Мәліметтер базасын жасау

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ. И. Сәтбаев атындағы қазақ ұлттық техникалық университеті

Техникалық кибернетика кафедрасы

Бағдарлама құру пәні

КУРСТЫҚ ЖОБАҒА ТҮСІНІК

Тақырыбы: Мәліметтер базасымен жұмыс

Жетекші: Аға оқытушы

Бисаринова А. Т.

“”2005ж.

Студент: Амирбеков Ж. А.

Мамандығы: КСОИ(370140)

Тобы: КСУ-02-2к

Алматы 2005

«Деректер базасы» пәні бойынша практикаға тапсырма

Тақырыбы «»

Жұмыс жетекшісі Бисаринова А. Т.

қолы

Тапсырманы орындауға алған Амирбеков Ж. А.

«___» 2005ж.

қолы

Дайын жұмысты қорғау күні «___» 2005ж

Мазмұны

КІРІСПЕ . . .

1 Теориядана қысқаша мағлұмат . . .

1. 1 Компоненттер палитрасы . . .

2 Деректер базасының құрылымы . . .

2. 1 «Студенттер» кестесінің құрылымы . . .

2. 2 «Пәндер» кестесінің құрылымы . . .

2. 3 «Тесттер» кестесінің құрылымы . . .

3 Мәліметтер базасын жасау . . .

4 Қосымшаның интерфейсін ұйымдастыру . . .

4. 1 TestConstructor формаларының құрылымы . . .

4. 1. 1 «Form3(TestConstructor) » формасының құрылымы . . .

4. 1. 2 «Form2(SplashForm) » формасының құрылымы . . .

4. 1. 3 «Form1(Создание БД) » формасының құрылымы . . .

4. 2 TestMaker фориаларының құрылымы . . .

4. 2. 1 «Form1» формасының құрылымы . . .

4. 2. 2 «Form2» формасының құрылымы . . .

4. 2. 3 «Form4(Result) » формасының құрылымы . . .

4. 2. 4 «Form5(SplashForm) » формасының құрылымы . . .

4. 2. 5 «Aboutbox» формасының құрылымы . . .

5 Қосымшаның жұмыс істеуін сипаттау . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

Қосымшалар . . .

КІРІСПЕ

Әртүрлі ұйымдардың табысты жұмыс жасауы үшін ақпаратты жүйенің дамығанын талап етеді. Сонда сол деректермен автоматтандырылған жинауды, өңдеуді және монипуляциялауды іске асырады.

Мәліметтер базасы деп, деректердің электрондық сақтаушысын айтады. Оларға қатынас, бір немесе бірнеше компьютерлер көмегімен іске асады. Әдетте деректер базасы деректерді сақтау үшін жасалады.

Мәліметтер базасы - ақпаратты сақтауды және де мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді. Мәліметтер базасы өзінен белгілі бір ережелерге сай құрылған деректер жиынтығын құрайды. Деректер базасындағы ақпарат :

• қайшылықсыз
• артықсыз
• тұтас

болуы керек.

Мәліметтер базасын басқару жүйесі деректер базасын құруға, толтыруға, жаңартқанға, жоюға арналған программалық жабдық болып табылады.

DELPHI жүйесі деректер базасын басқару жүйесі болып табылмайды, егер сөздің тура мағынасын алатын болсақ, бірақ толық МББЖ (мәліметтер базасын басқару жүйесі) мүмкіндіктеріне ие. Ұсынылып отырған DELPHI құралы локальдік және тораптық деректер базасын құрып, және оның ішінде жұмыс істеуге және кез-келген деректер базасымен жұмыс істей алатын қолданба құруға мүмкіндік береді .

Локальді МББЖ барлық бөліктері қолданушы компьютерінің деректер базасында орналасады. Егер бір мәліметтер базасына бірнеше қолданушылар бір мезгілде қатынас жасаса, әрбір қолданушының компьютерінде өзінің локальді МББЖ-нің көшірмесі болуы керек.

Тораптық МББЖ-ге файл-серверлік, клиент-серверлік, бөлінген МББЖ-лар жатады. Осы жүйенің негізгі атрибуты болып, торап саналады. Торап−бірнеше компьютерлерді байланастырып, бір дерекпен бірнеше қолданушылардың корпоративті жұмысын қамтамасыз етеді.

Көпқолданбалы МББЖ ақпараттық жүйе құруға мүмкіндік береді. Көпқолданбалы МББЖ-леріне: Oracle, Informix, SyBase, Microsoft SQL Server, InterBase және т. б жатады.

DELPHI-ді кәдімгі МББЖ деп айтуға, оның өзінің кестелік форматының болмауы ( деректерді сипаттау тілі ) бөгет жасайды. Сондықтан ол басқа МББЖ кестелік форматын қолданады. Мысалы: dBase, Paradox, InterBase .

Бұны бірақ та жетіспеушілігі деп те айтуға болмайды, себебі аталған форматтар өздерін жақсы қолданушылық қабілетін көрсетті. Сонда да DELPHI мүмкіншіліктері арнайы МББЖ мүмкіншіліктерінен қалыспайды, кей-кезде олардан асып та тұрады.

1 ТЕОРИЯДАН ҚЫСҚАША МАҒЛҰМАТ

1. 1 Компоненттер палитрасы

Delphi-де программа дайындау үшін компоненттік тәсіл пайдаланылған: пайдаланушы программаларының кітапханасы программалау ортасымен бірге ұсынылатын, бір іс-әрекетті орындайтын (дайын программалар үзінділерінен тұратын) компоненттерден жинақталады, ал олар форма терезесіне енгізіледі. Компоненттік тәсіл программалау технологиясында нағыз төңкеріс жасады деуге болады, себебі, компоненттерді пайдалану программа жұмысын күрделі түрде жеңілдетті.

Компоненттер кітапханасын визуальды компоненттер кітапханасы ( Visual Component Library, VCL) деп атайды. Компонент дегеніміз - белгілі қасиеттерге ие функционалды элемент. Компоненттер арқылы бағдарламаның негізі қаланады.

Компоненттер палитрасында келесі парақтар болады:

• Standard- жиі қолданылатын құраушылардан тұратын стандартты парақ. Standard бетіне енгізілген кейбір компоненттер көрсетілген.

- Frame - Туындау мүмкіндіктері бар панель. Жеке терезе ретінде жобаланады;

- MainMenu - Программа мәзірін құру. Бұл компонент күрделі иерархиялық менюлерді құруға мүмкіндік береді;

- PopupMenu - Көмекші немесе локальдік меню;

- Edit - Жолдық мәнді енгізу, редакциялау (мәтіндік редактор) ;

- Label - Бір жолдық мәтінді (жазбаны) шығару;

- Memo - Көп жолдық мәтіндерді бейнелеу және енгізу үшін қолданылады;

- Button - Командалық түйме. Оның OnClick оқиғасын өңдеуіш процедурасы бір іс- әрекетті орындайды;

- ScroоlBar - Басқару белдеушесі (Windows терезесіндегі сияқты) .

- Checkbox - Қолданушыға әртүрлі операцияларды қосу және өшіруге мүмкіндік береді;

- Panel - Панель. Бұл бірнеше компоненттерді біріктіруге арналған компонент;

• Additional(Қосымша) бетіне енгізілген компоненттер сұхбаттық терезелердің көрінісін түрлендіру үшін пайдаланылады.

- BitBtn - Жазылым мен пиктограммасы бар командалық батырма.

-SpeedButton -Пиктографиялық батырма. Әдетте бас меню опцияларына тез қатынас жасау үшін қолданылады;

- StringGrid - жазбалар кестесі;

- Image - Сурет;

Data Access - мәліметтерге қатынас.

- DataSource - Деректердің басы.

• Qreport -есеп берулерді жедел дайындау;

- QuckRep - есептеу;

- QRSubDetail - байланысқан кестелерге арналған есеп беру жолағы:

- QRBand - есеп беру жолағы;

- QRGroup - топ;

- QRLabel - мәлімет жазу;

• Data Controls- Мәліметтерді редакциялау және бейнелеу компоненттері:

• DBGrid - тор ( кесте ) ;
• DBNavigator - навигациялы интерфейс;
• DBText - мәтінді жазу;
• DBEdit - бір жолдық редактор;
• DBImage - графикалық бейне;
• DBListBox - қарапайым тізім;
• DBComboBox - қиыстырылған тізім;
• DBCheckBox - тәуелсіз ауыстырып- қосқыш;

- DBMemo - көпқатарлы редактор

- DBComboBox - комбинацияланған тізім

- DBRadioGroup - тәуелді ауыстырғыш топтары

- DBLookupListBox - басқа өріс деректерінің қарапайым тізімі

- DBRichEdit - толық функционалды тестілік редактор

- DBCtrlGrid - модификацияланған кесте

- DBChart - диаграммма

• BDE(Borland DataBase Engine) мәліметтерге қатынас:

- Table - МБ кестесіне негізделген мәліметтер жиыны ;

• Query - SQL сұрауына негізделген мәліметтер жиыны ;

- StoredProc - серверде сақталған процедураға негізі мәліметтер жиын;

- DataBase - МБ - мен байланысуы;

- Session - МБ - да ағымдағы жұмыстар сеансы;

- BatchMove - Топ жазбалармен операцияларды орындау;

- Update - деректер жиынтығын модификациялау ;

- NestedTable - қойылған кесте.

• Decision Cubeпарағында шешімді қабылдайтын жүйені қалыптастыратын компоненттер орналасады:

- DecisionCube - көпшекті деректер кубы;

- DecisionQuery - көпшекті деректерді қамтитын жиынтық;

- DecisionSource - көпшекті деректердің бастамасы;

- DecisionPivot - көпшекті деректердің көпөлшемді проекциясы;

- DecisionGrid - көпшекті деректердің кестесі;

- DecisionGraph - көпөлшемді деректердің графиктік ұсынысы;

• InterBaseпарағында InterBase серверімен жұмыс істеуге арналған компоненттер орналасады :

- IBTable - Table дерегінің жинағы;

- IBQuery - Query дерегінің жинағы;

- IBDatabase - деректер базасымен қосылу;

- IBTransaction - транзакция;

- IBUpdateSQL - деректер жиынтығын модификациялау;

- IBDataSet - деректердің бастамасы;

- IBSQL - SQL- сұранысты орындау;

- IBDatabaseInfo - деректер базасы туралы ақпарат;

- IBSQLMonitor - SQL- сұраныс орындалуының мониторы;

- IBEvents - сервер оқиғасы;

• Timer(Таймер) - нақты уақыт аралықтарын есептеу;
• System(Жүйе) бетіне OLE (байланыстыру және орнату) течнологиясы бойынша берілгендерді түрлі программалар арасында алмастыратын және т. б. іс-әрекеттерді орындайтын компоненттер енгізілген. Мысалы,

• PaintBox(Сурет қорабы) - графикалық кескіндер енгізілген төртбұрышты облыс құру;
• OLEContainer(OLE контейнер) - байланыстыратын және орнатылатын объектілерді қабылдау контейнері;
• MediaPlayer- Мультимедиалық құрылғылармен жұмысты басқару;
• Win32-бетіне -32-разрядты операциялық жүйелермен жұмыс жасауға арналған компонентер енгізілген ;
• Animate(жандандыру, қозғалыс әсерін ұйымдастыру) -қозғалыс әсерін ұйымдастырады. Компонент формаға орнатылған кезде соңына индекс қосылып, класс атауын алады.
• Samples(Модель) бетіне енгізілген компоненттер:
• ColorGrid(Түстер торы) -түстер кестесі. Ол 16 түстік палитрадан негізгі және фон түсін таңдау;
• Calendar(Календарь) - ағымдық күн белгіленген ай календарын көрсету (жылдық формада орнату арқылы шығаруға болады), т. б.
• Midas- паралель ағымдармен деректер базасының қосымшасын тұрғызу;
• Internet Express- Internet Express қосымшаларын құру;
• Internet -Internet- пен бірге жұмыс істейтін қосымшалар үшін арналған компоненттер;
• FastNet- Internet- ке жетудің әртүрлі хаттамалары;
• Dialogs- « Файлды ашу » типіндегі сұхбаттар, жүйелік сұхбаттар;
• Win 3. 1- Windows 3. x стиліндегі компоненттер;
• Samples- аяқталмаған құжаттық компоненттер үлгілері;
• ActiveX- ActiveX- тің активті элементтері;
• Servers- кең таралған COM серверлеріне арналған VCL қабықшалары; 2 Деректер базасының құрылымы

Менің тақырыбым «Тест ұйымдастыру программасы». Бұл мәліметтер базасын құру үшін мен студенттер, пәндер, тесттер таблицаларын құрудан бастадым.

2. 1 «Студенттер» кестесінің құрылымы

Ең алдымен студенттер кестесіндегі әрбір элементті жазып кетсек.

Студенттер кестесін қосымша Ә-дағы сурет 1-ден көресіз.

2. 2 «Пәндер» кестесінің құрылымы

Бұл кесте екі элементтен тұрады:

Пәндер кестесін қосымша Ә-дағы сурет 2-ден көреміз.

2. 3 «Тесттер» кестесінің құрылымы

Бұл кесте тоғыз элементтен тұрады:

Тесттер кестесін қосымша Ә-дағы сурет 3-тен көреміз.

3 Мәліметтер базасын жасау

Алдымен басты ақпарат кестелерін Database Desktop-та Paradox кестесін құрып алып, содан кейін Borland Delphi-мен оны байланыстырамыз. Бүл жұмыста студенттер туралы мәліметтер базасын құру керек. Ол үшін студенттер туралы барлық ақпараттар керек. Оның ішінде: аты-жөні, сынақ кітапшасының нөмірі, тобы, мамандығы туралы ақпараттар жиыны болу керек. Таңдалған студент және пән бойынша тест ұыймдастыру іске асырылуы қажет.

Кейін тест сұрақтар сақталатын мәліметтер базасын құру керек. Ол үшін алдын ала дайындалған сұрақтарды қамтитын кестені таңдау керек.

Осы алынған мәліметтер бойынша тест жасау керек.

4 Қосымшаның интерфейсін ұйымдастыру

Delphi ортасы - бағдарламаушының жоғары әрі тиімді жұмысын қамтамасыз ететін күрделі механизм. Ол визуалды түрде бір уақытта бірнеше ашылған терезелермен жұмыс атқарады. Терезелер экранда толық немесе бөлшектелген түрде бір- бірін жаба отырып жылжи алады, бұл Word тексттік процессор немесе Exsel кестелік процессор ортасының «қатаңдығына» үйренген қолданушының дисккомфорт сезімін оятуы мүмкін.

Delphi-дің бірінші нұсқасы 1994 жылы жарыққа шығып, кейінгі жылдары оның бірте-бірте кеңейтілген 2, 3, 4, 5, 6, 7 - нұсқалары жарық көрді. 5, 6 - нұсқаулардың бір-бірінен айырмашылығы жоқ деуге болады, екеуі де Windows 32 операциялық жүйесінің негізінде дайындалған. Delphi 6-да интернет үшін қосымшаларды дайындау мүмкіндігі кеңейтілген және берілгендер қорымен жұмыс істеуде өзгешеліктер енгізілген.

Delphi-дің негізгі ерекшелігі - онда қосымша құруда компоненттік және объектілік тәсілдер пайдаланылады. Компоненттік тәсілдің мәнісі жеңіл: әр қосымша арнайы іс-әрекеттерді орындайтын компоненттерден жинақталады. Ол жеткіліксіз болса, объектіні өңдеуге арналған үстеме бағдарлама құрылады. Компоненттер визуальды компоненттер кітапханасында (VCL - Visual Component Library) жинақталған. Компоненттер панелінде түрлі кластарға тиісті стандартты компоненттер өте көп. Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, оны осы панельге қосуына да болады.

Delphi-де программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедиа үрдістерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу жене т. б. іс-әрекеттерді орындауға болады. Delphi көптеген есептерді шешуге мүмкіндік береді, оның ішінде:

• Әртүрлі бағыттағы аяқталған қосымшаларды Windows үшін құру;
• Кез келген тілде кез келген қосымшалар үшін профессионалды көрінетін интерфейсті тез құру. Интерфейс Windows- тың барлық талаптарын қанағаттандырады және қолданушы компьютерінде орнатылған жүйеге автоматты түрде ыңғайланады. Өйткені Windows- тың көптеген функцияларын, кітапханаларын қолданады;
• Бағдарламалаудың басқа түрлерінде қолдануға болатын функция, форма, компоненттердің динамикалы біріктірілетін кітапханасын (DDL) құру;
• Кез келген типтегі жергілікті және жойылған мәліметтер базасымен жұмыс істеудің қуатты жүйесін құру;
• Кестелері, графиктері бар күрделі есеп берулерді құру және баспаға шығару;
• Қосымшалардан Windows арқылы жұмыс істеуге болатын өз қосымшалары үшін анықтамалық жүйелерді (hlp файлдары) құру;
• Windows- тың барлық талаптарын және спецификасын ескеретін Windows- тың қосымшалары үшін орнатудың профессионалды бағдарламаларын құру.

Көптеген операторлардың жазылуы Турбо Паскальдағы сияқты. Бірақ, мұнда прогаммалауды үйрену үшін объект, оқиға, қасиет, әдіс, класс ұғымдарымен еркін танысып, компоненттерді пайдалану және түрлі командалардың жазылу түрлерін білу қажет.

Delphi программалау ортасы

1-сурет. Delphi ортасы.

Мұндағы:

1 - Delphi 6-ның негізгі терезесі;

2 - Форма (Form1) ;

3 - Объект инспекторы терезесі (Object Inspecteor) ;

4 - Модуль терезесі (программалық код терезесі) ;

5 - Негізгі мәзір;

6 - Аспаптар панелі;

7 - Компоненттер палитрасы;

Тест жасау программасы екі бөлек программадан тұрады: TestConstructor және TestMaker. Сондықтан біз екі программаның да формаларын қарастырып өтеміз.

4. 1 TestConstructor формаларының құрылымы

4. 1. 1 «Form3(TestConstructor) » формасының құрылымы

Бұл форма деректер базасының ең басты формасы. Формада сондай-ақ тест жасауға қажетті мағлұматтардың бәрі сипатталған. Сұрақ, сұраққа қосымша сурет, варианттар, варианттардың дұрыс жауабы т. б. (Сурет 4)

4. 1. 2 «Form2(SplashForm) » формасының құрылымы

Бұл форма программа жүктеліп жатқанда ең бірінші болып ашылады. (Сурет 5)

4. 1. 3 «Form1(Создание БД) » формасының құрылымы

Бұл форманың көмегімен біз тест сұрақтары файлдарфмен операциялар жасай аламыз. Яғни, жаңа файл, бар файлды өзгерту т. б. (Сурет 6)

4. 2 TestMaker фориаларының құрылымы

4. 2. 1 «Form1» формасының құрылымы

Бұл форма TestMaker программасының негізгі формасы болып табылады. Бұл формада студентті, пән атын және тест сұрақтарын таңдауға болады. (Сурет 7)

4. 2. 2 «Form2» формасының құрылымы

Бұл формада тест өтуге болады. (Сурет 8)

4. 2. 3 «Form4(Result) » формасының құрылымы

Бұл формада стденттің тесттен алған қорытындысын көруге және принтерден шығаруға болады. (Сурет 9)

4. 2. 4 «Form5(SplashForm) » формасының құрылымы

Бұл форма программа жүктелу алдында бірінші болып шығады. (Сурет 10)

4. 2. 5 «Aboutbox» формасының құрылымы

Бұл форма программа туралы қысқаша мәліметті қамтиды. (Сурет 11)

5 Қосымшаның жұмыс істеуін сипаттау

TestConstructor программасы жүктелген кезде бірінші болып SplashForm ашылады. Бұл форма бірнеше секундтан кейін автоматты түрде жабылады.

Кейін Создание БД формасы ашылады. Бұл форманың көмегімен біз мәліметтер базасын қамтитын, яғни, сұрақтарды қамтитын таблицаны жасаймыз. Редактировать БД таңдауы бар болған мәліметтер базасына озгертулер енгізуге мүмкіндік береді. Ал Новая БД таңдауы болса жаңадан мәліметтер базасын құруға мүмкіндік береді. Мұнда Создат новую БД ішіне таблица атын жазамыз. Ал Рисунок таңдаулары сұрақтың суретін анықтайды.

Создание БД формасы жабылғаннан кейін Тестконструктор формасы ашылады. Бұл форма бізге тест дайындау мүмкіндігін береді. Мұнда сұрақ, варианттар, сурет және дұрыс жауапты енгізетін жолдар бар. Сондай-ақ артқа, алға, добавить, удалить, редактировать, сохранить және закрыть пернелері орналасқан. Бірінші алты пернелер таблицамен жұмыс істеуге арналған, ал закрыть пернесі болса программадан шығу пернесі болып табылады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Қорыта келгенде, мен осы практикалық жұмысымды орындау барысында бағдарламалау әлемінде үздік жетістіктерге қол жеткізіп отырған, қызықты да күрделі программа - Delphi ортасы туралы бірталай мәлімет ала отыра, бұл тілдің басқа программалау тілдерінің ішіндегі ең жүйрігі, озық технологиялар жетістіктерінің талаптарына сай өз ерекшеліктерімен қатар өз мүмкіншіліктері де бар озығы екеніне көз жеткіздім.

... жалғасы

Мәліметтер базасының схемасын құру

«Кітапхана бөлімінің Мәліметтер Базасын құру(ұйымдастыру)»

Мәліметтер базасын жобалау

Мәліметтер қорын басқару жүйесін пайдалану салалары

SQL-дің жүйелік құрылым және мәліметтер базасында қолданылуы

Деректер базасын басқару жүйесінің теориясы

Мәліметтер базасын басқару жүйесі

«Ресторан мәзірі» деректер базасында жобалау

Банк жұмысының мәліметтер базасын құру

Кітапхана картотекасының мәліметтер базасы

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс