комбинацияларының төменгі (бірінші) разряды
бірліктерден тұрады ол 3-кестеде көрсетілген.

m1 Оk4 Оk3 Оk1
m2 Оk4 Оk2 Оk1
m3 Оk3 Оk2 Оk1

Бақылау коэффицентінің екінші қатарына екілік
кодтың екінші разрядында бірліктер қарсы қойылатын символдар жазылған.
Егер 010, 011, 110 және 111 комбинацияларының
екінші разрядында бірліктер болса, онда тексеру коэффиценттерінің екінші
қатары m2, k4, k2 және k1 символдарынан тұрады.
Үшінші қатарда жазылған символдарда екілік кодтағы
үшінші разрядтағы бірліктер қарсы орналасқан (m3, k3, k2 және k1). Бұдан да
ұзын код комбинациясын кодыланған жағдайда 5 және 6 кестелерін кеңейту
керек. Себебі, бақылау коэффицентінің төртінші, бесінші қатарлары жазылуы
мүмкін. Ол үшін кестесін екілік кодтың разряд сандарын көбейту қажет.
Сонымен, m1, m2, k1, m, k10, k9, k8, m4, k7, k6, k5, k4, k3, k2 , k1
комбинациялары үшін үшінші кесте төрт қатардан тұратын болады.
Бақылаушы символдардың құрамын тексеру көмегімен
келесі түрде анықталады. 3-кестенің әр қатарына кіретін ақпарат таңбалары
қосылады; егер берілген қатардағы бірліктердің қосындысы жұп болса, онда
қатарға кіретін m-символының мәні 0-ге тең. Ал егер, тақ болса, онда 1-ге
тең болады. 3-кестенің бірінші қатары бойынша m1, екінші қатарымен m2,
үшінші қатарымен m3 символдарының мәндері анықталады.

3. Декодтау

Комбинацияның дұрыстығын тексеру үшін, тағы жұптыққа
тексеру әдісін қолданады. Егер, комбинацияны бұрмалаусыз қабылданса, онда
модуль2 бойынша бірліктердің қосындысы 0-ді береді. Ал егер, қате болса,
онда, олардың қосындысы 1-ге тең.
Әр тексерулердің қосындысының қорытындысы бойынша
қатенің орнын көрсететін екілік сан құрылады.
Мысалы: бірінші және екінші тексерулер толық қатені
көрсетті, ал үшінші тексерудегі қосынды 0-ді береді. 001=3санын жазсақ,
мұнда код комбинациясының үшінші таңбасында қате кеткен, сондықтан бұл
символды қарама-қарсы, яғни 1-ді 0-ге жөндеу керек. Осыдан кейін, белгілі
орындарда тұрған бақылаушы символдар алынып тасталады.

2.АЙНАЛМАЛЫ КОДТЫ ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ АҚПАРАТТЫ ЖІБЕРУ

Мұндай кодтардың әр комбинациялары өздерінше
қолданылады, сондықтан да ақпарат k және бақылаушы m символдары әрқашан
анықталған орындарда болады. Басқа кодтармен салыстырғанда аз артықшылыққа
және тиісті кез-келген қателерді табу мен жөндеудегі және кодтау немесе
декодтау құрылғы схемаларының оңайлығынан бұл кодтар кеңінен таралған.
Айналмалы кодты құру үшін жасаушы көпмүшеліктер қолданылады.
Егер, көпмүшелік қалдықсыз тек өзіне не бірге ғана
бөлінетін болса онда келтірілмейтін көпмүшеліктер деп атайды, ал керісінше
жағдайда оны келтірілген көпмүшелік дейміз. Келтірілмейтін көпмүшеліктер
сандар теориясында жай сандармен бара-бар. Келтірілмейтін көпмүшеліктерді
ондық немесе екілік сандар түрінде немесе алгебралық көпмүшеліетер түрінде
жазуға болады 4-кестеде. Осы кестеде айналмалы кодтарды құру үшін
қолданатын бес дәрежеліге дейінгі барлық келтірілмейтін көпмүшеліктер
келтірілген. Ал үлкен дәрежелі көпмүшеліктер тек таңдау арқылы келтіріледі.
Жоғарыда айтылғандай егер, көпмүшелік өзіне немесе бірге
қалдықсыз бөлінсе, онда оны екілік сандар өрісінде келтірілмейтін деп
атайды. Ал кестеде келтірілген көпмүшеліктер тек қана соңғы екілік сандар
алаңы үшін ғана дұрыс құрылған.
Айналмалы кодтарда қолданылатын келтірілмейтін
көпмүшеліктер 4-кестеде көрсетілген.

4-Кесте- келтірілмейтін көпмүшеліктер

P(x1)=x+1→3→11
P(x2)=x2+x+1→7→111
P(x2)=x3+x+1→11→1011
P(x3)=x3+x2+1→13→1101
P(x4)=x4+x+1→19→10011
P(x4)=x4+x3+1→25→11001
P(x4)=x4+x3+x2+x+1→31→11111
P(x5)=x5+x2+1→37→100101
P(x5)=x5+x3+1→41→101001
P(x5)=x5+x3+x2+1→47→101111
P(x5)=x5+x4+x2+x+1→55→110111
P(x5)=x5+x4+x3+x+1→59→111011
P(x5)=x5+x4+x3+x2+1→61→111101
P(x6)=x6+x+1→67→1000011
P(x7)=x7+x3+1→137→10001001
P(x8)=x8+x4+x3+x2+1→285→100011101
P(x9)=x9+x4+1→1041→1000010001
P(x10)=x10+x3+1→2057→10000001001

2.1 Айналмалы кодтың құру әдістері

Айналмалы кодты құру үшін ақпарат символдары k түрінде
екілік кодтың барлық жиынының комбинациясын алады. Егер, берілген код
комбинациясын Q(X)-ті жасаушы көпмүшелік P(X)-ға көбейтсек, онда айналмалы
код пайда болады. Бірақ, мұндай кодта бақылаушы символдар код
комбинациясының әр түрлі орындарында орналасады. Мұндай код, жүйеленген
болып табылады, себебі, тарату схемасын қиындатады.
Егер, бақылау символдарын код соңынан, яғни ақпарат
символдарынан кейін жазылса, онда кодтау және декодтау құрылғы схемаларын
құру біршама оңайлана түседі. Ол үшін келесі әдістерді қолданайық:

1\ кодалайтын код комбинациясын G(x)
жасаушы көпмүшелік сияқты дәрежесі бар бірмүшелікке Xm көбейтеміз;
2\ алынған көбейтіндіні G(X) Xm жасаушы көпмүшелік P (Xm) бөледі;

G(X)Xm R(X)
______ =Q(X)+______
P(X) P(X)
(1)

Бөлу кезінде, бөліндіні Q(X) және қалдық R(X)табылады. \1\-
теңдеуді P(X)-ке көбейтіп, R(X)-ті теңдіктің екінші жағына шығарсақ, онда
таңбасы өзгерместен келесі теңдеуді аламыз:
F(x)=Q(x) P(x)=G(x)Xm + R(x)
(2)

Сондықтан, (2) теңдіктен айналмалы кодтар екі әдіспен құрылатыны көрінеді:

1 екілік жүйедегі комбинацияны жасаушы көпмүшелікке көбейту;
2 берілген кодты m дәрежелі бір мүшелікке көбейтіп, оған сол
көбейтіндінің жасаушы көпмүшелікке бөлгендегі қалдықты қосады.
Мысалы:

F(x)=G(x)Xm+R(x)=X4+X3+X+1→11010+1= 11011

Бұл кодталған хабарда 11011 n =5, k= 4, m= 1, яғни,
1101 комбинациясы ақпарат символы болып, ал кіші разрядтағы бірлік
тексеруші болып табылады. Осы кодталған комбинация, төрт разрядты он алты
кодтың біреуі болып есептеледі. Егер де қалған он бес комбинацияны табу
керек болса, оны құраушы матрицасы арқылы оңай жасап алуға болады. Құраушы
матрица бірлік транспориланған матрицадан және қосымша матрицадан құралады.
Қосымша бірлік матрица нөлдері бар бірден R(x) көпмүшелігіне бөлгенлегі
қалдықтардан құралады. Құраушы матрица келесідей 5- кестеде көрсетілген.
1

5-Кесте

1 а1
0001 1
2 а2
0010 1
3 а3
0100 1
4 а4
1000 1
5
0000 0
6 а1О а2 = 00110
қосымша
7 а1О а3 = 01010
матрица
8 а1О а4 = 10010
9а2 О а3 = 01110
10 а2О а4 = 10100
11а3 О а4 = 11000
12 а1 О а2 О а3 = 01111
13 а2О а3 О а4 = 11101

14а1 О а3 О а4 = 11011
15а1 О а2 О а4 = 10111
16а1 О а2 О а3 О а4 = 11110

Айналмалы жылжу код комбинациясының Х-ке
көбейтіндісінің нәтижесі болып табылады. Ал екінші комбинациясы 00101 →x2
+1, жетінші -( x2 +1)* x=x3+x→01010 жазуға болады. Егер х дәрежесіне
көбейткенде Xm+1тең болса, онда алынған нәтижені х+1-ге бөлу керек. Мысалы,
егер 10101→х4+х2+1 комбинациясынХ-ке көбейтсек, онда біз мынаны х5+х3+х
аламыз. Алынған нәтижені х5+1-ге бөліп, қалдық х3+х+1→01011 аламыз.
Көпмүшелік 01011 айналмалы жылжудың нәтижесі болып табылады.

2. Код аралығы d=3 айналмалы коды

Бұл кодтар бірлік және екілік қателерді табады немесе
бірлік қателерді тауып және түзете алады.
1m- бақылаушы символдар санын таңдау
m- санын таңдаудың екі әдісі бар:
m=E` Log k(n+1);
(3)

m=E` Log2[ (k +1)+ E` Log2[ (k +1)];
(4)
Сөздің жалпы ұзындығы (3)- формуламен табылады. Ақпараттың ұзындығы белгілі
болғанда (4) қолданады.
Е-үлкен бүтін сандарды жуықтау белгісі;
2 Р(х)-жасаушы көпмүшелікті таңдау m=1;
Р (х1)- дәрежесі 1, бақылаушы символдардан кем болмауы керек. Бірақ бірлер
түзбе аралығынан кем болмауы керек.
3 қосымша матрицаның элементтерін табу. Ол үшін бірден басталған
нольдерді жасаушы көпмүшелікке бөліп, одан қалған аралық қалдықтар жазылып
алынады. Бұл кезде:
ақалдықтар саны ақпарат санына тең болуы керек;
бқосымша матрицаға алынатын қалдықтардың салмағы
табылатын қателер санынан кем болмауы керек(w≥r);
Осы екі шарттан, біздің соңына жазылатын нольдің саны табылады:
4 жасаушы матрица құру;
Ол үшін, транспориланған бірлік матрица алынады және оның оң жағына қосымша
матрицаны тіркейді;
5 айналмалы кодтың барлық комбинацияларын табу.
Ол үшін жасаушы матрицаның қатарларындағы комбинацияларды модуль екі
бойынша әр қалай қосу арқылы жүзеге асады.

3. Код аралығы d=4 айналмалы коды

Бұл кодтар бірлік, екілік, үштік қателерді таба алады
немесе екілік қателерді тауып, бірлік қателерді түзей алады.
1 бақылаушы символдар санын таңдау
Бұл кодта d=3 кодына қарағанда бақылаушы символдар саны бірге артық болу
керек.
md=4=m d=3 +1
(5)

Егер бақылаушы символдар саны анықталса,онда,
md=4=1+Log 2(n+1)
(6)

2 жасаушы көпмүшелікті таңдау.
(7)
Мұнда, екі мүшелік (n+1) барлық бірлік және үштік қателерді табады, ал
көпмүшелік Р(х)-екілік қателерді таба алады.

4. Код аралығы айналмалы коды

Бұл кодтар кез-келген санды қателерді тауып және
түзей алады. Бұл кодты Боуз, Чоудхури және Хоквинхем ойлап шығарғандықтан,
мұны қысқаша БЧХ коды деп атайды. Кодтау әдісі мынадай:
1 сөз ұзындығын таңдау.
Ол тақ сан болып келу керек. Ол үшін мынадай шарт орындалатын 2k-1=n
болғанда h саны табылады.
Теңестіру үшін:
(2n –1)g=n;
(8)
мұнда, n0-бүтін сан, ал g-тақ сан, бөлген кезде n-тақ, бүтін сан болады.
Онда, n және g келесі санды аламыз:
7=23-1=7
15= 24-1=5*3
31= 25-1=31
63= 26-1=7*3*3=21*3
127=27-1= 127
255= 28-1=17*5*3
511= 29-1= 73*7
1023=210-1= 31*11*3
2047=211-1= 89*23
4095=212-1= 3*3*5*7*13;

2 код аралығын анықтау
Яғни, d=2S+1;
3 жасаушы көпмүшелікті анықтау
Ол дәрежесі 2S-1-ге дейінгі ең төменгі, тақ болып келетін көпмүшеліктердің
көбейтіндісі:
P(x)=HOK[M1(x) M3(x)...M2s-1(x);
(9)

Ең кіші көпмүшеліктер санын анықтау
4 Ең кіші көпмүшеліктер саны түзелетін қателер санына тең:
L=S
(10)

5 ең кіші L дәрежелі ең кіші көпмүшелікті анықтау.
L дәрежелі ең кіші бүтін сан болса, онда 2L-1
Бүтіндей n немесе ng бөлінеді, яғни, n= 2L-1=ng
Осыдан: L=h ;
(11)
6 ең төменгі көпмүшелікті анықтау.
Көпмүшелікті кестеден жазылып алынған.
Мұнда БЧХ-тек қана ең үлкен көпмүшеліктерден құрылып қана қоймай, сондай-ақ
ол төртінші және алтыншы көпмүшеліктерге қатысты құрылады
6-кестеде көрсетілген.

6-кесте

M(x) Код комбинациясы түрінде жазылған әртүрлі дәрежедегі ең төменгі
көпмүшеліктер
N 2
Такт Х0
№
6 0 1 1
К155 ЛА2

К155АА3 1 400 400

К155ЛА4 4 300 1200

К155ЛИ1 1 250 250

К155М1 1 200 200

К155ЛП5 3 200 600

К155ИD3 2 500 1000

К155ИЕ5 1 350 350

К155ТМ 8 2 350 700

К155ТМ 2 8 150 1200

К155ИР 1 2 200 400

2.Транзисторлар 5 100 500

КТ 819Б
3.Диодтар 1 300 300

КД 819Б
4.Резисторлар 4 100 400

МЛТ-0,5
МЛТ-0,125 4 150 600
5.Конденсаторлар 51 150 7650

К-50-6-1
6.Стабилитрондар 2 75 150

КС 156 Г
7.Кнопкалар 1 400 400

КМ1-І 1 80 80
КМ2-І 2 80 160
8.Тумблерлер

ТВ2-1 1 50 50
9.Трансформаторлар

ОСМ-0,063 1 500
10.Шам диоды

11.Сым

12Вилка

13.Гетенанс

14.Фольгаланған
шыны
15.Консух

16 Басқалары

Барлығы

10-Кесте жалғасы

Аталуы Шығын нормасы Бағасы Жалпы қосынды
бір бұйымға теңге бағасы

11.Сым 1,5м 250 375

12.Вилка 1 10 100
2
13.Гетенанс 0,22м 250 250

14.Фольгаланған 0,075 м2 300 300
шыны

15.Консух 1 100 100

16.Басқалары
Барлығы 20807

Монтажник жалақысы –9000 теңге

Жұмыс істейтін мерзімі 1 апта.
Мж= 9000х0,25= 2250 теңге

Әлеуметтік салық
С21=(2250-225) 0,2= 405 теңге

Сонымен, жалпы шығынды табамыз

Ш= Ж+М+Шм+Сә

Мұндағы Ж - жалпы жалақы;
М - материал құны;
Шм - монтаждық шығын;
Сә - әлеуметтік салық.

Сонда: Ш= 234000+2250+20807= 257057 теңге

Берілген өңдеу телемеханикалық жүйенің құраушы бөлігі
болып табылады. Сондықтан, экономикалық эффектілік оңды болып есептеледі.
Соның арқасында кодтау әдісі мен телемеханикалық ақпаратты қорғау кезінде
біз байланыс сапасын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.