Молдова КСР жемісті-көкөністі консерві өнеркәсібінің ақаба суын тазалау технологиясы
Тақырып: Молдова КСР жемісті-көкөністі консерві өнеркәсібінің ақаба
суын тазалау технологиясы
Мазмұны
Кіріспе
1.Жемісті көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ақаба суларын
тазалаудың қазіргі жағдайы
1.1.Ақаба сулардың пайда болу көздері, категориялары, мөлшерлері мен
құрамы
1.2.Ақаба суларды тазалауға арналған қолданыстағы технологиялық
кескіндер мен құрылымдар
1.2.1.Ақаба суларды механикалық әдіспен тазарту
1.2.2.Ақаба суларды физико-химиялық әдіспен тазарту
1.2.3.Ақаба суларды биологиялық әдіспен тазарту
1.3.Зерттеудің тапсырмалары мен қорытындылары
2.Ақаба суларды сүзгілеу процесінің заңдылықтарын теориялық және
тәжірибелік зерттеу
2.1.Торлы сүзгілердің қолданыстағы құрылымдары мен оларды есептеу
әдістері
2.2.Зертханалық зерттеулер
3.Ақаба суларды токкодисперсті салмақтанған заттардан тазартудың
негізгі заңдылықтарын тәжірибелік зерттеу
3.1.Қысымды флотация құрылымын жетілдіру
4. Ақаба суларды биологиялық тазарту
КІРІСПЕ
Қоршаған ортаны қорғау және табиғи қорларды тиімді пайдалану біздің
еліміздегі жалпы мемлекеттік маңызды мәселелердің бірі болып табылады.
Мемлекеттің қоршаған ортаны қорғауға байланысты қамқорлығы КПСС ХХVI
съезінде бекітілген КСРО-ның 1981-1985 жылдары мен 1990 жылға дейінгі
кезеңіндегі экономикалық және әлеуметтік дамуының негізгі бағыттары атты
құжаттамасында, КСРО-ның негізгі заңының 18 бабында, соңғы жылдары КПСС ОК,
Жоғарғы Кеңес пен КСРО СМ қабылданған бірқатар мемлекеттік актілерде
көрсетілген: КСРО мен кеңестік республикалардың су заңдылықтарының негізі
10 желтоқсан, 1970 жыл; КПСС ОК мен КСРО СМ 1978 жылдың 1 желтоқсанында
қабылдаған табиғатты қорғауды күшейту және табиғи қорларды пайдалануды
жақсарту бойынша қосымша шаралар туралы қаулысы; СССР СМ шағын өзендерді
ластанудан, қоқысталудан және сарқылудан қорғау және су ұорларын тиімді
пайдалану бойынша қаулысы; Қара және Азов теңіздерінің бассейндерін
ластанудан алдын алу бойынша КПСС Орталық комитетінің 1976 жылғы 16
қаңтарындағы қаулысы. Бұл ғылыми қызметкерлерге ақаба суларды тазалау үшін
бағдарламаларды, зерттеулерді интенсифмкациялауға, жаңа қарқынды әдістер
мен құрылымдарды енгізу бойынша үлкен жауапкершілік жүктейді.
Сонымен қатар, КПСС ХХVI съезі әлеуметтік дамудың кең бағдарламасы
мен халықтың әл-ауқатын арттыруды басшылыққа ала отырып, халықты азық-
түлікпен қамтамасыз етуді жақсарту тапсырмасын бірінші орынға қойды,
жекеленген жағдайларда бақшы жемістері болып саналады.
Осы тапсырманы шешу үшін КПСС ОК мамыр айындағы Пленумымен КСРО-ның
1990 жылға дейінгі кезеңіне арналған КСРО-ның азық-түліктік бағдарламасы
жасалып, тиімді қолданылып келеді, сонымен қатар бұл жақын онжылдыққа
арналған экономикалық саясаттың маңызды құрамды бөлігі болып табылады.
Осыған байланысты КСРО оңтүстік өңірлерінде, соның ішінде Молдова КСР бақша
жеміс өнімдерін қндіруге және қайта өңдеуге арналған мамандандырылған
шаруашылықтар мен агроөнеркәсіптік кәсіпорындар құрылуда. Ауылшаруашылық
өнімдерін қайта өңдеу және сақтау бойынша жаңа ірі кәсіпорындардың
құрылуымен қатар, қолданыстағы консерв зауыттары қайта құрылып,
кеңейтілуде, сонымен қатар, консерв цехтары түріндегі және барлық
өндірілген өнімдерді сақтау, қайта өңдеу және сату мақсатында тікелей
колхоздар мен совхоздарға жақын шаруашылықтарда жеміс жидектерді алғашқы
реттік өңдеу пунктері түріндегі шағын кәсіпорындар құрылуда. Бұл осы
кәсіпорындарда түзілетін ақаба сулар көлемінің айтарлықтай артуына
соқтырады, сондықтан да оларды тазалау мәселесін шешу талап етіледі.
Консервілеудің әртүрлі технологиялық процестерінде пайдаланылатын су
ақаба сулардың органикалық ластануы бойынша жоғары концентрациялы заттар
түрінде шығарылады, онда еритін және ерімейтін заттар болады. Ақаба
сулардың мөлшері мен ластану деңгейікәсіпорынның қуаттылығына, өңдеуге
келіп түсетін шикізаттың мқлшеріне, сапасы мен түріне, шығарылатын қнімнің
ассортиментіне, орнатылған технологиялық қондырғының түріне байланысты.
Кәрізге шығарылатын ақаба судың көлемі барлық тұтынылған су мөлшерінің 95%
құрайды.
Қазіргі таңда жұмыс істеп жатқан кәсіпорындарда ақаба суларды
тазалаудың әртүрлі технологиялық кескіндері қолданылады, алайда, олардың
көпшілігі төмен әсерлі немесе тиімсіз. Қуаттылығы бойынша кәсіпорындардың,
өңделетін шикізат түрлерінің, сонымен қатар олардың жұмыс істеу
кезеңділігінің әртүрлілігін ескерсек, сәйкесінше мөлшері мен құрамы
бойынша түзілетін әртүрлі ақаба суларды тазалау бойынша әлі күнге дейін
қолданылып жүрген бірде бір технологиялық кескін, соның ішінде құрылымдар
жиыны да, өзінің тиімсіздігіне сәйкес, сонымен қатар құрылымның толық
жетілдірілмеуіне байланысты қолдануға ұсыныла алмайды.
Молдова республикасындағы 25 жемісті-көкөністі зауыттардың 8-і жерүсті
су қоймаларына тәулігіне шамамен 7000м3 ішінара тазартылған немесе
тазартылмаған ақаба суларды төгеді, осылайша мемлекетке келтірілетін шығын
көлемі тәулігіне 786 мың рубльді құрайды. Оған қоса 105 консерві, сок
цехтары мен жеміс пен көкөністі бірінші ретті өңдеу пунктері бар, олардың
тәуліктік ақаба су шығынының көлемі 30000м3 тең. Аталған көлемдегі
тазаланбаған ақаба суды жерүсті су қоймаларына төгуден болатын тәуліктік
шығын шамамен 435мың рубльді құрайды.
Аталған түрдегі ақаба суды тазалау жағдайы бізде де, шет елдерінде де
жақсы емес. Мәселен, ГФР елінде көкөніс пен жемісті өңдеу бойынша 56
кәсіпорынның 53,6%-ында тазалау құрылымдары жоқ, 41% тек қана механикалық
тазалаумен шектелсе, небәрі 5,4% ғана ақаба суларды биологиялық тазалау
құрылмдарымен жабдықталған.
Осыған байланысты, сенімді тазалауды қамтамасыз ететін және тазаланған
судың жоғары сапасына кепілдік беретін, ақаба суларды тазалауға арналған
тиімді және прогрессивті технологиялық кескіндер мен құрылымдарды жүйелі
түрде зерттеу бүгінгі таңда өзекті мәселе болып табылады.
С.Лазо атындағы Кишинев политехникалық институтының сумен қамтамасыз
ету және канализация кафедрасында бірнеше жылдар бойы жемісті және
көкөністі шаруашылық кәсіпорындарының ақаба суларын тазалауға арналған
технологиялық кескіндер мен құрылымдардың принципиальді кескіндері
жасалынды.
Жұмыста жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорнының ақаба суларын
тазалауға арналған екі технологиялық кескін қарастырылған:
Біріншісі – ақаба суларды толық биологиялық тазарту кескіні, ол
көптеген ірі консерв кәсіпорындарында қолдануға ұсынылады, сонымен қатар
жыл бойғы жұмысымен сипатталады.
Екіншісі – ақаба суларды механикалық тазартудан өткізіп, тазартылған
суды ары қарай ауылшаруашылық жерлерін суару жүйесіне жіберу немесе
технологиялық процесте екінші ретті пайдалану және бұл көкөніс пен
жемістерді бірінші ретті өңдеу пунктерінде, консерв және шырын цехтарында
қолдануға ұсынылады, ол жұмыстың кезеңділігімен сипатталады.
Ақаба сулардың сандық және сапалық құрамын зерттеу нәтижелері
келтірілген, сонымен қатар тазалаудың әртүрлі кезеңдеріне тән ластауларды
жоюға арналған құрылымдар мен әдістер ұсынылған, желеленген жағдайларда:
- Ірідисперсті қоспаларды торлы барабанды сүзгілерде жою;
- Ақаба суларды аэрацияланатын резервуар-орталандырғыштарда
орталандыра отырып, бірмезетте тез қышқылданатын органикалық
заттарды артық белсенді көмірмен жою;
- Майдадисперсті салмақтанған заттарды тұндырғыш-флотатор-
биокоагуляторда жою;
- Ақаба суларды секциялы аэротенк-ығыстырып шығарғышта биологиялық
тазарту.
Қорғауға диссертацияның келесідей негізгі ережелері шығарылады:
- Ақаба суларды сандық және сапалық сипаттау;
- Торларда, қысымды флотацияларда белсенді көмірді қосу және қоспау
тәртіптерінде сүзгілеу процестері мен ақаба суларды биологиялық
тазартудың теориялық және тәжірибелік зерттеулерінің материалдары.
- Жоғарыда аталған процестер мен оларды есептеу әдістемелерін
сипаттайтын математикалық үлгілер;
- Ақаба суларды тазалаудың комплексті технологиялық кескініжәне
оларды тәжірибеде қолданудың техникалық және экономикалық бағамы.
1.ЖЕМІСТІ КӨКӨНІС КОНСЕРВ ӨНЕРКӘСІП КӘСІПОРЫНДА-РЫНЫҢ АҚАБА СУЛАРЫН
ТАЗАЛАУДЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1.1.Ақаба сулардың пайда болу көздері, категориялары, мқлшерлері мен
құрамы
Жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ластанған ақаба
суларының мөлшері, құрамы мен концентрациясы бірқатар факторларға
байланысты: өңдеуге келіп түсетін шикізаттың түрі мен мөлшеріне,
шығарылатын өнімнің түріне, қолданылатын технологиялық құрылғының түріне,
айналмалы сумен қамту жүйесінің және ақаба суларды қайталама пайдаланудың
барлығына және т.б. байланысты.
Ақаба сулар жекеленген технологиялық процестердің нәтижесінде пайда
болады: гидротасымалдау, конвейерлерде шикізатты іріктеу, шикізат пен
жартылай фабрикаттарды жуу, жартылай фабрикаттарды бөлу және оларды
порциялау, термиялық өңдеу немесе бланшировка, жартылай фабрикаттарды
қаптау, құю, стерилизациялау және автокландау және т.б. Ақаба судың көлемі
барлық пайдаланылатын судың 95% құрайды.
Көптеген кәсіпорындарда ақаба сулардың үш категориясы түзіледі:
өндірістік (ластанған және шартты таза), тұрмыстық және атмосфералық. Ақаба
сулардың үш категориясының болуы кәсіпорындарда жекеленген кәріз жүйелері
құрылғыларын негіздейді: өнідірістік және тұрмыстық ластанғандар бір немесе
жекеленген құбырөткізгіш желілерімен шығарылады, өндірістік шартты таза
және атмосфералық ақаба сулар басқа құбырөткізгіш желісімен шығарылады.
Бөліп шығару тәртібі, сонымен қатар, ақаба судың мөлшері суды тұтыну
режиміне тікелей тәуелді болады, ол өз кезегнде кәсіпорынның жұмыс
режиміне, оның қуаттылығына, жұмыстың ұзақтығына, шығарылатын өнімнің
ассортиментіне, мөлшеріне, сапасы мен өңделетін шикізат түріне,
қолданылатын технологиялық кескін түріне байланысты. Ақаба сулардың шығыны
туралы әдебиеттерде келтірілген мәліметтер сан алуан. Үлестік шығындар
(1000 есептік банкілерге есептегенде) 0,1-ден 10м3 дейін ауытқып отырады.
1000 есептік консерв банкілеріне шаққандағы жекеленген технологиялық
процестер кезіндегі өндірістік ақаба сулардың шамалық шығыны кесте 1.1.
келтірілген.
Кесте 1.1 – Консервілеудің жекеленген технологиялық процестері кезінде
түзілетін өндірістік ақаба сулардың үлестік шығындары
Технологиялық Ақаба сулардың Технологиялық Ақаба сулардың
процестің атауы мөлшері, м3туб процестің атауы мөлшері, м3туб
Гидротасымалдау 1,0 – 4,5 Қуыру 0,15 – 0,18
Суға салып қою 0,1 – 0,15 Бланшировка және 1,3 – 1,6
суыту
Жуу 0,4 – 1,9 Зарарсыздандыру 0,5 – 2,8
Тазалау 0,3 – 0,6 Ыдысты дайындау 0,15 – 0,55
Шаю 0,1 – 0,2
Қазіргі таңда ВНПКИ Консервпромкомплекс шығарылатын өнім түріне
байланысты өндірістік және тұрмыстық ақаба сулардың ірілендірілген үлестік
шығындарын жасады (кесте 1.2).
Жемістік-көкөністік консерв өнеркәсіп кәсіпорындарында суды бөліп
әкетуді оқу бойынша әртүрлі авторлардың жүргізген зерттеулері ақаба
сулардың тәулік бойындағы, сонымен қатар жыл бойындағы айтарлықтай ауытқуын
анықтады. Сағаттық біркеліксіздіктің максималды коэффициенті 1,1-1,5
шегінде ауытқып отырады.
Кезеңдік біркеліксіздіктің коэффициенттері өте үлкен шектерде
ауытқиды: 0,6-ден 3,0-ге дейін, бұл жағдайда жазғы-күзгі кезеңде оның мәні
2 және одан артық болады, ал қысқы кезеңде – 0,6 және одан да көп болады.
Мұның басты себебі ауылшаруашылық өнімдерін жинау кезеңінде өндірістің
негізгі потенциалын концентраттау болып табылады. Ірі консерв кәсіпорындары
үшін маусымдық біркеліксіздік коэффициенті олардың маусымаралық кезеңде
жартылай фабрикаттарды қайта өңдеу есебінен айтарлықтай біркелкі жұмыс
істеуінің салдарынан тқмен болады (шырын, езбе, повидло, джем және т.б.).
Кесте 1.2 – Ақаба сулардың ірілендірілген шығыны
Шығарылатын өнім түрі Ақаба сулардың ірілендірілген
шығыны, м3туб
Томат пастасы
айналмалы сумен қамту кезінде 7,7-9,9
техникалық суды пайдалану кезінде 18,8
Томат шырыны 5,0-5,5
Жасыл бұршақ 6,9-8,7
Бұтіндей консервіленген томаттар 3,1-3,5
Бұтіндей консервіленген қиярлар 4,6-4,9
Көкөністі консервілер 5,4-5,8
Жемісті шырындар 3,3-5,0
Компоттар 3,2-5,0
Балаларға арналған консервілер 3,0-4,2
Жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарында суды бөліп әкету
тәртіптерін зерттеу мақсатында біз Оланшет, Кошницк, Ниспоренск және
Красное ауылдарында 3 жыл бойы бақылаулар жүргіздік. Суды бөліп әкету
режимдерін зерттеу жылына үш рет жүргізілді: маусымның басында (маусым
айында), ортасында (тамыз-қыркүйек), және соңында (қазан-қараша айларында).
Маусымның айтарлықтай бөлігінде бақыланған кәсіпорындар үш ауысымда жұмыс
істеді. Зерттеулердің нәтижелері сағаттық біркеліксіздіктің ауытқу
коэффициентін 1,2-1,45 шегінде, маусымдық біркеліксіздіктің ауытқу
коэффициентін 1,2-ден 2,4 дейін бекітуге мүмкіндік берді. Тәуліктік
шығынның пайыздық қатынасымен келтірілген ақаба сулардың сағаттық шығыны
олардың орташа мәнін табуға және суды бөліп әкетудің орталандырылған
режимін құруға мүмкіндік береді (сурет 1.1).
Сурет 1.1 – Жемісті-көкөністі консерв зауыттарындағы ақаба суларды
бөліп әкетудің орталандырылған режимі
Зерттелген кәсіпорындарындағы кәріз жүйесінің жұмысын анықтау кезінде
өнеркәсіптік алаңдардан ақаба суды бөліп әкетудің қандай да бір айқын
заңдылығының жоқ екендігі көрінді. Ақаба судың мөлшерлік минимумы ауысым
соңына және үзіліс кезіне тиеселі, ал максимумы ауысым басында орын алады.
Ақаба сулар шығынының сағаттық ауытқуы технологиялық желілердің жекеленген
элементтерінің жұмыс кезеңділігіне де байланысты болуы мүмкін, мәселен,
гидротранспортерлер, жуу машиналары, кезеңдік зарарсыздандыру аппараттары.
Бұл ақаба сулардың біркеліксіз төгілуіне және кәсіпорынның жалпы
ағындарының ауытқуына алып келеді, сөйтіп тазалау резервуарларының жалпы
кескініне – орталағыштарды қосуды талап етеді.
Судың әртүрлі үлестік шығындары, сәйкесінше ақаба сулардың мөлшері
ондағы ластаулар концентрациясы ауытқуының бір себебі болуы мүмкін. Одан
басқа, ластаулар концентрациясы көп жағдайда өңдеуге келіп түсетін
шикізаттың сапасына, технологиялық қондырғы мен басқа да факторларға да
байланысты болуы мүмкін. Жекеленген жағдайларда консервациялау кезінде
түзілетін қалдықтар мөлшері шикізат салмағының 12-35% құрайды. Олардың 20-
50% ақаба сулармен бірге канализациялық желіге келіп түседі.
Ақаба сулардың құрамында консервацияланатын өнімдердің бетінен
алынатын еріген, ерімеген және коллоидты заттар болады, олар: көкөінстер
мен жеміс қалдықтары, олардың ыдырауы кезінде пайда болған өнімдер, құм
және жер бөлшектері және т.б. Олар тез ыдырайтын органикалық заттарға бай,
олар ауа болмаған жағдайда тез шіруге бейім болады. Оның басты себебі
көміртегінің болуы болып табылады, әсіресе қанттың, оның концентрациясы 120-
290мгл дейін жетеді (Қосымша 1). Сәйкесінше ақаба сулар жаңадан келіп
түскен кезде тазалануы керек, ал егер орталандырғыш құрылымдардың болуы
жағдайында оны қысымдалған ауамен барботаждау қарастырылуы керек. Ақаба
сулардың температурасы 19ºС-тан 32ºС дейін ауытқып отырады, рН – 6,6-7,2
құрайды. Биогенді элементтердің концентрациясы төмен, жекеленген
жағдайларда, аммоний азоты – 0,1-27мгл құрайды, фосфат – 0,1-19мгл, бұл
дегеніміз биологиялық тазарту кезінде оларды қосу қажет етіледі дегенді
білдіреді.
Кәріздік желіге көп ластанудың төгілуіне себепкер болатын суды көп
қажет ететін технологиялық процестердің бірі шикізатты гидротасымалдау және
жуу болып табылады, сонымен қатар, дайын өнімді зарасыздандыру процесі.
ВНИПКИ Консервпромкомплекс аталған технологиялық процестердің жүруі
кезінде шығарылатын ластаулардың орташа мөлшері анықталған (Қосымша 2,3,4).
Егер шикізатты жуу және дайын өнімді стерилизациялауға дейін технологиялық
нормалар бойынша ауыз су сапасындағы су қажет етілетін болса, ал
гидротасымалдау кезінде салмақтанған заттар концентрациясы 40мгл дейінгі
техникалық су пайдаланылады (Қосымша 5). Бұл аталған процесс үшін қайталама
су жүйесінің пайдалану мүмкіндігін негіздейді, осылайша су қоймаларына
төгілетін ақаба сулардың мөлшері күрт қысқаруы мүмкін. Әсіресе бұл
шикізаттың жекеленген түрлерін өңдеуге маманданған және гидротасымалдау
сулары ағындардың негізгі бөлігін құрайтын ауылшаруашылық шикізаттарын
бірінші ретті өңдеу пунктері үшін маңызды болмақ.
Жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының жалпы ағымы
әртүрлі категориядағы ақаба сулардан құралады, бұл шикізатты өңдеудің
жекеленген технологиялық процестерін жүзеге асыру кезінде пайда болады. Бұл
тәулік ішінде, сонымен қатар шикізатты өңдеу маусымы бойына ақаба
сулардағы ластаулар концентрациясының ауытқып отыруына соқтырады. Ақаба
сулардағы ластаулар концентрациясының айтарлықтай ауытқуы бірдей
шикізаттарды өңдеу кезінде де байқалады (сурет 1.2, 1.3). Сәйкесінше, ақаба
сулар ластануының ең жоғары деңгейін төмендету үшін тазалау
резервуарларының жалпы кескініне – ластаулар концентрациясын
орталандырғыштарды қосу керек.
Ақаба сулармен бірге шығарылатын ластаулардың негізгі мөлшері масуым
пикіне сәйкес келеді (маусым – қазан айлары) (Қосымша 6,7). Маусымның
басында, ережеге сәйкес (маусым айының бірінші жартысы), ластаулар
концентрациясы салыстырмалы түрде үлкен болмайды және орта есеппен
салмақтанған заттар бойынша 200-450мгл және БПК5 бойынша 220-470мгл
құрайды. Ластаулар концентрациясының күрт артуы маусым айының екінші
жартысында өңдеуге жасыл бұршақтың келіп түскен кезінде басталады. Бұл
жағдайда салмақтанған заттар концентрациясы 1350мгл дейін жетеді, ал БПК5
– 1250мгл құрайды. Жасыл бұршақты қайта өңдеу аяқталған соң, ластаулар
концентрациясының төмендеуі орын алады. Бұл кезең томат келіп түскенге
дейін жалғасады.
Сурет 1.2 – Кошницк консерв зауытының жалпы ағымындағы ХПК бойынша
ластаулар концентрациясының ауытқуы
Томатты өңдеу маусымы (тамыз айының соңы мен қазан айы) салмақтанған
заттар бойынша да, БПК5 бойынша да жоғары ластаулар концентрациясымен
сипатталады, бұл жағдайда олардың мөлшері сәйкесінше 1700 және 1150мгл
құрайды. Ауылшаруашылық шикізаттарының түсу маусымы аяқталған соң зауыттар
жартылай фабрикаттарды өңдеуге кіріседі. Бұл кезеңде ластаулар
концентрациясы жоғары шектерде ауытқиды және жекеленген күндері
салмақтанған заттар бойынша 1700мгл және БПК5 бойынша 900мгл жетеді. Бұл
кезңдегі салмақтанған заттардың орташа концентрациясы 520мгл, ал БПК5 –
345мгл жетеді.
Маусымаралық кезең шығарылатын өнімнің минимальді мөлшерімен
сипатталады және сәйкесінше шығарылатын ақаба судың мөлшері де минимальді
болады. Бұл кезеңде кәсіпорын ауылшаруашылық шикізаттарын өңдеудің жаңа
кезеңіне өтуге дайындала бастайды. Ақаба сулардың құрамында ластаулар
концентрациясы мардымсыз деңгейде болады. Бұл кезңдегі салмақтанған
заттардың орташа концентрациясы 210мгл, ал БПК5 – 125мгл жетеді.
Сурет 1.3 – Кошницк консерв зауытының жалпы ағымындағы салмақтанған
заттар бойынша ластаулар концентрациясының ауытқуы
1.2.Ақаба суларды тазалауға арналған қолданыстағы технологиялық
кескіндер мен құрылымдар
Жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындары шығарылатын консерв
санына сәйкес қуаттылығы жылына 20-200мкуб шектерінде ауытқитын және жыл
бойы жұмыс істеумен сипатталатын ірі жемісті-көкөністі зауыттарға, сонымен
қатар шырын, консерв цехтары мен жеміс пен көкөністі бірінші ретті өңдеу
пунктеріне бөлінеді, олар ауылшаруашылық шикізаттарын жартылай
фабрикаттарға қайта өңдейді. Соңғылары маусымдық жұмыспен сипатталады, олар
жылына шамамен 2-ден 7 айға дейін жұмыс істейді. Жемісті-көкөністі консерв
зауыттарының ақаба суларының шығыны кәсіпорын қуаттылығына байланысты
болады және тәулігіне 2-20мың.м3 шегінде ауытқып отырады. Шырын, консерв
цехтары мен жеміс пен көкөністі бірінші ретті өңдеу пунктеріндегі ақаба
сулардың шығыны тәулігіне 200-ден 500м3 дейін ауытқып отырады. Жемісті-
көкөністі зауыттардың бір бөлігі ірі кәріздік жүйелері бар елді-мекендерде
шоғырланған және өздерінің ақаба суларын қалалық кәріз жүйелеріне
төгіледі, ал бір бөлігі – ішінара немесе кәріз жүйесі мүлдем жоқ елді
мекендерде орналасқан, олар ақаба суларын өздерінің тазалау құрылымдарына
төгеді. Консерв және шырын цехтар әдетте шағын қалаларға жақын, әдетте
кәріз жүйесі жоқ елді мекендерде шоғырланады, ал жемістер мен көкөністерді
бірінші ретті өңдеу цехтары тікелей ауылшаруашылық өнімдерін өндіретін
орындарда орналасады. Соңғылары ақаба суларды ішінара механикалық өңдеумен
шектедеі, немесе ақаба сулар тазалаусыз ақ жерүсті су қоймаларына төгіледі.
Шығарылатын өнім мөлшеріне сәйкес кәсіпорындардың әртүрлі номенклатурасы,
сәйкесінше түзілетін ақаба сулардың мөлшері де, жыл бойына жұмыстың
жалғасуы тазалаудың әртүрлі әдістерінің қолданылуына алып келді. Одан
басқа, тазалау станцияларының құрылымдарының құрамы нақты жағдайда ақаба
сулардың қажетті тазалану деңгейіне сәйкес келісіледі.
Отандық және шетелдік тәжірибелерде ақаба суларды тазалаудың жалпы
кескіні әдетте ағым түзілетін орындарда локальді тазалау құрылымдарынан
тұрады, онда олар ары қарай механикалық немесе толық биологиялық тазалаудан
өтеді. Локальді тазалау құрылымы ретінде көп жағдайда торлар, лайды
тұндырғыштар қолданылады.
Кәсіпорынның территориясынан шығатын жалпы ағымның сапасына қойылатын
талаптарға байланысты ақаба сулар соңғы тазалаудан өтеді. Егер ақаба
сулар қалалық кәрізге төгілетін болса, онда олар толық биологиялық
тазартудан өтуі тиіс, кей жағдайларда қайта тазаланады.
1.2.1.Ақаба суларды механикалық әдіспен тазарту
Отандық және шетелдік тәжірибелерде ақаба суларды алдын-ала өңдеу
құрылымдары ретіндегі ең көп тараған әдісі табиғи аэрациялық
мөлдірлендіргіштерде, иілгіш-мөлдірлендіргіштерде және екі ярусты
тұндырғыштарда тік және көлденең тұндырғыштарда тұндыру әдісі кеңінен
қолданылады. Қазіргі таңда кейбір зерттеушілердің ақаба суларды алдын ала
тазалау үшін тұндырғыш құрылымдарын қолдануды ұсынғанына қарамастан,
қолдану тәжірибесінен, сонымен қатар, отандық және шетелдік авторлардың
кқптеген зерттеу мәліметтерінен қарапайы тұндыру әдісінің төмен
тиімділігіне көз жеткіземіз. Бұл ақаба сулардың құрамында қиын тұнатын
салмақтанған заттардың болуымен түсіндіріледі, сонымен қатар, оның үлесіне
жалпы ерітілмеген ластаулардың 60-75% тиеселі.Тұндыру құрылымдарының
тиімділігі егер тұндыру ұзақтығы 3 сағатқа дейін болса, 25-40% құрайды, бұл
жағдайда ірі дисперсті қоспалардың қалдық концентрациясы айтарлықтай жоғары
болып қалады, ал бұл ары қарайғы биологиялық тазалау құрылымының жұмысын
қиындатады.
Әртүрлі ақаба сулардағы салмақтанған заттарды тұндыру кинетикасы
бойынша бізбен жүргізілген тәжірибелер әдебиет мәліметтерін растады.
Зерттеулер стандартты әдістеме арқылы статикалық шарттарда орындалды. Ақаба
сулар алдын ала саңылаулар мөлшері 15х15 болатын торлар арқылы өткізіліп,
тұндырылды. Тұндыру ұзақтығы 2 сағат болғанда тазалау тиімділігі 31-50%
құрады, бұл жағдайда салмақтанған заттар концентрациясының қалдық мөлшері
220-490мгл шегінде ауытқып отырады (Қосымша 8).
Тұндыру процесінің интенсификациялану мүмкіндігін анықтау мақсатында
біз өнімділігі 0,5м3сағ болатын жұқа қабатты тұндырғыштың ақпалы үлгісінде
салмақтанған заттарды тұндыру бойынша зерттеулер жүргіздік. Ақаба суларды
қондырғыға берер алдында олар саңылаулар мөлшері 15х15 болатын торлар
арқылы өткізіліп, тұндырылды.Тұндыру ұзақтығы 2 сағат болғанда және
салмақтанған заттар концентрациясының бастапқы мәліметтері 320-750мгл
болғанда тазалау тиімділігі 28-51% құрайды, бұл жағдайда салмақтанған
заттардың қалдық концентрациясы 230-350мгл болады.
Жемісті-көкөністі кончерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ақаба суларынан
ірі дисперсті қоспаларды бөліп алуда шетел тәжірибесінде барынша кеңінен
қолданылып жүрген құралдар – әртүрлі типтегі торлар, сүзіглер және өзге де
құрылғылар.
Милтон Е. және тағы басқа ғалымдар, бірқатар шетелдік әдеби көздерге
сілтеме жасай отырып, сонымен қатар Болдырев Т. механикаландырылған,
сонымен қатар ірі қалқымалы заттарды қолмен тазалауға арналған саңылаулар
ені 12-ден 76мм болатын құралдар қолданылады. Бұл жағдайда олар томат
қалдықтары мен қызанақ қабықтарының торларды жауып қалатынын ескертеді,
оларды қолмен тазалау мүмкін болмауы ықтимал.
Сүзгілі құрылғылар ішінде ең кең қолданысқа ие болғандары сүзгілі
қабат саңылауының диаметрі 0,2-ден 3мм болатын арықтық және барабанды
сүзгілер болып табылады. Ақаба суларды тазалау бойынша қабылданған
технологиялық схемаларға байланысты сүзгілі құрылғылар ағындарды алдын-ала
өңдейтін жекеленген құрылымдар түрінде немесе басқа құрылымдар үйлесімімен
бірге қолданылады.
Шетелдерде Bause. Weston Static фирмаларымен шығарылатын арықтық
типтегі статикалық сүзгілер кең қолданысқа ие болды. Арықтық сүзгілер
үздіксіз әрекеттегі құрылғылар болып табылады және тот баспайтын болаттан
орындалған қабырға қызметін атқаратын сүзгіден тұратын бірегей құрылғылар
түріндегі тік бұрышты каркас түрінде иіліп орналасады (сурет 1.4).
Сүзгілеу беткейі қоспалар сипаттамаларына сәйкес саңылау ені 0,15-тен
3,0мм дейін болатын трапециялы немесе клин формасындағы профильденген
стерженьдерден тұрады. Тазаланатын су сүзгілеу беткейі бойынша құрылғының
арнайы таратқышы арқылы біркелкі таралады. Тұнбаны шығару оның жинақталуына
сәйкес гравитациялық әдіспен шығарылады. Аталған құрылымдардың артықшылығы
жылжымалы бөлшектердің жоқтығы, ақаба суларды сүзгі арқылы сүзгілеу
кезіндегі аэрациялануы, сонымен қатар олардың жинақтылығы болып табылады.
Салмақтанған заттарды жою тиімділігі 35-70% құрайды, гидравликалық қысым
сүзгінің 1п.м. енінде 50-ден 150м3сағ шектерінде ауытқиды. Арықтық
сүзгілердің жұмысы қарапайым сүзгіге тән саңылаулардың қоқыстануымен
сипатталады. Алайда, арықтық сүзгілерді қолдану барысында сүзгілеу
жиектерінің беткейінде биологиялық қабат түзілуі мүмкін, бұл арнайы
скребкалар немесе олардың регенерациясы үшін жуу насадкаларының болу
қажеттілігін қарастырады.
Сурет 1.4 – Арықтық сүзгінің схемасы
Соңғы жылдары жемісті-көкөністі консерв зауыттарының ақаба суларынан
ірі дисперсті қоспаларды жою үшін барабанды типтегі торлы қондырғылар
қолданылады.
Мая атындағы консерв зауытында жасыл бұршақты қайта өңдеу цехынан
ақаба суларды шығару үшін оларды қалалық кәріз желісіне төгер алдында
ағымдарды локальді тазалау үшін 2 шнекті сүзгі орнатылған (сурет 1.5).
Шнекті сүзгі жартылай цилиндр түрінде көлденең орнатылған және саңылау
диаметрі 3,0мм болатын тот бспайтын сүзгіден орындалған болады. Тазаланатын
ақаба су сүзгінің бір соңынан жіберіледі, ірі дисперсті салмақтанған заттар
сүзгілеу жиектерінің ішкі беткейінде ұсталып, үздіксіз айналып отыратын
шнек арқылы тасымалданып, сүзгінің қарамақарсы соңынан шығарылады.
Тазаланатын су жинақтау резервуарына келіп түседі де, қалалық кәрізге
шығарылады. Шнекті сүзгілер тазаланған судағы салмақтанған заттар
концентрациясының 350-400мгл дейін төмендеуін қамтамасыз етеді, бұл
бастапқы мәліметтер 1200-15100мгл болған жағдайда, алайда эксплуатациялау
процесі кезінде сүзгілеу жиектерінің саңылаулары бітеліп қалады, соның
салдарынан тазаланатын сұйықтықтың бір бөлігі ұсталатын қалдықтармен бірге
шығарылады. Одан басқа құрылғының аз өнімділігін де ескеру керек.
Октябрь консерв зауытында тазалау құрылымдарының басында барабан
диаметрі 1,5м және ұзындығы 5 м болатын барабанды сүзгі орнатылады. Ол
үздіксіз айналатын, саңылау ені 2,5мм болатын тот баспайтын болаттан
жасалған цилиндр барабаны түрінде болады, оның ішкі беткейінде шнек
бекітілген. Тазаланатын су барабан ішіне жіберіледі, ал тазаланған су
төменнен шығарылады. Ұсталған ластаулар барабан айналуы кезінде шнекпен
тасымалданады және оның ашық торцты бөлігі арқылы шығарылады. Барабан
беткейі щетка көмегімен қолмен тазаланады. Барабан сүзігісі жасыл бұршақты
қайта өңдеу маусымында ақаба суларды алдын-ала тазалау кезінде қолданылады,
ары қарай олар екіярусты тұндырғыштарға жіберіледі. Ірідисперсті қоспаларды
жою тиімділігі 40-65% құрайды. Барабан сүзгісінің сүзгілеу беткейін
үздіксіз жуу болмағандықтан, оны томатты шығару кезінде қолданылуын мүмкін
емес етеді.
Сурет 1.5 – І Май консерв зауытындағы шнекті сүзгі
1 – ақаба сулардың келіп түсуі; 2 – шнекті сүзгі; 3 – сүзгілеу жиегі
(сүзгі); 4 – шнек; 5 – жинақтау резервуары; 6 – тазаланған суды бөліп
әкету.
Мұндай құрылғылар Незавертайловка ауылындағы шырын цехының ақаба
суларын шығару орындарында орнатылған (сурет 1.6). Алманы өңдеу маусымында
торлы сүзгінің жұмыс тиімділігін зерттеу процесі кезінде сүзгілеу
элементінің саңылауы бітеліп қалуынан оның ары қарайғы қолданылуы мүмкін
болмайды.
Сурет 1.6 – Незавертайловка ауылындағы шырын цехының барабанды сүзгісі
Осы мақсатта қолданылатын біршама жетілдірілген аталған құрылымдағы
барабанды сүзгі болып ірі қоспаларды бөлгіш болып табылады – Rota-klar
(сурет 1.7). Барабан саңылауының диаметрі 1мм, оның беткейін тазалау оның
ішкі жағында орнатылған нейлонды щетка көмегімен жүзеге асырылады. Қүрылғы
өнімділігі көп емес және 10-25м3сағ шегінде ауытқып отырады. Шламдағы
құрғақ заттың концентрациясы 10-15% болады, Ірі дисперсті қоспаларды жою
тиімділігі ақаба судағы салмақтанған заттардың бастапқы концентрациясына
байланысты және 75% жетуі мүмкін.
Сурет 1.7 – Rota-klar фирмасының барабанды сүзгісі
Жоғарыда келтірілген мысалдардан көрініп тұрғандай, ақаба суларды
алдын ала тазалау үшін ең тиімдісі барабан типтегі торлы құрылғылар болып
табылады. Алайда олардың кең қолданысы үшін қазіргі таңда отандық және
шетелдік тәжірибелерде ақаба сулардың басқа түрлерін тазалауға арналған
өнімділігі жоғары торлы құрылғыларды әдебиеттік сараптамадан өткізіп,
аталған ағын түріне қатысты конструкциялар жасау керек, сонымен қатар,
олардың технологиялық параметрлерін анықтау үшін зерттеулер жүргізу қажет
етіледі.
1.2.2.Ақаба суларды физико-химиялық әдіспен тазарту
Ақаба суларды физикалық және химиялық әдіспен тазартудың негізгі
әдістерінің бірі, жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіорындарында
қолданыс тапқан флотация және реагентті өңдеу болып табылады.
Ең жиі қолданылатын реагент түрлеріне күкірт қышқылды алюминий, натрий
алюминаты, сөндірілген әкпен бірге хлор темірі жатқызылады. Жұмыста БПК5 40-
50% және салмақтанған заттардың 70-83% дейін төмендегені анықталған. Басқа
авторлар ақаба суларды салмақтанған заттар мен БПК5 бойынша сәйкесінше 76-
97% және 82-59%, 86-90% және 38-75% тазалау тиімділіктеріне қол жеткізді.
Ақаба суларды реагентті өңдеу, салмақтанған заттарды жоюдың жоғары
тиімділігіне қарамастан, қымбаст тұратын және сирек кездесетін реагенттерді
қажет ететіндігін атап өту керек, бұл реагентті шаруашылықты соғумен
байланысты эксплуатациялық және капиталдық шығындарды арттырады. Бұл
жағдайда тұнбалардың үлкен мөлшері пайда болады (ылғалдылық 99% дейін
болғанда ақаба су шығынының 1,8-10% құрайды), ал оларды өңдеу қосымша
шығындарды қажет етеді.
Әдебиеттерде жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының
ақаба суларын флотациялық өңдеуге байланысты мәліметтер жеткілікті. Ең кең
қолданысқа ие болған әдіс қысымды флотация әдісі болып табылады. Осылайша
жемістер мен көкөністері консервілеуден болған ақаба суларға жүргізілген
зерттеулер арқылы аталған әдістің қолданылуы мүмкін екендігі дәлелденді.
Бұл жағдайда салмақтанған заттар бойынша тазалау тиімділігі 80%, ХПК
бойынша - 60% құрады. Бастапқы ластанулар деңгейі сәйкесінше 1350мгл және
790мгл құрады. Осындай тәжірибелер Францияда пилотты қондырғыларда
жемістерден өңдеуден болған ақаба суларды тазалау үшін жүргізілген.
Авторлар флотациялық аппараттардың қалыпты жұмыс істеуі үшін міндетті
шарттардың бірі ақаба сулардан алдын-ала ірі дисперсті қоспаларды жою болып
табылатынын атап көрсетті.
ГПИ Гипроплодовощпром ВНИИ ВОДГЕО ұсынысы бойынша жобалау кезеңінде
Октябрь консерв зауытының ақаба суларынан майда дисперсті салмақтанған
заттарды жою үшін қысымды флотаторлар қолданылған. Сонымен қатар, ақаба
сулардан ірі дисперсті қоспалар торлар мен құмұстағыштардың көмегімен алдын-
ала бөлініп алынды. Қысымды флотатор (сурет 1.8) қиық конус түрінде
жабылған цилиндрлік конустық корпус түрінде болады. Флотатордың төменгі
жағында отырған тұнбаны жинақтауға арналған металл воронкасы болады. Сулы-
ауа қоспасы құбырөткізгіш арқылы флотатордың цилиндрлік бөлігінің ортасына
жіберіледі. Қалқып шыққан тұнба жинақтағыш лотокқа шығарылып, ары қарайғы
өңдеу үшін жіберіледі. Мөлдірлендірілген суды бөліп алу төменгі аймақта
флотатор түбі мен металл воронкасы арасындағы кеңістік арқылы жүзеге
асырылады. Қысымды флотаторда салмақтанған заттарды ұстау тиімділігі 80%
құрады, бұл жағдайда көбіктенген өнімнің 50% қалқып шығады, ал тұнбаға
ластаулардың 30% келіп түседі. Көбіктенген өнім мен тұнба ылғалдылығы 95%
тең болды. Флотатор көлемін ақаба сұйықтығын онда 30-60мин бойы болады деп
есептеп алу керек. Флотациялық аппараттың аталған құрылымының кемшілігі
тұнбадағы ластаулардың бөр бөлігінің тазартылған сумен бірге шығу
мүмкіншілігі болып табылады.
Сурет 1.8 – Гипроплодовощпром ГПИ қысымды флотатор құрылымының
кескіні
1 – сулы ауа қоспасының келіп түсуі; 2 – мөлдірлендірілген суды бөліп
алу; 3 – тұнбаны бөліп алу; 4 – флотошламды бөліп алу; 5 – металл
воронкасы; 6 – опора; 7 – флотошламды жинақтауға арналған лоток.
Жоғарыда аталғандардан көріп тұрғанымыздай, ақаба суларды флотациялық
тазарту әдісі салмақтанған заттар (80-92% дейін) мен еріген органикалық
қосылыстардан (40-60%) тазартудың жоғары тиімділігіне қол жеткізуге
мүмкіндік береді. Алайда оның қолданысқа кеңінен енуі үшін өнеркәсіптің
басқа салаларынан шығатын ақаба суларды тазарту кезінде флотациялық
құрылымды қолдану мәселесін қарастыру керек, сонымен қатар, әртүрлі
факторлардың ақаба суды флотациялық өңдеу тиімділігіне әсерін анықтап,
олардың жұмысының технологиялық параметрлерін анықтау керек.
1.2.3.Ақаба суларды биологиялық әдіспен тазарту
Жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ақаба суларын
биологиялық тазарту үшін қазіргі таңда белгілі барлық әдістер белгілі бір
деңгейде қолданыс тапты.
Ақаба суларды анаэробты өңдеу. Францияның Ұлттық агрономикалық
зерттеулер институтында көкөністерді консервілеуден пайда болатын ақаба
суларын метанды ашыту арқылы тазарту әдісі зерттелді. ХПК мөлшері бойынша
органикалық ластаулардың және азот концентрациясының жоғары мөлшерімен
сипатталатын, рН 5,6-6 болғанда, сәйкесінше 10-26 және 0,3-11гл, консерв
өндірісінің ақаба суларының 4 категориясына жүргізілген тәжірибелер аталған
әдістің ақаба суларды тазалау кезінде жоғары тиімділікке қол жеткізе
алатынын көрсетті, бұл жағдайда ХПК жүктемесі 7кгм3 тәулігіне және
ұзақтығы 3-5 тәулік болды. Алайда ферментерлердің тұрақты жұмысы ондағы
микроағзалардың болу уақыты шамамен 10 тәулік болғанда, оның байланыстық
жұмысы кезінде қамтамасыз етілді. Алынатын газ көлемі метан мөлшері 50-60%
болғанда шығарылатын ХПК 1кг 0,25-0,3м3 болды.
Жұмыстарда консерв зауыттарының ақаба суларын тазартудың ерекшеліктері
келтірілген, бұл ерекшеліктер ақаба сулардың маусымдық және тәуліктік
ауытқуларына, ондағы еріген және ерімеген органикалық ластаулардың жоғары
мөлшеріне байланысты болуы мүмкін. Авторлардың ұсынысы бойынша тазалау
жүйесі (сурет 1.9) салмақтанған заттарды жою үшін алдын ала тазалау сатысын
қарастыру керек, сонымен қатар, онда келіп түсетін ақаба сулардың
шығындарын реттеу үшін көлемді буферлік жинақтағыштары, рН мөлшерін 7,0-8,5
диапазонында ұстау жүйесін, фосфор, азот және өзге де микроэлементтерді
енгізуге арналған жүйелерді қарастыру керек. Аталған технологиялық схема
бойынша ақаба суларды тазалау тиімділігі БПК5 бойынша – 94,7%, салмақтанған
заттар бойынша – 84,3% құрады. Алайда БПК5 қалдық мөлшері 280мгл, ал
салмақтанған заттардың мөлшері 876мгл болды.
Тазартудың анаэробты әдісі аэробты әдістен электр энергиясының аз
шығынымен және тұнбаның аз шығынымен, сонымен қатар осы кезде түзілетін
артық биомассаның санымен ерекшеленеді. Алайда аталған әдіс арқылы
тазартылған ақаба су эробты қайта тазалауды қажет етеді.
Бұл көзқарасты басқа авторлар да қолдайды, сонымен қатар, олар
анаэробты тазалау әдісін негізінен өндірілетін метанды утилизациялаумен
байланысты қолданудың мақсаттылығын дәлелдеді. Алайда аталған әдісті
кансерв зауыттарында қолдану кезіндегі басты қиындық осы кәсіпорындардан
келіп түсетін ақаба сулар мөлшерінің біркелкі болмауымен және маусымдық
жұмыспен түсіндіріледі. Ал қажетті деңгейге дейін аэробты биологиялық қайта
тазалаудың қажеттілігі ағындарды өңдеудің жалпы кескінін қиындата түседі.
Сурет 1.9 – Консерв өндірісінің ақаба суларын ағындарды алдын-ала
реагенттер арқылы өңдеу арқылы анаэробты тазартудың технологиялық кескіні
1 – рН реттегіш; 2 – тұндырғыш; 3 – биогенді элементтерді
араластырғыш; 4 – орталандырғыш; 5 – метатенк; 6 – сазды су резервуары; 7 –
ашытылған тұнба резервуары; 8 – сусыздандырғыш; 9 – тығыздандырғыш; 10 –
кептіру.
Ақаба суларды аэробты өңдеу. Қазіргі таңда су қоймаларының жемісті-
көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ақаба суларымен ластануына
қарсы күресте ең тимді және лайықты әдіс аэробты биохимиялық әдіс болып
табылады. Төменде аэрацияланатын биотоғандардың, биосүзгілердің
аэротенктердің әртүрлі модификацияларына қатысты әдебиет сараптамасының
мәліметтері келтірілген. Әдебиеттерде негізінен ақаба суларды аэробты
өңдеуге арналған зертханалық және жартылай өндірістік зерттеу
мәліметтерінің келтірілгенін ескере кеткен жөн.
Аэротенктер. Аэротенктерді тазалау құрылымдарының комплекстеріне
кеңінен енгізуге қарамастан, ағындардың спецификалық ерекшеліктеріне және
олардың мөлшері мен құрамының, әсіресе үлкен ауытқуларына байланысты
олардың қолданылуын қиындатады.
Олар аталған түрдегі ақаба суларын тазарту үшін отандық және шетелдік
тәжірибелерде кеңінен қолданылып жүр. Жүргізілген зерттеулер арқылы
биохимиялық тазалаудың тиімділігі анықталды – 58-89%-дан 97-98%-ға дейін.
Биохимиялық процестердің тиімді жүруі үшін қажетті шарт тазаланатын
ағындарда микроағзалардың ассимиляциясы үшін жеткілікті азот пен фосфордың
сәйкес мқлшерінің болуы болып табылады.
Жұмыста көрсетілгендей, ақаба суларды белсенді сазбен биологиялық
тазартудың максималді тиімділігіне БПК5 жүктемесі бойынша 1г белсенді сазға
0,5г болғанда қол жеткізіледі. Жүктемені тәулігіне БПК5г 0,8г белсенді
сазға дейін арттыру кезінде тазалау тиімділігі бар болғаны 67-88% құрайды.
Биохимиялық процестер рН=7-8,6 көлемінде жақсырақ жүреді, алайда,
Sphaerotilus natans микроағзаның пайда болуынан белсенді саздың ісінуі
туындайды. Бұл процесс жүктеменің азаюынан да, аэрация қарқындылығының
артуынан да тоқтамайды.
Кейбір зерттеушілер ақаба сулардағы қалыпты биохимиялық процесс
жүктеме тәулігіне 0,1гг болғанда сіңімді фосфор тұздары мен азотты қоспай-
ақ жүреді деп есептейді. Мәселен, Италияда аэротенктерде
рецеркуляцияланатын белсенді саздың көмегімен ақаба суларды биологиялық
тазартудың технологиялық схемасы жасалынды (сурет 1.10). Саз мөлшері 1,4-
2,3гл болғанда, аэротенктегі БПК5 мөлшері 148-793мгл-ден 5-58мгл дейін
төмендейді.
Бастапқы суда салмақтанған заттардың мөлшері 1513-3955мгл болғанда
тазалау станциясы олардың 5-39мгл дейін төмендеуін қамтамасыз етеді.
Кейбір жағдайларда өндірістік және тұрмыстық ақаба суларды БПК5:N:Р
100:4÷5:0,2÷6 қатынасында араластыру жеткілікті.
Бұл жағдайда БПК5 бойынша мәліметтерге сәйкес тазалау тиімділігі 89-
97%, ал салмақтанған заттар бойынша – 87-94% құрайды.
Сурет 1.10 – Ағындарды алдын-ала физикалық-химиялық өңдеу арқылы
консерв өндірісінің ақаба суларын толық биологиялық тазартудан өткізудің
технологиялық схемасы (Италия)
1 – жинақтағыш резервуар; 2 – барабанды сүзгі; 3 – физикалық-химиялық
тазарту; 4 – реагенттерді мөлшерлеу; 5 – бірінші ретті тұндырғыш; 6 -
аэротенк; 7 – екінші ретті тұндырғыш.
Кейбір авторлардың пікірінше биохимиялық процестердің қалыпты жүруі
үшін, белсенді саздың ісінуін алдын алу үшін ақаба суларды биохимиялық
тазарту екі сатылы аэротенктерде орындалуы керек, бұл жағдайда БПК5 бойынша
жүктеме бірінші сатыда белсенді саздың құрғақ затынан тәулігіне 0,2-
0,3кгкг аспауы керек. Азот және фосфор биогенді элементтерінің белсенді
саздың селиментационды қасиеттеріне әсері анықталды (тиімді қатынас
БПК5:N:Р=100:4:0,2). Белсенді саздың ісінуін алдын алу үшін аэротенкке 1м3
ақаба сұйықтығына 50г мөлшерде Fe2SO4 қосу керек, бұл жағдайда сазды индекс
60-70млг құрайды. Одан басқа, қышқылдылықтың артуын алдын алу мақсатында
ақаба суларды сілтілік өңдеуден өткізу керек. Бұл жағдайда БПК5 алдын ала
бейтараптандырылған ағымдарда 10000-нан 5-10мгл дейін төмендейді, ал
тазаланған суда салмақтанған заттардың мөлшері 10мгл аспайды. Екі сатылы
тазалау схемасын қолдану әсіресе ластаулар бойынша жүктемелер күрт
ауытқыған шарттарда тиімді болмақ, сонымен қатар бұл жағдайда аэротенк І
сатыда орталандырғыштың қызметін де атқарады. Отандық тәжірибеде ірі
жемісті-көкөністі консерв зауыттарының ақаба суларын коридорлық түрдегі
екісатылы аэротенктерде тазалау тенденциясы байқалып келеді. Бірінші
жағдайда биохимиялық тазалауға консерв зауытының аралас ағымдары тап
болады. Ақаба суларды соңына дейін тазалағаннан кейін биотоған каскадында
тазаланған ақаба судағы ХПК мөлшері 25-30мгл, салмақтанған заттар – 18мгл
дейін болады. Каменск консерв зауытындағы тазалау құрылғылары іске қосу-
ретке келтіру жұмыстарының станцияларында орналасқан, ал кошницк зауытында
– құрылу үстінде. Григорнопольский консерв зауытында шамамен тәулігіне
13000м3 өндірістік ақаба су мен бар болғаны 2000м3 тұрмыстық ақаба су
тазалаудан өтеді. Тазаланған су сапасы бірінші жағдаймен салыстырғанда
айтарлықтай төмен, тазаланған судағы ХПК мөлшері 56-164мгл болса,
салмақтанған заттар 32-136мгл шегінде болады. Тазалау станцияларының жалпы
тиімділігі ХПК бойынша – 84-94%, салмақтанған заттар бойынша 86-96%
өқрайды. Барлық төрт жағдайда да аммоний сульфаты мен суперфосфаттың
биогенді сіңдірілуі қарастырылады. Аталған тазалау станцияларының жобалық
құжаттамаларын оқу нәтижесіндегі мәліметтерді оқу арқылы барлық комплексті
есептеу үшін қажетті параметрлер, соның ішінде аэротенктер де, қолданыстағы
нормативті құжаттамаларға сәйкес тұрмыстық ақаба суларға тән көрсеткіштерге
сәйкес қабылданған. ГФР көкөністі өңдеу кәсіпорындарының ағымының ластануы
мен шығындарының күрт ауытқуының шарттарында ақаба суларды бтологиялық
тазартудың процесін белсенді басқару мүмкіншілігін кеңейту мақсатында
Bioflex түріндегі жаңа құрылғы жасалынды (сурет 1.11), ол радиальді
аэротенк түрінде болады – орталық тұндыру аймағы бар тұндырғыш. Аталған
түрдегі аэротенкті қолдану қарқыны дәстүрлі аэротенктермен салыстырғанда
ақаба суды тазалау тиімділігінің 20% жоғары болуына байланысты жоғары болуы
мүмкін. Тазаланған судағы БПК5 мөлшері 10,8-5,4мгл болады. Белсенді
көмірдің седиментационды қасиеттері жақсарады, сазды индекс 65млг тең деп
қабылданады.
Гипроплодовощпром ГПИ Октябрь консерв зауыты үшін бірсатылы
секционды аэротенктерді қолдану арқылы жүзеге асырылатын тазалау
құрылымдарының жобасы жасалынды (сурет 1.12). Аэротенктерді есептеу ВНИИ
ВОДГЕО ұсынысы бойынша жүзеге асырылды. Мәселен, сазды қоспаның аэрация
ұзақтығы 4,56 сағат болғанда, аэротенктерде ақаба суларды тазалау
тиімділігі 98,7% болады, бұл жағдайдағы БПК5 қалдық көлемі 10мгл болады.
Белсенді саздың қышқылдануының үлестік жылдамдығы 70мг тең деп қабылданған,
белсенді саздың орташа мөлшері аэротенк секцияларында 8гл болса, белсенді
саздың рецеркуляция коэффициенті 1-ге тең деп қабылданған. Тазалау
құрылымдары бүгінгі таңда құрылыстың бастапқы кезеңінде болады.
Сурет 1.11 – Биофлекс қондырғысында жемістер мен көкөністерді
консервацияланудан болатын ақаба суларды тазалаудың технологиялық кескіні
1 – химиялық реагенттерді мөлшерлеу багі, 2 – бірінші ретті тұндырғыш;
3 – белсенді саздың аэробты тұрақтандырғышы; 4 – аэротенк; 5 – биогенді
элементтерді мөлшерлеу багі; 6 – екінші ретті тұндырғыш.
Соның нәтижесінде, келтірілген көптеген мәліметтерге қарамастан,
жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ақаба суларын
биологиялық тазарту үшін аэротенктерді қолдану мәселесі ары қарайғы оқуды
қажет етеді. Біздің ойымызша, қарапайым түрдегі аэрациялық жүйелердегі
белсенді саздың ісіну себебі мен оларды жоюдың әдістемесі белгісіз болып
қалады.
Сурет 1.12 – Октябрь консерв зауытының ақаба суларын тазалаудың
технологиялық схемасы
Биологиялық сүзгілер. Әдебиеттерде жемісті көкөністі консерв өнеркәсіп
кәсіпорындарының ақаба суларын тазалау үшін биологиялық сүзгілерді қолдану
мәліметтері келтірілген. Консерв кәсіпорындарының үлкен топтарында
қолданылып жүрген қолданыстағы тазалау құрылымдарындағы тамшылы биосүзгілер
жұмысын бағалау ақаба сулардағы БПК мөлшерінің орташа тиімділігі 50%
аспайтынын көрсетті.
Саутгейттің мәліметтері бойынша БПК5 мөлшерінің төмендеуі 37-ден 77%
дейін ауытқып отырады. Дитрихпен жүргізілген зерттеулер шағал жүктемесінің
биіктігі 1м болғанда және сүзгілеу қабатына БПК5 бойынша 670гм3 дейін
қысым түсірілгенде тазалау тиімділігі 70-90% жетеді. Бұл жағдайда ақаба
сулардың рециркуляциясы қолданылды. Лоренц зерттеулері, пластмассалық
жүктемесі бар биологиялық сүзгілерде ақаба суларды тазалау кезінде, төрт
айлық зерттеу уақытында БПК5 орташа мөлшерінің 80,25% төмендегенін
көрсетті, бұл жағдайда 1м3 биологиялық сүзгінің көлеміне тәулігіне 800-
2400г оттегі қысым түсірді.
Несмеянов биологиялық сүзгілердің жұмысы үшін қажетті шарт ретінде
алдын ала мұқият орындалатын механикалық тазартуды атап көрсеткен болатын.
БПК5 800-1000мгл жоғары болғанда ақаба суларды рециркуляциялау қажет, ал
биохимиялық процестер қалыпты жүру үшін биогенді сіңдіру қажети етіледі.
Тамшылы биологиялық сүзгілер отандық тәжірибеде Олонештск, Каушанск,
Новоаненск және Красное ауылдарындағы консерв зауыттарында қолданылып
келеді. Ақаба суларды тазалау ХПК бойынша 40-90% шегінде ауытқып отырады.
Биологиялық сүзгілердің қанағаттанарлықсыз жұмысының басты себебі
органикалық заттар бойынша үлкен қысымның түсірілуі және ақаба сулардың
бірқалыпсыз төгілуі болып табылады. Одан басқа, биологиялық тазалауға
нормативтен жоғары концентрациядағы салмақтанған заттар келіп түседі.
Октябрь консерв зауытында биіктігі 4м болатын керамзиттен жасалған
жүктемесі бар биосүзгілік зертханада ақаба суларды биохимиялық тазарту
бойынша бізбен жүргізілген зерттеулер өнеркәсіптік биологиялық сүзгілердің
зерттеу мәліметтерін растады. Бұл жағдайда, ақаба суларды биохимиялық
тазарту кезіндегі тиімділік бар болғаны 45-55% құрады. ХПК бастапқы мөлшері
400-800мгл шегінде ауытқып отырды.
Жоғарыда келтірілген мысалдардан жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп
кәсіпорындарынан шығатын ақаба суларды биологиялық сүзгілердің көмегімен
тазарту кең қолданыс тапқанын көруге болады, бірақ олар ерітілген заттарды
жою бойынша салыстырмалы түрде төмен тиімділікке ие екендігін көруге
болады. Оның басты себебі ақаба сулардағы БПК бастапқы мөлшерінің жоғары
болуымен және олардың биологиялық құрылымдарға біркеліксіз түсуімен
түсіндіріледі, бұл оның ары қарайғы қолданылуын шектейді.
Биологиялық тоғандар. Әдебиеттерде жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп
кәсіпорындарының ақаба суларын тазалау үшін биологиялық тоғандарды қолдану
мәліметтері өте аз.
Кац Польшаның консерв зауыттарының бірінде ақаба суларды биологиялық
тазартудан өткізу үшін жалпы алаңы 8000м3 және тереңдігі 0,6-1,5м болатын
биотоғандардың каскадтары қолданылатынын айтқан болатын. Бастапқы БПК5
мөлшері 800мгл ақаба суларды механикалық тазартудан өткізіп, алдын-ала
аэрациялап, рН деңгейін 6,5-8,0 дейін сілтілігеннен кейін биологиялық
тазартуға келіп түседі. БПК5 мөлшері 100мгл болатын тазаланған ағымдар
суару алағына жіберіледі.
Ұлыбританияда ақаба суларды екісатылы аэрацияланатын биотоғандарда
тазалаудың технологиялық желісі қолданылып келеді (сурет 1.13). Алдын-ала
механикалық тазартудан өткен соң, қышқылдылықты төмендету және жағымсыз
иістердің пайда болуын алдын алу мақсатында ақаба сулар сілтілік өңдеуден
өткізіледі. Бұл тазаланған ақаба суларды ауылшаруашылық жерлерін суаруға
қолдануды мүмкін етеді. Алдын ала бейтараптандырылған ағындардағы БПК
мөлшері 10000-нан 5-10мгл дейін төмендейді, ал тазаланған судағы
салмақтанған заттар – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
суын тазалау технологиясы
Мазмұны
Кіріспе
1.Жемісті көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ақаба суларын
тазалаудың қазіргі жағдайы
1.1.Ақаба сулардың пайда болу көздері, категориялары, мөлшерлері мен
құрамы
1.2.Ақаба суларды тазалауға арналған қолданыстағы технологиялық
кескіндер мен құрылымдар
1.2.1.Ақаба суларды механикалық әдіспен тазарту
1.2.2.Ақаба суларды физико-химиялық әдіспен тазарту
1.2.3.Ақаба суларды биологиялық әдіспен тазарту
1.3.Зерттеудің тапсырмалары мен қорытындылары
2.Ақаба суларды сүзгілеу процесінің заңдылықтарын теориялық және
тәжірибелік зерттеу
2.1.Торлы сүзгілердің қолданыстағы құрылымдары мен оларды есептеу
әдістері
2.2.Зертханалық зерттеулер
3.Ақаба суларды токкодисперсті салмақтанған заттардан тазартудың
негізгі заңдылықтарын тәжірибелік зерттеу
3.1.Қысымды флотация құрылымын жетілдіру
4. Ақаба суларды биологиялық тазарту
КІРІСПЕ
Қоршаған ортаны қорғау және табиғи қорларды тиімді пайдалану біздің
еліміздегі жалпы мемлекеттік маңызды мәселелердің бірі болып табылады.
Мемлекеттің қоршаған ортаны қорғауға байланысты қамқорлығы КПСС ХХVI
съезінде бекітілген КСРО-ның 1981-1985 жылдары мен 1990 жылға дейінгі
кезеңіндегі экономикалық және әлеуметтік дамуының негізгі бағыттары атты
құжаттамасында, КСРО-ның негізгі заңының 18 бабында, соңғы жылдары КПСС ОК,
Жоғарғы Кеңес пен КСРО СМ қабылданған бірқатар мемлекеттік актілерде
көрсетілген: КСРО мен кеңестік республикалардың су заңдылықтарының негізі
10 желтоқсан, 1970 жыл; КПСС ОК мен КСРО СМ 1978 жылдың 1 желтоқсанында
қабылдаған табиғатты қорғауды күшейту және табиғи қорларды пайдалануды
жақсарту бойынша қосымша шаралар туралы қаулысы; СССР СМ шағын өзендерді
ластанудан, қоқысталудан және сарқылудан қорғау және су ұорларын тиімді
пайдалану бойынша қаулысы; Қара және Азов теңіздерінің бассейндерін
ластанудан алдын алу бойынша КПСС Орталық комитетінің 1976 жылғы 16
қаңтарындағы қаулысы. Бұл ғылыми қызметкерлерге ақаба суларды тазалау үшін
бағдарламаларды, зерттеулерді интенсифмкациялауға, жаңа қарқынды әдістер
мен құрылымдарды енгізу бойынша үлкен жауапкершілік жүктейді.
Сонымен қатар, КПСС ХХVI съезі әлеуметтік дамудың кең бағдарламасы
мен халықтың әл-ауқатын арттыруды басшылыққа ала отырып, халықты азық-
түлікпен қамтамасыз етуді жақсарту тапсырмасын бірінші орынға қойды,
жекеленген жағдайларда бақшы жемістері болып саналады.
Осы тапсырманы шешу үшін КПСС ОК мамыр айындағы Пленумымен КСРО-ның
1990 жылға дейінгі кезеңіне арналған КСРО-ның азық-түліктік бағдарламасы
жасалып, тиімді қолданылып келеді, сонымен қатар бұл жақын онжылдыққа
арналған экономикалық саясаттың маңызды құрамды бөлігі болып табылады.
Осыған байланысты КСРО оңтүстік өңірлерінде, соның ішінде Молдова КСР бақша
жеміс өнімдерін қндіруге және қайта өңдеуге арналған мамандандырылған
шаруашылықтар мен агроөнеркәсіптік кәсіпорындар құрылуда. Ауылшаруашылық
өнімдерін қайта өңдеу және сақтау бойынша жаңа ірі кәсіпорындардың
құрылуымен қатар, қолданыстағы консерв зауыттары қайта құрылып,
кеңейтілуде, сонымен қатар, консерв цехтары түріндегі және барлық
өндірілген өнімдерді сақтау, қайта өңдеу және сату мақсатында тікелей
колхоздар мен совхоздарға жақын шаруашылықтарда жеміс жидектерді алғашқы
реттік өңдеу пунктері түріндегі шағын кәсіпорындар құрылуда. Бұл осы
кәсіпорындарда түзілетін ақаба сулар көлемінің айтарлықтай артуына
соқтырады, сондықтан да оларды тазалау мәселесін шешу талап етіледі.
Консервілеудің әртүрлі технологиялық процестерінде пайдаланылатын су
ақаба сулардың органикалық ластануы бойынша жоғары концентрациялы заттар
түрінде шығарылады, онда еритін және ерімейтін заттар болады. Ақаба
сулардың мөлшері мен ластану деңгейікәсіпорынның қуаттылығына, өңдеуге
келіп түсетін шикізаттың мқлшеріне, сапасы мен түріне, шығарылатын қнімнің
ассортиментіне, орнатылған технологиялық қондырғының түріне байланысты.
Кәрізге шығарылатын ақаба судың көлемі барлық тұтынылған су мөлшерінің 95%
құрайды.
Қазіргі таңда жұмыс істеп жатқан кәсіпорындарда ақаба суларды
тазалаудың әртүрлі технологиялық кескіндері қолданылады, алайда, олардың
көпшілігі төмен әсерлі немесе тиімсіз. Қуаттылығы бойынша кәсіпорындардың,
өңделетін шикізат түрлерінің, сонымен қатар олардың жұмыс істеу
кезеңділігінің әртүрлілігін ескерсек, сәйкесінше мөлшері мен құрамы
бойынша түзілетін әртүрлі ақаба суларды тазалау бойынша әлі күнге дейін
қолданылып жүрген бірде бір технологиялық кескін, соның ішінде құрылымдар
жиыны да, өзінің тиімсіздігіне сәйкес, сонымен қатар құрылымның толық
жетілдірілмеуіне байланысты қолдануға ұсыныла алмайды.
Молдова республикасындағы 25 жемісті-көкөністі зауыттардың 8-і жерүсті
су қоймаларына тәулігіне шамамен 7000м3 ішінара тазартылған немесе
тазартылмаған ақаба суларды төгеді, осылайша мемлекетке келтірілетін шығын
көлемі тәулігіне 786 мың рубльді құрайды. Оған қоса 105 консерві, сок
цехтары мен жеміс пен көкөністі бірінші ретті өңдеу пунктері бар, олардың
тәуліктік ақаба су шығынының көлемі 30000м3 тең. Аталған көлемдегі
тазаланбаған ақаба суды жерүсті су қоймаларына төгуден болатын тәуліктік
шығын шамамен 435мың рубльді құрайды.
Аталған түрдегі ақаба суды тазалау жағдайы бізде де, шет елдерінде де
жақсы емес. Мәселен, ГФР елінде көкөніс пен жемісті өңдеу бойынша 56
кәсіпорынның 53,6%-ында тазалау құрылымдары жоқ, 41% тек қана механикалық
тазалаумен шектелсе, небәрі 5,4% ғана ақаба суларды биологиялық тазалау
құрылмдарымен жабдықталған.
Осыған байланысты, сенімді тазалауды қамтамасыз ететін және тазаланған
судың жоғары сапасына кепілдік беретін, ақаба суларды тазалауға арналған
тиімді және прогрессивті технологиялық кескіндер мен құрылымдарды жүйелі
түрде зерттеу бүгінгі таңда өзекті мәселе болып табылады.
С.Лазо атындағы Кишинев политехникалық институтының сумен қамтамасыз
ету және канализация кафедрасында бірнеше жылдар бойы жемісті және
көкөністі шаруашылық кәсіпорындарының ақаба суларын тазалауға арналған
технологиялық кескіндер мен құрылымдардың принципиальді кескіндері
жасалынды.
Жұмыста жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорнының ақаба суларын
тазалауға арналған екі технологиялық кескін қарастырылған:
Біріншісі – ақаба суларды толық биологиялық тазарту кескіні, ол
көптеген ірі консерв кәсіпорындарында қолдануға ұсынылады, сонымен қатар
жыл бойғы жұмысымен сипатталады.
Екіншісі – ақаба суларды механикалық тазартудан өткізіп, тазартылған
суды ары қарай ауылшаруашылық жерлерін суару жүйесіне жіберу немесе
технологиялық процесте екінші ретті пайдалану және бұл көкөніс пен
жемістерді бірінші ретті өңдеу пунктерінде, консерв және шырын цехтарында
қолдануға ұсынылады, ол жұмыстың кезеңділігімен сипатталады.
Ақаба сулардың сандық және сапалық құрамын зерттеу нәтижелері
келтірілген, сонымен қатар тазалаудың әртүрлі кезеңдеріне тән ластауларды
жоюға арналған құрылымдар мен әдістер ұсынылған, желеленген жағдайларда:
- Ірідисперсті қоспаларды торлы барабанды сүзгілерде жою;
- Ақаба суларды аэрацияланатын резервуар-орталандырғыштарда
орталандыра отырып, бірмезетте тез қышқылданатын органикалық
заттарды артық белсенді көмірмен жою;
- Майдадисперсті салмақтанған заттарды тұндырғыш-флотатор-
биокоагуляторда жою;
- Ақаба суларды секциялы аэротенк-ығыстырып шығарғышта биологиялық
тазарту.
Қорғауға диссертацияның келесідей негізгі ережелері шығарылады:
- Ақаба суларды сандық және сапалық сипаттау;
- Торларда, қысымды флотацияларда белсенді көмірді қосу және қоспау
тәртіптерінде сүзгілеу процестері мен ақаба суларды биологиялық
тазартудың теориялық және тәжірибелік зерттеулерінің материалдары.
- Жоғарыда аталған процестер мен оларды есептеу әдістемелерін
сипаттайтын математикалық үлгілер;
- Ақаба суларды тазалаудың комплексті технологиялық кескініжәне
оларды тәжірибеде қолданудың техникалық және экономикалық бағамы.
1.ЖЕМІСТІ КӨКӨНІС КОНСЕРВ ӨНЕРКӘСІП КӘСІПОРЫНДА-РЫНЫҢ АҚАБА СУЛАРЫН
ТАЗАЛАУДЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
1.1.Ақаба сулардың пайда болу көздері, категориялары, мқлшерлері мен
құрамы
Жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ластанған ақаба
суларының мөлшері, құрамы мен концентрациясы бірқатар факторларға
байланысты: өңдеуге келіп түсетін шикізаттың түрі мен мөлшеріне,
шығарылатын өнімнің түріне, қолданылатын технологиялық құрылғының түріне,
айналмалы сумен қамту жүйесінің және ақаба суларды қайталама пайдаланудың
барлығына және т.б. байланысты.
Ақаба сулар жекеленген технологиялық процестердің нәтижесінде пайда
болады: гидротасымалдау, конвейерлерде шикізатты іріктеу, шикізат пен
жартылай фабрикаттарды жуу, жартылай фабрикаттарды бөлу және оларды
порциялау, термиялық өңдеу немесе бланшировка, жартылай фабрикаттарды
қаптау, құю, стерилизациялау және автокландау және т.б. Ақаба судың көлемі
барлық пайдаланылатын судың 95% құрайды.
Көптеген кәсіпорындарда ақаба сулардың үш категориясы түзіледі:
өндірістік (ластанған және шартты таза), тұрмыстық және атмосфералық. Ақаба
сулардың үш категориясының болуы кәсіпорындарда жекеленген кәріз жүйелері
құрылғыларын негіздейді: өнідірістік және тұрмыстық ластанғандар бір немесе
жекеленген құбырөткізгіш желілерімен шығарылады, өндірістік шартты таза
және атмосфералық ақаба сулар басқа құбырөткізгіш желісімен шығарылады.
Бөліп шығару тәртібі, сонымен қатар, ақаба судың мөлшері суды тұтыну
режиміне тікелей тәуелді болады, ол өз кезегнде кәсіпорынның жұмыс
режиміне, оның қуаттылығына, жұмыстың ұзақтығына, шығарылатын өнімнің
ассортиментіне, мөлшеріне, сапасы мен өңделетін шикізат түріне,
қолданылатын технологиялық кескін түріне байланысты. Ақаба сулардың шығыны
туралы әдебиеттерде келтірілген мәліметтер сан алуан. Үлестік шығындар
(1000 есептік банкілерге есептегенде) 0,1-ден 10м3 дейін ауытқып отырады.
1000 есептік консерв банкілеріне шаққандағы жекеленген технологиялық
процестер кезіндегі өндірістік ақаба сулардың шамалық шығыны кесте 1.1.
келтірілген.
Кесте 1.1 – Консервілеудің жекеленген технологиялық процестері кезінде
түзілетін өндірістік ақаба сулардың үлестік шығындары
Технологиялық Ақаба сулардың Технологиялық Ақаба сулардың
процестің атауы мөлшері, м3туб процестің атауы мөлшері, м3туб
Гидротасымалдау 1,0 – 4,5 Қуыру 0,15 – 0,18
Суға салып қою 0,1 – 0,15 Бланшировка және 1,3 – 1,6
суыту
Жуу 0,4 – 1,9 Зарарсыздандыру 0,5 – 2,8
Тазалау 0,3 – 0,6 Ыдысты дайындау 0,15 – 0,55
Шаю 0,1 – 0,2
Қазіргі таңда ВНПКИ Консервпромкомплекс шығарылатын өнім түріне
байланысты өндірістік және тұрмыстық ақаба сулардың ірілендірілген үлестік
шығындарын жасады (кесте 1.2).
Жемістік-көкөністік консерв өнеркәсіп кәсіпорындарында суды бөліп
әкетуді оқу бойынша әртүрлі авторлардың жүргізген зерттеулері ақаба
сулардың тәулік бойындағы, сонымен қатар жыл бойындағы айтарлықтай ауытқуын
анықтады. Сағаттық біркеліксіздіктің максималды коэффициенті 1,1-1,5
шегінде ауытқып отырады.
Кезеңдік біркеліксіздіктің коэффициенттері өте үлкен шектерде
ауытқиды: 0,6-ден 3,0-ге дейін, бұл жағдайда жазғы-күзгі кезеңде оның мәні
2 және одан артық болады, ал қысқы кезеңде – 0,6 және одан да көп болады.
Мұның басты себебі ауылшаруашылық өнімдерін жинау кезеңінде өндірістің
негізгі потенциалын концентраттау болып табылады. Ірі консерв кәсіпорындары
үшін маусымдық біркеліксіздік коэффициенті олардың маусымаралық кезеңде
жартылай фабрикаттарды қайта өңдеу есебінен айтарлықтай біркелкі жұмыс
істеуінің салдарынан тқмен болады (шырын, езбе, повидло, джем және т.б.).
Кесте 1.2 – Ақаба сулардың ірілендірілген шығыны
Шығарылатын өнім түрі Ақаба сулардың ірілендірілген
шығыны, м3туб
Томат пастасы
айналмалы сумен қамту кезінде 7,7-9,9
техникалық суды пайдалану кезінде 18,8
Томат шырыны 5,0-5,5
Жасыл бұршақ 6,9-8,7
Бұтіндей консервіленген томаттар 3,1-3,5
Бұтіндей консервіленген қиярлар 4,6-4,9
Көкөністі консервілер 5,4-5,8
Жемісті шырындар 3,3-5,0
Компоттар 3,2-5,0
Балаларға арналған консервілер 3,0-4,2
Жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарында суды бөліп әкету
тәртіптерін зерттеу мақсатында біз Оланшет, Кошницк, Ниспоренск және
Красное ауылдарында 3 жыл бойы бақылаулар жүргіздік. Суды бөліп әкету
режимдерін зерттеу жылына үш рет жүргізілді: маусымның басында (маусым
айында), ортасында (тамыз-қыркүйек), және соңында (қазан-қараша айларында).
Маусымның айтарлықтай бөлігінде бақыланған кәсіпорындар үш ауысымда жұмыс
істеді. Зерттеулердің нәтижелері сағаттық біркеліксіздіктің ауытқу
коэффициентін 1,2-1,45 шегінде, маусымдық біркеліксіздіктің ауытқу
коэффициентін 1,2-ден 2,4 дейін бекітуге мүмкіндік берді. Тәуліктік
шығынның пайыздық қатынасымен келтірілген ақаба сулардың сағаттық шығыны
олардың орташа мәнін табуға және суды бөліп әкетудің орталандырылған
режимін құруға мүмкіндік береді (сурет 1.1).
Сурет 1.1 – Жемісті-көкөністі консерв зауыттарындағы ақаба суларды
бөліп әкетудің орталандырылған режимі
Зерттелген кәсіпорындарындағы кәріз жүйесінің жұмысын анықтау кезінде
өнеркәсіптік алаңдардан ақаба суды бөліп әкетудің қандай да бір айқын
заңдылығының жоқ екендігі көрінді. Ақаба судың мөлшерлік минимумы ауысым
соңына және үзіліс кезіне тиеселі, ал максимумы ауысым басында орын алады.
Ақаба сулар шығынының сағаттық ауытқуы технологиялық желілердің жекеленген
элементтерінің жұмыс кезеңділігіне де байланысты болуы мүмкін, мәселен,
гидротранспортерлер, жуу машиналары, кезеңдік зарарсыздандыру аппараттары.
Бұл ақаба сулардың біркеліксіз төгілуіне және кәсіпорынның жалпы
ағындарының ауытқуына алып келеді, сөйтіп тазалау резервуарларының жалпы
кескініне – орталағыштарды қосуды талап етеді.
Судың әртүрлі үлестік шығындары, сәйкесінше ақаба сулардың мөлшері
ондағы ластаулар концентрациясы ауытқуының бір себебі болуы мүмкін. Одан
басқа, ластаулар концентрациясы көп жағдайда өңдеуге келіп түсетін
шикізаттың сапасына, технологиялық қондырғы мен басқа да факторларға да
байланысты болуы мүмкін. Жекеленген жағдайларда консервациялау кезінде
түзілетін қалдықтар мөлшері шикізат салмағының 12-35% құрайды. Олардың 20-
50% ақаба сулармен бірге канализациялық желіге келіп түседі.
Ақаба сулардың құрамында консервацияланатын өнімдердің бетінен
алынатын еріген, ерімеген және коллоидты заттар болады, олар: көкөінстер
мен жеміс қалдықтары, олардың ыдырауы кезінде пайда болған өнімдер, құм
және жер бөлшектері және т.б. Олар тез ыдырайтын органикалық заттарға бай,
олар ауа болмаған жағдайда тез шіруге бейім болады. Оның басты себебі
көміртегінің болуы болып табылады, әсіресе қанттың, оның концентрациясы 120-
290мгл дейін жетеді (Қосымша 1). Сәйкесінше ақаба сулар жаңадан келіп
түскен кезде тазалануы керек, ал егер орталандырғыш құрылымдардың болуы
жағдайында оны қысымдалған ауамен барботаждау қарастырылуы керек. Ақаба
сулардың температурасы 19ºС-тан 32ºС дейін ауытқып отырады, рН – 6,6-7,2
құрайды. Биогенді элементтердің концентрациясы төмен, жекеленген
жағдайларда, аммоний азоты – 0,1-27мгл құрайды, фосфат – 0,1-19мгл, бұл
дегеніміз биологиялық тазарту кезінде оларды қосу қажет етіледі дегенді
білдіреді.
Кәріздік желіге көп ластанудың төгілуіне себепкер болатын суды көп
қажет ететін технологиялық процестердің бірі шикізатты гидротасымалдау және
жуу болып табылады, сонымен қатар, дайын өнімді зарасыздандыру процесі.
ВНИПКИ Консервпромкомплекс аталған технологиялық процестердің жүруі
кезінде шығарылатын ластаулардың орташа мөлшері анықталған (Қосымша 2,3,4).
Егер шикізатты жуу және дайын өнімді стерилизациялауға дейін технологиялық
нормалар бойынша ауыз су сапасындағы су қажет етілетін болса, ал
гидротасымалдау кезінде салмақтанған заттар концентрациясы 40мгл дейінгі
техникалық су пайдаланылады (Қосымша 5). Бұл аталған процесс үшін қайталама
су жүйесінің пайдалану мүмкіндігін негіздейді, осылайша су қоймаларына
төгілетін ақаба сулардың мөлшері күрт қысқаруы мүмкін. Әсіресе бұл
шикізаттың жекеленген түрлерін өңдеуге маманданған және гидротасымалдау
сулары ағындардың негізгі бөлігін құрайтын ауылшаруашылық шикізаттарын
бірінші ретті өңдеу пунктері үшін маңызды болмақ.
Жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының жалпы ағымы
әртүрлі категориядағы ақаба сулардан құралады, бұл шикізатты өңдеудің
жекеленген технологиялық процестерін жүзеге асыру кезінде пайда болады. Бұл
тәулік ішінде, сонымен қатар шикізатты өңдеу маусымы бойына ақаба
сулардағы ластаулар концентрациясының ауытқып отыруына соқтырады. Ақаба
сулардағы ластаулар концентрациясының айтарлықтай ауытқуы бірдей
шикізаттарды өңдеу кезінде де байқалады (сурет 1.2, 1.3). Сәйкесінше, ақаба
сулар ластануының ең жоғары деңгейін төмендету үшін тазалау
резервуарларының жалпы кескініне – ластаулар концентрациясын
орталандырғыштарды қосу керек.
Ақаба сулармен бірге шығарылатын ластаулардың негізгі мөлшері масуым
пикіне сәйкес келеді (маусым – қазан айлары) (Қосымша 6,7). Маусымның
басында, ережеге сәйкес (маусым айының бірінші жартысы), ластаулар
концентрациясы салыстырмалы түрде үлкен болмайды және орта есеппен
салмақтанған заттар бойынша 200-450мгл және БПК5 бойынша 220-470мгл
құрайды. Ластаулар концентрациясының күрт артуы маусым айының екінші
жартысында өңдеуге жасыл бұршақтың келіп түскен кезінде басталады. Бұл
жағдайда салмақтанған заттар концентрациясы 1350мгл дейін жетеді, ал БПК5
– 1250мгл құрайды. Жасыл бұршақты қайта өңдеу аяқталған соң, ластаулар
концентрациясының төмендеуі орын алады. Бұл кезең томат келіп түскенге
дейін жалғасады.
Сурет 1.2 – Кошницк консерв зауытының жалпы ағымындағы ХПК бойынша
ластаулар концентрациясының ауытқуы
Томатты өңдеу маусымы (тамыз айының соңы мен қазан айы) салмақтанған
заттар бойынша да, БПК5 бойынша да жоғары ластаулар концентрациясымен
сипатталады, бұл жағдайда олардың мөлшері сәйкесінше 1700 және 1150мгл
құрайды. Ауылшаруашылық шикізаттарының түсу маусымы аяқталған соң зауыттар
жартылай фабрикаттарды өңдеуге кіріседі. Бұл кезеңде ластаулар
концентрациясы жоғары шектерде ауытқиды және жекеленген күндері
салмақтанған заттар бойынша 1700мгл және БПК5 бойынша 900мгл жетеді. Бұл
кезңдегі салмақтанған заттардың орташа концентрациясы 520мгл, ал БПК5 –
345мгл жетеді.
Маусымаралық кезең шығарылатын өнімнің минимальді мөлшерімен
сипатталады және сәйкесінше шығарылатын ақаба судың мөлшері де минимальді
болады. Бұл кезеңде кәсіпорын ауылшаруашылық шикізаттарын өңдеудің жаңа
кезеңіне өтуге дайындала бастайды. Ақаба сулардың құрамында ластаулар
концентрациясы мардымсыз деңгейде болады. Бұл кезңдегі салмақтанған
заттардың орташа концентрациясы 210мгл, ал БПК5 – 125мгл жетеді.
Сурет 1.3 – Кошницк консерв зауытының жалпы ағымындағы салмақтанған
заттар бойынша ластаулар концентрациясының ауытқуы
1.2.Ақаба суларды тазалауға арналған қолданыстағы технологиялық
кескіндер мен құрылымдар
Жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындары шығарылатын консерв
санына сәйкес қуаттылығы жылына 20-200мкуб шектерінде ауытқитын және жыл
бойы жұмыс істеумен сипатталатын ірі жемісті-көкөністі зауыттарға, сонымен
қатар шырын, консерв цехтары мен жеміс пен көкөністі бірінші ретті өңдеу
пунктеріне бөлінеді, олар ауылшаруашылық шикізаттарын жартылай
фабрикаттарға қайта өңдейді. Соңғылары маусымдық жұмыспен сипатталады, олар
жылына шамамен 2-ден 7 айға дейін жұмыс істейді. Жемісті-көкөністі консерв
зауыттарының ақаба суларының шығыны кәсіпорын қуаттылығына байланысты
болады және тәулігіне 2-20мың.м3 шегінде ауытқып отырады. Шырын, консерв
цехтары мен жеміс пен көкөністі бірінші ретті өңдеу пунктеріндегі ақаба
сулардың шығыны тәулігіне 200-ден 500м3 дейін ауытқып отырады. Жемісті-
көкөністі зауыттардың бір бөлігі ірі кәріздік жүйелері бар елді-мекендерде
шоғырланған және өздерінің ақаба суларын қалалық кәріз жүйелеріне
төгіледі, ал бір бөлігі – ішінара немесе кәріз жүйесі мүлдем жоқ елді
мекендерде орналасқан, олар ақаба суларын өздерінің тазалау құрылымдарына
төгеді. Консерв және шырын цехтар әдетте шағын қалаларға жақын, әдетте
кәріз жүйесі жоқ елді мекендерде шоғырланады, ал жемістер мен көкөністерді
бірінші ретті өңдеу цехтары тікелей ауылшаруашылық өнімдерін өндіретін
орындарда орналасады. Соңғылары ақаба суларды ішінара механикалық өңдеумен
шектедеі, немесе ақаба сулар тазалаусыз ақ жерүсті су қоймаларына төгіледі.
Шығарылатын өнім мөлшеріне сәйкес кәсіпорындардың әртүрлі номенклатурасы,
сәйкесінше түзілетін ақаба сулардың мөлшері де, жыл бойына жұмыстың
жалғасуы тазалаудың әртүрлі әдістерінің қолданылуына алып келді. Одан
басқа, тазалау станцияларының құрылымдарының құрамы нақты жағдайда ақаба
сулардың қажетті тазалану деңгейіне сәйкес келісіледі.
Отандық және шетелдік тәжірибелерде ақаба суларды тазалаудың жалпы
кескіні әдетте ағым түзілетін орындарда локальді тазалау құрылымдарынан
тұрады, онда олар ары қарай механикалық немесе толық биологиялық тазалаудан
өтеді. Локальді тазалау құрылымы ретінде көп жағдайда торлар, лайды
тұндырғыштар қолданылады.
Кәсіпорынның территориясынан шығатын жалпы ағымның сапасына қойылатын
талаптарға байланысты ақаба сулар соңғы тазалаудан өтеді. Егер ақаба
сулар қалалық кәрізге төгілетін болса, онда олар толық биологиялық
тазартудан өтуі тиіс, кей жағдайларда қайта тазаланады.
1.2.1.Ақаба суларды механикалық әдіспен тазарту
Отандық және шетелдік тәжірибелерде ақаба суларды алдын-ала өңдеу
құрылымдары ретіндегі ең көп тараған әдісі табиғи аэрациялық
мөлдірлендіргіштерде, иілгіш-мөлдірлендіргіштерде және екі ярусты
тұндырғыштарда тік және көлденең тұндырғыштарда тұндыру әдісі кеңінен
қолданылады. Қазіргі таңда кейбір зерттеушілердің ақаба суларды алдын ала
тазалау үшін тұндырғыш құрылымдарын қолдануды ұсынғанына қарамастан,
қолдану тәжірибесінен, сонымен қатар, отандық және шетелдік авторлардың
кқптеген зерттеу мәліметтерінен қарапайы тұндыру әдісінің төмен
тиімділігіне көз жеткіземіз. Бұл ақаба сулардың құрамында қиын тұнатын
салмақтанған заттардың болуымен түсіндіріледі, сонымен қатар, оның үлесіне
жалпы ерітілмеген ластаулардың 60-75% тиеселі.Тұндыру құрылымдарының
тиімділігі егер тұндыру ұзақтығы 3 сағатқа дейін болса, 25-40% құрайды, бұл
жағдайда ірі дисперсті қоспалардың қалдық концентрациясы айтарлықтай жоғары
болып қалады, ал бұл ары қарайғы биологиялық тазалау құрылымының жұмысын
қиындатады.
Әртүрлі ақаба сулардағы салмақтанған заттарды тұндыру кинетикасы
бойынша бізбен жүргізілген тәжірибелер әдебиет мәліметтерін растады.
Зерттеулер стандартты әдістеме арқылы статикалық шарттарда орындалды. Ақаба
сулар алдын ала саңылаулар мөлшері 15х15 болатын торлар арқылы өткізіліп,
тұндырылды. Тұндыру ұзақтығы 2 сағат болғанда тазалау тиімділігі 31-50%
құрады, бұл жағдайда салмақтанған заттар концентрациясының қалдық мөлшері
220-490мгл шегінде ауытқып отырады (Қосымша 8).
Тұндыру процесінің интенсификациялану мүмкіндігін анықтау мақсатында
біз өнімділігі 0,5м3сағ болатын жұқа қабатты тұндырғыштың ақпалы үлгісінде
салмақтанған заттарды тұндыру бойынша зерттеулер жүргіздік. Ақаба суларды
қондырғыға берер алдында олар саңылаулар мөлшері 15х15 болатын торлар
арқылы өткізіліп, тұндырылды.Тұндыру ұзақтығы 2 сағат болғанда және
салмақтанған заттар концентрациясының бастапқы мәліметтері 320-750мгл
болғанда тазалау тиімділігі 28-51% құрайды, бұл жағдайда салмақтанған
заттардың қалдық концентрациясы 230-350мгл болады.
Жемісті-көкөністі кончерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ақаба суларынан
ірі дисперсті қоспаларды бөліп алуда шетел тәжірибесінде барынша кеңінен
қолданылып жүрген құралдар – әртүрлі типтегі торлар, сүзіглер және өзге де
құрылғылар.
Милтон Е. және тағы басқа ғалымдар, бірқатар шетелдік әдеби көздерге
сілтеме жасай отырып, сонымен қатар Болдырев Т. механикаландырылған,
сонымен қатар ірі қалқымалы заттарды қолмен тазалауға арналған саңылаулар
ені 12-ден 76мм болатын құралдар қолданылады. Бұл жағдайда олар томат
қалдықтары мен қызанақ қабықтарының торларды жауып қалатынын ескертеді,
оларды қолмен тазалау мүмкін болмауы ықтимал.
Сүзгілі құрылғылар ішінде ең кең қолданысқа ие болғандары сүзгілі
қабат саңылауының диаметрі 0,2-ден 3мм болатын арықтық және барабанды
сүзгілер болып табылады. Ақаба суларды тазалау бойынша қабылданған
технологиялық схемаларға байланысты сүзгілі құрылғылар ағындарды алдын-ала
өңдейтін жекеленген құрылымдар түрінде немесе басқа құрылымдар үйлесімімен
бірге қолданылады.
Шетелдерде Bause. Weston Static фирмаларымен шығарылатын арықтық
типтегі статикалық сүзгілер кең қолданысқа ие болды. Арықтық сүзгілер
үздіксіз әрекеттегі құрылғылар болып табылады және тот баспайтын болаттан
орындалған қабырға қызметін атқаратын сүзгіден тұратын бірегей құрылғылар
түріндегі тік бұрышты каркас түрінде иіліп орналасады (сурет 1.4).
Сүзгілеу беткейі қоспалар сипаттамаларына сәйкес саңылау ені 0,15-тен
3,0мм дейін болатын трапециялы немесе клин формасындағы профильденген
стерженьдерден тұрады. Тазаланатын су сүзгілеу беткейі бойынша құрылғының
арнайы таратқышы арқылы біркелкі таралады. Тұнбаны шығару оның жинақталуына
сәйкес гравитациялық әдіспен шығарылады. Аталған құрылымдардың артықшылығы
жылжымалы бөлшектердің жоқтығы, ақаба суларды сүзгі арқылы сүзгілеу
кезіндегі аэрациялануы, сонымен қатар олардың жинақтылығы болып табылады.
Салмақтанған заттарды жою тиімділігі 35-70% құрайды, гидравликалық қысым
сүзгінің 1п.м. енінде 50-ден 150м3сағ шектерінде ауытқиды. Арықтық
сүзгілердің жұмысы қарапайым сүзгіге тән саңылаулардың қоқыстануымен
сипатталады. Алайда, арықтық сүзгілерді қолдану барысында сүзгілеу
жиектерінің беткейінде биологиялық қабат түзілуі мүмкін, бұл арнайы
скребкалар немесе олардың регенерациясы үшін жуу насадкаларының болу
қажеттілігін қарастырады.
Сурет 1.4 – Арықтық сүзгінің схемасы
Соңғы жылдары жемісті-көкөністі консерв зауыттарының ақаба суларынан
ірі дисперсті қоспаларды жою үшін барабанды типтегі торлы қондырғылар
қолданылады.
Мая атындағы консерв зауытында жасыл бұршақты қайта өңдеу цехынан
ақаба суларды шығару үшін оларды қалалық кәріз желісіне төгер алдында
ағымдарды локальді тазалау үшін 2 шнекті сүзгі орнатылған (сурет 1.5).
Шнекті сүзгі жартылай цилиндр түрінде көлденең орнатылған және саңылау
диаметрі 3,0мм болатын тот бспайтын сүзгіден орындалған болады. Тазаланатын
ақаба су сүзгінің бір соңынан жіберіледі, ірі дисперсті салмақтанған заттар
сүзгілеу жиектерінің ішкі беткейінде ұсталып, үздіксіз айналып отыратын
шнек арқылы тасымалданып, сүзгінің қарамақарсы соңынан шығарылады.
Тазаланатын су жинақтау резервуарына келіп түседі де, қалалық кәрізге
шығарылады. Шнекті сүзгілер тазаланған судағы салмақтанған заттар
концентрациясының 350-400мгл дейін төмендеуін қамтамасыз етеді, бұл
бастапқы мәліметтер 1200-15100мгл болған жағдайда, алайда эксплуатациялау
процесі кезінде сүзгілеу жиектерінің саңылаулары бітеліп қалады, соның
салдарынан тазаланатын сұйықтықтың бір бөлігі ұсталатын қалдықтармен бірге
шығарылады. Одан басқа құрылғының аз өнімділігін де ескеру керек.
Октябрь консерв зауытында тазалау құрылымдарының басында барабан
диаметрі 1,5м және ұзындығы 5 м болатын барабанды сүзгі орнатылады. Ол
үздіксіз айналатын, саңылау ені 2,5мм болатын тот баспайтын болаттан
жасалған цилиндр барабаны түрінде болады, оның ішкі беткейінде шнек
бекітілген. Тазаланатын су барабан ішіне жіберіледі, ал тазаланған су
төменнен шығарылады. Ұсталған ластаулар барабан айналуы кезінде шнекпен
тасымалданады және оның ашық торцты бөлігі арқылы шығарылады. Барабан
беткейі щетка көмегімен қолмен тазаланады. Барабан сүзігісі жасыл бұршақты
қайта өңдеу маусымында ақаба суларды алдын-ала тазалау кезінде қолданылады,
ары қарай олар екіярусты тұндырғыштарға жіберіледі. Ірідисперсті қоспаларды
жою тиімділігі 40-65% құрайды. Барабан сүзгісінің сүзгілеу беткейін
үздіксіз жуу болмағандықтан, оны томатты шығару кезінде қолданылуын мүмкін
емес етеді.
Сурет 1.5 – І Май консерв зауытындағы шнекті сүзгі
1 – ақаба сулардың келіп түсуі; 2 – шнекті сүзгі; 3 – сүзгілеу жиегі
(сүзгі); 4 – шнек; 5 – жинақтау резервуары; 6 – тазаланған суды бөліп
әкету.
Мұндай құрылғылар Незавертайловка ауылындағы шырын цехының ақаба
суларын шығару орындарында орнатылған (сурет 1.6). Алманы өңдеу маусымында
торлы сүзгінің жұмыс тиімділігін зерттеу процесі кезінде сүзгілеу
элементінің саңылауы бітеліп қалуынан оның ары қарайғы қолданылуы мүмкін
болмайды.
Сурет 1.6 – Незавертайловка ауылындағы шырын цехының барабанды сүзгісі
Осы мақсатта қолданылатын біршама жетілдірілген аталған құрылымдағы
барабанды сүзгі болып ірі қоспаларды бөлгіш болып табылады – Rota-klar
(сурет 1.7). Барабан саңылауының диаметрі 1мм, оның беткейін тазалау оның
ішкі жағында орнатылған нейлонды щетка көмегімен жүзеге асырылады. Қүрылғы
өнімділігі көп емес және 10-25м3сағ шегінде ауытқып отырады. Шламдағы
құрғақ заттың концентрациясы 10-15% болады, Ірі дисперсті қоспаларды жою
тиімділігі ақаба судағы салмақтанған заттардың бастапқы концентрациясына
байланысты және 75% жетуі мүмкін.
Сурет 1.7 – Rota-klar фирмасының барабанды сүзгісі
Жоғарыда келтірілген мысалдардан көрініп тұрғандай, ақаба суларды
алдын ала тазалау үшін ең тиімдісі барабан типтегі торлы құрылғылар болып
табылады. Алайда олардың кең қолданысы үшін қазіргі таңда отандық және
шетелдік тәжірибелерде ақаба сулардың басқа түрлерін тазалауға арналған
өнімділігі жоғары торлы құрылғыларды әдебиеттік сараптамадан өткізіп,
аталған ағын түріне қатысты конструкциялар жасау керек, сонымен қатар,
олардың технологиялық параметрлерін анықтау үшін зерттеулер жүргізу қажет
етіледі.
1.2.2.Ақаба суларды физико-химиялық әдіспен тазарту
Ақаба суларды физикалық және химиялық әдіспен тазартудың негізгі
әдістерінің бірі, жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіорындарында
қолданыс тапқан флотация және реагентті өңдеу болып табылады.
Ең жиі қолданылатын реагент түрлеріне күкірт қышқылды алюминий, натрий
алюминаты, сөндірілген әкпен бірге хлор темірі жатқызылады. Жұмыста БПК5 40-
50% және салмақтанған заттардың 70-83% дейін төмендегені анықталған. Басқа
авторлар ақаба суларды салмақтанған заттар мен БПК5 бойынша сәйкесінше 76-
97% және 82-59%, 86-90% және 38-75% тазалау тиімділіктеріне қол жеткізді.
Ақаба суларды реагентті өңдеу, салмақтанған заттарды жоюдың жоғары
тиімділігіне қарамастан, қымбаст тұратын және сирек кездесетін реагенттерді
қажет ететіндігін атап өту керек, бұл реагентті шаруашылықты соғумен
байланысты эксплуатациялық және капиталдық шығындарды арттырады. Бұл
жағдайда тұнбалардың үлкен мөлшері пайда болады (ылғалдылық 99% дейін
болғанда ақаба су шығынының 1,8-10% құрайды), ал оларды өңдеу қосымша
шығындарды қажет етеді.
Әдебиеттерде жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының
ақаба суларын флотациялық өңдеуге байланысты мәліметтер жеткілікті. Ең кең
қолданысқа ие болған әдіс қысымды флотация әдісі болып табылады. Осылайша
жемістер мен көкөністері консервілеуден болған ақаба суларға жүргізілген
зерттеулер арқылы аталған әдістің қолданылуы мүмкін екендігі дәлелденді.
Бұл жағдайда салмақтанған заттар бойынша тазалау тиімділігі 80%, ХПК
бойынша - 60% құрады. Бастапқы ластанулар деңгейі сәйкесінше 1350мгл және
790мгл құрады. Осындай тәжірибелер Францияда пилотты қондырғыларда
жемістерден өңдеуден болған ақаба суларды тазалау үшін жүргізілген.
Авторлар флотациялық аппараттардың қалыпты жұмыс істеуі үшін міндетті
шарттардың бірі ақаба сулардан алдын-ала ірі дисперсті қоспаларды жою болып
табылатынын атап көрсетті.
ГПИ Гипроплодовощпром ВНИИ ВОДГЕО ұсынысы бойынша жобалау кезеңінде
Октябрь консерв зауытының ақаба суларынан майда дисперсті салмақтанған
заттарды жою үшін қысымды флотаторлар қолданылған. Сонымен қатар, ақаба
сулардан ірі дисперсті қоспалар торлар мен құмұстағыштардың көмегімен алдын-
ала бөлініп алынды. Қысымды флотатор (сурет 1.8) қиық конус түрінде
жабылған цилиндрлік конустық корпус түрінде болады. Флотатордың төменгі
жағында отырған тұнбаны жинақтауға арналған металл воронкасы болады. Сулы-
ауа қоспасы құбырөткізгіш арқылы флотатордың цилиндрлік бөлігінің ортасына
жіберіледі. Қалқып шыққан тұнба жинақтағыш лотокқа шығарылып, ары қарайғы
өңдеу үшін жіберіледі. Мөлдірлендірілген суды бөліп алу төменгі аймақта
флотатор түбі мен металл воронкасы арасындағы кеңістік арқылы жүзеге
асырылады. Қысымды флотаторда салмақтанған заттарды ұстау тиімділігі 80%
құрады, бұл жағдайда көбіктенген өнімнің 50% қалқып шығады, ал тұнбаға
ластаулардың 30% келіп түседі. Көбіктенген өнім мен тұнба ылғалдылығы 95%
тең болды. Флотатор көлемін ақаба сұйықтығын онда 30-60мин бойы болады деп
есептеп алу керек. Флотациялық аппараттың аталған құрылымының кемшілігі
тұнбадағы ластаулардың бөр бөлігінің тазартылған сумен бірге шығу
мүмкіншілігі болып табылады.
Сурет 1.8 – Гипроплодовощпром ГПИ қысымды флотатор құрылымының
кескіні
1 – сулы ауа қоспасының келіп түсуі; 2 – мөлдірлендірілген суды бөліп
алу; 3 – тұнбаны бөліп алу; 4 – флотошламды бөліп алу; 5 – металл
воронкасы; 6 – опора; 7 – флотошламды жинақтауға арналған лоток.
Жоғарыда аталғандардан көріп тұрғанымыздай, ақаба суларды флотациялық
тазарту әдісі салмақтанған заттар (80-92% дейін) мен еріген органикалық
қосылыстардан (40-60%) тазартудың жоғары тиімділігіне қол жеткізуге
мүмкіндік береді. Алайда оның қолданысқа кеңінен енуі үшін өнеркәсіптің
басқа салаларынан шығатын ақаба суларды тазарту кезінде флотациялық
құрылымды қолдану мәселесін қарастыру керек, сонымен қатар, әртүрлі
факторлардың ақаба суды флотациялық өңдеу тиімділігіне әсерін анықтап,
олардың жұмысының технологиялық параметрлерін анықтау керек.
1.2.3.Ақаба суларды биологиялық әдіспен тазарту
Жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ақаба суларын
биологиялық тазарту үшін қазіргі таңда белгілі барлық әдістер белгілі бір
деңгейде қолданыс тапты.
Ақаба суларды анаэробты өңдеу. Францияның Ұлттық агрономикалық
зерттеулер институтында көкөністерді консервілеуден пайда болатын ақаба
суларын метанды ашыту арқылы тазарту әдісі зерттелді. ХПК мөлшері бойынша
органикалық ластаулардың және азот концентрациясының жоғары мөлшерімен
сипатталатын, рН 5,6-6 болғанда, сәйкесінше 10-26 және 0,3-11гл, консерв
өндірісінің ақаба суларының 4 категориясына жүргізілген тәжірибелер аталған
әдістің ақаба суларды тазалау кезінде жоғары тиімділікке қол жеткізе
алатынын көрсетті, бұл жағдайда ХПК жүктемесі 7кгм3 тәулігіне және
ұзақтығы 3-5 тәулік болды. Алайда ферментерлердің тұрақты жұмысы ондағы
микроағзалардың болу уақыты шамамен 10 тәулік болғанда, оның байланыстық
жұмысы кезінде қамтамасыз етілді. Алынатын газ көлемі метан мөлшері 50-60%
болғанда шығарылатын ХПК 1кг 0,25-0,3м3 болды.
Жұмыстарда консерв зауыттарының ақаба суларын тазартудың ерекшеліктері
келтірілген, бұл ерекшеліктер ақаба сулардың маусымдық және тәуліктік
ауытқуларына, ондағы еріген және ерімеген органикалық ластаулардың жоғары
мөлшеріне байланысты болуы мүмкін. Авторлардың ұсынысы бойынша тазалау
жүйесі (сурет 1.9) салмақтанған заттарды жою үшін алдын ала тазалау сатысын
қарастыру керек, сонымен қатар, онда келіп түсетін ақаба сулардың
шығындарын реттеу үшін көлемді буферлік жинақтағыштары, рН мөлшерін 7,0-8,5
диапазонында ұстау жүйесін, фосфор, азот және өзге де микроэлементтерді
енгізуге арналған жүйелерді қарастыру керек. Аталған технологиялық схема
бойынша ақаба суларды тазалау тиімділігі БПК5 бойынша – 94,7%, салмақтанған
заттар бойынша – 84,3% құрады. Алайда БПК5 қалдық мөлшері 280мгл, ал
салмақтанған заттардың мөлшері 876мгл болды.
Тазартудың анаэробты әдісі аэробты әдістен электр энергиясының аз
шығынымен және тұнбаның аз шығынымен, сонымен қатар осы кезде түзілетін
артық биомассаның санымен ерекшеленеді. Алайда аталған әдіс арқылы
тазартылған ақаба су эробты қайта тазалауды қажет етеді.
Бұл көзқарасты басқа авторлар да қолдайды, сонымен қатар, олар
анаэробты тазалау әдісін негізінен өндірілетін метанды утилизациялаумен
байланысты қолданудың мақсаттылығын дәлелдеді. Алайда аталған әдісті
кансерв зауыттарында қолдану кезіндегі басты қиындық осы кәсіпорындардан
келіп түсетін ақаба сулар мөлшерінің біркелкі болмауымен және маусымдық
жұмыспен түсіндіріледі. Ал қажетті деңгейге дейін аэробты биологиялық қайта
тазалаудың қажеттілігі ағындарды өңдеудің жалпы кескінін қиындата түседі.
Сурет 1.9 – Консерв өндірісінің ақаба суларын ағындарды алдын-ала
реагенттер арқылы өңдеу арқылы анаэробты тазартудың технологиялық кескіні
1 – рН реттегіш; 2 – тұндырғыш; 3 – биогенді элементтерді
араластырғыш; 4 – орталандырғыш; 5 – метатенк; 6 – сазды су резервуары; 7 –
ашытылған тұнба резервуары; 8 – сусыздандырғыш; 9 – тығыздандырғыш; 10 –
кептіру.
Ақаба суларды аэробты өңдеу. Қазіргі таңда су қоймаларының жемісті-
көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ақаба суларымен ластануына
қарсы күресте ең тимді және лайықты әдіс аэробты биохимиялық әдіс болып
табылады. Төменде аэрацияланатын биотоғандардың, биосүзгілердің
аэротенктердің әртүрлі модификацияларына қатысты әдебиет сараптамасының
мәліметтері келтірілген. Әдебиеттерде негізінен ақаба суларды аэробты
өңдеуге арналған зертханалық және жартылай өндірістік зерттеу
мәліметтерінің келтірілгенін ескере кеткен жөн.
Аэротенктер. Аэротенктерді тазалау құрылымдарының комплекстеріне
кеңінен енгізуге қарамастан, ағындардың спецификалық ерекшеліктеріне және
олардың мөлшері мен құрамының, әсіресе үлкен ауытқуларына байланысты
олардың қолданылуын қиындатады.
Олар аталған түрдегі ақаба суларын тазарту үшін отандық және шетелдік
тәжірибелерде кеңінен қолданылып жүр. Жүргізілген зерттеулер арқылы
биохимиялық тазалаудың тиімділігі анықталды – 58-89%-дан 97-98%-ға дейін.
Биохимиялық процестердің тиімді жүруі үшін қажетті шарт тазаланатын
ағындарда микроағзалардың ассимиляциясы үшін жеткілікті азот пен фосфордың
сәйкес мқлшерінің болуы болып табылады.
Жұмыста көрсетілгендей, ақаба суларды белсенді сазбен биологиялық
тазартудың максималді тиімділігіне БПК5 жүктемесі бойынша 1г белсенді сазға
0,5г болғанда қол жеткізіледі. Жүктемені тәулігіне БПК5г 0,8г белсенді
сазға дейін арттыру кезінде тазалау тиімділігі бар болғаны 67-88% құрайды.
Биохимиялық процестер рН=7-8,6 көлемінде жақсырақ жүреді, алайда,
Sphaerotilus natans микроағзаның пайда болуынан белсенді саздың ісінуі
туындайды. Бұл процесс жүктеменің азаюынан да, аэрация қарқындылығының
артуынан да тоқтамайды.
Кейбір зерттеушілер ақаба сулардағы қалыпты биохимиялық процесс
жүктеме тәулігіне 0,1гг болғанда сіңімді фосфор тұздары мен азотты қоспай-
ақ жүреді деп есептейді. Мәселен, Италияда аэротенктерде
рецеркуляцияланатын белсенді саздың көмегімен ақаба суларды биологиялық
тазартудың технологиялық схемасы жасалынды (сурет 1.10). Саз мөлшері 1,4-
2,3гл болғанда, аэротенктегі БПК5 мөлшері 148-793мгл-ден 5-58мгл дейін
төмендейді.
Бастапқы суда салмақтанған заттардың мөлшері 1513-3955мгл болғанда
тазалау станциясы олардың 5-39мгл дейін төмендеуін қамтамасыз етеді.
Кейбір жағдайларда өндірістік және тұрмыстық ақаба суларды БПК5:N:Р
100:4÷5:0,2÷6 қатынасында араластыру жеткілікті.
Бұл жағдайда БПК5 бойынша мәліметтерге сәйкес тазалау тиімділігі 89-
97%, ал салмақтанған заттар бойынша – 87-94% құрайды.
Сурет 1.10 – Ағындарды алдын-ала физикалық-химиялық өңдеу арқылы
консерв өндірісінің ақаба суларын толық биологиялық тазартудан өткізудің
технологиялық схемасы (Италия)
1 – жинақтағыш резервуар; 2 – барабанды сүзгі; 3 – физикалық-химиялық
тазарту; 4 – реагенттерді мөлшерлеу; 5 – бірінші ретті тұндырғыш; 6 -
аэротенк; 7 – екінші ретті тұндырғыш.
Кейбір авторлардың пікірінше биохимиялық процестердің қалыпты жүруі
үшін, белсенді саздың ісінуін алдын алу үшін ақаба суларды биохимиялық
тазарту екі сатылы аэротенктерде орындалуы керек, бұл жағдайда БПК5 бойынша
жүктеме бірінші сатыда белсенді саздың құрғақ затынан тәулігіне 0,2-
0,3кгкг аспауы керек. Азот және фосфор биогенді элементтерінің белсенді
саздың селиментационды қасиеттеріне әсері анықталды (тиімді қатынас
БПК5:N:Р=100:4:0,2). Белсенді саздың ісінуін алдын алу үшін аэротенкке 1м3
ақаба сұйықтығына 50г мөлшерде Fe2SO4 қосу керек, бұл жағдайда сазды индекс
60-70млг құрайды. Одан басқа, қышқылдылықтың артуын алдын алу мақсатында
ақаба суларды сілтілік өңдеуден өткізу керек. Бұл жағдайда БПК5 алдын ала
бейтараптандырылған ағымдарда 10000-нан 5-10мгл дейін төмендейді, ал
тазаланған суда салмақтанған заттардың мөлшері 10мгл аспайды. Екі сатылы
тазалау схемасын қолдану әсіресе ластаулар бойынша жүктемелер күрт
ауытқыған шарттарда тиімді болмақ, сонымен қатар бұл жағдайда аэротенк І
сатыда орталандырғыштың қызметін де атқарады. Отандық тәжірибеде ірі
жемісті-көкөністі консерв зауыттарының ақаба суларын коридорлық түрдегі
екісатылы аэротенктерде тазалау тенденциясы байқалып келеді. Бірінші
жағдайда биохимиялық тазалауға консерв зауытының аралас ағымдары тап
болады. Ақаба суларды соңына дейін тазалағаннан кейін биотоған каскадында
тазаланған ақаба судағы ХПК мөлшері 25-30мгл, салмақтанған заттар – 18мгл
дейін болады. Каменск консерв зауытындағы тазалау құрылғылары іске қосу-
ретке келтіру жұмыстарының станцияларында орналасқан, ал кошницк зауытында
– құрылу үстінде. Григорнопольский консерв зауытында шамамен тәулігіне
13000м3 өндірістік ақаба су мен бар болғаны 2000м3 тұрмыстық ақаба су
тазалаудан өтеді. Тазаланған су сапасы бірінші жағдаймен салыстырғанда
айтарлықтай төмен, тазаланған судағы ХПК мөлшері 56-164мгл болса,
салмақтанған заттар 32-136мгл шегінде болады. Тазалау станцияларының жалпы
тиімділігі ХПК бойынша – 84-94%, салмақтанған заттар бойынша 86-96%
өқрайды. Барлық төрт жағдайда да аммоний сульфаты мен суперфосфаттың
биогенді сіңдірілуі қарастырылады. Аталған тазалау станцияларының жобалық
құжаттамаларын оқу нәтижесіндегі мәліметтерді оқу арқылы барлық комплексті
есептеу үшін қажетті параметрлер, соның ішінде аэротенктер де, қолданыстағы
нормативті құжаттамаларға сәйкес тұрмыстық ақаба суларға тән көрсеткіштерге
сәйкес қабылданған. ГФР көкөністі өңдеу кәсіпорындарының ағымының ластануы
мен шығындарының күрт ауытқуының шарттарында ақаба суларды бтологиялық
тазартудың процесін белсенді басқару мүмкіншілігін кеңейту мақсатында
Bioflex түріндегі жаңа құрылғы жасалынды (сурет 1.11), ол радиальді
аэротенк түрінде болады – орталық тұндыру аймағы бар тұндырғыш. Аталған
түрдегі аэротенкті қолдану қарқыны дәстүрлі аэротенктермен салыстырғанда
ақаба суды тазалау тиімділігінің 20% жоғары болуына байланысты жоғары болуы
мүмкін. Тазаланған судағы БПК5 мөлшері 10,8-5,4мгл болады. Белсенді
көмірдің седиментационды қасиеттері жақсарады, сазды индекс 65млг тең деп
қабылданады.
Гипроплодовощпром ГПИ Октябрь консерв зауыты үшін бірсатылы
секционды аэротенктерді қолдану арқылы жүзеге асырылатын тазалау
құрылымдарының жобасы жасалынды (сурет 1.12). Аэротенктерді есептеу ВНИИ
ВОДГЕО ұсынысы бойынша жүзеге асырылды. Мәселен, сазды қоспаның аэрация
ұзақтығы 4,56 сағат болғанда, аэротенктерде ақаба суларды тазалау
тиімділігі 98,7% болады, бұл жағдайдағы БПК5 қалдық көлемі 10мгл болады.
Белсенді саздың қышқылдануының үлестік жылдамдығы 70мг тең деп қабылданған,
белсенді саздың орташа мөлшері аэротенк секцияларында 8гл болса, белсенді
саздың рецеркуляция коэффициенті 1-ге тең деп қабылданған. Тазалау
құрылымдары бүгінгі таңда құрылыстың бастапқы кезеңінде болады.
Сурет 1.11 – Биофлекс қондырғысында жемістер мен көкөністерді
консервацияланудан болатын ақаба суларды тазалаудың технологиялық кескіні
1 – химиялық реагенттерді мөлшерлеу багі, 2 – бірінші ретті тұндырғыш;
3 – белсенді саздың аэробты тұрақтандырғышы; 4 – аэротенк; 5 – биогенді
элементтерді мөлшерлеу багі; 6 – екінші ретті тұндырғыш.
Соның нәтижесінде, келтірілген көптеген мәліметтерге қарамастан,
жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп кәсіпорындарының ақаба суларын
биологиялық тазарту үшін аэротенктерді қолдану мәселесі ары қарайғы оқуды
қажет етеді. Біздің ойымызша, қарапайым түрдегі аэрациялық жүйелердегі
белсенді саздың ісіну себебі мен оларды жоюдың әдістемесі белгісіз болып
қалады.
Сурет 1.12 – Октябрь консерв зауытының ақаба суларын тазалаудың
технологиялық схемасы
Биологиялық сүзгілер. Әдебиеттерде жемісті көкөністі консерв өнеркәсіп
кәсіпорындарының ақаба суларын тазалау үшін биологиялық сүзгілерді қолдану
мәліметтері келтірілген. Консерв кәсіпорындарының үлкен топтарында
қолданылып жүрген қолданыстағы тазалау құрылымдарындағы тамшылы биосүзгілер
жұмысын бағалау ақаба сулардағы БПК мөлшерінің орташа тиімділігі 50%
аспайтынын көрсетті.
Саутгейттің мәліметтері бойынша БПК5 мөлшерінің төмендеуі 37-ден 77%
дейін ауытқып отырады. Дитрихпен жүргізілген зерттеулер шағал жүктемесінің
биіктігі 1м болғанда және сүзгілеу қабатына БПК5 бойынша 670гм3 дейін
қысым түсірілгенде тазалау тиімділігі 70-90% жетеді. Бұл жағдайда ақаба
сулардың рециркуляциясы қолданылды. Лоренц зерттеулері, пластмассалық
жүктемесі бар биологиялық сүзгілерде ақаба суларды тазалау кезінде, төрт
айлық зерттеу уақытында БПК5 орташа мөлшерінің 80,25% төмендегенін
көрсетті, бұл жағдайда 1м3 биологиялық сүзгінің көлеміне тәулігіне 800-
2400г оттегі қысым түсірді.
Несмеянов биологиялық сүзгілердің жұмысы үшін қажетті шарт ретінде
алдын ала мұқият орындалатын механикалық тазартуды атап көрсеткен болатын.
БПК5 800-1000мгл жоғары болғанда ақаба суларды рециркуляциялау қажет, ал
биохимиялық процестер қалыпты жүру үшін биогенді сіңдіру қажети етіледі.
Тамшылы биологиялық сүзгілер отандық тәжірибеде Олонештск, Каушанск,
Новоаненск және Красное ауылдарындағы консерв зауыттарында қолданылып
келеді. Ақаба суларды тазалау ХПК бойынша 40-90% шегінде ауытқып отырады.
Биологиялық сүзгілердің қанағаттанарлықсыз жұмысының басты себебі
органикалық заттар бойынша үлкен қысымның түсірілуі және ақаба сулардың
бірқалыпсыз төгілуі болып табылады. Одан басқа, биологиялық тазалауға
нормативтен жоғары концентрациядағы салмақтанған заттар келіп түседі.
Октябрь консерв зауытында биіктігі 4м болатын керамзиттен жасалған
жүктемесі бар биосүзгілік зертханада ақаба суларды биохимиялық тазарту
бойынша бізбен жүргізілген зерттеулер өнеркәсіптік биологиялық сүзгілердің
зерттеу мәліметтерін растады. Бұл жағдайда, ақаба суларды биохимиялық
тазарту кезіндегі тиімділік бар болғаны 45-55% құрады. ХПК бастапқы мөлшері
400-800мгл шегінде ауытқып отырды.
Жоғарыда келтірілген мысалдардан жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп
кәсіпорындарынан шығатын ақаба суларды биологиялық сүзгілердің көмегімен
тазарту кең қолданыс тапқанын көруге болады, бірақ олар ерітілген заттарды
жою бойынша салыстырмалы түрде төмен тиімділікке ие екендігін көруге
болады. Оның басты себебі ақаба сулардағы БПК бастапқы мөлшерінің жоғары
болуымен және олардың биологиялық құрылымдарға біркеліксіз түсуімен
түсіндіріледі, бұл оның ары қарайғы қолданылуын шектейді.
Биологиялық тоғандар. Әдебиеттерде жемісті-көкөністі консерв өнеркәсіп
кәсіпорындарының ақаба суларын тазалау үшін биологиялық тоғандарды қолдану
мәліметтері өте аз.
Кац Польшаның консерв зауыттарының бірінде ақаба суларды биологиялық
тазартудан өткізу үшін жалпы алаңы 8000м3 және тереңдігі 0,6-1,5м болатын
биотоғандардың каскадтары қолданылатынын айтқан болатын. Бастапқы БПК5
мөлшері 800мгл ақаба суларды механикалық тазартудан өткізіп, алдын-ала
аэрациялап, рН деңгейін 6,5-8,0 дейін сілтілігеннен кейін биологиялық
тазартуға келіп түседі. БПК5 мөлшері 100мгл болатын тазаланған ағымдар
суару алағына жіберіледі.
Ұлыбританияда ақаба суларды екісатылы аэрацияланатын биотоғандарда
тазалаудың технологиялық желісі қолданылып келеді (сурет 1.13). Алдын-ала
механикалық тазартудан өткен соң, қышқылдылықты төмендету және жағымсыз
иістердің пайда болуын алдын алу мақсатында ақаба сулар сілтілік өңдеуден
өткізіледі. Бұл тазаланған ақаба суларды ауылшаруашылық жерлерін суаруға
қолдануды мүмкін етеді. Алдын ала бейтараптандырылған ағындардағы БПК
мөлшері 10000-нан 5-10мгл дейін төмендейді, ал тазаланған судағы
салмақтанған заттар – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz