Қазақстандағы атмосфералық ауа ластануының мониторингі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. Атмосфераның жалпы сипаттамасы
2. Атмосфералық ауаның сапасын бақылаушы ұйым
3. Атмосфералық ауаның сапасын бақылау және басқару
4. Қазақстандағы атмосфералық ауа ластануының мониторингі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ

КІРІСПЕ
Ауа - жердегі барлық тірі жандарға қажетті мекендеу ортасының негізгі бір табиғи қорлары мен элементтері. Адам ас ішпей(тамақсыз) бес апта, сусыз - бес күн, ауасыз - бес минут қана жүре алады. Бірақ адамның қалыпты өмір сүруіне тек ауа ғана емес, ауаның таза болуы қажет. Адам денсаулығы, өсімдік және жануарлар әлемінің күйі, кез-келген ғимараттар мен құрылыстардың ұзақ тұруы мен мықтылығы ауаның сапасына байланысты. Ластанған ауа, су, құрлықтар мен топырақтардың ластану көзі болып табылады.
Бүгінгі күнде аса маңызды емес орындар қалалардың ауа хауыздарының ластануымен күресуде. Бұл мәселе күрделі, үлкен күш пен амал-тәсілдерді талап етеді. Бірақ та ғылыми-техникалық прогрестің қазіргі заманғы деңгейі қауіпті заттардың түзілуін төмендетуге, ауа ластануын ескерту бойынша шаралар жасауға мүмкіндік береді.
Атмосфералық ауа - ең көп қажетті табиғи қор. Атмосфераның құрамына кіретін оттек - демалу процесінде тірі ағзаларға қолданылады, ол авиациямен пайдаланылған хабарламаның маңызды жолдарында, түрлі өндірістік қондырғылар мен қозғалтқыштарда кез келген отынды жағу кезінде пайдаланылады.
Табиғатта ауаның негізгі тұтынушысы - Жердің флорасы мен фаунасы. Бүкіл ауа мұхиттары шамамен 10 жыл бұрын адамдарды қосқанда жердің тірі ағзалары арқылы өтеді.

1. Атмосфераның жалпы сипаттамасы
Атмосфера - 5,5 ∙ 1015 т. массасы бар Жердің газ қабаты. Атмосфера негізінен 75,5% - азоттан, 23,2% - оттектен, 1,28 % - аргоннан, 0,046% - көмірқышқыл газынан тұрады. Қалған газдар 0,01% құрайды.
Атмосфераны ауа массаларының түрлі араласуы және температуралық белгісі (төменнен жоғары) бойынша қабаттар қатарына бөледі:
* тропосфераға, стратосфераға, мезосфераға, термосфераға жататын гомосфера;
* гетеросфера;
* экзосфера.
Бірнеше километр қуаты бар сфералар арасындағы өтпелі қабаттар тропопаузаға, стратопаузаға, мезосфераға, термосфераға сәйкес аталған. Теңіз деңгейінен шамамен температура биіктікпен тепе-тең азаятын атмосфераның бірінші қабаты - тропосфера басталады. Тропосфераның биіктігі орташа 9 км-ден 17 км-ге дейін. Биіктіктің негізгі өзгеру себебі - температураның тербелісі. Трапосферада шамамен атмосфераның барлық масасының 80% және практика жүзінде барлық су булары қорытылған. Тропосферада ауаны тұжырымдайтын массалардың қарқынды тік және жатық араласуы болады, бұлттар пайда болады, жаңбыр жауады. Температура әрбір 100 м-ге 0,6 0С-ге биктікпен азаяды. Температураның биіктікпен азаюы ол тропосфера сәулеленген жер бетінің жылуының есебінен артық қыздырылатындығынан туындаған. Тропосфераның жоғарғы шетінде температура 56 0С-ге дейін төмендейді.
Стратосфера - температурасы төменгі бөлікте салыстырмалы тұрақты (шамамен 25 км-ге дейін) және жоғарғы бөлігінде баяу өсетін (0-10 0С), трапосфераның үстінде орналасқан ауа қабықшасы. Стратосфераның төменгі бөлігінде озон қабаты орналасқан. 30 км биіктікте озонның концентрациясы түседі. Жердің магниттік өрісінің әсерінен полюстің үстіндегі озон қабаты аз ғана биіктікте болады және экваторға қарағанда көп озоннан тұрады. Полюстарда озон қабаты шамамен 8-30 км биіктікте, ал экватор - 15-35 км биіктікте орналасады. Озон Жерге қарай баратын 13 % күн радиациясын жұтады, осы уақытта барлық атмосфералар сияқты Жер 20 % жұтады. Сондықтан стратосферадағы ауа температурасы -56-дан +10 0С-ге дейін төменнен жоғарыға қарай өседі.
Мезосферада температура қайтадан биіктікпен жылдам азаяды. Оның жоғарғы шеті шамамен 85 км биіктікте орналасқан мезопауза арқылы өтеді.
Термосфера температурасының 1000-2000 0С-ге дейін жылдам өсуімен сипатталады. Гомосфера турбулентті диффузиямен сипатталады, яғни газдар молекуласы үздіксіз араласады. Гетеросферада әрбір газ өз-өзімен өмір сүруді бастайды.
1000 км-ден үлкен биіктікте гетеросфера молекулалар сирек кездесетін жерде экзосфераға өтеді.
Биосфераға атмосфераның ең төменгі бөлігі, яғни тропосфера жатады. Атмосферадағы өмірдің таралуының физикалық шегі озон қабаты болып табылады.
Атмосфера қысыммен сипатталады. Атмосфераның қысымы 760 мм.с.бағ. немесе 9,8∙104 Па құрайды. Бұл кезде адамға 10-12 т. ауа бағаны қысады.
1.1. Атмосфераның қасиеті
1. Климат және ауа райы. Атмосфера климаттың маңызды көрсеткіштері - ылғалдылық, температура және қысымды реттейді.
Ауада микрометрдің жүзден бір бөлікті диаметрлі қатты бөлшектердің немесе басқаша айтқанда жұқа тозаңдардың шықтану ядросы болған кезде ылғал немесе мұз криссталдарының тамшыларының жиналуы, яғни бұлттардың пайда болуы мүмкін. Бактериясыз атмосферада жаңбыр жаумайды. Ауаның жылы және суық, құрғақ және дымқыл массаларын тік және жатық араластыру, температура мен жауын-шашынның, яғни ауа райының қалыптануы атмосфералық қысымның айырмашылығы мен желдің пайда болу есебімен жүзеге асырылады.
2. Заттардың айналасындағы атмосфераның рөлі. Оттек, көміртек, азот, су циклдары міндетті түрде атмосфералық кезеңдерден өтеді. Ауа хауызы барлық осы заттар жиналатын және негізі жер шары бойынша таралатын гиганттық резервуар рөлінде орындалады. Осылайша табиғатта заттардың айналу қарқындылығын мен жылдамдығын реттеу жүзеге асырылады.
3. Атмосфера - өмір сүру ортасының бір бөлігі. Құрлық және адам мекендерінің көпшілігі үшін олардың қатарына атмосфераның физикалық қасиеті маңызды. Жер бетіндегі (9,8 ∙ 104 Па) атмосфералық қысымды қалыпты деп атайды. Бұл әр адамға 10-12 т ауа әсер ететін, басқа да кез келген қалып секілді байқалмайтын әрі жер бетіндегі ағзаларға әсер ететін қалып. Біз үшін осы қалыптан ауытқу қажет: 5 мың метр биіктіктегі қысым азаюы кезінде тамақ ауруларының белгілері пайда болады (бас айналу, жүрек айнуы, әлсіздік); тереңдігі 10 м тереңдіктегі суға түскен кезде қысым адам ағзасына елеулі әсер етеді (барабанды пердесінде ауыру сезіледі, демалысы қиындайды және т.б). Абсолютты вакуумда апат аяқ астынан болады.
Көрінетін ультракүлгін, инфрақызыл - күн сәулелері үшін атмосфераның тұнықтығы, яғни өткізгіштігі тірі ағзалар үшін ерекше маңызды. Жарықтың сапасы мен саны Жердегі күн энергиясының белгіленуінің жалғыз табиғи құбылысының фотосинтезінің қарқындылығын анықтайды. Ультракүлгін сәулелендірудің деңгейінің артуы күйікке және басқа да ауырудың белгілеріне әкеп соғуы мүмкін, ал төмендеуі көптеген ауру жұқтыратын ағзалардың көбеюіне мүмкіндік береді. Атмосфераның тұнықтығының заманауи өзгеруі маңызды мәселелердің қатарын тудыруға әкелген антропогендік әсерлермен анықталады.

2. Атмосфералық ауаның сапасын бақылаушы ұйым
Сынаманы алу үшін кедендерді таңдау төмендегілерге негізделеді:
* аудандық жоспармен, қаланы дамыту жөнінде генералды жоспармен және технико экономикалық негізімен танысу;
* атмосфераға зиянды заттардың таралуына әсер ететін ауаның метеорологиялық ерекшеліктерін оқып білу;
* қала территориясында ауа ағынының тұрып қалуы немесе жақсы желдетілуі бойынша бөлімшелерге бөлу;
* бұрын басқа мекемелердің атмосфералық ауаны ластауы жөнінде қалдырған мәліметтерін оқып үйрену;
* берілген қаланың әртүрлі аудандарында алдын ала маршрутты зерттеулер жүргізу.
Атмосфералық ауаның ластануын бақылау стационарлық, маршруттық, қозғалмалы кедендерде жүргізіледі.
2.1 Стационарлық бақылау кешендері
Стационарлық кешендер жүйелік бақылаулар жүргізу үшін жұмыс атқарады. Олар ауадан сынама алатын және атмосферадағы зиянды қоспалардың құрамын үздіксіз тіркейтін құралдармен және метеорологиялық көрсеткіштерді анықтайтын құрылғылармен жабдықталған. Стационарлық кешендерде мыналар жүргізіледі:
* зиянды қоспалардың анықтайтын химиялық сараптау жүргізу үшін ауа сынамасын таңдау;
* атмосфераның ластануын газанализатор арқылы автоматты тіркеу;
* метеорологиялық бақылулар;
* желдің жылдамдығы мен бағыты, ауа температурасы мен ылғалдығы;
* түтіндік жалауды бақылау.
Стационарлық бақылау кедені бұл орнатылған бағдарламаға сәйкес ластанушы заттар концентрациясын және метеорологиялық көрсеткіштерді тіркейтін жұрал-жабдықпен қамтылған павильон.
Стационарлық кедендер қатарынан негізгі және көп таралған ластағыш заттарды ұзақ уақыт аралығында өзгерістерді анықтайтын тіремелі стационарлық кедендер бөліп қарастырылады.
Стационарлық кеден құру орны атмосфералық ауаны ластау деңгейінің құрылуының метеорологиялық шартын ескере отырып таңдалады. Онымен бірге алдын ала тапсырмалар беріледі: айлық, мезгілдік, жылдық орташа және бір реттік максималды концентрация, ШРК-дан асатын концентрацияның бөлу ықтималдығы.
Кеденді орнатудан бұрын мыналарды сараптап алу қажет:
Барлық стационарлық және қозғалмалық және қозғалмалық ластау көздеріндегі барлық құралдар бойынша концернтрацияның есептемелі шегі; жергілікті жердің құрылыс ерекшелігі мен релефтері тұрғын үй құрылыстарының өркендеуі және кеңеюі.
Өндіріс кәсіпорындарын кеңейту энергетика, коммуналды шаруашылық транспорт және қала шаруашылығының басқа бөлімдері таңдалған аумақтың функционалды ерекшеліктері, метереологиялық шарттары т.б. кеден ғимараттардың аэродинамикалық көлеңкесінен және жасыл төсемелерден алыс орналасу қажет, оның аумағы жақсы желдетілуі керек және жақын орналасқан автокөлік тұрақтары, аз қалдық шығаратын шағын кәсіпорындардың әсеріне ұшырамау қажет.
Кез келген қалада (елді-мекенде) стационарлы кедендердің саны тұрғындардың санына елді мекеннің рельефіне, өндірістің ерекшеліктеріне, функционалды құрылысына (елді-мекен, кәсіпорын, жасыл аумақ және т.б) кеңістік және уақытша қауіпті заттар концентрациясының өзгеруімен анықталады. Ауыр рельефты және көздерінің саны көп 5-10 км2 сайын бір кеден қою ұсынылады. Ауаның ластануы жайлы ақпаратты қаланың көбісі ескеру үшін бақылау кдендерін әртүрлі функционалды аумақтарға орналастыру қажет. Мысалы, елді мекендерге, өндіріс және демалыс орындарына.
Автокөлік көп жүретін қалаларда кеденді автомагистралдарға жақын орналастыру қажет. Стационарлы кеден бақылауларды атмосфералық ауаның және метеорологиялық көрсеткіштердің ластауын жыл сайын, барлық мезгілде, ауа райына қарамай өткізу қажет.
Ереже бойынша бақылау кедендерінде бақылаудың 3 бағдарламасы орнатылады. Олар: толық, толық емес, қысқартылған. Толық бағдарламасы бойынша бақылау күнде өткізіледі (демалыс-жексенбі, сенбі кезекпен) сол жердің уақыты бойынша сағат 1,7,13 және 19 да немесе ауыспалы график бойынша сейсенбі, бейсенбі, сенбі сағат 7,10,13 - те; Дүйсенбі, сәрсенбі, жұма сағат 15, 18, 21-де. 1- бағдарлама бойынша бақылау ауадағы негізгі және қоспалы ластайтын заттардың сияқты ауадағы өлшеу мөлшерін қарастырады. Толық емес бағдарлама бойынша бақылау күнде өткізіледі, бірақ тек жергілікті уақытпен сағат 7,13 және 19- да (жексенбі және сенбі кезекпен).
Ауа температурасы 450С-тан төмен аудандарда бақылау қысқартылған бағдарлама бойынша күнделікті жергілікті уақыт бойынша тек сағ.7 және 13-те жексенбіден басқа күндері жүргізіледі. Қысқартылған бағдарлама бойынша бақылау сонымен қатар қоспалардың орташа айлық концентрациясы 120 ШРК-ден төмен немесе өлшеудің төменгі шекті диапазонынан төмен жерлерінде пайдаланылған әдіспен жүргізуге рұқсат етіледі.
Стационарлы кедендерді метеорологиялық бақылау жүргізу үшін ветромер және ветромердің штативінде бекітілген аспирационды психрометр қолданылады. Штатив павильонның жел соғатын жағынан 3-4метр ара қашықтықта орналасады. Ветромер болмаған жағдайда желдің жылдамдығын өлшеу үшін қолмен басқаратын анемометр қолданылады. Анемометр және психрометр шығару тірегінде орнатылады, желдің бағытын анықтау үшін желбағар (флюгер) немесе жеңіл жалауша және компас қолданылады.
2.2 Маршруттық бекеттерді бақылау
Сонымен қатар маршруттық бекеттерді систематикалық бақылауға болады. Осы бекеттердегі ауа сынамасы метерологиялық бақылаулар қозғалмалы лабораторияларда бақылайды (автокөлікпен).
Маршруттық бақылау бекеті қаланың белгілі жерінде орналасқан. Ол әрдайым ауадан сынама алып тіркелген жерде бақылауға алынады және ол арнайы қозғалмалы кұрылғы көмегімен өлшенеді.
Маршруттық бекеттердегі бақылау арнайы қозғалмалы лабороториялардың көмегімен жүргізіледі және ол арнайы құрал-жабдықтармен қамтылған. Автокөлікпен ауа сынамасының алу арнайы есеппен жүреді, ол сегіз сағаттық жұмыс күнінде бір автокөлікте 8-10 рет ауа сынамасы алынады. Бір автокөлік 4-5 бекетті аралап шығады, әрбір бекетте ауа сынамасы күніне екі рет өлшену қажет. Әрбір бекеттегі өзіің реттік нөмірі болады және ол қаланың қай бөлігінде орналасқаны көрініп тұрады. Маршруттық бекеттер әр ай сайын ауысып отырады, себебі тәулігіне әртүрлі уақытта сынама алынады.
2.3 Шырақасты бекеттерді бақылау
Қозғалмалы бекеттер кәсіпорындағы қалдықтар бір ретті өлшеуге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.