Электронды оқулық құрамына қойылатын талаптар
Кіріспе
Қазіргі заман ғылыми және ақпараттық технологиялар заманы. Уақыт
өткен сайын ақпараттардың таралуы да арта түсуде. Осыған орай адамзат
баласы оның соңынан ілесуде. Кейінгі кезде ақпараттар көлемінің артуы мен
компьютерлік технологиялардың жылдам дамуына байланысты компьютерлік
технологиялармен оқытуды белсенді түрде дамытып келеді. Компьютерлік
техниканы барлық қызмет ету саласына енгізу жоғары кәсіптік деңгейлі
мамандарды дайындау үшін жаңа талаптар қойып отыр, соның нәтижесінде
бұрыннан қалыптасқан оқытудың әдістері мен тәсілдері біртіндеп қазіргі
заманғы ғылымның қолы жеткен жоғары технологияларды қолданып оқытатын
прогрессивті тәсілдерімен ығыстырылып келеді.
Ақпараттық-комуникациялық технология электронды есептеуіш техникасымен
жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге,
электронды оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс
істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.
Оқу-ағарту жұмысына келетін болсақ, оқытудың компьютерлік технологиясы
информатика пәніне негізделген және компьютер көмегімен іске асырылатын оқу
технологиясына негізделген. Оқу-білім ордаларында заманның ағымына
байланысты білім беру әдісі де өзгеріске ұшырап отыр. Қазіргі кезде оқу
жүйесін басқаруды автоматтандырудың әдістерін көлемді және қарқынды
қолдану, жан-жақты оқу, тәжірибелік және теориялық мәселелерін зерттеуді,
комплекстік ізденістерді жүргізуді талап етеді.Мысалға алсақ, бірнеше
жылдар бұрын ақпаратты игеру үшін оқушылар тек кітап қолданса, қазіргі
кезде мектептерде интерактивті тақталар, мультимедиа кабинеттері
орнатылған. Ақпараттық-комуникациялық технологияның келешек ұрпақты жан-
жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына
жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер
пайдасы аса мол. Осыған орай оқып үйрену құралдарына жататын электронды
оқулықтар қазіргі таңда жиі қолданыста.
Елбасының Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты жолдауында :
Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім
беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек десе, осы жолдаудың ІІІ
тарауы, он сегізінші бағытының жетінші тармақшасында : Ақпараттық
технологиялар мен ақпаратты таратуд ың жаңа нысандарына бағытталған
мамандандырылған білім беру бағыттарын құру міндеті де алдымызда тұр
делінген, сондай – ақ он жетінші бағыттың үшінші тармақшасында Он - лайн
тәсілінде оқыту тәжірибесін дамытып, елімізде оқу теледидарын құру қажет
деп атап көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық
технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңінен қолданылуын
қажет етеді. Осылайша оқу – тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық
технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр.
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаhандану үрдісі әлемдік
бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы
атты жолдауында Білім беру реформасы –
Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабіл еттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік
беретін аса маңызды құралдарының бірі деп атап көрсетті.
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет
дәуірі , айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби
мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара
тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу –
тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін ің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды
көздейді.
Біріккен Ұлттар Ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр
–ақпараттандыру ғасыры деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми –
техникалық прогрестің негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру
болатын жаңа кезеңіне енді.
Электрондық оқулық – деп білім берудің компьютерлік технологиясын
кеңінен пайдалануға негізделген электрондық оқып-үйрену құралдарын айтады.
1. Қолдану аясы – ҚР мемлекеттік стандарты электронды оқулықтың жалпы
талаптарын, құрылымын, мазмұнын, безендіруді анықтайды.
2. Электронды оқулық құрамына қойылатын талаптар:
Электронды оқулық құрамында болуы керек: титулдық бет, мазмұны, утилиттер,
көмекші және құжаттама.
1. Титулдық бетте- электронды оқулықтың мәліметтері орналасады. Мекеменің
аты және пәннің аты.
2. Мазмұнында-электронды оқулықтың мақсаттары мен мәселелеріне сәйкес
келетін және қорытынды бақылау жұмысы жүргізілетін оқу материялдарының
барлық көлемі болу керек. Оқу материялының мәтінінде ғылыми
терминалогия қолданылу керек және толық , нақты, анық болуы керек.
3. Көмекші-электронды оқулық жұмысын басқару бойынша ақпарат болу керек.
Ағылшын тілі пәнінен Елтану тарауы бойынша электронды оқулықты
жасауымның басты мақсаты.
Әлемдегі ақпараттық технология қалай дамыса, онымен қоса дамитын ,
қалыспайтын дүние бар. Яғни, ол халықаралық қарым-қатынас тілі. Қазіргі
кездегі кең етек жайып жатқан қарым –қатынас тілі – ағылшын тілі болып
табылады. 50 бәсекелестікке қабілетті елдің қатарына қосылу үшін біздің
жастар жан жақты болу керек. Елде бірнеше жылдар бойы ағылшын тілі жеке пән
ретінде оқылады. Сондықтан оқулықты жасауымның басты мақсаты - ағылшын
тілінің маңыздылығын ескере отырып, қолданушыларды әлемдегі осы тілді
меңгеретін елдермен таныстыру болып табылады.
І Бөлім. Ағылшын тілі пәнінен Елтану тарауы бойынша жасалған электронды
оқулыққа сипаттама
1.1. Электронды оқулықа түсініктеме
Электронды оқулық – бұл бағдарламалы-әдістемелік комплекс, компьютердің
көмегімен өз бетімен немесе оқытушымен оқу курсын не оның үлкен бөлігін
оқып игеруге мүмкіндік береді.
Электронды оқулық немесе курс әдетте үш компоненттен тұрады:
тұсаукесерлік құрылымы, онда курстың негізгі информациялық бөлігі беріледі;
жаттығулар, алынған білімді бекітуге бағытталған; тестілер, оқушының
білімін обьективті түрде бағалауға мүмкіндік береді.
Оқыту бағдарламалары түрлі пәндерді оқыту процесінде қолданылады- сурет
салудан бастап химияға дейін.
Оқыту бағдарламалары жағымды педагогикалық әдістерге негізделген болуы
қажет, пәннің және оқылатын тақырыптың өзіндік ерекшеліктерін ескеруі
тиіс, барынша оқытушының көптеген функцияларын орындауы қажет.
Оқыту бағдарламаларын құру - өте қиын да еңбекті қажет ететін жұмыс.
Сонымен бірге оқыту бағдарламаларын және арнайы солар үшін құрылған
оқулықтарды қатар қолданған тиімді.
Оқулықтар, егер көлемі өте үлкен жадыны алатын сыртқы көтергіште CD-
ROM типті болса, оларды электронды бақылағыштармен жабдықтау тиімді, олар
оқушыға қажет болған жағдайда нақтылы оқу бөлімінің қайсысын оқып
шыққандығы туралы мәліметті шығарып бере алады, және тақырыппен танысу
барысында қалып қойған жерлерін де көрсетеді.
Әдетте, электронды оқулықтар мен энциклопедияларды, әуесқойлық және
кәсіптік сипаттағы, көбінесе компакт-дискілерде шығарады, бірақ сол сияқты
басылымдар Интернетте де пайда бола бастады. Құру процесі жеңіл болса,
осыған ұқсас қосымшаларды шығарушылар саны да артады. Электрондық
басылымдарды құрушылар ретінде кітап баспаханалары да бар (яғни ақпарат
иелері) және журналистер, периодты басылымдардың электрондық версияларын
шығарады, ақырында оқытушылар да бар. Аралық ортада ақпарат иелері мен
бағдарламашыларды біріктіретін топ бар.
Оқыту бағдарламасын құру барысында қазіргі информациялық технологиялар
ұсынатын барлық технологиялық құралдар арсеналын қолдану өте маңызды.
Электронды оқулық жалпы оқу жүйесіне қойылатын талаптарға
сәйкес жасалады, ал оның ақпараттық-әдістемелік негізін жоғарыда айтылған
материалдар құрайды. Ол алдын ала жоба бойынша анықталған компьютерлік
технология негізінде жасалған білім беру мәселелерін шешіп, оқыту-үйрету
функциялары мен оқу процесін басқару істерін жүзеге асыруы тиіс.
Компьютерлік оқу құралын жасаудың ақырғы кезеңі оны программаға
айналдыру, яғни машина тілінде кодтау ісі болып табылады. Программа құрушы
мынандай жағдайларды ескеруі керек:
- оқу құралының мазмұны мен құрылымына сәйкес оны пайдаланушы мұғалімге
материалдарды аздап түзету-толықтыру мүмкіндіктерін беру;
-оқу құралының кейбір бөліктерін өзгерткенде (толықтырғанда) тұтынушы
интерфейсінің өзгеріссіз күйде сақталуы.
Электронды оқулықтың нәтижелілігі мынада:
- тез арада қайтарма байланыс болуын қамтамасыз етеді (интерактивті
қасиеті)
- қажетті ақпараттық материалдарды жылдам тауып алуға мүмкіндік береді.
- Гипермәтіндік түсіндіруден жан-жақты ақпараттық материалдар алады.
- әрбір жеке тұлғаның, білімін, білік іскерлігін әрбір тараулар бойынша
тексеруге, бағалауға мүмкіндік береді.
Электронды оқулықты мынадай жағдайларда қолдануға болады:
- теориялық материалды өз бетімен оқып-үйренуге, зерттеуге мүмкіндік
береді;
- сабақты иллюстрациялық материал ретінде жабдықтауда көмектеседі;
- сабақта және сабақтан тыс уақытта өз бетімен әртүрлі деңгейлі,
шығармашылық тапсырмалар орындауға мүмкіндік берілген;
- Емтиханға дайындық кезеңдерінде пайдаланылады.
Электронды оқулықтарды қолдану мүмкіндігі өте зор: компьютерлік
оқыту бағдарламаларын қолдану өздігінен білімін жетілдіруде тиімді,
дистанционды оқытуда да; арнайы білім алуға талпынған адамдар үшін де
ұсынылады.
Кең мүмкіндікті және жоғары интеллекті жаңа буындағы дербес
компьютерлердің шығуы бағдарламалық оқу құралдарын құру мақсаттарын қайта
қарауға жетеледі, олардың негізгі мақсаты кез-келген бір салада ақпараттар
алу және білімді қалыптастыру, дағдылары мен шеберлігін бекіту, бақылау мен
тестілеу.
Оқу процесіне компьютерлік технологияларды енгізу келесі істерге
мүмкіндік береді:
1. белгілі бір пән бойынша оқу курсын толық компьютерде өткізуге
(лекцияларды, практикалық сабақтарды және материалды ұққандығын
бақылауды қоса);
2. студентті қажетті кітаптарды іздеу мен сатып алу процедураларынан
құтқарады;
3. лекция материалдарын тиімді қолдануға, берілген пән бойынша компьютерлік
жүйе арқылы пайда болатын жаңа ақпараттарды ескере отырып қолдануға;
4. әрбір тақырып бойынша жүйелі түрде студентті тестілеу нәтижелерінің
анализі арқылы материалды беру тәсілдерін жетілдіру;
5. студенттерге лекциондық материал мен практикалық жұмыстарды үйде
орындауларына жағдай жасау.
Осылайша, компьютерлік технологияларды енгізу оқыту сапасын арттырады
және оқытушының еңбегін жеңілдетеді, сол себепті оған өзінің білім деңгейін
арттыруына жағдай туғызады.
1.2. Электронды оқулықтың қасиеттері
Электронды оқулықтың негізгі қасиеттері:
λ€€€€ Жинақтылық
λ€€€€ Жүйелілік
λ€€€€ Эстетикалық көркемділігі
λ€€€€ Жылдамдылығы және т.б.
Электронды оқулықтың құрылымы:
1. Материалдың мәтін, сурет,график, кескін, кесте және т.б.
түрде баяндалуы. Ол оның дәстүрлі оқулықтан ерекшелігін көрсетеді.
2. Материалдың кескін түрінде баяндалуы-оқулық мазмұнының
графиктік-мәтіндік түрде бейнеленуі. Онда оқу материалының негізгі
идеясын айқындайтын үзінділерін оқушының меңгеруіне ыңғайлы етіп,
графиктік түрде бейнелеу.
3. Өзіндік тексерудің (өзіндік бақылаудың) тестілік
жүйесі. Онда оқу материалын қаншалықты деңгейде меңгергенін
айқындайтын сұратар мен тапсырмалар беріледі.
Электронды оқулықтың құрылымдық элементтері:
ν€€€€ Сыртқы беті;
ν€€€€ Титулдық экран;
ν€€€€ Мазмұны;
ν€€€€ Аннотация;
ν€€€€ Оқу материалының толық баяндалуы;
ν€€€€ Оқу материалының қысқаша мазмұны;
ν€€€€ Қосымша әдебиеттер;
ν€€€€ Өзіндік білімді тексеру жүйесі;
ν€€€€ Авторлар тізімі;
ν€€€€ Терминдік сөздер;
ν€€€€ Оқулықтың элементтерін басқару бойынша анықтамалық жүйе;
ν€€€€ Оқулықпен жұмысты басқару жүйесі.
1.3. Ағылшын тілі пәнінен Елтану тарауы бойынша құрылған электронды
оқулықтың маңыздылығы
Ағылшын тілі қазіргі таңда әлемде халықтар арасындағы қарым-қатынас
тілі болып табылады. Ағылшын тілінің деңгейі өсуде. Кез келген дамыған және
даму жолындағы мемлекеттер осы тілді игереді. Сондықтан біздің елімзде де
бірнеше жылдар бойы оқу ордаларына ағылшын тілі пән болып енгізілді. Сол
сәттен мен ағылшын тілін сүйіп оқыдым. Әрине, содан бастап менің Ұлы
Британия, АҚШ елдеріне деген қызығушылығым оянды. Сабақта елдерді
меңгеруге сағат бөлінгенмен ол елдер жайлы тереңірек білгім келді. Мысалы,
олардың дәстүрі, мәдениеті, қалалары, ескерткіштері , өмір сүру жағдайы
жайлы мәліметтерді білгім келді. Ал бұл электронды оқулықта сіз кеңінен
елдерді меңгере аласыз. Бұл бағдарлама оқушылар үшін, жалпы тілді меңгеріп
жүрген тұлғаларды жаңа ақпараттармен қаматамасыз ете алады.
1.4. Елтану тарауы бойынша электронды оқулықтың құрылымы.
Бұл электронды оқулық тапсырмалармен, тестілермен, жаңа терминдермен,
видое-клиптермен, жаңа ақпаратпен қамтылған.
Бір екі жыл бұрын шығарылған электронды оқулықтарға қарағанда бұл
оқулықты жасау барысында тапсырмалармен қамтуға тырыстым. Себебі адам жаңа
ақпаратты есте сақтау үшін оны тек оқымай, практика жүзінде қолданса,
материал жақсы ойда сақталады. Және жалықпау үшін ол тапсырмаларды барынша
қызықты қылуға ұмтылдым. Тапсырмаларды жасау барысында суреттер, дыбыстар
қолданылды.
Тестер жалпы адамның оқу барысында меңгерген жаңа материалын
қаншалықты білетінін, есте сақтау қабілетін көрсетеді. Бұл электронды
оқулықтағы тестілер әр тарауға жеке жасалған. Яғни әр мемлекетке бір тестен
болады. Оқушы тестен өту кезінде аты-жөнін енгізеді. Нәтижесінде бағасы,
қанша жауабы дұрыс екені көрсетіледі. Бұл тестілердегі сұрақтар дәл осы
жаңа материалдардан алынған. Сондықтан оқушы сабақты дұрыс меңгерсе,
тестілерден де қиналмас.
Әр тарауда оқушы жаңа естімеген сөздерге немесе ұмытып қалған сөздерге
кездесуі мүмкін. Осы кезде қиналмас үшін, арнайы жаңа сөздер атты бөлім
бар. Бұл жерде оқушы сәйкес тарауды таңдап, жаңа сөздермен таныса алады.
Бұл жаңа сөздер тек осы оқулықтан алынған.
Тараулардың әрбіреуінде видео-клиптер кезедеседі. Яғни оқыған сабағын
бекіту үшін оның маңызы зор. Мұнда елдің табиғаты, қалалары , мемлекеттік
рәміздері бейнеленген. Және осы сәтте оқушы біраз тыныға алады.
Жаңа материалдар осы тілді игеретін елдерге тоқталған.
Ағылшын тілінде сөйлейтін елдердің қатарына Ұлы Британия, АҚШ, Жаңа
Зеландия, Австралия, Канада және тағы басқа елдер жатады.
Ұлы Британияның Біріккен Корольдігі елдерінің қатарына : Англия,
Уэльс, Шотландия және солтүстік Ирландия жатады. Бұл мемлекеттер Еуропа
материгінде орналасқан.
Англия - Еуропаның солтүстік-батысында орналасқан. Англия 1707 жылдың
1 мамырынан бастап жеке мемлекет болып саналды. Англияның астанасы және ең
ірі қаласы – Лондон. Англия әлемдегі мәдениетті және дамыған елдердің
қатарына жатады. Бұл ел ағылшын тілінің, ағылшын шіркеуінің, ағылшын
заңының пайда болған ортасы. Англия елі экономикасы жағынан Еуропада екінші
орын алса, әлем бойынша бесінші орында. Англия химиялық және
фармацевтикалық сектор бойынша, ғылыми-техникалық индустрия бойынша, әскери
өндіріс бойынша, бағдарламалық қаматамасыздандыру өндірісі бойынша, ғаламды
зерттеу бойынша әлемге әйгілі мемлекет.
Уэльс - Еуропаның солтүстік-батысындағы мемлекет. Бұл ел Ұлы
Британияның оңтүстік-батысында орналасқан. Уэльс әлемдегі ең үлкен князьдік
болып саналады.
Солтүстік Ирландия Ұлы Британияның солтүстік-шығысында орналасқан
мемлекет. Оның 6 - дан бір бөлігі Олстэр ауданы құрайды. Оның астанасы –
Белфаст.
Шотландия - Еуропаның солтүстік-батысында орналасқан мемлекет. Эдинбуг
– Шотландияның астанасы, әрі ең ірі қаласы және Еуропаның қаржы
орталықтарының бірі болып саналады.
Америка Құрама Штаттары - федералды конституциялы республика. Ол 50
штаттан құралған. Бұл ел Ұлы Британияның 13 колониясының, Атлант мұхиты
жағалауына орналасуы негізінде қаланды. АҚШ астанасы - Вашингтон болса, ең
ірі қаласы – Нью Йорк.
Австралия - оңтүстік жарты шарда орналасқан мемлекет. Оның көршілес
мемлекеттері Индонезия, Папуа Жаңа Гвинея, Соломон аралдары, Жаңа
Каледония, Жаңа Зеландия. Елизавета ІІ Австарлия мемлекетінің де патшайымы
болып саналады.
Канада - территориясы бойынша әлемдегі екінші ірі мемлекет болып
саналады. Канаданың астанасы – Оттава, ірі қаласы –Торонто. Канаданы
көптеген мыңжылдықтар бойы өзінің байырғы тұрғындары мекендесе, 15
ғасырдан бастап ағылшын, француз экспедициялары қоныс аудара бастады.
Қазіргі таңда Канада табиғи ресурстарға бай және экономикасы тұрақты
мемлекет.
Жаңа Зеландия - Тынық мұхиттың оңтүстік батысында орналасқан , екі
үлкен аралдардан (Солтүстік арал, Оңтүстік арал) және кіші Стюарт, Чатем
арардарынан тұратын мемлекет. Маори тілінде Жаңа Зеландия Аотеорра деп
аталады. Яғни Ақ бұлттың жері деп аударылады. Халықтың көпшілігі
еуропалықтар мен байырғы халық. Жаңа Зеландия әлемдегі мемлекет тізгінін
әйел адамдар ұстайтын бірден бір мемлекет.
Қазақстан – Орта Азияда орналасқан мемлекет. Астанасы – Астана.
Қазақстан Республикасы - демократиялы, зайырлы, әлеуметтік, құқықтық
мемлекет. Және оның басты байлығы – адам мен оның бостандығы, құқығы.
Қазақстанның көршілес мемлекеттері - Өзбекстан, Ресей, Қырғызстан, Қытай
және т.б. Ірі көлдері Каспий теңізі мен Арал теңізі, Балқаш көлі. Қазақстан
14 облысқа бөлінеді. Және оның ең ірісі – Қарағанды қаласы. Қазақстанның
мемлекеттік тілі – қазақ тілі болып табылады. Экономикасына келетін болсақ
, түрлі –түсті металдар, уран, мұнай өндіреді. Қазақстанның ұлттық валютасы
– теңге. Бұл мемлекеттің тарихы терең әрі күрделі. Мемлекет басшысы –
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев. Қазақстанның халқыны саны 14,5 миллион.
ІІ-Бөлім. Электронды оқулықты жасау барысында қолданылған бағдарлама
2.1. Delphi – туралы жалпы мағлұмат
Delphi – бұл Object Pascal сияқты керемет программалау тілі .
Pascal тілі 1990 жылы шықты, ол сол кезде жетінші сериясын шығаруда болды.
Сол кезде визуалды программалау және программа құру, сонымен бірге тез
Windows жүйесі тарады. Сондықтан жетінші сериядан соң программистерге
Pascal-дың сегізінші сериясын шығарған жоқ, бірақ Delphi дікі бірінші
шығарды. Проект осы атпен 1993 жылы шықты, ал 1995 жылы сатуға Borland
Delphi-дің бірінші версиясы шығарылды.
Неге осы атпен проект шыққан екен. Бәрі жай Егер сіз Оракулмен
сөйлескіңіз келсе, онда Делфиге барыныз деген. Бұл, әрине, мәліметтер
базасына баруға көмек, ол Oracle және Грецияда Дельфи деген қала бар, онда
мифологиялық Оракул болған.
Неге Delphi де программа құру өте қолайлы? Delphi-ді басқа
программалау жүйелерімен салыстырайық – Visual Basic және C++.
Егер Delphi-ді, мысалы C++ салыстырсақ, онда біздің көретініміз
Delphi-да программа жазу тез және ыңғайлы.
Delphi-ді Visual Basic-пен салыстырсақ, онда көретініміз Visual
Basic-те жазылған программалар аз орын алады, бірақ оның жұмыс істеуіне
қосымша файлдар (DLL кітапханасы) қажет. Сол үшін жай программаның өзі 2
Мбайт орын алады.
1995 жылы шыққан Borland Delphi 1.0 революция болды, Pascal-дың
жетінші версиясынан кейін шықты. Егер оны Delphi-дің алдынғы
версияларымен салыстырсақ, онда Delphi 1 мүмкіндіктері бүгінгі күнде өте
ыңғайсыз.
Borland компаниясы жылдан жылға Delphi-дің жаңа версиясын
шығаруда. Windows 95 жаңа операциялық жүйесінің пайда болуында Delphi 2
шығарылды, онда оның мүмкіндіктері және стандартты жаңа операциялық жүйесі
ескерілді.
Delphi-дің бірінші версиясы екінші версиядан айырмашылығы 32
разрядты және жаңа компонеттерді қолдайды, олар Windows 95 стилінде
орындалады. Егер программист барлық қазіргі заманғы технологияларды және
жаңа компоненттерді қолданғысы келсе, Delphi дің соңғы версияларын
пайдалана білуі керек.
1997 жылы Delphi-дің үшінші версиясы шығарылды. Delphi 3
бағдарламасы сол кезде кең дамып келе жатқан Интернет желісіне және клиент
– серверлік технологиясына бағытталған. Delphi 3 – те мәліметтер базасында
жаңа драйверлер және SQL шығарылды.
Delphi 4 - те динамикалық массивтер енгізілді, ол өте ыңғайлы ,
жақсартылған программа отладкасын, жаңа компонеттер және CORBA қолдайды.
Delphi 5 2000 жылы шығарылды, мәліметтер базасын және көп тілді
қолдады. HTML беттерін құру үшін Internet Express жүйесі құрылды. Delphi 6
2001 жылы жарыққа шықты, өзімен бірге көптеген жаңа компонеттер алып келді,
ол Интернетпен өте тығыз интегралданды.
Delphi 7 өзін программалық қамтамасыздандырумен ортасымен
әзірлейді. Delphi жетінші версиясында Windows XP толығымен шықты. Delphi 2
сияқты жаңа компонеттер Windows 95 стилінде қосылды, алты жыл өткеннен
кейін жаңа компонеттер жаңа операциялық жүйе стилінде құруға рұқсат береді.
Қазіргі кезде Delphi соңғы версиясы – сегізінші. Borland Delphi 8
NET Framework формасында құруға қолданылады.
2.2. Объектілі бағытталған бағдарламауға түсінік (ОББ)
Бұл негізінде объект түсінігі көрсетілген бағдарламаларды әзірлеу
әдісі. Объект – нақты дүниенің объектісіне, оның қылығына сәйкес келетін
қандай да бір құрылым. ОББ әдісін қолданып есептер шешімі объект
терминдарында және онымен орындалатын сипатталады, ал программа өзін
объектілер жиыны және олар арасындағы байланыс ретінде ұсынады.
Класстар
Класс – бұл мәліметтерді сипаттаудан басқа класс мүшесі – объектпен
орындалуы мүмкіндігін процедуралар және функциялар сипаттамаларын
кірістіретін күрделі құрылым. Жалпы хабарлануы:
Type
TPerson=class
Private
fname : string[15];
fadress : string[35];
pnblic
procedure show;
end;
Класс мәліметтері алаңдар, процедуралар және функциялар әдістер деп
аталады. Яғни TPerson= класс, fname және fadress- алаңдар, ал show - әдіс.
Ескерту: Алаңдар аттары f (fields) сөзінен басталу керек класс оның кем
дегенде бір айнымалысы хабарланған кезінде хабарлануы керек, класс көріну
аймағымен хабарлануы керек.
type
класс аты = class
1) public
алаңдар, әдістер, қасиеттер, жағдайлар
2) published
алаңдар, қасиеттер
3) protected
алаңдар, әдістер, қасиеттер, жағдайлар
4) private
алаңдар, әдістер, қасиеттер, жағдайлар
end.
Мұндағы алаңдарға былайша қатынауға болады:
1) public – барлықтарынан қатынауға болады
2) published – инспектор объектісінде көрінеді және өзгереді
3) protected – тек қана ішкі пайда болып, туылған мәліметтер үшін қатынауға
болады
4) private – тек қана модульде
Класс өзінің атасынан (родителя) алаңдарды, әдістерді, қасиеттерді,
жағдайларды алады және осы класс элементтерін кейбіреуін ауыстыра алады
немесе жаңасын енгізеді. Класс элементтерін оның қандай бөлімінде
хабарланғанына байланысты анықталады.
1 ші бөлімінде сыртқы қолдану үшін бұл ашық интерфейс
2 ші бөлімінде проекциялау барысында инспектор объектісі қасиеттері бетінде
пайда болатын және проекциялау процесінде қолданушы орната алатын ашық
қасиеттері орындалады.
3 ші бөлімінде тек қана сақталатын онда хабарланатын класстан туатын
элементтер үшін қатынауға болатын хабарламалар орындалады.
4 ші бөлім жабық . Берілген класс ішінде ғана пайдалынатын алаңдарды,
процедураларды және функцияларды хабарлайды.
Қасиеттер
Мәліметтердің алаңдары санкциялық емес қатынаудан сақтандырылуы
керек. Оларға бару алаңдарды оқу және жазу әдістерін кірістіретін қасиеттер
арқылы орындау қажет. Сондықтан оларды private бөлімінде хабарлау қажет.
Кейбір жағдайларда protected сақтандыру бөлімінде
property қасиет аты : тип read
алаң немесе оқу әдістемесі
write алаң аты немесе жазылған әдістемесі
есте сақтау директивалары
Егер read және write бөлімінде алаң аты жазылса, онда мәліметтерді
тура оқу және жазу орындалады. Егер read бөлімінде оқу әдістемесінің аты
жазылса, оқу осындай аты бар функция арқылы орындалады. Оқу функциясы бұл
параметрі жоқ функция және ол қасиет үшін хабарланған типтің мәнін
қайтарады. Оқу функция аты Get префиксінен басталады, содан соң қасиет
арқылы жазылады. Тура сол сияқты write бөлімінде жазылым әдісінің аты
жазылса, онда жазу осындай аты бар процедурасы арқылы орындалады. Жазу
процедурасы бұл қасиет үшін хабарланған типтің бір параметрі бар процедура.
Процедура аты Set префиксінен басталады. Содан соң қасиет аты жазылады.
Егер write бөлімінде хабарлауда қасиет жазылмаса, онда бұл қасиет оқу үшін
ғана арналған және қолданушы оның мәнін бере алмайды. Есте сақтау
дерективалар .dfm форма файлын қолданушымен сақтау барысында қасиет мәнін
қалай сақтау керек екенін анықтайды.
Default келісім шарт бойынша мәні
Конструкторлар. Деструктуралар. Жағдайлар
Объектілер класс мүшелері ретінде var бөлімінде хабарланады:
var
student : TPerson
professor : TPerson
Ескерту: Delphi – да объект бұл динамикалық құрылым.
Объект айнымалылар – ішінде мәліметтер емес сілтемелер болады.
Сондықтан программист осы мәліметтер үшін жадыда орын бөлінуі керек
екендігін ескеру қажет. Жадыны болу кластың арнайы әдісі конструктор арқылы
орындалады. Оған жиі create (жасау, әзірлеу) аты болады. Классты сипаттау
барысында конструктордың ерекше ролін және қызметін көрсету үшін procedure
сөзінің орнына constructor сөзі жазылады.
Мысалы: TPerson класының құрамын конструктор арқылы енгізу:
TPerson = class
private
fname : string [15];
fadress :string [35];
constructor create
public
procedure show;
end;
Объект мәліметтері үшін жадыны болу объект типіне (классына) конструктор
әдісін қолдану кезіндегі нәтиже мәнін меншіктеу арқылы орындалады.
Мысалы: proffessor := TPerson.Create; қолданылған соң proffessor
объектісіне жадыда мәліметтер үшін орын бөлінеді. Сонымен қатар ереже
бойынша объект алаңына алғашқы мәндерді беру есебін шешеді.
Объект инициализациясын орындайды.
Мысалы: Tperson объекті үшін конструктор қолданылады.
Constructor Tperson create
Begin
fname :=′ ′;
faddress :=′ ′;
end;
Конструкторды пайдалану ерекшеліктері
Бірден дианмикалық жадыны бөлуді қамтамасыз ететін (жадыны бөлу
жұмысын компилятор орындайды) New инструкциясы денесінде жоқ; екіден
конструктор формальды түрде мәндерді қайтармайды, бірақ программада
конструкторды шақыру әдіс – функция ретінде орындалады. Объектіні хабарлап
инициялизациясын орындаған соң оны пайдаланғанға болады.
Мысалы: Объект алаңының мәнін орнатуға болады. Объект алаңына қатынау үшін
нүкте арқылы ажыратылған объект атын және алаң атын көрсеткен жеткілікті
proffessor. fname
Егер программада қандай да бір объектіні қолданбағандықтан оның
алаңдарына жадыны босатуға керек болса деструктор әдісін free қолданамыз
proffessor.free
Әдістер
Класс әдістері (процедуралар, функциялар) оларды хаабрлау класстарды
жазуға кірістірген. Класс объектілеріне қимыл жасайды әдіс орындалу үшін
нүкте арқылы ажыратылған объект атын және әдіс атын көрсету қажет. Мысалы:
proffessor. show. Мұнда show әдісін : proffessor объектісінен қолданылады
шақырады. Класс әдістері программада кәдімгі процедуралар және функциялар
ретінде анықталады. Сонымен қатар әдіс болып табылатын процедура немесе
функция аты 2 бөлімнен тұрады:
1) Әдіс жататын класс аты
2) Әдіс аты. Олар нүкте арқылы ажыратылады.
Мысалы: procedure TPerson.show;
begin
show Message (′аты: ′fname, #B+′адрес: ′ faddress) (#13-ASII коды)
Инкапсуляция
Инкапсуляция ретінде объект алаңдарын оларға тек класс әдістері
арқылы қатынауға болатындай мақсатпен көрсетпеу ұғылады. Delphi-да объект
алаңдарына қатынау объект қасиеттері арқылы орындалады. Объект қасиеті
қасиет мәнін сақтайтына алаңмен және қасиет алаңына қатынауды
қамтамасыздандыратын 2 әдістер арқылы мінезделеді. Қасиет мәнін орнату
әдісі қасиетті жазу әдісі (write) деп ал қасиет мәнін алу әдісі – қасиетті
оқу әдісі (read) деп аталады. Класты сипаттау кезінде қасиет атының алдыңда
property (қасиет) сөзі жазылады. Қасиет атынан соң оның типі көрсетіледі
және содан соң қасиет мәніне қатынауды қамтамасыздандыратын әдістер аттары
беріледі. Read сөзінен соң қамтамасыздандыратын әдіс аты, ол write сөзінен
соң қасиетті жазуды қамтамасыздандыратын әдіс аттары жазылады.
Мұралану
ОББ концепциясы бар кластарға жаңдан алаңдар, қасиеттер, әдістер қосу
арқылы жаңа кластарды анықтауға мүмкіндік береді. Осындай жаңа класстарды
алу механизмі туу деп аталады. Мұндағы туылған жаңа класс өзінің ата-аналық
класының қасиеттерін және әдістерін алады. Класс-потомок (тұқым) хабарлау
кезінде ата-аналық класс көрсетіледі. Мысалы: TEmplayee (қызметкер) TPerson
2.3. Delphi ортасының компонеттері
1. LABEL (метка) – формада әр түрлі текстік жазбаларды шығару үшін
арналған.
Қасиеттері:
•CAPTION – меткаға жазылған тексттен тұрады.
•COLOR – метканың фонының түсін анықтайды.
•FONT – меткадағы текст шрифтінің түрін анықтайды.
2. BUTTON – программаны басқару үшін жиі қолданылады.
Қасиеті:
•CAPTION – кнопкада шығарылатын тексттен тұрады.
3. EDIT – стандартты бір жолды текстік редакторды көрсетеді. Онда
мәліметтерді жинаумен байланыстырылған өріс ішінен мәліметтер көрінеді және
өзгертіледі. EDIT компонентінің тікелей класы CustomMaskEdit. Компонент
шаблондағы өріс үшін берілген редактірленетін мәліметтерді тексеруді
қамтамасыз етеді. Field объектісі редакторда мәліметтерді тексеру кезінде
қолданылатын EditMask құрамында бар. Редактірленген тексті тексеру
ValidateEdit әдісімен әрбір енгізілген немесе өзгертілген символдардан
кейін жүзеге асады. Компонетте алмастыру буферін қолдануға болады. Ол
CopyToClipboard, CutToClipboard, PasteFromClipboard әдістерінің көмегімен
орындалады.
4. MEMO – қарапайым редактірлеу өрісі. Оның негізгі ерекшелігі – бір
уақытта көру және айнымалы ұзындықтың бірнеше жолдарын редактірлеу
мүмкіндігі. Компонент биіктігі бойынша толық көрінетін жолдарды көрсете
алады.
5. CheckBox – қарапайым жалаушаны толық көрсетеді және екі мағынасы ғана
бар мәліметтерді редактірлеуге және көрсетуге арналған. Ол мәліметтердің
логикалық типі немесе кез келген жолдық мағыналар болуы мүмкін., бірақ өріс
тек екі жолдан тұратын мағыналарды қабылдайды.
6. RadioGroup – стандартты айырып-қосқыш тобын көрсетеді. Өрісте бекітілген
мағынаны беруге болады. Егер байланысқан өріс мағынасы қандайда бір айырып-
қосқыш мағынасына сәйкес келсе, онда ол іске қосылады. Егер қолданушы басқа
айырып-қосқышты қосатын болса, онда айырып-қосқышпен байланысқан мағынасы
өріске енгізіледі.
7. ListBox – мәліметтер жинау өрісімен байланысқан ағымды мағынаны
көрсетеді және оны тізімнен белгіленгенді өзгертуге мүмкіндік береді. Өріс
мағынасы тізім элементтерінің ішіндегі біреуімен сәйкес келуі керек.
8. ComboBox – редактілеу жолында мәліметтерді жинау өрісімен
байланыстырылған ағымды мағынаны көрсетеді және де өріс мағынасы тізімнен
алынған элементтер ішінен біреуімен сәйкес келуі керек. Ағымды мағынаны кез
келген тізімде белгіленген компонентке өзгертуге болады.
9. Panel – жалпылама мақсаттарда қолданылатын контейнер болып табылады. Оны
Caption қасиетін мәліметтер шығаруға болады. Бұл компонент үстіне қосымша
компонеттер орналастыруға арналған.
Қасиеті:
•BorderStyle– рамканың стилін анықтайды.
10. RadioButton – бұл компонент әр түрлі варианттарды көрсету үшін
қолданылады. - переключатель
Қасиеттері:
•CAPTION – мәтіннен тұрады.
•Checked – егер переключатель болса, онда true мәніне тең болады, ал егер
орнатылмаған болса, false болады.
ADDITIONAL астарлы бетінің компоненттері:
1. BitBtn – Button стандартты кнопкасының бір түрі. Оның ерекшелігі бұл
кнопкада нүктелік суреттерді орналастыруға болады.
Қасиеттері:
•Glyph – бірден төртке дейінгі нүктелік суреттен тұрады;
•Kind – кнопканың түрін анықтайды.
Нүктелік сурет дегеніміз bmp форматында сақталынған графикалық файл.
Графикалық компоненттерді қолдану:
1. Image компоненті – бұл компонеттің қолдануы қарапайым мысалдармен
қарастырады.
№1 мысал.
•әшекейлеу мақсатында қолданылатын суреттен тұратын программа құрамыз.
Проектілеу: формаға Image компонентін орнату. Ол Additional бетінде
орналасқан;
•картинканы іске қосу үшін оның Picture қасиетін таңдау керек.
батырмасын шертіп, load кнопкасын шертіңіз. Сосын суреттен тұратын
файлдарды бір папканы ашып, қажеттісін таңдаңыз. Картинка bmp, wmf, emf,
ico және т.б. кеңейтілімді файлдарда сақталыну керек. Бұл компоненттің ең
маңызды қасиеттері Center, Stretch болып табылады. Егер Center қасиетіне
true мәнін берсек, онда бейненің центрі Image компонентінің центрімен
сәйкес келеді. Егер Stretch қасиетіне true мәнін берсек, онда бейне Image
компонентіне сиятындай етіп кішірейеді.
2.4. Проект құрылымы
Delphi проекті өзін программалық бірліктер жиынтығы модульдер
ретінде ұсынады. Модульдердің біреуі-негізгісі программаның орындалуы
басталатын инструкцияларды кірістіреді. Негізгі модуль толық Delphi да
кірістірілген. Негізгі модуль толық Delphi да кірістірілген. Негізгі модуль
кеңейтілуі .dpr типті файл. Негізгі модульді көру үшін мына команданы
таңдау қажет Project →View Sourse
Негізгі модуль program сөзінен басталады және қасына проект атымен
сәйкес келетін аты жазылады. Бұл ат пректіні сақтау барысында беріледі. Ол
компилятор мен жасалатын орындалатын файлдың атын анықтайды. Содан соң
uses сөзінен кейін қолданылатын модульдер аттары жазылады: Forms
кітапханасы Project1 pas форма модулі.
{$R*.res} жолы – бұл файлдық ресурстарды қосу үшін компиляторға
деректива. Ресурстық файл қосымшалар ресурстарын қосады (кірістіреді) :
пиктограммалар, курсорлар, биттік бейнелер және т.с.с.
Мұндағы * - ресурс файл аты проект атымен сәйкес келетіндігін бірақ
кеңейтілуі res болатындығын білдіреді.
Ресурстық файл текстік файл емес. Сондықтан оны текстік редактор
арқылы көру мүмкін емес. Олар мен жұмыс істеу үшін арнайы бағдарламалар
қолданылады. Мысалы, Resourse Work Shop. Сонымен қатар Delphi утилитасына
кіретін Image editor (Tools →Image Editor) командасын таңдау арқылы көруге
болады.
Негізгі модульдің орындалатын бөлімі begin және end сөздері арасында
орналасады. Оның арасында біздің мысалда 4 оператор тұр. Жиі ол 3 болады.
Олардың әрқайсысы Application объектісінің бір әдісін шақырады.
Application объектісінде барлық Windows программалардың дұрыс
функцияналдануы үшін керек мәліметтер және ішкі программалары жиналған.
Delphi автоматты әр жаңа проект үшін объект программасын әзірлейді.
Мұндағы Initialize әдісі арқылы Windows операциялық жүйенің
басқарылуымен жұмыс істеу үшін керек бірнеше көмекші функцияларды іске
асырады.
Application Initialize бұл жолды оқыған соң компилятор арнайы кодты
жасайды. Ал код процессорды Delphi әзірлеушілер фрагментін жасауға
шақырады.
CreateForm экранда негізгі форма терезесін әзірлейжі және көрсетеді.
Run әдісі Windows та қолданушының қимылдары туралы хабарламаларды алудың
және өңдеудің көптеген циклдарын орындайды. Сонымен қатар программа
(проект) негізгі модульден басқа кем дегенде бір форма модулін кірістіреді.
Delphi да әр формаға өз модулі сәйкес келеді.
Модуль аты unit сөзінен басталады. Одан кейін оның аты жазылады. Дәл
осы ат алдыңғы қосымшаның негізгі модулінің uses бөлімінде жазылған. Кез
келген модульдің жалпы құрылымы былайшы жазылады.
Unit аты
interface
интерфейстік бөлімі
implementation
орындалатын бөлімі
unitialization
инициализация бөлімі
finalization
аяқталу бөлімі
end.
Интерфейс бөлімінде компиляторға модульдің қандай бөлігі басқа модульдердің
қатынауға болатындығы хабарланады.
Мұндағы uses сөзінен соң осы модульмен қолдануға болатын барлық
кітапханалық модульдер хабарланады. Сонымен қатар мұнда type сөзінен соң
Delphi мен құрастырылған форма сипатталады.
Орындалу бөлімінде форманы қолдайтын локальды айнымалылар
процедуралар және функциялар хабарланады. Бұл бөлім {$R*..dfm} директивасын
хабарланудан басталады. Ол компиляторға орындалып жатқан форманы
генерациялау процесі кезінде форма сипатталуын қолдану керек екенін
көрсетеді. Форманың сипатталуы кеңейтілуі dfm болатын және аты модуль
атымен сәйкес келетін файлда сақталады. Форманың сипатталу файлы Delphi
ортасымен форманың сыртқы түрі негізінде регинацияланады.
{$R*..dfm} дерективасынан кейін форманы және оның компоненттерінің
жағдайларын өңдеу процедуралары жазылады. Мұнда программист өзінің
функцияларын және процедураларын кірістіре алады.
Инициализация және аяқталу бөлімдерінің жиі және оның басталуы
unitialization және funalization сөздері мен қоса болмайды. Инициализация
бөлімінде негізгі программаға басқарылуы әлі берілмеген кезде орындалатын
операторлар орналастырылады және оның жұмысы дайындалады. Мысалы, онда
жұмыс алдында керек файлдар ашылады, айнымалылар инициализацияланады және
т.с.с.
Аяқталу бөлімінде негізгі программа аяқталған соң орындалатын
операторлар жазылады. Егер бірнеше модульдерде инициализация бөлімдері
болса, онда олар негізгі модульдің uses бөлімінде хабарланған ретімен
орындалады. Егер бірнеше модульдерде аяқталатын бөлімдері болса, онда олар
негізгі модульдің uses бөлімінде хабарланған ретінде кері ретпен
орындалады.
2.5. Delphi да қолданылатын файлдар
DOS та немесе Pascal да программа құрған қолданушылар, қарапайым
программаны бір файлда сақтауға үйренген.
Delphi - да, егер сіз проекті жаңа ғана құрсаңыз және кодты жасаңыз,
программада бірнеше файлдар болады. Проектке жаңа форма қоссаңыз
файлдардың саны үлкейе түседі. Сіз құрған барлық программа файлдарын, екі
бөлікке бөлуге болады: проектің файлы және форманың файлдары.
Проектің файлы проекті құрған кезде ең басында құрылады. Осындай
файлдар проектің атымен сәйкес келеді, ал кеңейтілуі мынандай болады:
▪ DPR (Delphi Project) – проектің басты файлы. Мұның құрамында
программаның текстісі бар – инструкция, онда басқа модульдерді
қосады.
▪ DOF (Delphi Option File) және CFG (project ConFiGuration file) –
проектің конфигурациялық файлы. Мұнын құрамында проектің параметрлері,
компилятор және компоновщик бар. Файлдың параметрлерін өзгерту үшін,
Project Options терезесін ашу керек.
▪ RES – версия туралы мәліметтерді сақтайды және программаның
белгішелерін сақтайды.
Сіз модуль құрған кезде, бастапқы файлдар өте көбее түседі. Әдетте
жаңа проекті құру кезде форма құрылады. Сондықтан проекте форманың файлдары
болады.
Оларды қарастырайық:
▪ DCU (Delphi Compiled Unit) – модулдің компиляцияланған кодын
құрайды, ол проектінің компиляцияласын жылдамдатады, егер онда
бірнеше модуль болса, біреуін ғана редактірлейді.
▪ DFM (Delphi Form File) – формаға байланысты мәліметтерді сақтайды:
онда компоненттерді және оның қасиеттерін құрайды.
▪ PAS – Object Pascal тіліндегі программа, ол файл модулі (Unit)
текстісімен беріледі.Сіз жазатын программа текстісі, осында
сақталады.
Басқа кеңейтулері бар файлдар сирек кездеседі, оларды қысқаша атап шығайық:
▪ BPG (Borland Project Group) – жинақтаушы файл
▪ BPL (Borland Package Library) – бұл DLL ол өзінде VCL компонеттерін
қосады.
▪ DCP (Delphi Component Package) – файлдың бастапқы компоненті.
Компиляциядан кейін BPL кеңейтулерімен файл құрылады.
▪ DDP (Delphi Diagram Portfolio) – мұнда диаграмма сақталады.
▪ DPK (Delphi Package) – проектің файлының пакеті
▪ DSK(Desktop) – бұл файлда Delphi жұмыс ортасын құрау сақталады.
▪ OBJ – объектік файл, онда С және С++ қолданылады.
ІІІ Бөлім. Ағылшын тілі пәнінен Елтанутарауы бойынша электронды оқулықты
жобалау
3.1. Есептің қойылуы
Есептің қойылымы: Ағылшын тілі пәнінен Елтану тарауы бойынша электронды
оқулық.
Есептің аты – Электронды оқулық
Программа аты –Project1.
Программалау жүйесі – Borland Delphi 6.0.
Компьютер – ІВМ РС АТ286 және жоғары.
Жазылу бейнесі: Ағылшын тілі пәнінен Елтану тарауы бойынша жасалған
электронды оқулықта ағылшын тілін меңгеретін елдер жайлы мәлімет ала
аласыз. Сонымен қатар жаңа мәліметтерге байланысты тест, жаттығулар ,
видео-бейнелер бар.
3.2. Бағдарламашы инструкциясы
Бағдарламаны жасау барысында Intel фирмасының Pentium R процессорлы
компьютері қолданылады. Бағдарламаның және құрылғылардың мінездемелері:
• Intel PC Компьютері
• Процессордың тактілік тазалығы 400 МГц және одан да жоғары
• Оперативтік жады 64 МБ-тан жоғары
• Бейне карта жадысы 32 МБ-тан жоғары
• Монитор LG Flatron L1732S
• Тышқан манипуляторы PS2
• Пернетақта 101102 немесе Genius
• Қағазды басып шығару үшін – SUMSUNG ML-1610 Series принтер
• Қолданбалы бағдарлама – Borland Delphi 6.0 бағдарламасы
3.3. Қолданушы интрукциясы
Белгішені шерту арқылы бағдарламаны жүктеңіз. Сонда келесідей бет
шығады:
Мұндағы тексттің үстінен шертсеңіз негізгі мәзір ашылады:
Мұнда оң жағыңызда 6 тарау тұр. Яғни 6 мемлекет. Біріншісіне шертсеңіз
келесі әрекет орындалады:
Ұлы Британия және солтүстік Ирландия жайлы мәліметтер бар. Parts парағын
таңдасаңыз Ұлы Британияның төрт елдері : Англия, Уэльс, Шотландия және
солтүстік Ирландия жайлы мәлімет ала аласыз.
Task 1 , Task 2 деген жерде тапсырмалар орналасқан.
Екіншісі:
Жаңа Зеландия тарауы.
Мұнда да ақпарат, тапсырма және видео бейне бар. Әр параққа шерту арқылы
өзіңізге қажетті нәрсені таба аласыз.
Видео бейнені таңдасаңыз келесі парақ ашылады:
Бұл парақтан сіз әр мемлекет туралы видео-бейнені көре аласыз.
Үшіншісі: Канада мемлекеті.
Мұнда да әр параққа шерту арқылы қажетті ақпартты ала аласыз.
Төртіншісі: Америка Құрама Штаттары.
Бұл тараудан да мемлекет жайлы ақпарат ала аласыз. Тапсырмалар орындай
аласыз.
Бесіншісі: Австралия мемлекеті.
Бұл жерде сіз осы мемлекет туралы сәйкес материалдар ала аласыз.
Негізгі мәзірдің Тестілер бөлімінде тестілер жинағы орналасқан.
Мысалы, сіз аты-жөніңізді енгізесіз. Содан соң тестілеу басталады.
Нәтижесінде, бағаңыз , дұрыс жауап саны шығады.
Жаңа сөздер бөліміне оны екі рет шерту арқылы кіре аласыз:
Мұнда қажетті бөлімді шертіп, ондағы жаңа сөздермен таныса аласыз.
Төмендегі Үй суретіне шерту арқылы артқа қайтасыз.
Төменгі жерде Авторы бөліміне барып, автор жайлы біле аласыз:
Қосымша деген бөлімде бағдарлама туралы, қолданылған әдебиет туралы
материал ала аласыз:
Х арқылы бағдарламадан шығасыз.
IV Бөлім. Экономикалық бөлім
4.1. Электронды оқулықтың тиімді және тиімсіз жақтары, және оны болдырмау.
Тиімді жақтары:
• Оқушының уақытын үнемдейді, оқушы оқу материалын іздеп отырмайды.
• Тақырыптың үлкен, қиын бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар,
клиптер, аудиохабарларды пайдаланады.
• Таңдап алған хабарды баспаға шығару мүмкіндігі бар.
• Сарамандық жұмыстар жылдам түсіндіріледі.
• Бағдарламаны меңгеруге арналған тест сұрақтарымен қаматамасыз
етілген.
• Көрнекілік құралдарға деген мұқтаждылықты азайтады.
• Оқушының ой өрісін, дүниетанымын кеңітуге, тану үрдісіне ықпал
етеді.
• Зерттеушілік қабілеті бар тұлға қалыптасады.
Тиімсіз жақтары:
• Психология-педагогикалық талаптардың жоқтығы.
• Пән аралық байланыстың аздығы.
• Оқып үйренудегі мамандық бойынша бағыты ескерілмеген.
• Материалды толық қамтуы немесе оқулықтарды толық аудару.
• Оқушының жеке ерекшелігі, денсаулық жағдайы ескерілмеген.
• Оқушының тіл мәдениетінің төмендеуі тірі қарым-қатынасқа түсе
алмауы.
Жоғарыда айтылған тиімсіз жақтарды болдырмау үшін төмендегідей
ұсыныс жасауға болады:
1. Компьютерді сабақтың белгілі бір кезеңдерінде ғана пайдалану;
2. Компьютерді пайдалану уақытын сақтау;
3. Компьютерді пайдалануда қауіпсіздік ережесін сақтау;
4. Дәстүрлі және электронды оқытуды кірістіру арқылы жүргізу. Себебі
электронды оқыту – оқу пәнінің негізгі ғылыми мазмұнын қамтитын
компьютерлік технологияға негізделген оқыту, бақылау, модельдеу,
тестілеу т.б. бағдарламалар жиынтығы.
4. 2. Программаны жазу мен тексеруге кеткен шығындар
Шығындар мына формуламен анықталады:
Сжт=Кжт+Феа.жт ,
(3)
мұндағы Кжт – программаны жазуға кеткен машиналық уақыт құны;
Феа.жт – программаны жазу үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі заман ғылыми және ақпараттық технологиялар заманы. Уақыт
өткен сайын ақпараттардың таралуы да арта түсуде. Осыған орай адамзат
баласы оның соңынан ілесуде. Кейінгі кезде ақпараттар көлемінің артуы мен
компьютерлік технологиялардың жылдам дамуына байланысты компьютерлік
технологиялармен оқытуды белсенді түрде дамытып келеді. Компьютерлік
техниканы барлық қызмет ету саласына енгізу жоғары кәсіптік деңгейлі
мамандарды дайындау үшін жаңа талаптар қойып отыр, соның нәтижесінде
бұрыннан қалыптасқан оқытудың әдістері мен тәсілдері біртіндеп қазіргі
заманғы ғылымның қолы жеткен жоғары технологияларды қолданып оқытатын
прогрессивті тәсілдерімен ығыстырылып келеді.
Ақпараттық-комуникациялық технология электронды есептеуіш техникасымен
жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге,
электронды оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс
істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.
Оқу-ағарту жұмысына келетін болсақ, оқытудың компьютерлік технологиясы
информатика пәніне негізделген және компьютер көмегімен іске асырылатын оқу
технологиясына негізделген. Оқу-білім ордаларында заманның ағымына
байланысты білім беру әдісі де өзгеріске ұшырап отыр. Қазіргі кезде оқу
жүйесін басқаруды автоматтандырудың әдістерін көлемді және қарқынды
қолдану, жан-жақты оқу, тәжірибелік және теориялық мәселелерін зерттеуді,
комплекстік ізденістерді жүргізуді талап етеді.Мысалға алсақ, бірнеше
жылдар бұрын ақпаратты игеру үшін оқушылар тек кітап қолданса, қазіргі
кезде мектептерде интерактивті тақталар, мультимедиа кабинеттері
орнатылған. Ақпараттық-комуникациялық технологияның келешек ұрпақты жан-
жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына
жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер
пайдасы аса мол. Осыған орай оқып үйрену құралдарына жататын электронды
оқулықтар қазіргі таңда жиі қолданыста.
Елбасының Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты жолдауында :
Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім
беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек десе, осы жолдаудың ІІІ
тарауы, он сегізінші бағытының жетінші тармақшасында : Ақпараттық
технологиялар мен ақпаратты таратуд ың жаңа нысандарына бағытталған
мамандандырылған білім беру бағыттарын құру міндеті де алдымызда тұр
делінген, сондай – ақ он жетінші бағыттың үшінші тармақшасында Он - лайн
тәсілінде оқыту тәжірибесін дамытып, елімізде оқу теледидарын құру қажет
деп атап көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық
технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңінен қолданылуын
қажет етеді. Осылайша оқу – тәрбие үрдісінде жаңа ақпараттық
технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр.
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаhандану үрдісі әлемдік
бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы
атты жолдауында Білім беру реформасы –
Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабіл еттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік
беретін аса маңызды құралдарының бірі деп атап көрсетті.
ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет
дәуірі , айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби
мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір.
Білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа ақпараттық технологияларды
пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара
тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу –
тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін ің тиімділігі мен сапасын жоғарлатуды
көздейді.
Біріккен Ұлттар Ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр
–ақпараттандыру ғасыры деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми –
техникалық прогрестің негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру
болатын жаңа кезеңіне енді.
Электрондық оқулық – деп білім берудің компьютерлік технологиясын
кеңінен пайдалануға негізделген электрондық оқып-үйрену құралдарын айтады.
1. Қолдану аясы – ҚР мемлекеттік стандарты электронды оқулықтың жалпы
талаптарын, құрылымын, мазмұнын, безендіруді анықтайды.
2. Электронды оқулық құрамына қойылатын талаптар:
Электронды оқулық құрамында болуы керек: титулдық бет, мазмұны, утилиттер,
көмекші және құжаттама.
1. Титулдық бетте- электронды оқулықтың мәліметтері орналасады. Мекеменің
аты және пәннің аты.
2. Мазмұнында-электронды оқулықтың мақсаттары мен мәселелеріне сәйкес
келетін және қорытынды бақылау жұмысы жүргізілетін оқу материялдарының
барлық көлемі болу керек. Оқу материялының мәтінінде ғылыми
терминалогия қолданылу керек және толық , нақты, анық болуы керек.
3. Көмекші-электронды оқулық жұмысын басқару бойынша ақпарат болу керек.
Ағылшын тілі пәнінен Елтану тарауы бойынша электронды оқулықты
жасауымның басты мақсаты.
Әлемдегі ақпараттық технология қалай дамыса, онымен қоса дамитын ,
қалыспайтын дүние бар. Яғни, ол халықаралық қарым-қатынас тілі. Қазіргі
кездегі кең етек жайып жатқан қарым –қатынас тілі – ағылшын тілі болып
табылады. 50 бәсекелестікке қабілетті елдің қатарына қосылу үшін біздің
жастар жан жақты болу керек. Елде бірнеше жылдар бойы ағылшын тілі жеке пән
ретінде оқылады. Сондықтан оқулықты жасауымның басты мақсаты - ағылшын
тілінің маңыздылығын ескере отырып, қолданушыларды әлемдегі осы тілді
меңгеретін елдермен таныстыру болып табылады.
І Бөлім. Ағылшын тілі пәнінен Елтану тарауы бойынша жасалған электронды
оқулыққа сипаттама
1.1. Электронды оқулықа түсініктеме
Электронды оқулық – бұл бағдарламалы-әдістемелік комплекс, компьютердің
көмегімен өз бетімен немесе оқытушымен оқу курсын не оның үлкен бөлігін
оқып игеруге мүмкіндік береді.
Электронды оқулық немесе курс әдетте үш компоненттен тұрады:
тұсаукесерлік құрылымы, онда курстың негізгі информациялық бөлігі беріледі;
жаттығулар, алынған білімді бекітуге бағытталған; тестілер, оқушының
білімін обьективті түрде бағалауға мүмкіндік береді.
Оқыту бағдарламалары түрлі пәндерді оқыту процесінде қолданылады- сурет
салудан бастап химияға дейін.
Оқыту бағдарламалары жағымды педагогикалық әдістерге негізделген болуы
қажет, пәннің және оқылатын тақырыптың өзіндік ерекшеліктерін ескеруі
тиіс, барынша оқытушының көптеген функцияларын орындауы қажет.
Оқыту бағдарламаларын құру - өте қиын да еңбекті қажет ететін жұмыс.
Сонымен бірге оқыту бағдарламаларын және арнайы солар үшін құрылған
оқулықтарды қатар қолданған тиімді.
Оқулықтар, егер көлемі өте үлкен жадыны алатын сыртқы көтергіште CD-
ROM типті болса, оларды электронды бақылағыштармен жабдықтау тиімді, олар
оқушыға қажет болған жағдайда нақтылы оқу бөлімінің қайсысын оқып
шыққандығы туралы мәліметті шығарып бере алады, және тақырыппен танысу
барысында қалып қойған жерлерін де көрсетеді.
Әдетте, электронды оқулықтар мен энциклопедияларды, әуесқойлық және
кәсіптік сипаттағы, көбінесе компакт-дискілерде шығарады, бірақ сол сияқты
басылымдар Интернетте де пайда бола бастады. Құру процесі жеңіл болса,
осыған ұқсас қосымшаларды шығарушылар саны да артады. Электрондық
басылымдарды құрушылар ретінде кітап баспаханалары да бар (яғни ақпарат
иелері) және журналистер, периодты басылымдардың электрондық версияларын
шығарады, ақырында оқытушылар да бар. Аралық ортада ақпарат иелері мен
бағдарламашыларды біріктіретін топ бар.
Оқыту бағдарламасын құру барысында қазіргі информациялық технологиялар
ұсынатын барлық технологиялық құралдар арсеналын қолдану өте маңызды.
Электронды оқулық жалпы оқу жүйесіне қойылатын талаптарға
сәйкес жасалады, ал оның ақпараттық-әдістемелік негізін жоғарыда айтылған
материалдар құрайды. Ол алдын ала жоба бойынша анықталған компьютерлік
технология негізінде жасалған білім беру мәселелерін шешіп, оқыту-үйрету
функциялары мен оқу процесін басқару істерін жүзеге асыруы тиіс.
Компьютерлік оқу құралын жасаудың ақырғы кезеңі оны программаға
айналдыру, яғни машина тілінде кодтау ісі болып табылады. Программа құрушы
мынандай жағдайларды ескеруі керек:
- оқу құралының мазмұны мен құрылымына сәйкес оны пайдаланушы мұғалімге
материалдарды аздап түзету-толықтыру мүмкіндіктерін беру;
-оқу құралының кейбір бөліктерін өзгерткенде (толықтырғанда) тұтынушы
интерфейсінің өзгеріссіз күйде сақталуы.
Электронды оқулықтың нәтижелілігі мынада:
- тез арада қайтарма байланыс болуын қамтамасыз етеді (интерактивті
қасиеті)
- қажетті ақпараттық материалдарды жылдам тауып алуға мүмкіндік береді.
- Гипермәтіндік түсіндіруден жан-жақты ақпараттық материалдар алады.
- әрбір жеке тұлғаның, білімін, білік іскерлігін әрбір тараулар бойынша
тексеруге, бағалауға мүмкіндік береді.
Электронды оқулықты мынадай жағдайларда қолдануға болады:
- теориялық материалды өз бетімен оқып-үйренуге, зерттеуге мүмкіндік
береді;
- сабақты иллюстрациялық материал ретінде жабдықтауда көмектеседі;
- сабақта және сабақтан тыс уақытта өз бетімен әртүрлі деңгейлі,
шығармашылық тапсырмалар орындауға мүмкіндік берілген;
- Емтиханға дайындық кезеңдерінде пайдаланылады.
Электронды оқулықтарды қолдану мүмкіндігі өте зор: компьютерлік
оқыту бағдарламаларын қолдану өздігінен білімін жетілдіруде тиімді,
дистанционды оқытуда да; арнайы білім алуға талпынған адамдар үшін де
ұсынылады.
Кең мүмкіндікті және жоғары интеллекті жаңа буындағы дербес
компьютерлердің шығуы бағдарламалық оқу құралдарын құру мақсаттарын қайта
қарауға жетеледі, олардың негізгі мақсаты кез-келген бір салада ақпараттар
алу және білімді қалыптастыру, дағдылары мен шеберлігін бекіту, бақылау мен
тестілеу.
Оқу процесіне компьютерлік технологияларды енгізу келесі істерге
мүмкіндік береді:
1. белгілі бір пән бойынша оқу курсын толық компьютерде өткізуге
(лекцияларды, практикалық сабақтарды және материалды ұққандығын
бақылауды қоса);
2. студентті қажетті кітаптарды іздеу мен сатып алу процедураларынан
құтқарады;
3. лекция материалдарын тиімді қолдануға, берілген пән бойынша компьютерлік
жүйе арқылы пайда болатын жаңа ақпараттарды ескере отырып қолдануға;
4. әрбір тақырып бойынша жүйелі түрде студентті тестілеу нәтижелерінің
анализі арқылы материалды беру тәсілдерін жетілдіру;
5. студенттерге лекциондық материал мен практикалық жұмыстарды үйде
орындауларына жағдай жасау.
Осылайша, компьютерлік технологияларды енгізу оқыту сапасын арттырады
және оқытушының еңбегін жеңілдетеді, сол себепті оған өзінің білім деңгейін
арттыруына жағдай туғызады.
1.2. Электронды оқулықтың қасиеттері
Электронды оқулықтың негізгі қасиеттері:
λ€€€€ Жинақтылық
λ€€€€ Жүйелілік
λ€€€€ Эстетикалық көркемділігі
λ€€€€ Жылдамдылығы және т.б.
Электронды оқулықтың құрылымы:
1. Материалдың мәтін, сурет,график, кескін, кесте және т.б.
түрде баяндалуы. Ол оның дәстүрлі оқулықтан ерекшелігін көрсетеді.
2. Материалдың кескін түрінде баяндалуы-оқулық мазмұнының
графиктік-мәтіндік түрде бейнеленуі. Онда оқу материалының негізгі
идеясын айқындайтын үзінділерін оқушының меңгеруіне ыңғайлы етіп,
графиктік түрде бейнелеу.
3. Өзіндік тексерудің (өзіндік бақылаудың) тестілік
жүйесі. Онда оқу материалын қаншалықты деңгейде меңгергенін
айқындайтын сұратар мен тапсырмалар беріледі.
Электронды оқулықтың құрылымдық элементтері:
ν€€€€ Сыртқы беті;
ν€€€€ Титулдық экран;
ν€€€€ Мазмұны;
ν€€€€ Аннотация;
ν€€€€ Оқу материалының толық баяндалуы;
ν€€€€ Оқу материалының қысқаша мазмұны;
ν€€€€ Қосымша әдебиеттер;
ν€€€€ Өзіндік білімді тексеру жүйесі;
ν€€€€ Авторлар тізімі;
ν€€€€ Терминдік сөздер;
ν€€€€ Оқулықтың элементтерін басқару бойынша анықтамалық жүйе;
ν€€€€ Оқулықпен жұмысты басқару жүйесі.
1.3. Ағылшын тілі пәнінен Елтану тарауы бойынша құрылған электронды
оқулықтың маңыздылығы
Ағылшын тілі қазіргі таңда әлемде халықтар арасындағы қарым-қатынас
тілі болып табылады. Ағылшын тілінің деңгейі өсуде. Кез келген дамыған және
даму жолындағы мемлекеттер осы тілді игереді. Сондықтан біздің елімзде де
бірнеше жылдар бойы оқу ордаларына ағылшын тілі пән болып енгізілді. Сол
сәттен мен ағылшын тілін сүйіп оқыдым. Әрине, содан бастап менің Ұлы
Британия, АҚШ елдеріне деген қызығушылығым оянды. Сабақта елдерді
меңгеруге сағат бөлінгенмен ол елдер жайлы тереңірек білгім келді. Мысалы,
олардың дәстүрі, мәдениеті, қалалары, ескерткіштері , өмір сүру жағдайы
жайлы мәліметтерді білгім келді. Ал бұл электронды оқулықта сіз кеңінен
елдерді меңгере аласыз. Бұл бағдарлама оқушылар үшін, жалпы тілді меңгеріп
жүрген тұлғаларды жаңа ақпараттармен қаматамасыз ете алады.
1.4. Елтану тарауы бойынша электронды оқулықтың құрылымы.
Бұл электронды оқулық тапсырмалармен, тестілермен, жаңа терминдермен,
видое-клиптермен, жаңа ақпаратпен қамтылған.
Бір екі жыл бұрын шығарылған электронды оқулықтарға қарағанда бұл
оқулықты жасау барысында тапсырмалармен қамтуға тырыстым. Себебі адам жаңа
ақпаратты есте сақтау үшін оны тек оқымай, практика жүзінде қолданса,
материал жақсы ойда сақталады. Және жалықпау үшін ол тапсырмаларды барынша
қызықты қылуға ұмтылдым. Тапсырмаларды жасау барысында суреттер, дыбыстар
қолданылды.
Тестер жалпы адамның оқу барысында меңгерген жаңа материалын
қаншалықты білетінін, есте сақтау қабілетін көрсетеді. Бұл электронды
оқулықтағы тестілер әр тарауға жеке жасалған. Яғни әр мемлекетке бір тестен
болады. Оқушы тестен өту кезінде аты-жөнін енгізеді. Нәтижесінде бағасы,
қанша жауабы дұрыс екені көрсетіледі. Бұл тестілердегі сұрақтар дәл осы
жаңа материалдардан алынған. Сондықтан оқушы сабақты дұрыс меңгерсе,
тестілерден де қиналмас.
Әр тарауда оқушы жаңа естімеген сөздерге немесе ұмытып қалған сөздерге
кездесуі мүмкін. Осы кезде қиналмас үшін, арнайы жаңа сөздер атты бөлім
бар. Бұл жерде оқушы сәйкес тарауды таңдап, жаңа сөздермен таныса алады.
Бұл жаңа сөздер тек осы оқулықтан алынған.
Тараулардың әрбіреуінде видео-клиптер кезедеседі. Яғни оқыған сабағын
бекіту үшін оның маңызы зор. Мұнда елдің табиғаты, қалалары , мемлекеттік
рәміздері бейнеленген. Және осы сәтте оқушы біраз тыныға алады.
Жаңа материалдар осы тілді игеретін елдерге тоқталған.
Ағылшын тілінде сөйлейтін елдердің қатарына Ұлы Британия, АҚШ, Жаңа
Зеландия, Австралия, Канада және тағы басқа елдер жатады.
Ұлы Британияның Біріккен Корольдігі елдерінің қатарына : Англия,
Уэльс, Шотландия және солтүстік Ирландия жатады. Бұл мемлекеттер Еуропа
материгінде орналасқан.
Англия - Еуропаның солтүстік-батысында орналасқан. Англия 1707 жылдың
1 мамырынан бастап жеке мемлекет болып саналды. Англияның астанасы және ең
ірі қаласы – Лондон. Англия әлемдегі мәдениетті және дамыған елдердің
қатарына жатады. Бұл ел ағылшын тілінің, ағылшын шіркеуінің, ағылшын
заңының пайда болған ортасы. Англия елі экономикасы жағынан Еуропада екінші
орын алса, әлем бойынша бесінші орында. Англия химиялық және
фармацевтикалық сектор бойынша, ғылыми-техникалық индустрия бойынша, әскери
өндіріс бойынша, бағдарламалық қаматамасыздандыру өндірісі бойынша, ғаламды
зерттеу бойынша әлемге әйгілі мемлекет.
Уэльс - Еуропаның солтүстік-батысындағы мемлекет. Бұл ел Ұлы
Британияның оңтүстік-батысында орналасқан. Уэльс әлемдегі ең үлкен князьдік
болып саналады.
Солтүстік Ирландия Ұлы Британияның солтүстік-шығысында орналасқан
мемлекет. Оның 6 - дан бір бөлігі Олстэр ауданы құрайды. Оның астанасы –
Белфаст.
Шотландия - Еуропаның солтүстік-батысында орналасқан мемлекет. Эдинбуг
– Шотландияның астанасы, әрі ең ірі қаласы және Еуропаның қаржы
орталықтарының бірі болып саналады.
Америка Құрама Штаттары - федералды конституциялы республика. Ол 50
штаттан құралған. Бұл ел Ұлы Британияның 13 колониясының, Атлант мұхиты
жағалауына орналасуы негізінде қаланды. АҚШ астанасы - Вашингтон болса, ең
ірі қаласы – Нью Йорк.
Австралия - оңтүстік жарты шарда орналасқан мемлекет. Оның көршілес
мемлекеттері Индонезия, Папуа Жаңа Гвинея, Соломон аралдары, Жаңа
Каледония, Жаңа Зеландия. Елизавета ІІ Австарлия мемлекетінің де патшайымы
болып саналады.
Канада - территориясы бойынша әлемдегі екінші ірі мемлекет болып
саналады. Канаданың астанасы – Оттава, ірі қаласы –Торонто. Канаданы
көптеген мыңжылдықтар бойы өзінің байырғы тұрғындары мекендесе, 15
ғасырдан бастап ағылшын, француз экспедициялары қоныс аудара бастады.
Қазіргі таңда Канада табиғи ресурстарға бай және экономикасы тұрақты
мемлекет.
Жаңа Зеландия - Тынық мұхиттың оңтүстік батысында орналасқан , екі
үлкен аралдардан (Солтүстік арал, Оңтүстік арал) және кіші Стюарт, Чатем
арардарынан тұратын мемлекет. Маори тілінде Жаңа Зеландия Аотеорра деп
аталады. Яғни Ақ бұлттың жері деп аударылады. Халықтың көпшілігі
еуропалықтар мен байырғы халық. Жаңа Зеландия әлемдегі мемлекет тізгінін
әйел адамдар ұстайтын бірден бір мемлекет.
Қазақстан – Орта Азияда орналасқан мемлекет. Астанасы – Астана.
Қазақстан Республикасы - демократиялы, зайырлы, әлеуметтік, құқықтық
мемлекет. Және оның басты байлығы – адам мен оның бостандығы, құқығы.
Қазақстанның көршілес мемлекеттері - Өзбекстан, Ресей, Қырғызстан, Қытай
және т.б. Ірі көлдері Каспий теңізі мен Арал теңізі, Балқаш көлі. Қазақстан
14 облысқа бөлінеді. Және оның ең ірісі – Қарағанды қаласы. Қазақстанның
мемлекеттік тілі – қазақ тілі болып табылады. Экономикасына келетін болсақ
, түрлі –түсті металдар, уран, мұнай өндіреді. Қазақстанның ұлттық валютасы
– теңге. Бұл мемлекеттің тарихы терең әрі күрделі. Мемлекет басшысы –
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев. Қазақстанның халқыны саны 14,5 миллион.
ІІ-Бөлім. Электронды оқулықты жасау барысында қолданылған бағдарлама
2.1. Delphi – туралы жалпы мағлұмат
Delphi – бұл Object Pascal сияқты керемет программалау тілі .
Pascal тілі 1990 жылы шықты, ол сол кезде жетінші сериясын шығаруда болды.
Сол кезде визуалды программалау және программа құру, сонымен бірге тез
Windows жүйесі тарады. Сондықтан жетінші сериядан соң программистерге
Pascal-дың сегізінші сериясын шығарған жоқ, бірақ Delphi дікі бірінші
шығарды. Проект осы атпен 1993 жылы шықты, ал 1995 жылы сатуға Borland
Delphi-дің бірінші версиясы шығарылды.
Неге осы атпен проект шыққан екен. Бәрі жай Егер сіз Оракулмен
сөйлескіңіз келсе, онда Делфиге барыныз деген. Бұл, әрине, мәліметтер
базасына баруға көмек, ол Oracle және Грецияда Дельфи деген қала бар, онда
мифологиялық Оракул болған.
Неге Delphi де программа құру өте қолайлы? Delphi-ді басқа
программалау жүйелерімен салыстырайық – Visual Basic және C++.
Егер Delphi-ді, мысалы C++ салыстырсақ, онда біздің көретініміз
Delphi-да программа жазу тез және ыңғайлы.
Delphi-ді Visual Basic-пен салыстырсақ, онда көретініміз Visual
Basic-те жазылған программалар аз орын алады, бірақ оның жұмыс істеуіне
қосымша файлдар (DLL кітапханасы) қажет. Сол үшін жай программаның өзі 2
Мбайт орын алады.
1995 жылы шыққан Borland Delphi 1.0 революция болды, Pascal-дың
жетінші версиясынан кейін шықты. Егер оны Delphi-дің алдынғы
версияларымен салыстырсақ, онда Delphi 1 мүмкіндіктері бүгінгі күнде өте
ыңғайсыз.
Borland компаниясы жылдан жылға Delphi-дің жаңа версиясын
шығаруда. Windows 95 жаңа операциялық жүйесінің пайда болуында Delphi 2
шығарылды, онда оның мүмкіндіктері және стандартты жаңа операциялық жүйесі
ескерілді.
Delphi-дің бірінші версиясы екінші версиядан айырмашылығы 32
разрядты және жаңа компонеттерді қолдайды, олар Windows 95 стилінде
орындалады. Егер программист барлық қазіргі заманғы технологияларды және
жаңа компоненттерді қолданғысы келсе, Delphi дің соңғы версияларын
пайдалана білуі керек.
1997 жылы Delphi-дің үшінші версиясы шығарылды. Delphi 3
бағдарламасы сол кезде кең дамып келе жатқан Интернет желісіне және клиент
– серверлік технологиясына бағытталған. Delphi 3 – те мәліметтер базасында
жаңа драйверлер және SQL шығарылды.
Delphi 4 - те динамикалық массивтер енгізілді, ол өте ыңғайлы ,
жақсартылған программа отладкасын, жаңа компонеттер және CORBA қолдайды.
Delphi 5 2000 жылы шығарылды, мәліметтер базасын және көп тілді
қолдады. HTML беттерін құру үшін Internet Express жүйесі құрылды. Delphi 6
2001 жылы жарыққа шықты, өзімен бірге көптеген жаңа компонеттер алып келді,
ол Интернетпен өте тығыз интегралданды.
Delphi 7 өзін программалық қамтамасыздандырумен ортасымен
әзірлейді. Delphi жетінші версиясында Windows XP толығымен шықты. Delphi 2
сияқты жаңа компонеттер Windows 95 стилінде қосылды, алты жыл өткеннен
кейін жаңа компонеттер жаңа операциялық жүйе стилінде құруға рұқсат береді.
Қазіргі кезде Delphi соңғы версиясы – сегізінші. Borland Delphi 8
NET Framework формасында құруға қолданылады.
2.2. Объектілі бағытталған бағдарламауға түсінік (ОББ)
Бұл негізінде объект түсінігі көрсетілген бағдарламаларды әзірлеу
әдісі. Объект – нақты дүниенің объектісіне, оның қылығына сәйкес келетін
қандай да бір құрылым. ОББ әдісін қолданып есептер шешімі объект
терминдарында және онымен орындалатын сипатталады, ал программа өзін
объектілер жиыны және олар арасындағы байланыс ретінде ұсынады.
Класстар
Класс – бұл мәліметтерді сипаттаудан басқа класс мүшесі – объектпен
орындалуы мүмкіндігін процедуралар және функциялар сипаттамаларын
кірістіретін күрделі құрылым. Жалпы хабарлануы:
Type
TPerson=class
Private
fname : string[15];
fadress : string[35];
pnblic
procedure show;
end;
Класс мәліметтері алаңдар, процедуралар және функциялар әдістер деп
аталады. Яғни TPerson= класс, fname және fadress- алаңдар, ал show - әдіс.
Ескерту: Алаңдар аттары f (fields) сөзінен басталу керек класс оның кем
дегенде бір айнымалысы хабарланған кезінде хабарлануы керек, класс көріну
аймағымен хабарлануы керек.
type
класс аты = class
1) public
алаңдар, әдістер, қасиеттер, жағдайлар
2) published
алаңдар, қасиеттер
3) protected
алаңдар, әдістер, қасиеттер, жағдайлар
4) private
алаңдар, әдістер, қасиеттер, жағдайлар
end.
Мұндағы алаңдарға былайша қатынауға болады:
1) public – барлықтарынан қатынауға болады
2) published – инспектор объектісінде көрінеді және өзгереді
3) protected – тек қана ішкі пайда болып, туылған мәліметтер үшін қатынауға
болады
4) private – тек қана модульде
Класс өзінің атасынан (родителя) алаңдарды, әдістерді, қасиеттерді,
жағдайларды алады және осы класс элементтерін кейбіреуін ауыстыра алады
немесе жаңасын енгізеді. Класс элементтерін оның қандай бөлімінде
хабарланғанына байланысты анықталады.
1 ші бөлімінде сыртқы қолдану үшін бұл ашық интерфейс
2 ші бөлімінде проекциялау барысында инспектор объектісі қасиеттері бетінде
пайда болатын және проекциялау процесінде қолданушы орната алатын ашық
қасиеттері орындалады.
3 ші бөлімінде тек қана сақталатын онда хабарланатын класстан туатын
элементтер үшін қатынауға болатын хабарламалар орындалады.
4 ші бөлім жабық . Берілген класс ішінде ғана пайдалынатын алаңдарды,
процедураларды және функцияларды хабарлайды.
Қасиеттер
Мәліметтердің алаңдары санкциялық емес қатынаудан сақтандырылуы
керек. Оларға бару алаңдарды оқу және жазу әдістерін кірістіретін қасиеттер
арқылы орындау қажет. Сондықтан оларды private бөлімінде хабарлау қажет.
Кейбір жағдайларда protected сақтандыру бөлімінде
property қасиет аты : тип read
алаң немесе оқу әдістемесі
write алаң аты немесе жазылған әдістемесі
есте сақтау директивалары
Егер read және write бөлімінде алаң аты жазылса, онда мәліметтерді
тура оқу және жазу орындалады. Егер read бөлімінде оқу әдістемесінің аты
жазылса, оқу осындай аты бар функция арқылы орындалады. Оқу функциясы бұл
параметрі жоқ функция және ол қасиет үшін хабарланған типтің мәнін
қайтарады. Оқу функция аты Get префиксінен басталады, содан соң қасиет
арқылы жазылады. Тура сол сияқты write бөлімінде жазылым әдісінің аты
жазылса, онда жазу осындай аты бар процедурасы арқылы орындалады. Жазу
процедурасы бұл қасиет үшін хабарланған типтің бір параметрі бар процедура.
Процедура аты Set префиксінен басталады. Содан соң қасиет аты жазылады.
Егер write бөлімінде хабарлауда қасиет жазылмаса, онда бұл қасиет оқу үшін
ғана арналған және қолданушы оның мәнін бере алмайды. Есте сақтау
дерективалар .dfm форма файлын қолданушымен сақтау барысында қасиет мәнін
қалай сақтау керек екенін анықтайды.
Default келісім шарт бойынша мәні
Конструкторлар. Деструктуралар. Жағдайлар
Объектілер класс мүшелері ретінде var бөлімінде хабарланады:
var
student : TPerson
professor : TPerson
Ескерту: Delphi – да объект бұл динамикалық құрылым.
Объект айнымалылар – ішінде мәліметтер емес сілтемелер болады.
Сондықтан программист осы мәліметтер үшін жадыда орын бөлінуі керек
екендігін ескеру қажет. Жадыны болу кластың арнайы әдісі конструктор арқылы
орындалады. Оған жиі create (жасау, әзірлеу) аты болады. Классты сипаттау
барысында конструктордың ерекше ролін және қызметін көрсету үшін procedure
сөзінің орнына constructor сөзі жазылады.
Мысалы: TPerson класының құрамын конструктор арқылы енгізу:
TPerson = class
private
fname : string [15];
fadress :string [35];
constructor create
public
procedure show;
end;
Объект мәліметтері үшін жадыны болу объект типіне (классына) конструктор
әдісін қолдану кезіндегі нәтиже мәнін меншіктеу арқылы орындалады.
Мысалы: proffessor := TPerson.Create; қолданылған соң proffessor
объектісіне жадыда мәліметтер үшін орын бөлінеді. Сонымен қатар ереже
бойынша объект алаңына алғашқы мәндерді беру есебін шешеді.
Объект инициализациясын орындайды.
Мысалы: Tperson объекті үшін конструктор қолданылады.
Constructor Tperson create
Begin
fname :=′ ′;
faddress :=′ ′;
end;
Конструкторды пайдалану ерекшеліктері
Бірден дианмикалық жадыны бөлуді қамтамасыз ететін (жадыны бөлу
жұмысын компилятор орындайды) New инструкциясы денесінде жоқ; екіден
конструктор формальды түрде мәндерді қайтармайды, бірақ программада
конструкторды шақыру әдіс – функция ретінде орындалады. Объектіні хабарлап
инициялизациясын орындаған соң оны пайдаланғанға болады.
Мысалы: Объект алаңының мәнін орнатуға болады. Объект алаңына қатынау үшін
нүкте арқылы ажыратылған объект атын және алаң атын көрсеткен жеткілікті
proffessor. fname
Егер программада қандай да бір объектіні қолданбағандықтан оның
алаңдарына жадыны босатуға керек болса деструктор әдісін free қолданамыз
proffessor.free
Әдістер
Класс әдістері (процедуралар, функциялар) оларды хаабрлау класстарды
жазуға кірістірген. Класс объектілеріне қимыл жасайды әдіс орындалу үшін
нүкте арқылы ажыратылған объект атын және әдіс атын көрсету қажет. Мысалы:
proffessor. show. Мұнда show әдісін : proffessor объектісінен қолданылады
шақырады. Класс әдістері программада кәдімгі процедуралар және функциялар
ретінде анықталады. Сонымен қатар әдіс болып табылатын процедура немесе
функция аты 2 бөлімнен тұрады:
1) Әдіс жататын класс аты
2) Әдіс аты. Олар нүкте арқылы ажыратылады.
Мысалы: procedure TPerson.show;
begin
show Message (′аты: ′fname, #B+′адрес: ′ faddress) (#13-ASII коды)
Инкапсуляция
Инкапсуляция ретінде объект алаңдарын оларға тек класс әдістері
арқылы қатынауға болатындай мақсатпен көрсетпеу ұғылады. Delphi-да объект
алаңдарына қатынау объект қасиеттері арқылы орындалады. Объект қасиеті
қасиет мәнін сақтайтына алаңмен және қасиет алаңына қатынауды
қамтамасыздандыратын 2 әдістер арқылы мінезделеді. Қасиет мәнін орнату
әдісі қасиетті жазу әдісі (write) деп ал қасиет мәнін алу әдісі – қасиетті
оқу әдісі (read) деп аталады. Класты сипаттау кезінде қасиет атының алдыңда
property (қасиет) сөзі жазылады. Қасиет атынан соң оның типі көрсетіледі
және содан соң қасиет мәніне қатынауды қамтамасыздандыратын әдістер аттары
беріледі. Read сөзінен соң қамтамасыздандыратын әдіс аты, ол write сөзінен
соң қасиетті жазуды қамтамасыздандыратын әдіс аттары жазылады.
Мұралану
ОББ концепциясы бар кластарға жаңдан алаңдар, қасиеттер, әдістер қосу
арқылы жаңа кластарды анықтауға мүмкіндік береді. Осындай жаңа класстарды
алу механизмі туу деп аталады. Мұндағы туылған жаңа класс өзінің ата-аналық
класының қасиеттерін және әдістерін алады. Класс-потомок (тұқым) хабарлау
кезінде ата-аналық класс көрсетіледі. Мысалы: TEmplayee (қызметкер) TPerson
2.3. Delphi ортасының компонеттері
1. LABEL (метка) – формада әр түрлі текстік жазбаларды шығару үшін
арналған.
Қасиеттері:
•CAPTION – меткаға жазылған тексттен тұрады.
•COLOR – метканың фонының түсін анықтайды.
•FONT – меткадағы текст шрифтінің түрін анықтайды.
2. BUTTON – программаны басқару үшін жиі қолданылады.
Қасиеті:
•CAPTION – кнопкада шығарылатын тексттен тұрады.
3. EDIT – стандартты бір жолды текстік редакторды көрсетеді. Онда
мәліметтерді жинаумен байланыстырылған өріс ішінен мәліметтер көрінеді және
өзгертіледі. EDIT компонентінің тікелей класы CustomMaskEdit. Компонент
шаблондағы өріс үшін берілген редактірленетін мәліметтерді тексеруді
қамтамасыз етеді. Field объектісі редакторда мәліметтерді тексеру кезінде
қолданылатын EditMask құрамында бар. Редактірленген тексті тексеру
ValidateEdit әдісімен әрбір енгізілген немесе өзгертілген символдардан
кейін жүзеге асады. Компонетте алмастыру буферін қолдануға болады. Ол
CopyToClipboard, CutToClipboard, PasteFromClipboard әдістерінің көмегімен
орындалады.
4. MEMO – қарапайым редактірлеу өрісі. Оның негізгі ерекшелігі – бір
уақытта көру және айнымалы ұзындықтың бірнеше жолдарын редактірлеу
мүмкіндігі. Компонент биіктігі бойынша толық көрінетін жолдарды көрсете
алады.
5. CheckBox – қарапайым жалаушаны толық көрсетеді және екі мағынасы ғана
бар мәліметтерді редактірлеуге және көрсетуге арналған. Ол мәліметтердің
логикалық типі немесе кез келген жолдық мағыналар болуы мүмкін., бірақ өріс
тек екі жолдан тұратын мағыналарды қабылдайды.
6. RadioGroup – стандартты айырып-қосқыш тобын көрсетеді. Өрісте бекітілген
мағынаны беруге болады. Егер байланысқан өріс мағынасы қандайда бір айырып-
қосқыш мағынасына сәйкес келсе, онда ол іске қосылады. Егер қолданушы басқа
айырып-қосқышты қосатын болса, онда айырып-қосқышпен байланысқан мағынасы
өріске енгізіледі.
7. ListBox – мәліметтер жинау өрісімен байланысқан ағымды мағынаны
көрсетеді және оны тізімнен белгіленгенді өзгертуге мүмкіндік береді. Өріс
мағынасы тізім элементтерінің ішіндегі біреуімен сәйкес келуі керек.
8. ComboBox – редактілеу жолында мәліметтерді жинау өрісімен
байланыстырылған ағымды мағынаны көрсетеді және де өріс мағынасы тізімнен
алынған элементтер ішінен біреуімен сәйкес келуі керек. Ағымды мағынаны кез
келген тізімде белгіленген компонентке өзгертуге болады.
9. Panel – жалпылама мақсаттарда қолданылатын контейнер болып табылады. Оны
Caption қасиетін мәліметтер шығаруға болады. Бұл компонент үстіне қосымша
компонеттер орналастыруға арналған.
Қасиеті:
•BorderStyle– рамканың стилін анықтайды.
10. RadioButton – бұл компонент әр түрлі варианттарды көрсету үшін
қолданылады. - переключатель
Қасиеттері:
•CAPTION – мәтіннен тұрады.
•Checked – егер переключатель болса, онда true мәніне тең болады, ал егер
орнатылмаған болса, false болады.
ADDITIONAL астарлы бетінің компоненттері:
1. BitBtn – Button стандартты кнопкасының бір түрі. Оның ерекшелігі бұл
кнопкада нүктелік суреттерді орналастыруға болады.
Қасиеттері:
•Glyph – бірден төртке дейінгі нүктелік суреттен тұрады;
•Kind – кнопканың түрін анықтайды.
Нүктелік сурет дегеніміз bmp форматында сақталынған графикалық файл.
Графикалық компоненттерді қолдану:
1. Image компоненті – бұл компонеттің қолдануы қарапайым мысалдармен
қарастырады.
№1 мысал.
•әшекейлеу мақсатында қолданылатын суреттен тұратын программа құрамыз.
Проектілеу: формаға Image компонентін орнату. Ол Additional бетінде
орналасқан;
•картинканы іске қосу үшін оның Picture қасиетін таңдау керек.
батырмасын шертіп, load кнопкасын шертіңіз. Сосын суреттен тұратын
файлдарды бір папканы ашып, қажеттісін таңдаңыз. Картинка bmp, wmf, emf,
ico және т.б. кеңейтілімді файлдарда сақталыну керек. Бұл компоненттің ең
маңызды қасиеттері Center, Stretch болып табылады. Егер Center қасиетіне
true мәнін берсек, онда бейненің центрі Image компонентінің центрімен
сәйкес келеді. Егер Stretch қасиетіне true мәнін берсек, онда бейне Image
компонентіне сиятындай етіп кішірейеді.
2.4. Проект құрылымы
Delphi проекті өзін программалық бірліктер жиынтығы модульдер
ретінде ұсынады. Модульдердің біреуі-негізгісі программаның орындалуы
басталатын инструкцияларды кірістіреді. Негізгі модуль толық Delphi да
кірістірілген. Негізгі модуль толық Delphi да кірістірілген. Негізгі модуль
кеңейтілуі .dpr типті файл. Негізгі модульді көру үшін мына команданы
таңдау қажет Project →View Sourse
Негізгі модуль program сөзінен басталады және қасына проект атымен
сәйкес келетін аты жазылады. Бұл ат пректіні сақтау барысында беріледі. Ол
компилятор мен жасалатын орындалатын файлдың атын анықтайды. Содан соң
uses сөзінен кейін қолданылатын модульдер аттары жазылады: Forms
кітапханасы Project1 pas форма модулі.
{$R*.res} жолы – бұл файлдық ресурстарды қосу үшін компиляторға
деректива. Ресурстық файл қосымшалар ресурстарын қосады (кірістіреді) :
пиктограммалар, курсорлар, биттік бейнелер және т.с.с.
Мұндағы * - ресурс файл аты проект атымен сәйкес келетіндігін бірақ
кеңейтілуі res болатындығын білдіреді.
Ресурстық файл текстік файл емес. Сондықтан оны текстік редактор
арқылы көру мүмкін емес. Олар мен жұмыс істеу үшін арнайы бағдарламалар
қолданылады. Мысалы, Resourse Work Shop. Сонымен қатар Delphi утилитасына
кіретін Image editor (Tools →Image Editor) командасын таңдау арқылы көруге
болады.
Негізгі модульдің орындалатын бөлімі begin және end сөздері арасында
орналасады. Оның арасында біздің мысалда 4 оператор тұр. Жиі ол 3 болады.
Олардың әрқайсысы Application объектісінің бір әдісін шақырады.
Application объектісінде барлық Windows программалардың дұрыс
функцияналдануы үшін керек мәліметтер және ішкі программалары жиналған.
Delphi автоматты әр жаңа проект үшін объект программасын әзірлейді.
Мұндағы Initialize әдісі арқылы Windows операциялық жүйенің
басқарылуымен жұмыс істеу үшін керек бірнеше көмекші функцияларды іске
асырады.
Application Initialize бұл жолды оқыған соң компилятор арнайы кодты
жасайды. Ал код процессорды Delphi әзірлеушілер фрагментін жасауға
шақырады.
CreateForm экранда негізгі форма терезесін әзірлейжі және көрсетеді.
Run әдісі Windows та қолданушының қимылдары туралы хабарламаларды алудың
және өңдеудің көптеген циклдарын орындайды. Сонымен қатар программа
(проект) негізгі модульден басқа кем дегенде бір форма модулін кірістіреді.
Delphi да әр формаға өз модулі сәйкес келеді.
Модуль аты unit сөзінен басталады. Одан кейін оның аты жазылады. Дәл
осы ат алдыңғы қосымшаның негізгі модулінің uses бөлімінде жазылған. Кез
келген модульдің жалпы құрылымы былайшы жазылады.
Unit аты
interface
интерфейстік бөлімі
implementation
орындалатын бөлімі
unitialization
инициализация бөлімі
finalization
аяқталу бөлімі
end.
Интерфейс бөлімінде компиляторға модульдің қандай бөлігі басқа модульдердің
қатынауға болатындығы хабарланады.
Мұндағы uses сөзінен соң осы модульмен қолдануға болатын барлық
кітапханалық модульдер хабарланады. Сонымен қатар мұнда type сөзінен соң
Delphi мен құрастырылған форма сипатталады.
Орындалу бөлімінде форманы қолдайтын локальды айнымалылар
процедуралар және функциялар хабарланады. Бұл бөлім {$R*..dfm} директивасын
хабарланудан басталады. Ол компиляторға орындалып жатқан форманы
генерациялау процесі кезінде форма сипатталуын қолдану керек екенін
көрсетеді. Форманың сипатталуы кеңейтілуі dfm болатын және аты модуль
атымен сәйкес келетін файлда сақталады. Форманың сипатталу файлы Delphi
ортасымен форманың сыртқы түрі негізінде регинацияланады.
{$R*..dfm} дерективасынан кейін форманы және оның компоненттерінің
жағдайларын өңдеу процедуралары жазылады. Мұнда программист өзінің
функцияларын және процедураларын кірістіре алады.
Инициализация және аяқталу бөлімдерінің жиі және оның басталуы
unitialization және funalization сөздері мен қоса болмайды. Инициализация
бөлімінде негізгі программаға басқарылуы әлі берілмеген кезде орындалатын
операторлар орналастырылады және оның жұмысы дайындалады. Мысалы, онда
жұмыс алдында керек файлдар ашылады, айнымалылар инициализацияланады және
т.с.с.
Аяқталу бөлімінде негізгі программа аяқталған соң орындалатын
операторлар жазылады. Егер бірнеше модульдерде инициализация бөлімдері
болса, онда олар негізгі модульдің uses бөлімінде хабарланған ретімен
орындалады. Егер бірнеше модульдерде аяқталатын бөлімдері болса, онда олар
негізгі модульдің uses бөлімінде хабарланған ретінде кері ретпен
орындалады.
2.5. Delphi да қолданылатын файлдар
DOS та немесе Pascal да программа құрған қолданушылар, қарапайым
программаны бір файлда сақтауға үйренген.
Delphi - да, егер сіз проекті жаңа ғана құрсаңыз және кодты жасаңыз,
программада бірнеше файлдар болады. Проектке жаңа форма қоссаңыз
файлдардың саны үлкейе түседі. Сіз құрған барлық программа файлдарын, екі
бөлікке бөлуге болады: проектің файлы және форманың файлдары.
Проектің файлы проекті құрған кезде ең басында құрылады. Осындай
файлдар проектің атымен сәйкес келеді, ал кеңейтілуі мынандай болады:
▪ DPR (Delphi Project) – проектің басты файлы. Мұның құрамында
программаның текстісі бар – инструкция, онда басқа модульдерді
қосады.
▪ DOF (Delphi Option File) және CFG (project ConFiGuration file) –
проектің конфигурациялық файлы. Мұнын құрамында проектің параметрлері,
компилятор және компоновщик бар. Файлдың параметрлерін өзгерту үшін,
Project Options терезесін ашу керек.
▪ RES – версия туралы мәліметтерді сақтайды және программаның
белгішелерін сақтайды.
Сіз модуль құрған кезде, бастапқы файлдар өте көбее түседі. Әдетте
жаңа проекті құру кезде форма құрылады. Сондықтан проекте форманың файлдары
болады.
Оларды қарастырайық:
▪ DCU (Delphi Compiled Unit) – модулдің компиляцияланған кодын
құрайды, ол проектінің компиляцияласын жылдамдатады, егер онда
бірнеше модуль болса, біреуін ғана редактірлейді.
▪ DFM (Delphi Form File) – формаға байланысты мәліметтерді сақтайды:
онда компоненттерді және оның қасиеттерін құрайды.
▪ PAS – Object Pascal тіліндегі программа, ол файл модулі (Unit)
текстісімен беріледі.Сіз жазатын программа текстісі, осында
сақталады.
Басқа кеңейтулері бар файлдар сирек кездеседі, оларды қысқаша атап шығайық:
▪ BPG (Borland Project Group) – жинақтаушы файл
▪ BPL (Borland Package Library) – бұл DLL ол өзінде VCL компонеттерін
қосады.
▪ DCP (Delphi Component Package) – файлдың бастапқы компоненті.
Компиляциядан кейін BPL кеңейтулерімен файл құрылады.
▪ DDP (Delphi Diagram Portfolio) – мұнда диаграмма сақталады.
▪ DPK (Delphi Package) – проектің файлының пакеті
▪ DSK(Desktop) – бұл файлда Delphi жұмыс ортасын құрау сақталады.
▪ OBJ – объектік файл, онда С және С++ қолданылады.
ІІІ Бөлім. Ағылшын тілі пәнінен Елтанутарауы бойынша электронды оқулықты
жобалау
3.1. Есептің қойылуы
Есептің қойылымы: Ағылшын тілі пәнінен Елтану тарауы бойынша электронды
оқулық.
Есептің аты – Электронды оқулық
Программа аты –Project1.
Программалау жүйесі – Borland Delphi 6.0.
Компьютер – ІВМ РС АТ286 және жоғары.
Жазылу бейнесі: Ағылшын тілі пәнінен Елтану тарауы бойынша жасалған
электронды оқулықта ағылшын тілін меңгеретін елдер жайлы мәлімет ала
аласыз. Сонымен қатар жаңа мәліметтерге байланысты тест, жаттығулар ,
видео-бейнелер бар.
3.2. Бағдарламашы инструкциясы
Бағдарламаны жасау барысында Intel фирмасының Pentium R процессорлы
компьютері қолданылады. Бағдарламаның және құрылғылардың мінездемелері:
• Intel PC Компьютері
• Процессордың тактілік тазалығы 400 МГц және одан да жоғары
• Оперативтік жады 64 МБ-тан жоғары
• Бейне карта жадысы 32 МБ-тан жоғары
• Монитор LG Flatron L1732S
• Тышқан манипуляторы PS2
• Пернетақта 101102 немесе Genius
• Қағазды басып шығару үшін – SUMSUNG ML-1610 Series принтер
• Қолданбалы бағдарлама – Borland Delphi 6.0 бағдарламасы
3.3. Қолданушы интрукциясы
Белгішені шерту арқылы бағдарламаны жүктеңіз. Сонда келесідей бет
шығады:
Мұндағы тексттің үстінен шертсеңіз негізгі мәзір ашылады:
Мұнда оң жағыңызда 6 тарау тұр. Яғни 6 мемлекет. Біріншісіне шертсеңіз
келесі әрекет орындалады:
Ұлы Британия және солтүстік Ирландия жайлы мәліметтер бар. Parts парағын
таңдасаңыз Ұлы Британияның төрт елдері : Англия, Уэльс, Шотландия және
солтүстік Ирландия жайлы мәлімет ала аласыз.
Task 1 , Task 2 деген жерде тапсырмалар орналасқан.
Екіншісі:
Жаңа Зеландия тарауы.
Мұнда да ақпарат, тапсырма және видео бейне бар. Әр параққа шерту арқылы
өзіңізге қажетті нәрсені таба аласыз.
Видео бейнені таңдасаңыз келесі парақ ашылады:
Бұл парақтан сіз әр мемлекет туралы видео-бейнені көре аласыз.
Үшіншісі: Канада мемлекеті.
Мұнда да әр параққа шерту арқылы қажетті ақпартты ала аласыз.
Төртіншісі: Америка Құрама Штаттары.
Бұл тараудан да мемлекет жайлы ақпарат ала аласыз. Тапсырмалар орындай
аласыз.
Бесіншісі: Австралия мемлекеті.
Бұл жерде сіз осы мемлекет туралы сәйкес материалдар ала аласыз.
Негізгі мәзірдің Тестілер бөлімінде тестілер жинағы орналасқан.
Мысалы, сіз аты-жөніңізді енгізесіз. Содан соң тестілеу басталады.
Нәтижесінде, бағаңыз , дұрыс жауап саны шығады.
Жаңа сөздер бөліміне оны екі рет шерту арқылы кіре аласыз:
Мұнда қажетті бөлімді шертіп, ондағы жаңа сөздермен таныса аласыз.
Төмендегі Үй суретіне шерту арқылы артқа қайтасыз.
Төменгі жерде Авторы бөліміне барып, автор жайлы біле аласыз:
Қосымша деген бөлімде бағдарлама туралы, қолданылған әдебиет туралы
материал ала аласыз:
Х арқылы бағдарламадан шығасыз.
IV Бөлім. Экономикалық бөлім
4.1. Электронды оқулықтың тиімді және тиімсіз жақтары, және оны болдырмау.
Тиімді жақтары:
• Оқушының уақытын үнемдейді, оқушы оқу материалын іздеп отырмайды.
• Тақырыптың үлкен, қиын бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар,
клиптер, аудиохабарларды пайдаланады.
• Таңдап алған хабарды баспаға шығару мүмкіндігі бар.
• Сарамандық жұмыстар жылдам түсіндіріледі.
• Бағдарламаны меңгеруге арналған тест сұрақтарымен қаматамасыз
етілген.
• Көрнекілік құралдарға деген мұқтаждылықты азайтады.
• Оқушының ой өрісін, дүниетанымын кеңітуге, тану үрдісіне ықпал
етеді.
• Зерттеушілік қабілеті бар тұлға қалыптасады.
Тиімсіз жақтары:
• Психология-педагогикалық талаптардың жоқтығы.
• Пән аралық байланыстың аздығы.
• Оқып үйренудегі мамандық бойынша бағыты ескерілмеген.
• Материалды толық қамтуы немесе оқулықтарды толық аудару.
• Оқушының жеке ерекшелігі, денсаулық жағдайы ескерілмеген.
• Оқушының тіл мәдениетінің төмендеуі тірі қарым-қатынасқа түсе
алмауы.
Жоғарыда айтылған тиімсіз жақтарды болдырмау үшін төмендегідей
ұсыныс жасауға болады:
1. Компьютерді сабақтың белгілі бір кезеңдерінде ғана пайдалану;
2. Компьютерді пайдалану уақытын сақтау;
3. Компьютерді пайдалануда қауіпсіздік ережесін сақтау;
4. Дәстүрлі және электронды оқытуды кірістіру арқылы жүргізу. Себебі
электронды оқыту – оқу пәнінің негізгі ғылыми мазмұнын қамтитын
компьютерлік технологияға негізделген оқыту, бақылау, модельдеу,
тестілеу т.б. бағдарламалар жиынтығы.
4. 2. Программаны жазу мен тексеруге кеткен шығындар
Шығындар мына формуламен анықталады:
Сжт=Кжт+Феа.жт ,
(3)
мұндағы Кжт – программаны жазуға кеткен машиналық уақыт құны;
Феа.жт – программаны жазу үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz