Мәліметтер базасымен жұмыс істеуге арналған құрал
Лабораториялық жұмыс №1
Мәліметтер базасымен жұмыс істеуге арналған құрал
Сабақтың мақсаты: ДҚ операцияларды жүргізетін қосышаларды құруға
арналған компоненттерді оқып білу.
1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Delphi-де ДҚ кестелерінің форматы болмайды , бірақ көптеген ДҚБЖ-мен
қатынас жасайды, жергілікті -dBase Paradox, өнеркәсіптік - SyBase
InterBase ДҚ-мен жұмыс істеуге арналған Delphi құралдарына жатады :
- Аспаптық құралдың ( арнайы бағдарламалар және пакеттер )
- Компоненттер , қосымшаларды құруға арналған ДҚ операция, жүзеге
асырады .
Аспаптық құралдар
Delphi ДҚ операцияларына арналған құралдарға келесілер жатады :
- BDE ( Borland DataBase Engine )– мәліметтер базасының кітапхана қорын
құрайтын процессоры.
- BDE Administrator – күйге келтіруге арналған утилит .
- DataBaseDesktop – SQL және QBE шақыруларының кестесін құру, түзеуге
арналған программа.
- SQL Explorer – ДҚ жол бастаушысы , БД параметрлері жөндеуге рұқсат
етеді .
- Monitor – SQL сұраныстарының орындалуын қадағалайтын программа .
- SQL Links – ДҚБЖ жойылған программалар драйвері мыс; MSSQL Server
Oracle ;
- Local InterBase Server - Borland InterBase-дағы жергілікті SQL –
серверінің версиясы.
- InterBase Server Server for Windows 95– Borland InterBase –дағы SQL
-серверінің төртеуін бір уақытта қосуға есептелген көп қолданушы
версиясы.
Компоненттер
ДҚ жұмыс жасау үшін қолданылатын компаненттер, DataAccess,
DataControls, Midas, Qreport және DesisionCube беттерінде болады.
DataAccess бетінде визуалды емес компонент орналасқан, олардың көмегімен
мәліметке қатынасты ұйымдастыруға болады:
- DataSourse – мәліметтер көзі ;
- Table – ДҚ кестесіне негізделген мәліметтер жиыны ;
- Query – SQL сұрауына негізделген мәліметтер жиыны ;
- StoredProc – серверде сақталған процедураға негізі мәліметтер жиыны;
- DataBase - ДҚ мен байланысуы;
Session – БД да ағымдағы жұмыстар сеансы .
DataControls бетінде келесі визуалды компоненттер орналасқан;
- DBGrid – тор ( кесте )
- DBNavigator – навигациялы интерфейс
- DBText - жазу
- DBEdit – бір жолдық редактор
- DBImage – графикалық бейне
- DBListBox – қарапайым тізім
- DBComboBox – қиыстырылған тізім
- DBCheckBox – тәуелдісіз ауыстырып- қосқыш
QReport бетінде келесі визуалды компоненттері орналасады
QuckRep - есептеу
- QRSubDetail – байланысқан кестелерге арналған есепберу жолағы
- QRBand – есепберу жолағы
- QRGroup - топ
QRLabel - жазу
Қосымша құру. ДҚ кестесін құру.
Қарапайым қосымша жасаулары негізгі кезеңдері:
- ДҚ кестелерін құру ;
- Қосымша форма құру .
DataBaseDesktop бағдарламасын қолданып, ДҚ кестелері құру.
Жаңа кесте құру процесі, NewTable командасымен басталады
интерактивтік тәртіпте және келесі пункттерден құралады :
- кесте үлгісін таңдау ;
- кесте құрылымын беру ;
- кілттік алаңдары көрсету ;
- индексті анықтау ;
- алаңның мәнін анықтау ;
- парольді анықтау ;
- кестелер аралық сілтемелік бүтіндікті сұрау ( байланыстың ).
Алдымен CreateTable терезесінде форматы : Paradox 7 таңдалады Кесте
үлгісі таңдалғаннан кейін кесте құрылым анықтама терезесі көрінеді . Table
properties ( кесте қасиеттері )
- Secondary Indexes – индекс тапсырмасы ;
- Validity Checks – алаң мәнін енгізуге шек қою;
- Password Security – парольді анықтау ;
Referential Integrety – кестелер аралық сілтеме бүтіндігін анықтау.
Қолайлы Secondary Indexes таңдауында Define( анықтау )- Define
Secondary Indexes ( екінші индексті беру) батырмасы мүмкіндіріек болады.Оң
тізімде бейнеленген және индекс параметрі, осы терезеде индекс алаңдары
беріледі, негізгілері келесі фактілер көмегімен өзгереді:
Unigue – алаңдарды құратын индекске кіретін уникальді мәндер .
Case Sensitive – жол типті алаңдарға символ регистрлері есептеледі .
Descending – мәндер кемуі ретінде сорттау орындалады .
ОК және индексті алаң құрамы, Save IndexAs терезесі көрінеді, онда
индекс аты беріледі . Save As кестені сақтауы.
Қосымша форма жасау
Table 1, DataSource 1, DBGrid 1 және DBNavigator 1
DataBaseName
Table 1, TableName
Activ True
Datasource – Dataset
DBGrid – DataSource
Қосымша компоненттерінің және ДҚ кестелері және қолданылатындар
компоненттердің өзара байланыс қасиеттерін келесі бейнемен көрсетуге болады
.
DataBase
Name
Table Name
ДҚ-мен жұмыс істеуге арналған компоненттер
БД кестелері дискде орналасады. Олар физикалық объекті болып келеді.
Кестеде орналасқан мәліметтер операцияларына мәліметтер жиыны қолданылады.
Мәліметтер жиыны
Мәліметтер -жиыны жазбалар, ол бір немесе бірнеше ДҚ кестелерінен
алынған . Жазбалар белгілі бер ережемен таңдалынатын мәліметтер жиыны
логикалық кесте деп аталады.Мәліметтер жиынының және кестелердің өзара
әрекеттері физикалық файл және файлды айнымалымен өзара байланыстырады.
Delphi-де НД жұмысы жұмыс істеу үшін Table Query , StoredProc және
DesisionQuery компоненттері қолданылады .
StoredProc –ДҚ жойылған әрекеттестік ұйымы ,
DesisionQuery – шешімдерді қабылдайтын жүйелерінің құруыға арналған .
ДҚ мүмкіншіліктерін TDataSet сыныбын қамсыздандырады, ол редакциялауы
және НД-да ауыстыру . ТTable және ТQuery компоненттері TBDE TDataSet
класында туындайды. ДҚ кестесінің орналасқан жерін көрсету үшін
DataBaseName қасиеті қолданылады. НД-ны жазбалар санымен басқаруды
таңдаудың қосымша түрімен:фильтрация немесе SQLсұранысы арқылы іске
асырылады.Мәліметтер жиынымен операция организациялары мәліметтерге екі
түрлі амал қолданылады:
1.Навигациялық
2.Реляциялық
Қатынастың навигация тәсілі әрбір жеке мәліметтер жиынының жазбасын
өңдейді. Мынау тәсіл жергіліктілермен ДҚ немесе көп емес жайылған ДҚ
жұмыстары үшін қолданылады.
Реляциялы тәсілі жазбалар тобын өңдеуге негізделген. Егер бір жазбаны
өңдеу қажет болса , бәрі-бір бар топты өңделеді , себебі ол бір жазба болып
есептелінеді. Реляциялы тәсіл -сұранысына негізделген және SQLбағытталған
деп аталады. Жайылған ДҚ БД жұмыстары үшін қолданылады .
ТTable жиынының ерекшеліктері
ТTable компоненті ДҚ бір кестесімен байланысқан мәліметтер жиыны.
Навигация тәсілінге негізделген және жергілікті ДҚ қолданылады .
- Table мәліметтер жиынында ағымдағы индексті көрсетуі мүмкін. Олар
келесі операциялар үшін қажет:
- жазулардың сорттауы
- жазулардың іздеуі
- кестелер аралық байланыстардың құруы .
Index Name немесе Index Fieldnames muna String қасиеттерінің арқасында
ағымдағы индексті орнатуға болады.
кесте құрғанда берілген индекс тізімінен ағымдағы индекс таңдалынады.
Index Name және IndexFieldNames екі қасиеті ұқсас және бірдей
қолданылады, бірақ IndexName мәні болып кесте құрылғанда берілген индекс
аты, ал IndexFieldNames қасиеттерінің мәні индекс құрылған алаң аты болады.
Егер бірнеше алаңнан тұратын индекс қолданылса онда IndexName қасиетіне
бұрынғыдай осы индекстің аты, ал IndexFieldNames қасиетін осы индекске осы
керекті алаңдар аты саналады. Мысалы, ағымдағы индекстің тапсырмасы
Table 1. IndexName :=‘ indName ’
Table 2. IndexFieldsName :=‘ Name ’;
Table1 және Table2 компоненттері бір кестемен. байланысқан, indNamе
анықталған индекстің Name алаңы үшін.
Paradox кестелерінің басты индексінің IndexFieldsName қасиетінің
көмегімен ағымды етуге болады.
Мысалы2. Ағымның басты индекстің сапасы ретінде тапсыру.
Table 1. IndexFieldsNames :=‘ Name ; Post ; BirthDay ’;
Table1 компонентімен байланысқан ДҚ кестесіне арналған негізгі
индекс анықталған. Оған кілтті алаң Name Post; BruthDay кіреді ;Бұл индекс
ағымдағы ретінде орнатылады .
Ағымдағы индекстің құрамдағы алаңдарға рұқсатты IndexFieldsCount және
IndexFields қасиеттерінің көмегімен алуға болады .
Integer типі IndexFieldsCount қасиет ағымдағы индексте алаң санын
құрады. Уақытда қосымшаны орындауға арналған рұқсат қасиеті. IndexFields
қасиеті ( Index : Integer )типті ағымдағы индексті алаңмен хабарласады,
Index айнымалысы осы индекс алаңның индексіне индекс нөмір сұрайды.
Есепберу 0-ден басталады. Индекстер көбінесе кесте құруда анықталынады,
бірақ процесте қосымша орныдауда динамикалы ADDIndex және DebateIndex
тәсілдер көмегімен өзгерістер болуы мүмкін.
Мысалы : кестеге индексті қосуы .
Procedure Tform 1. ButtonClick ( Sender : TObject );
Begin
монополиялық рұқсат режимінде кесте аудармасы
Table 1. Close ;
Table 1. Excluisive := true ;
Table 1. Open ;
индексті қосуы
Table 1. AddIndex (‘ indPost ’,‘ Post ’,( ixDescending ,
ixCaseInsensitive ));
монополиялық режимнің жабылуы
Table 1. Close ;
Table 1. Excluisive := false ;
Table 1. Open ;
End ;
Түсініктемелер : регистер әріптеріне тәуелсіз мәндер кемуі бойынша
орналасқан сорттау тәртібін құру НД indPost кестесімен байланысуы.
DeleteIndex процедурасы ( constName : string )кестеден Name параметрмен
берілген индексті жояды.
Table 1. DeleteIndex ( indPost );
Лабораториялық жұмыс №2(4 сағ)
Аспаптық құралдармен жұмыс.
Delphi –де деректер қорының тіркеуі
Сабақтың мақсаты: Delphi-де ДҚ кестесін құрудың негізгі этаптары
1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ДҚ анықтамасы. ДҚ ол файлдардың жиынтығы: кестелердің, индекстері және
триггерлері , кестелер аралық байланысты бейнелейді .
ДҚ құралады :
- ДҚ кестесі ,
- индекстер,
- ескертулер ( мемо - алаң ) және т . б .
Бір кестені анықтау үшін жеке файл құрылады . Сондай бөлек файлдар
кестелер индексін және мемо-алаңын сақтауы үшін қолданылады. Бұл файлдар
бір жерде және бірге сақталуы керек, олай болмаса, ДҚБЖ дұрыс жұмыс
істемеуі мүмкін, сондықтан БҚ-ның барлық компаненттерін бірге сақтау керек.
Delphi-де ДҚ құру ( немесе Delphi жұмысқа арналған ) ДҚ сақталынған
және орналасқан орыннан басталады.
ДҚ орналасуын беру ДҚ белгілі бір компьютерде директорияда болуы
мүмкін.
Мынау директория бөлістері жолмен істеуге болады ( немесе жолмен
папка жасаулары ) ДҚ компоненттеріне арналған .
Осы директорияны бөлу жолымен жасауға болады . Директорияны өзінің
компьютерде, серверде тамыр каталогте немесе подкаталогеде. Құруға болады,
мысалы :
1) C :\ Primer ;
2) C :\ \ \ ... .\ Primer .
Әдеттегі мәліметтер базасының жергілікті режимде ДҚБЖ Paradox, dBase
және FoxPro форматында құрылған ДҚ жұмыс істейді ( немесе ДҚ кестелері ).
ДҚ-ға Псивданимді меншіктеу
ДҚБЖ технологиясында ДҚ атауына псивданияні қосады, сонда ДҚБЖ
программалары псведаний арқылы іске асырылады.
BDE Administrator утилитінде аталған байланыста Delphi болуы тиісті.
- ДҚ-да мекенжай көрсетілген.
Delphi –де ДҚ-ны құру немесе Delphi-де жұмыс істеу орналасуы және
сақталынуы басталады.
Сайып келгенде , ДҚ –құруда алғашқы қадам өзіміздің мысалда осы қадамда
орындалады біздің компьютерде тамырлы католог "C :"дискісі директроияда
біздің мәліметтер базасы орналасып директория аты-" ". онда папка
көмегімен құрылған директория аты C:" :\ ". егер ДҚ тегерішінде жасалған
болу D :дискісінде құрылса , оның аты "D :\ ".
"C :\ "мәліметтер базасын кез келген жұмыс атын беруге болады,бірақ
біз құратын ДҚ-ны сол атпен "C :\ PRIMER " қалдырамыз.
Осылайша , бүркеншік ат ( немесе алиас ) ДҚ " PRIMER ".
ДҚ тіркеуі . Delphi –де ДҚ тіркеуі BDE Administrator утилиттің
көмегімен іске асырылады. Сондықтан біздің "C :\ PRIMER " BDE Administrator
іске асырамыз.
BDE Administrator екі варианттың қолдауында жүреді :
1. Windows жұмысшы столына тікелей :
(ПускПрограммыBorland Delphi 3BDE Administrator).
2.Алдымен Delphі-дің негізгі модулі жіберіледі,ол экранғы IDE-нің
жоғарғы қатарында Delphі-дің басты менюі орналасқан.
Сурет 1. Delphi өңдеуінің интегралдық жүйесі
DateBase менюін ашамыз және одан Exproler командасын таңдаймыз.Осы
командамен BDE Administrator утилитін жібереміз.Жібергеннен кейін келесі
амалдар орындалады:
Негізгі менюден Object New элементі таңдаймыз. Көрінген терезеде
(сурет .4) ДҚ құрылған типті (Standard )өзгеріссіз қалдырып ОК басамыз .
Администратормен терезенің сол жағында STANDARD1 терезесін көреміз.
Оны PRIMER атымен өзгертеміз Ол үшін ДҚ атына тышқанды шертіп жаңа текст
енгіземіз.
Рисунок 2. Мәліметтер базасының драйвертипін таңдау терезесі
Оң жақ терезеде ДҚ параметрлері келтірілген . Оларды өзгеріссіз
қалдырамыз тек атын өзгертеміз. Бұл параметр ДҚ орналасқан катологқа жолды
енгізу үшін жол сілтейді.Жолды енгізу үшін PATH алаңын шертіп оң жақта
пайда болған батырманы басып С:\PRIMER каталогын таңдап ОК батырмасын
басамыз. (5-сурет).
Енді псевдонимнің анықталуын есте сақтауымыз керек, ол үшін сол жақ
терезеде тышқанның оң жақ батырмасымен псевдоним атын шертеміз және Apply
элементін менюде таңдаймыз. Пайда болған диалогты терезеде псевдонимнің
өзгертулерін есте сақтаймыз да, ОК батырмасын басуымыз керек.
Сонымен BDE Administrator утилитінен шығуымыз керек. Содан соң
псевдоним құру аяқталды. Енді оған басқа утилиттерден хабарласуға болады.
Бірақ ДҚ псевдонимі бар каталог әлі бос мәліметтер базасының кестесін құру
керек.
Сурет 3. Мәліметтер базасының псевдонимінің параметрі терезесі
Лабораториялық жұмыс №3(4 сағ )
ДҚ ҚҰРУЫН КЕЛЕСІ ТҮРДЕ КӨРСЕТЕМІЗ
Сабақтың мақсаты ДҚ кестелерін толтыру және құрылымды қалыптастыру,
кестелер арасындағы байланысты орнату.
1 НЕГІЗІГІ БӨЛІМ
ДҚ құруды былай бейнелейміз. Концептуалды жобаға сәйкес мәліметтер
базасы 2 өзара байланысқан кестелерден тұрады. Бірінші кесте басты болып
табылады.
Кестенің әрбір жолы өріспен сәйкес келеді. Бағаналардың тағайындаулары
:
• Fields Name - алаң аты ;
• Type - алаң типі ;
• Size - алаң өлшемі (жолдардың алаңы үшін );
Key - '*'жұлдыздан құралады, егер алаң алғашқы кілтті құрамына енсе .
Егер алғашқы кілтке бірнеше алаң құюға кірсе , онда олар алғашқы кілтте
қатысудағы жүйелілікпен анықталуы тиісті. Сонымен қатар, барлық алғашқы
индекс құрамына кіруші алаңдар, басқа алаңдар алдында анықталу тиісті ,
яғни жоғары алаң тізімінде болу.
2. ТАПСЫРМА ЖӘНЕ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ РЕТІ
A . Мастер – кестені конструциялау
Деректер қоры кестесін құру үшін Database Desktop (DBD) )( Пуск
Программа Borland Delphi 3 Database Desktop ) утилитін жіберу қажетті.
Утилит жіберілуінен кейін жұмысшы псевдонимі утилитін орнатамыз. Бұл
псевдоним үндеместен жұмыс істейін утилит. Егер жұмысшы псевдонимі
орнатылмаса, онда DBD жэұмыс істеген сайын псевдонимді көрсетіп отыру
керек, бұл уақытты көп алады.
Жұмысшы псевдонимін орнату үшінбас менюдан File Working Directory
элементін таңдау керек және Aliases түсетін тізімінде псевдоним атын
PRIMER-ді таңдау , одан кейін Ok батырмасын басу керек.
Осыдан кейін ДҚ кесте структурасы анықтамасы терезесі пайда
болады.(6-сурет)
Сурет.6 Database Desktop утилиті: ДҚ кестесінің құрылымын анықтау
терезесі
Кесте құрылым конструкциялау. ДҚ кестесін құру үшін бас менюден File
New Table элементін таңдау керек. Create Table терезесінде көрінген
(Paradox7) құрылған кесте үлгісі өзгертусіз қалдырамыз және Ok батырмасын
басамыз . Осыдан кейін белгілі ДҚ кесте құрылымы терезесі көрінеді ( сурет-
6).
Сурет.7. Өріс алаңын таңдау
" Материалдар " кестесіне кіруші алаңдарды анықтаймыз. Field Name
бағанасына Material енгіземіз . Алаң типіні анықтау үшін, Type бағанасымен
шертіңіздер және ашық жер (пробел) пернесін басыңыздар. Бұған жауап ретінде
керек алаң типті таңдау үшін алаң типі тізімі шығады. ( сурет-7).
СУБД Paradox мүмкін барлық типі 8-суретінде келтірілген.
Material алаңы типін анықтау үшін, Alpha таңдаймыз және бағанға Size
–ға 20мәнін көрсетеміз. Key бағанына жұлдызшаны сыйғызамыз осы алаң алғашқы
кілтті құрамына енетінін білдіреді. Ол үшін мынаның клавиатурада кез келген
символды басамыз.
Кесте-мастері алғашқы кілтіпен индектеледі.
Materialу кестесінің басқа бағаналарына анықтамалар енгіземіз
(сурет-9).
Рис.9. Materialy кестесінің құрылымын анықтау
Есеп шарттарына сәйкес берілген кестенің барлық алаңдары
толтырылауы тиісті . Сондықтан әрбір алаңды мәндермен міндетті түрде
толтыру талабын анықтаймыз.Бір алаңнан екінші алаңға өту үшін Required
Field ауыстырып қосқыштары қосамы. Басқа алаңдар мағынасына шек салу үшін
қызмет етеді :
• Minimum value - алаңның ең аз мәнін анықтайды
• Maximum value - алаңның барынша үлкен мәнін анықтайды
• Default value – алаң мәнін үндемеумен анықтайды
Picture – алаңның бейнелеуінің шаблонын анықтайды . Шаблон құру үшін
Assist батырмасын басу Бір алаңда мәннің болмауы алаңның шектелген мәнінің
қойылмағанын білдіреді.
Кестелерді толтыру және есте сақтау. Кесте құрлымын
конструкциялағаннан кейін Database Desktop-та таблицаны толтыруға болады.
Кестені орыс алфавитінде толтыру мүмкін болмауы мүмкін онда латын алфавитін
пайдалануға болатынын атап өтейік.
Содан соң С:\PRIMER каталогында құрылған кесте ( Materialу ) аты
анықтағаннан кейін Materialу файлы құрылады.
Сурет.10. Кестені сақтау терезесі
Құрылған кесте реструктурлануы. Егер ДҚ бар кестелерге өзгерістер
енгізу керек болса, FileOpenTable меню элементін таңдау керек, пайда
болған диалогты терезеден кесте атын таңдап Ок батырмасын басу керек.
Кесте мазмұны көрсетіледі. (11-суретте Materialу кестесінде жазуларды жоқ
болады , өйткені біз оған мәліметтерді енгізген жоқпыз ).
Сурет 11. Materialy кестесінің мазмұны – жазбасы әлі көрінбейді
Біз DBD-дан(бірнеше жазбаға өзгеріс енгізіп немесе өшіргіміз келсе)
тура кестені жаңа жазбамен толтырғымыз келсе F9 батырмасын басуымыз керек.
Кесте құрлымын өзгерткіміз келсе Table Restructure меню элементін
таңдаймыз. Ізінше кесте құрлымын анықтайтын диалогты терезе көрсетіледі.
Б.Кесте деталін конструкциялау
Кесте деталі болып табылатын екінші кесте құрылымын анықтаймыз "
материалдардың түсуі " (сурет .12) . Бұл кесте құрлымын констукциялау әдісі
кесте мастерімен ұқсас. Келесі айырмашылықтар бар.
Сурет.12. Prihod кестесінің құрылымы
Бәріне алаңдарға N_ Prih алаңынан басқасына Required атрибутін
тағайындаймыз, өйткені бұл алаң автоинкрементті болғандықтан оны мәнмен
толтырғанда жаңа жазбаны автоматты түрде есте сақтайды.
“ Кіріс датасы ”,“ Материал ” алаңдарына индекс құрамыз. Ол үшін біз
қиылысатын Table Properties тізімінен Secondary Indexes) элементін
таңдаймыз . Осыдан кейін диалогты терезе 13- суретте көрсетілгендей көрініс
береді.
Сурет 13.Терезенің оң жағына Secondary Indexes элементі пайда болды
Жаңа индексті анықтау үшін , Define батырмасын басамыз. Көрінген
диалогтық терезеде Fields алаңында біз анықтаған кестенің тізім мазмұны
көрсетіледі. Index Fields алаңы құрылған индекске кірушілерді сақтау үшін
тағайындалған. Fields тізімінен Index Fields тізіміне нақтылы алаңды
көшіріп алу үшін оң бағдарша бейнелеуі бар батырманы басу керек. Алаңға
тізімді жүйелілі қосу маңызды, өйткені ол тізімде алаңның алмасу ретін
анықтайды. Index Fields тізіміне керек алаңдарды сыйғызған соң ( сурет
.14), Ok батырмасын басамыз .
Сурет 14. Индикс құрамына кіретін өрістерді анықтау
Көрінген терезеде индекс аты сұралады ( сурет.15) Аты енгіп Ok
батырмасын басу керек .
Сурет 15. Индексті сақтау терезесі
Индекс атын алаң атымен қою ұсынылмайды. Өйткені келесіде көрініп
тұрғандай жаңа индексті қосқаннан кейін оның аты индекстер тізімінде пайда
болады.
16 суретте көрсетілген, жаңа индексті қосқанан кейін оның аты
индекстар тізіміне пайда болады.
Сурет 16. Prihod кестесі үшін анықталған индекстер тізімі
Индекс аты бойынша шертіп , біз оны өшіре аламыз (Erase батырмасы)
немесе өзгерту ( Modify батырмасы ).
Құрылған кестені Prihod атымен сақтаймыз.
В. Деректер қорын конструкциялау
Мәліметтер базасының конструкциялау
Енді ДҚ кестеден тұтас конструкциялаймыз. Олардың құрлымы
конструкциясын кестелерден тұрады.Есептің қойлымынан белгілі болғандай "
Материалдар " және " Материалдардың кірісі " кестесі “бірдің-көпке” деген
қатынасында, олай дейтініміз Materialy кестесіндегі бір жазбаға Prihod
кестесіндегі сол материалға бірнеше жазба сәйкес келеді. Байланыс алаңы
болып 2 кестеде бар Materialy алаңы болып табылады.кете мәліметтің
бүтінділігін ашықтайық .
Paradox –те сілтемелік бүтінділік біріншіден кесте арасындағы
байланысты 2-ден каскадты жерді анықтайды.
Prihod кестесін ( элемент File менюі Table Open )ащып және
кестені өзгерту құрлымы режіміне ( Table Restructure ) кіреді. Table
Properties түсетін тізімінде Refrential Integrity элементін таңдаймыз және
Define бүркеншектегі шегесін басамыз . көрінген диалогтық терезеде ( сурет
.17) Fields тізімінде Prihod кестелері далаларды көрсетілген , ал Tables
тізімінде – primer базасының кестелері көрсетілген .
Сурет 17. Сілтемелік бүтіндікті құруға арналған терезе
Tables тізімінде Materialy кестесін таңдаймыз және сол жақ бағдаршаны
басамыз . Parents Key алаңына ( аталық кесте кілті ) Materialy кестсінің
бірінші кілті көрсетілген .
Update rules айырып қосқыштар Materialy кестесінде жазбаларды жою
немесе Materialy кестесінде алаң байланыс мәнінің өзгеруін Prihod
кестесінің каскады әсерін анықтайды:
• Cascade – Prihod кестесінд бағынышты жазуларды жою немесе каскадты
өзгеріс;
Prohibit - Materialy кестесінде жазбаны жою немесе байланыс алаңына
өзгерісті шектеу. Cascade таңдап ( сурет .18) Ok кнопкасын басамыз.
Сурет 18.Сілтемелік бүтіндік шартын анықтау
Paradox –те атау сұралып –сілтегішті бүтіндік аталынады. Атыны
енгіземіз мысалы Materialy мысалы _ Prihod _ Integrity және Ok кнопкасын
басамыз .енді құрылған сілтегішті бүтіндік аты тізімге орналасады.
Prihod ( Save кнопкаыс )кестесіндегі өзгерістерді есте сақтап, Prihod
( Table Restructure ) кестесінің реструкизациясы режіміне қайта кіреміз.
Table properties тізімінде Secondary Indexes элементін таңдаймыз индекстер
тізімінде Material атмен пайда болған жаңа индексті көреміз .Бұл индекс
сілтегіш бүтіндік құрылған кезде автоматты түрде тұрғызылған ( сурет .19).
Сурет.19. Сілтілік бүтіндікті құрғанан кейінгі Prihod кестесіндегі
индекстер тізімі
Осымен БД процесін құруы аяқталады, реструктуризации режімімен
жылжыуымызға болыды. Осыдан кейін құрылған кестелермен жұмыс үшін қарапайым
қосымшаларды өңдеуге көшеміз.
№4 Лабораториялық жұмыс
DELPHI-ДЕ ДҚБЖ-НЫ ҚҰРУ
Сабақтың мақсаты: Экрандық форманы құру, ДҚ-ға рұқсатты орнату және
мәліметтерді өңдеуді ұйымдастыру
4.1 ДҚБЖ құрамын анықтау
ДҚБЖ ДҚ-ға енгізілетін және ДҚ-дан шығарылатын мәліметтерді өңдеу
процедураларынан және экрандық және есептік формалар жиынтыңынан тқрады.
Windows ортасында ДБЖ бағдарламалау кезінде ДҚБЖ-ны қосымша деп атайды.
Экрандық формалар тізімін анықтау үшін қолданушы жұмысының тәртібін
анықтаймы, яғни біздің жүйеміздің қолданушысының тәртібін береміз.
Қолданушы жқмысының тәртібін келесі тәсңм арқылы берейік.
Қолданушы жұмысының тәсімі.
Қолданушы интерфейсі бас меню арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан
жүйеде бас меню болу қажет.
Қорға ақпаратты енгізу үшін бөлек экрандық форма қажет. Қорды бөлек
экрандық формада қарастыру керек.
Сонымен қатар қолданушы қорда баспа түріндегі мәліметті алу керек, әр
түрлі мәліметтер әртүрлі формада болу қажет. Осы барлық шығыс мәліметтер
есептік немесе есептеу формалары деп аталады. Сондықтан қолданушыға
есептік формаларды алу қажет.
Осылайша есептерді алу үшін қолданушынығ толық жұмысына қажет есеп
формаларын қарастыру қажет.
Қарастырылған формалар негізінде қолданушы жұмысының тәртібі келесі
түрде іске асырылады.
Жүйені іске қосқан кезде экранда жүйенің бас менюі көрінуі керек.
Менюда жүйе орындай алатын команда іс-әрекеттер тізімі берілген. Егер
қолданушы түскен материалдар туралы мәліметтерді енгізуді жоспарласа, ол
менюден ақпарат енгізу үшін форма шақырады.
Қорды алдын-ала қарау үшін ол менюден қорды қарау формасын шығарады.
Қолданушы үшін есепте мәліметтерді шығару үшін әртірлі нұсқаулар
қарастыруға болады. Қолданушы бас менюден қорды алдын-ала қару формасын
шақыра алады және одан мәліметтер мен есеп формасын таңдай алады.
Генерацияланған есеп нұсқауы баспа құралына беріледі. Иілгіштікке жету үшін
ақпаратты енгізу режимінде және қорды алдын-ала қарау режимінде есепті
қалыптастыру нұсқауын қарастыру қажет.
Осылайша жоғарыда көрсетілген “қолданушы –жүйе” жұмысының тәсімі нде
жүйе жұмыс істеу үшін келесі формалар қажет екені көрініп тұр:
• Меню үшін форма;
• Қорға мәліметтер енгізу үшін форма;
• ДҚ-ны алдын-ала қарау үшін форма;
• №1-есеп үшін форма
• №2-есеп үшін форма
• №3-есеп ұшін форма
Жоғарыда ДБЖ-ның сыртқы формасының көрсетілуі берілді. ДБЖ-ның жұмыс
мүмкіншілігін қамтамасыз ету үшін ДҚ формасымен байланысты
қамтамасыздандыру керек: экрандық формада ДҚ мәліметтерін өңдеу. Ол келесі
пунктерде жасалады.
4.2 ДҚБЖ компоненттерін құру жобасы және жоспары
Сыртқы көрініс формасына басқа ДҚБЖ-да ДҚ-ға қатынау қамтамасының
құралдары және өңдеу процедуралары болу керек. ДҚБЖ-ны құрайтын барлық
компоненттер жиынтығы құрулы жіне сақтаулы болу керек.
ДҚБЖ-ны жобалау үшін негіз форма болып табылады. Форма барлық қалған
компонентердің негізі және тасымалдаушысы болып мәліметтерді өңдеу
процестері үшін фундамент қызметін атқарады. Бұл тәсілдің теориялық негізі
объектіге бағытталған технология жобасы және бағдарламалау болып табылады.
Алайда объектіге бағытталған технология жобасы және бағдарламалаудың
теориялық сұрақтарына арнайы тоқталмаймыз.
Енді ДҚБЖ жобасын құрайық, яғни ДҚБЖ компоненттерінің арасындағы
байланысты, құрамын және тағайындалуын бекітеміз. Ол үшін қолданушы
жқмысынң жоғарыда көрсетілген тәсімінен шығамыз.
Қолданушы жұмысы іұшін үш есеп формасы қажет. Сондықтан әрбір
экрандық жіне септік форма үшін бөлек форма берілу керек.
Delphi-де ДҚ және ДҚБЖ формалады арасындағы ақпараттық байланыс
анықталған визуалды емес компоненттер арқылы іске асырылады. Сондықтан ДҚ-
мен экранджық форма арасындағы байланысты қамтамасыз ету үшін жобада арнайы
визуалды емес компонент (контейнер) TdataModule қолданылады, ол бқлек
құрылу керек.
Осылайша эвристикалық алдын-ала сілтемелеуден шыға біздің форма үшін
қажет тізімді берейік:
• Меню үшін форма;
• Қорға мәліметтер енгізу үшін форма;
• ДҚ-ны алдын-ала қарау үшін форма;
• №1-есеп үшін форма
• №2-есеп үшін форма
• №3 есеп үшін форма
• TDataModule компоненті
Жобалаушы үшін ең ыңғайлы форманың жіне олардың компоненттерін
ұарастыру тәртәбі келесі болып табылады.
1) TDataModule компоненті
2) Меню үшін форма;
3) Қорға мәліметтер енгізу үшін форма;
4) ДҚ-ны алдын-ала қарау үшін форма;
5) №1-есеп үшін форма
6) №2-есеп үшін форма
7) №3 есеп үшін форма
ДҚБЖ құру үшін формалардың екі әдіспен беру керек:
1. Егер алдын-ала олардың саны белгілі болса, монитор экранында жіне
сәйкесінше IDE Delphi жобасның қоймасында (repository) алдын-ала
визуолды және визуалды емес формалардың қажет санын шығаруға
болады. FileNew form командасы көмегімен визуалды формалар
қосылады, ал FileNew data module командасымен визуалды емес форма
қосылады. Біздің жүйе алты визуалды форма және бір TDataModule
компонентін талап етеді.
2. Егер жоба үшін қажет формалар саны белгісіз болса, онда монитор
экранында жіне сәйкесінше IDE Delphi жобасның қоймасына
(repository) ДҚБЖ құрудың ағымды деігейінде жоба үшін тек қажетті
форма қосылады. Экранда формаларды қою келесі команда арқылы іске
асырылады. Басқа сөзбен айтқанда әрбір форма қажеттілік молшері
бойынша қосылады.
Бұл жағдайда жоба қоймасына жаңа форманы қосу (File Add to project)
командасын қосу арқылы іске асырылады.
Осылайша жобадан шығатын болсақ, мәліметтерді өңдеу процедурасы,
экрандық және есептік формалардан жоғарыда қойылған есепті автоматтандыру
үшін ДҚБЖ құру бойынша жұмыс жоспарын ұсынайық.
Алдымен ДҚБЖ-ның барлық формаларын құру үшін қажетті формаларды
экранға шығару керек болсын деп есептейік. Егер форма жетіспесе оларды
қажетті санға дейін жеткізейік. Бұл (FileNew form) іс-әрекетін форма саны
қанша талап етсе сонша рет қайталау және бір контейнерді FileNew data
module командасын қайталау жолымен жасалады.
Енді форманың жобалау тізбегін анықтайық. Жалпы жағдайда формаларды
құру тізбегі ретсіз, бірақ сонда-да біз жоғарыда сипатталған тізбекті
тағдаймыз. Формаларды хаттау және құру тізбегі ДҚБЖ құру процесін
жеіәлдетеді.
ДҚБЖ құруды ДҚ-мен байланыс үшін TDataModule контейнерін құрудан
бастаймыз. ДҚБЖ формасын жобалаудың экрандық формадан бастаймыз, онда ДҚ
құрамы көрсетіледі.
ДӨБЖ жобалауы ДҚ-дан алынатын немесе экрандық формаға
енгізілетін мәліметтерді өңдеу процедураларын құру және Дқ-мен байланыс
жасаудың бөлек жолы бойынша әрі форма бойынша әске асырылады.
Сонымен қатар әртүрлі форма компоненттенрі арсында байланыс жасау
керек. Бір экрандыұ формада жүйе жұмысын аяқтау командасын қарастыру қажет.
Компоненттер жиыны және олардығ формада орналасуын анықтағаннан кейін
олардың ДҚ-ға қатынауы жасалады және форманың әр компоненті үшін
мәліметтерді өңдеу процедурасы құрылады.
Жоғарыда көрсетілген анықтамадан көреміз: ДҚБЖ ДҚ сияқты көптеген
компоненттерден тұрады. ДҚБЖ-нығ барлық компоненттері қалыптастыруды және
бағдарламалуды талап етеді. Сондықтан оларды ДҚ сияқты анықталған орында
сақтау керек. Бұл мақсат үшін C:\Primer каталогында АРР қосалқы каталогын
құру қажет. Онда біз өңделген қосымшааларды сақтаймыз.
Жалпы жағдайда қосымшаны кез-келген жерде сақтауға болады, алайда, ДҚ-
мен бірге бір папкада бірақ бөлек қосалқы директорияда сақтау жобалаушы
жұмысы үшін ыңғайлы.
3. ДҚБЖ құру
1. TDataModule контейнерін құру
Экранды формамен ДҚ байланысы арнайы компаненттермен
қамтамасыздандырылады, олар визуальды емес компанент деп аталады. Бұл
элементтер конструкциялау режимінде ғана көрінеді, ал жүйенің жұмыс режимі
экранында көрінбейді.
Егер ДҚБЖ бір экрандық формадан тұрса, онда визуальды емес
компаненттерді сақтау үшін контенер түріндегі арнайы қойма қажет емес. Бұл
жағдайда визуальды емес компаненттерді сол жалғыз экрандық формаға
орналастыруға болады. ДҚ қатынай алатын экрандық форманың көптігінен
қатынауды келесі түрде ұйымдастыруымызға болады.
Барлық экрандық және есепберу формаларынан ДҚ қатынау (байланыс)
қажет. ДҚБЖ-ның бірнеше экрандық формалары бар және олардың ДҚ-ға қатынауын
екі тәсілмен жүргізуімізге болады.
1.Әр форманың (және оның компоненттерінде) ДҚ-ға қатынауын қалған
формаларға тәуелсіз автономды іске асырамыз.
2.Екінші тәсіл әр форма үшін ДҚ-ға қатынауды ұйымдастыруды қайталамауды
ұсынады. Барлық экрандық және есепберу формалары үшін арнайы TDataModule
компонент арқылы бірдей қатынауды ұйымдастыру. TDataModule типті компанент
ішіне визуальды компоненттері TTable, TQuery, DataSource, бар контейнер
ұсынады.Онда ДҚ-ға қатынау керек формалар қатынауды TdataModule компоненті
арқылы алады. Сондықтан ДҚБЖ құруда әр экрандық TdataModule типті
компанентімен байланыс орнату қажет.
Сонымен ДҚБЖ жұмысы үшін TDataModule типті компанент құру қажет.
Delphi ортасында TdataModule данасын құру FileNew Data Module меню
пункті арқылы іске асады.
TDataModule компонент мәліметтер базасымен жұмыс жасау компоненті
контейнер қызметін атқарады. Delphi компонент палитрасына Data Access
парағында тышқанмен ТТаblе визуальды емес компонент таңдаймыз (сурет. 20),
тышқанды шертіп және содан контейнерде тышқанды шертеміз. Осыдан кейін
компаненттің бейнеленуі контейнерде қалады.
Сурет.20. Delphi компоненттері палитрасы
TTable компоненті (басқада компоненттер сияқты, мысалы, TQuery,
TDataSource) мәліметтерге қатынау және сақтау үшін қолданады, сондықтан
визуальды емес компанент деп аталады, ал визуализациялау мақсатына визуалды
компаненттер қолданылады. (TDBGrid, TEdit және т.б).
TTable компонентін орналастырғанан кейін енді оның қасиетін орнатайық.
Ол үшін форманың сол жағында болатын объекті инспекторын пайдананамыз
(Object Inspector). Егер ол көрінбесе F11 батырмасын басып шақыруымызға
болады, Объектов инспекторы тышқан көмегімен бөлінген компоненттердің
қасиетін орнатуға мүмкіндік береді. TTable компонентін тышқанмен бөлейік.
DatabaseName (ДҚ псевдонимі) қасиетінің мәнін PRIMER-ге тізім
көмегімен немесе оны қолмен енгізіп орнатамыз TableName (ДҚ кестесінің аты)
қасиетінің мәнін түскен тізім көмегімен Materialy.DB-ға орнатамыз.
Осылардан кейін True-ға Active қасиеті мәнін орнатамыз. Осыдан кейін в
TTable компонентінің (үнсіздік бойынша аты Table1) Materialy.DB шынайы
кестемен шынайы байланысы болады.
TTable және TQuery (кейінірек қарастырамыз) компоненттері мәліметтер
жиынын сақтау үшін қызмет етеді. Мәлңметтер жиыны түсінігі ДҚ кестелер
түсінігінен кейінірек, олар келесідей мәліметтер жиынын құрай алады:
• ДҚ кестесі алаңының немесе жазбалардың ішкі көптігі (TTable, TQuery
компоненттері);
• ДҚ бірнеше кестелерінен форматталған жазбаларынан (TQuery
компоненті).
DataModule контейнеріне TdataSource қасиетін орнатайық.Ол біз №3
формаға кейінірек қосатын визуалды және визуалды емес (осы жағдайды Table1)
компоненттер арасын байланыстыратын звено қызметін атқарады. Сондықтан
TDataSource қасиетін жиі мәліметтер көзі (қоры) деп атайды. TDataSource
компанентінің DataSet (мәліметтер жиыны аты) қасиетін түскен тізімді
таңдау фолымен орнатайық
TdataModule-не қандайда болмасын атпен сақтау керек(үнсіздік бойынша
Unit5.pas). TdataModule сипатталған модулінің аты unit, осы TdataModule-
де орналасқан TdataSource және ДҚ қолданылатын қосымшанаң барлық түріне
unit модуль текстіне қосылады. Бұл Delphiсының басты менюі FileUse Unit
меню элементіне жазылады. Әрі қарай мәліметтер жиынының мәліметінмен жұмыс
істейтін визуальды компаненттер өзінің DataSource қасиетінде TdataSource
және TdataModule компанентіне сай келетін аттар құру керек. Аты қосымша
болады: алдымен TDataModule компанентінің аты содан нүктеден кейін-
TDataSource компонентінің аты, мысалы DataModule5.DataSource1.
MБ –на қортынды орнату және мәліметтерді өңдеуді ұйымдыстыру
экранды форма құру(қарапайым вариант)
А. ДҚБЖ менюі үшін
Экранды форма құру . форм 1 диалог терезесінен таңдап ОК батырмасын
басып №1 формаға (ViewForms меню элементі), өтейік Standard филтра
компанент беттерінен MainMenu компаненті формасына орналастрайық ,содан
кейін менюді өңдеу амалдарын шақырамыз.(2 амалмен жасауға болады.):
• №1 форма ішінде MainMenu команентіне
• 2 рет басу арқылы формада бөлінген компанент
• Object Inspector терезесіне өтейік Items қасиетін шертіп
бастрмасын басайық.
Form1.MainMenu1 меню конструтурында болып
“ФайлВводПросмотрОтчетВыход ” меню пункіттеріне береміз. Келесі
деңгейге өту үшін Enter. Басамз. Меню пункттерін жеке топтарға визуальді
бөлу есеп беруден кейін(-), плюс символдарын бірнеше рет қолданамыз“Ввод”
меню пункітіне “Название материалаПоступление материала” ішкі менюін
құрамыз. Ол үшін оны бөліп тышқанның оң жақ батырмасын шертеміз. Пайда
болған терезе Create Submenu пункітін таңдаймыз.
Енді меню құрылған кезде менюдің әр пункттеріне кодпен
байланыстрамыз,ол пайдаланушы берілген пункітті таңдалған кезде
орындалады.осы OnClick оқиғасының конструктор менюінде болып өңдеуші
процедура құру үшін меню пунктінде тышқанды екі рет шерту керек . пайда
болған OnClick оқиғасының өңдеуші процедурасы редактор терезесінде осы меню
пункітін таңдалған кезде орындалатын кодты жазамыз. Мұндай нәтижені Object
Inspector терезесі Events парағында бар өңдеуші процедура атын тышқанмен
екірет шерту арқылы алуымызға болады.
Мысалы: просмотр пунктіне келесі кодты енгіземіз.
Form1.Visible := False;
Form3.Visible := True;
Материаланың түсу элементінің менюі:
Form1.Visible := False;
Form2.Visible := True;
Шығу элемент менюі: Сlose;
FileSave Project As элемент менюін таңдау жобасын сақтаймыз, алдымен
жоба формасының аты сұралады(бізде 5 форма аттары Form1 ... Form4
DataModule5) 'Unit*.pas' атымен мормалаларды сақтаймыз.содан жоба аты
сұралады.,жобаны 'appl.dpr' атымен сақтаймыз.
№1. формы unit модул текстіне Unit2және Unit3модуль аттарын қосамыз.
Осыдан кейін қосымшаны орындаймыз. (Delphi ортасынан шықпай қосымшаны
орындау үшін F9 батырмасын басу қажетті),ал қосымша құрып оны Delphi-ден
басқа ортаға жіберу үшін Ctrl+F9 батырмалар комбенациясын басып және
.ехе кеңейтілуі және атымен құрылған файлды жібереміз. Біздің жағдайда
'appl.exe' файлын жіберу керек.
Жұмыс жасап тұрған қосымшаны RunProgram Reset –пен тоқтатуға болады.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
1. ДҚ дегеніміз не ?
2. Псевдоним. ДҚ регистрациясы.
3. Кестенің негізгі қасиеті (Validity Checks, Secondary Indexes,
Referential Integrity).
4. Терминдердің мағынасы: кесте, біріншілік кілт.
5. Кестелер арасында қандай байланыстар бар ?
6. Кесте құруда қандай типтер қолданылады ?
7. Айырып-қосқыш Update rules: Cascade, Prohibit.
8. ДҚ жұмыс істеуге арналған компоненттер? Олардың тағайындалулары және
қасиеті.
9. TDataModule компоненті не үшін қолданылады?
10. Меню үшін форма құру.
Лабораториялық жұмыс №5
ДҚ құрамын көрсету үшін экрандық форма құру .
Сабақ мақсаты: мәліметтерді және олардың қасиеттерін бейнелеуге
арналған компоненттерді үйрену, кестелер арасындағы байланысты орнату.
1.НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Екі кесте бір-бірімен кілт арқылы байланысады. Байланысқан кестелердің
біреуі негізгі, екіншісі қосымша кесте болады. Деректер қорымен жұмыс
істеуге арналған компоненттер DataAccess (деректерге кіру) және
DataControls (деректерді басқару)беттеріндегі компоненттер кітапханасында
орналасқан.
Деректер қорында қолданатын әрбір қосымша келесі үш түрдегі
компоненталарды біреуін қамтиды:
• Деректер қорымен тікелей байланысатын деректер жиыны (dataset)
компоненттері. Бұл Table, Query компоненттер;
• Бірінші түрдегі мен визуализация және деректерді басқару
компоненттер арасындағы ақпарат алмасу деректер көзі
(datasource) компоненттері. Бұл компонент Data Source болып
табылады;
• DBGrid, DBText және DBEdit сияқты, деректерді басқару және
визуализациялау компоненттері.
2.ТАПСЫРМА ЖәНЕ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ РЕТІ
1) Экранды формада ДҚ-ның бір кестенің мазмұнын ұсыну .
Алдымен ДҚ жалғыз кестесіне қатынай алатын қарапайым экранды форма
құрайық .
№3 формасына View Forms, менюінің элементін таңдау арқылы
өтеміз, диологты терезеден Form3 таңдап Ok батырмасын басамыз. Компонент
палитраларын ТDВGrid компонентін формаға орналастырамыз (Data Contwls
беттерінен ).Data Source қасиетінің ТDВGrid компонентін №3 форманың unit
модуль текстінің unit 5 модулінде сипатталған Data Module Data Source1
мәніне орналастырамыз( бұл үнсіздік бойынша Delphi-ге Data Source өзіміз ат
берген қосылған) ТDВGrid компоненті кестелі формада мәліметтер жиынын
бейнелеу үшін қызмет етеді .
Формаға батырма ТButton (компонент палитра Standаrd беті) компонентін
қосып, Cancel Button объекті испекторларын пайдаланып компонентке ат
береміз (Name қасиеті). Батырма тақырыбын (Caption қасиеті) Отменаға
(болдырмауға ) өзгертеміз .
2.1-суретте өңделетін форма түрі көрсетілген .
Сурет 21. Өңдеу этапындағы форма түрі
Пайдаланушы батырманы басқанда орындалатын кодты батырмамен
байланыстырайық. Формада қалып OnClick оқиғасын өңдеу процедура кодына
төмендегідей кодты жазамыз.
Close :
Forml.Visible:=True;
Run менюінен (немесе F9) Run компонентін таңдап Delphi-ге қосымшаны
орындатуға жібереміз. Қосымша ФайлВвод менюінен Просмотр (қарап шығу)
командасын таңдаймыз .
2.2 суретте жұмыс істейтін қосымша түрі көрсетілген .
Сурет 22. Орындау кезіндегі №3 форма түрі
Мәліметтер жинағына жазбаларды (Materialy. ДВ кестесінеде) ДВGrid
компонненті арқылы қосуға болады .
Жазбалар қосу үшін Insert батырмасын басуымыз керек, немесе мәліметтер
жиынының соңғы жазбасында болып “стрелка вниз ” батырмасы арқылы
мәліметтер жиыны жаңа жазба режиміне автоматты түрде көшеді. Мәліметті
енгізгеннен кейін мәліметтер жиынында жазба алаңын есте сақтауға
болады, батырма көмегімен басқа жазбаға өту арқылы. Esc батырмасын
бассақ жазбаны есте сақтаудан бас тартады. Жазбаларды өзгерту үшін
керекті орынға ағымдағы жазбаға нұсқағышын орналастырамыз және керек
жерде мәндерді өзгертеміз . Мәліметтер жиыны автоматты түрде
редактрлеу режиміне көшеді.
Жазбаларды өшіру үшін оған ағымдағы жазба нұсқағышын орналастырып
Ctri+Del батырма код комбинациясын басамыз .
2) ДҚ-ң екі кестелерінің мазмұнын ұсыну .
Енді жұмысты күрделендірейік ДҚ-ң 2-кестенің мазмұнын екі
вариантта ұсынайық:
а) Экранды формада кестелер арасындағы байланысты орналастырмай;
б) Кесте мәліметтерін кесте арасындағы байланысын есепке алып
бейнелейік.
1) Бір формада екі мәліметтер жиынын байланыстыруды көрсетейік.
Экранды формада ДҚ кесте мәліметтерін арасындағы байланысты орнатпай
бейнелеу ата-аналық, НД –да ағынды жазбаға сәйкес бағынышты мәліметтер
жиыны көрінетіндей.
Datd Module 5 контейнеріне PRIMER мәліметтер базасының Prihod
кестесімен жұмыс істеу үшін Table компоннентін қосайық (Table2 атымен).
Data Source компонентін формаға қосамыз (Data Source2 үнсіздікпен аты). Осы
компоненттің Dataset қасиетін Table2 мәніне орнатамыз. TBDGrid
компонентін №3 формаға орналастырамыз және Data Source2 мәніне Data Source
қасиетін орнатамыз.(23 сурет) True-ға Тable2 Aсtive қасиетін орнатамыз.
Осыдан кейін Prihod DB шынайы сәйкес кестелерінің Ttable компоненттерімен
шынайы байланысы басталады.
Сурет .23. Өңдеу кезіндегі негізгі және бағынышты мәліметтер жиыны
бар форма
Материал (Materialy DB кестесі) жайындағы мәліметтерді қарауда
өзгертпеу үшін True жағдайында DB Grid1 компонентінде ReadOnly қасиетін
орнатамыз .
Қосымшаны орындауға жібереміз. ТDBGrid 2 компонентінің Prihod DB
кестесіне бірнеше жазбалар қосайық .N_Prihоd алаңының мәні автоматты
форматтанатынына назар аударайық (24 сурет).
Сурет 24. Бағынышты мәліметтер жиынында негізгі МЖ-ның ағымды
жазбасына байланысты жазба көрсетіледі
2.2)Экранды формада ДҚ кестесінің мәліметтерін бейнелеу, оларды
арасындағы байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мәліметтер базасымен жұмыс істеуге арналған құрал
Сабақтың мақсаты: ДҚ операцияларды жүргізетін қосышаларды құруға
арналған компоненттерді оқып білу.
1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Delphi-де ДҚ кестелерінің форматы болмайды , бірақ көптеген ДҚБЖ-мен
қатынас жасайды, жергілікті -dBase Paradox, өнеркәсіптік - SyBase
InterBase ДҚ-мен жұмыс істеуге арналған Delphi құралдарына жатады :
- Аспаптық құралдың ( арнайы бағдарламалар және пакеттер )
- Компоненттер , қосымшаларды құруға арналған ДҚ операция, жүзеге
асырады .
Аспаптық құралдар
Delphi ДҚ операцияларына арналған құралдарға келесілер жатады :
- BDE ( Borland DataBase Engine )– мәліметтер базасының кітапхана қорын
құрайтын процессоры.
- BDE Administrator – күйге келтіруге арналған утилит .
- DataBaseDesktop – SQL және QBE шақыруларының кестесін құру, түзеуге
арналған программа.
- SQL Explorer – ДҚ жол бастаушысы , БД параметрлері жөндеуге рұқсат
етеді .
- Monitor – SQL сұраныстарының орындалуын қадағалайтын программа .
- SQL Links – ДҚБЖ жойылған программалар драйвері мыс; MSSQL Server
Oracle ;
- Local InterBase Server - Borland InterBase-дағы жергілікті SQL –
серверінің версиясы.
- InterBase Server Server for Windows 95– Borland InterBase –дағы SQL
-серверінің төртеуін бір уақытта қосуға есептелген көп қолданушы
версиясы.
Компоненттер
ДҚ жұмыс жасау үшін қолданылатын компаненттер, DataAccess,
DataControls, Midas, Qreport және DesisionCube беттерінде болады.
DataAccess бетінде визуалды емес компонент орналасқан, олардың көмегімен
мәліметке қатынасты ұйымдастыруға болады:
- DataSourse – мәліметтер көзі ;
- Table – ДҚ кестесіне негізделген мәліметтер жиыны ;
- Query – SQL сұрауына негізделген мәліметтер жиыны ;
- StoredProc – серверде сақталған процедураға негізі мәліметтер жиыны;
- DataBase - ДҚ мен байланысуы;
Session – БД да ағымдағы жұмыстар сеансы .
DataControls бетінде келесі визуалды компоненттер орналасқан;
- DBGrid – тор ( кесте )
- DBNavigator – навигациялы интерфейс
- DBText - жазу
- DBEdit – бір жолдық редактор
- DBImage – графикалық бейне
- DBListBox – қарапайым тізім
- DBComboBox – қиыстырылған тізім
- DBCheckBox – тәуелдісіз ауыстырып- қосқыш
QReport бетінде келесі визуалды компоненттері орналасады
QuckRep - есептеу
- QRSubDetail – байланысқан кестелерге арналған есепберу жолағы
- QRBand – есепберу жолағы
- QRGroup - топ
QRLabel - жазу
Қосымша құру. ДҚ кестесін құру.
Қарапайым қосымша жасаулары негізгі кезеңдері:
- ДҚ кестелерін құру ;
- Қосымша форма құру .
DataBaseDesktop бағдарламасын қолданып, ДҚ кестелері құру.
Жаңа кесте құру процесі, NewTable командасымен басталады
интерактивтік тәртіпте және келесі пункттерден құралады :
- кесте үлгісін таңдау ;
- кесте құрылымын беру ;
- кілттік алаңдары көрсету ;
- индексті анықтау ;
- алаңның мәнін анықтау ;
- парольді анықтау ;
- кестелер аралық сілтемелік бүтіндікті сұрау ( байланыстың ).
Алдымен CreateTable терезесінде форматы : Paradox 7 таңдалады Кесте
үлгісі таңдалғаннан кейін кесте құрылым анықтама терезесі көрінеді . Table
properties ( кесте қасиеттері )
- Secondary Indexes – индекс тапсырмасы ;
- Validity Checks – алаң мәнін енгізуге шек қою;
- Password Security – парольді анықтау ;
Referential Integrety – кестелер аралық сілтеме бүтіндігін анықтау.
Қолайлы Secondary Indexes таңдауында Define( анықтау )- Define
Secondary Indexes ( екінші индексті беру) батырмасы мүмкіндіріек болады.Оң
тізімде бейнеленген және индекс параметрі, осы терезеде индекс алаңдары
беріледі, негізгілері келесі фактілер көмегімен өзгереді:
Unigue – алаңдарды құратын индекске кіретін уникальді мәндер .
Case Sensitive – жол типті алаңдарға символ регистрлері есептеледі .
Descending – мәндер кемуі ретінде сорттау орындалады .
ОК және индексті алаң құрамы, Save IndexAs терезесі көрінеді, онда
индекс аты беріледі . Save As кестені сақтауы.
Қосымша форма жасау
Table 1, DataSource 1, DBGrid 1 және DBNavigator 1
DataBaseName
Table 1, TableName
Activ True
Datasource – Dataset
DBGrid – DataSource
Қосымша компоненттерінің және ДҚ кестелері және қолданылатындар
компоненттердің өзара байланыс қасиеттерін келесі бейнемен көрсетуге болады
.
DataBase
Name
Table Name
ДҚ-мен жұмыс істеуге арналған компоненттер
БД кестелері дискде орналасады. Олар физикалық объекті болып келеді.
Кестеде орналасқан мәліметтер операцияларына мәліметтер жиыны қолданылады.
Мәліметтер жиыны
Мәліметтер -жиыны жазбалар, ол бір немесе бірнеше ДҚ кестелерінен
алынған . Жазбалар белгілі бер ережемен таңдалынатын мәліметтер жиыны
логикалық кесте деп аталады.Мәліметтер жиынының және кестелердің өзара
әрекеттері физикалық файл және файлды айнымалымен өзара байланыстырады.
Delphi-де НД жұмысы жұмыс істеу үшін Table Query , StoredProc және
DesisionQuery компоненттері қолданылады .
StoredProc –ДҚ жойылған әрекеттестік ұйымы ,
DesisionQuery – шешімдерді қабылдайтын жүйелерінің құруыға арналған .
ДҚ мүмкіншіліктерін TDataSet сыныбын қамсыздандырады, ол редакциялауы
және НД-да ауыстыру . ТTable және ТQuery компоненттері TBDE TDataSet
класында туындайды. ДҚ кестесінің орналасқан жерін көрсету үшін
DataBaseName қасиеті қолданылады. НД-ны жазбалар санымен басқаруды
таңдаудың қосымша түрімен:фильтрация немесе SQLсұранысы арқылы іске
асырылады.Мәліметтер жиынымен операция организациялары мәліметтерге екі
түрлі амал қолданылады:
1.Навигациялық
2.Реляциялық
Қатынастың навигация тәсілі әрбір жеке мәліметтер жиынының жазбасын
өңдейді. Мынау тәсіл жергіліктілермен ДҚ немесе көп емес жайылған ДҚ
жұмыстары үшін қолданылады.
Реляциялы тәсілі жазбалар тобын өңдеуге негізделген. Егер бір жазбаны
өңдеу қажет болса , бәрі-бір бар топты өңделеді , себебі ол бір жазба болып
есептелінеді. Реляциялы тәсіл -сұранысына негізделген және SQLбағытталған
деп аталады. Жайылған ДҚ БД жұмыстары үшін қолданылады .
ТTable жиынының ерекшеліктері
ТTable компоненті ДҚ бір кестесімен байланысқан мәліметтер жиыны.
Навигация тәсілінге негізделген және жергілікті ДҚ қолданылады .
- Table мәліметтер жиынында ағымдағы индексті көрсетуі мүмкін. Олар
келесі операциялар үшін қажет:
- жазулардың сорттауы
- жазулардың іздеуі
- кестелер аралық байланыстардың құруы .
Index Name немесе Index Fieldnames muna String қасиеттерінің арқасында
ағымдағы индексті орнатуға болады.
кесте құрғанда берілген индекс тізімінен ағымдағы индекс таңдалынады.
Index Name және IndexFieldNames екі қасиеті ұқсас және бірдей
қолданылады, бірақ IndexName мәні болып кесте құрылғанда берілген индекс
аты, ал IndexFieldNames қасиеттерінің мәні индекс құрылған алаң аты болады.
Егер бірнеше алаңнан тұратын индекс қолданылса онда IndexName қасиетіне
бұрынғыдай осы индекстің аты, ал IndexFieldNames қасиетін осы индекске осы
керекті алаңдар аты саналады. Мысалы, ағымдағы индекстің тапсырмасы
Table 1. IndexName :=‘ indName ’
Table 2. IndexFieldsName :=‘ Name ’;
Table1 және Table2 компоненттері бір кестемен. байланысқан, indNamе
анықталған индекстің Name алаңы үшін.
Paradox кестелерінің басты индексінің IndexFieldsName қасиетінің
көмегімен ағымды етуге болады.
Мысалы2. Ағымның басты индекстің сапасы ретінде тапсыру.
Table 1. IndexFieldsNames :=‘ Name ; Post ; BirthDay ’;
Table1 компонентімен байланысқан ДҚ кестесіне арналған негізгі
индекс анықталған. Оған кілтті алаң Name Post; BruthDay кіреді ;Бұл индекс
ағымдағы ретінде орнатылады .
Ағымдағы индекстің құрамдағы алаңдарға рұқсатты IndexFieldsCount және
IndexFields қасиеттерінің көмегімен алуға болады .
Integer типі IndexFieldsCount қасиет ағымдағы индексте алаң санын
құрады. Уақытда қосымшаны орындауға арналған рұқсат қасиеті. IndexFields
қасиеті ( Index : Integer )типті ағымдағы индексті алаңмен хабарласады,
Index айнымалысы осы индекс алаңның индексіне индекс нөмір сұрайды.
Есепберу 0-ден басталады. Индекстер көбінесе кесте құруда анықталынады,
бірақ процесте қосымша орныдауда динамикалы ADDIndex және DebateIndex
тәсілдер көмегімен өзгерістер болуы мүмкін.
Мысалы : кестеге индексті қосуы .
Procedure Tform 1. ButtonClick ( Sender : TObject );
Begin
монополиялық рұқсат режимінде кесте аудармасы
Table 1. Close ;
Table 1. Excluisive := true ;
Table 1. Open ;
индексті қосуы
Table 1. AddIndex (‘ indPost ’,‘ Post ’,( ixDescending ,
ixCaseInsensitive ));
монополиялық режимнің жабылуы
Table 1. Close ;
Table 1. Excluisive := false ;
Table 1. Open ;
End ;
Түсініктемелер : регистер әріптеріне тәуелсіз мәндер кемуі бойынша
орналасқан сорттау тәртібін құру НД indPost кестесімен байланысуы.
DeleteIndex процедурасы ( constName : string )кестеден Name параметрмен
берілген индексті жояды.
Table 1. DeleteIndex ( indPost );
Лабораториялық жұмыс №2(4 сағ)
Аспаптық құралдармен жұмыс.
Delphi –де деректер қорының тіркеуі
Сабақтың мақсаты: Delphi-де ДҚ кестесін құрудың негізгі этаптары
1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ДҚ анықтамасы. ДҚ ол файлдардың жиынтығы: кестелердің, индекстері және
триггерлері , кестелер аралық байланысты бейнелейді .
ДҚ құралады :
- ДҚ кестесі ,
- индекстер,
- ескертулер ( мемо - алаң ) және т . б .
Бір кестені анықтау үшін жеке файл құрылады . Сондай бөлек файлдар
кестелер индексін және мемо-алаңын сақтауы үшін қолданылады. Бұл файлдар
бір жерде және бірге сақталуы керек, олай болмаса, ДҚБЖ дұрыс жұмыс
істемеуі мүмкін, сондықтан БҚ-ның барлық компаненттерін бірге сақтау керек.
Delphi-де ДҚ құру ( немесе Delphi жұмысқа арналған ) ДҚ сақталынған
және орналасқан орыннан басталады.
ДҚ орналасуын беру ДҚ белгілі бір компьютерде директорияда болуы
мүмкін.
Мынау директория бөлістері жолмен істеуге болады ( немесе жолмен
папка жасаулары ) ДҚ компоненттеріне арналған .
Осы директорияны бөлу жолымен жасауға болады . Директорияны өзінің
компьютерде, серверде тамыр каталогте немесе подкаталогеде. Құруға болады,
мысалы :
1) C :\ Primer ;
2) C :\ \ \ ... .\ Primer .
Әдеттегі мәліметтер базасының жергілікті режимде ДҚБЖ Paradox, dBase
және FoxPro форматында құрылған ДҚ жұмыс істейді ( немесе ДҚ кестелері ).
ДҚ-ға Псивданимді меншіктеу
ДҚБЖ технологиясында ДҚ атауына псивданияні қосады, сонда ДҚБЖ
программалары псведаний арқылы іске асырылады.
BDE Administrator утилитінде аталған байланыста Delphi болуы тиісті.
- ДҚ-да мекенжай көрсетілген.
Delphi –де ДҚ-ны құру немесе Delphi-де жұмыс істеу орналасуы және
сақталынуы басталады.
Сайып келгенде , ДҚ –құруда алғашқы қадам өзіміздің мысалда осы қадамда
орындалады біздің компьютерде тамырлы католог "C :"дискісі директроияда
біздің мәліметтер базасы орналасып директория аты-" ". онда папка
көмегімен құрылған директория аты C:" :\ ". егер ДҚ тегерішінде жасалған
болу D :дискісінде құрылса , оның аты "D :\ ".
"C :\ "мәліметтер базасын кез келген жұмыс атын беруге болады,бірақ
біз құратын ДҚ-ны сол атпен "C :\ PRIMER " қалдырамыз.
Осылайша , бүркеншік ат ( немесе алиас ) ДҚ " PRIMER ".
ДҚ тіркеуі . Delphi –де ДҚ тіркеуі BDE Administrator утилиттің
көмегімен іске асырылады. Сондықтан біздің "C :\ PRIMER " BDE Administrator
іске асырамыз.
BDE Administrator екі варианттың қолдауында жүреді :
1. Windows жұмысшы столына тікелей :
(ПускПрограммыBorland Delphi 3BDE Administrator).
2.Алдымен Delphі-дің негізгі модулі жіберіледі,ол экранғы IDE-нің
жоғарғы қатарында Delphі-дің басты менюі орналасқан.
Сурет 1. Delphi өңдеуінің интегралдық жүйесі
DateBase менюін ашамыз және одан Exproler командасын таңдаймыз.Осы
командамен BDE Administrator утилитін жібереміз.Жібергеннен кейін келесі
амалдар орындалады:
Негізгі менюден Object New элементі таңдаймыз. Көрінген терезеде
(сурет .4) ДҚ құрылған типті (Standard )өзгеріссіз қалдырып ОК басамыз .
Администратормен терезенің сол жағында STANDARD1 терезесін көреміз.
Оны PRIMER атымен өзгертеміз Ол үшін ДҚ атына тышқанды шертіп жаңа текст
енгіземіз.
Рисунок 2. Мәліметтер базасының драйвертипін таңдау терезесі
Оң жақ терезеде ДҚ параметрлері келтірілген . Оларды өзгеріссіз
қалдырамыз тек атын өзгертеміз. Бұл параметр ДҚ орналасқан катологқа жолды
енгізу үшін жол сілтейді.Жолды енгізу үшін PATH алаңын шертіп оң жақта
пайда болған батырманы басып С:\PRIMER каталогын таңдап ОК батырмасын
басамыз. (5-сурет).
Енді псевдонимнің анықталуын есте сақтауымыз керек, ол үшін сол жақ
терезеде тышқанның оң жақ батырмасымен псевдоним атын шертеміз және Apply
элементін менюде таңдаймыз. Пайда болған диалогты терезеде псевдонимнің
өзгертулерін есте сақтаймыз да, ОК батырмасын басуымыз керек.
Сонымен BDE Administrator утилитінен шығуымыз керек. Содан соң
псевдоним құру аяқталды. Енді оған басқа утилиттерден хабарласуға болады.
Бірақ ДҚ псевдонимі бар каталог әлі бос мәліметтер базасының кестесін құру
керек.
Сурет 3. Мәліметтер базасының псевдонимінің параметрі терезесі
Лабораториялық жұмыс №3(4 сағ )
ДҚ ҚҰРУЫН КЕЛЕСІ ТҮРДЕ КӨРСЕТЕМІЗ
Сабақтың мақсаты ДҚ кестелерін толтыру және құрылымды қалыптастыру,
кестелер арасындағы байланысты орнату.
1 НЕГІЗІГІ БӨЛІМ
ДҚ құруды былай бейнелейміз. Концептуалды жобаға сәйкес мәліметтер
базасы 2 өзара байланысқан кестелерден тұрады. Бірінші кесте басты болып
табылады.
Кестенің әрбір жолы өріспен сәйкес келеді. Бағаналардың тағайындаулары
:
• Fields Name - алаң аты ;
• Type - алаң типі ;
• Size - алаң өлшемі (жолдардың алаңы үшін );
Key - '*'жұлдыздан құралады, егер алаң алғашқы кілтті құрамына енсе .
Егер алғашқы кілтке бірнеше алаң құюға кірсе , онда олар алғашқы кілтте
қатысудағы жүйелілікпен анықталуы тиісті. Сонымен қатар, барлық алғашқы
индекс құрамына кіруші алаңдар, басқа алаңдар алдында анықталу тиісті ,
яғни жоғары алаң тізімінде болу.
2. ТАПСЫРМА ЖӘНЕ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ РЕТІ
A . Мастер – кестені конструциялау
Деректер қоры кестесін құру үшін Database Desktop (DBD) )( Пуск
Программа Borland Delphi 3 Database Desktop ) утилитін жіберу қажетті.
Утилит жіберілуінен кейін жұмысшы псевдонимі утилитін орнатамыз. Бұл
псевдоним үндеместен жұмыс істейін утилит. Егер жұмысшы псевдонимі
орнатылмаса, онда DBD жэұмыс істеген сайын псевдонимді көрсетіп отыру
керек, бұл уақытты көп алады.
Жұмысшы псевдонимін орнату үшінбас менюдан File Working Directory
элементін таңдау керек және Aliases түсетін тізімінде псевдоним атын
PRIMER-ді таңдау , одан кейін Ok батырмасын басу керек.
Осыдан кейін ДҚ кесте структурасы анықтамасы терезесі пайда
болады.(6-сурет)
Сурет.6 Database Desktop утилиті: ДҚ кестесінің құрылымын анықтау
терезесі
Кесте құрылым конструкциялау. ДҚ кестесін құру үшін бас менюден File
New Table элементін таңдау керек. Create Table терезесінде көрінген
(Paradox7) құрылған кесте үлгісі өзгертусіз қалдырамыз және Ok батырмасын
басамыз . Осыдан кейін белгілі ДҚ кесте құрылымы терезесі көрінеді ( сурет-
6).
Сурет.7. Өріс алаңын таңдау
" Материалдар " кестесіне кіруші алаңдарды анықтаймыз. Field Name
бағанасына Material енгіземіз . Алаң типіні анықтау үшін, Type бағанасымен
шертіңіздер және ашық жер (пробел) пернесін басыңыздар. Бұған жауап ретінде
керек алаң типті таңдау үшін алаң типі тізімі шығады. ( сурет-7).
СУБД Paradox мүмкін барлық типі 8-суретінде келтірілген.
Material алаңы типін анықтау үшін, Alpha таңдаймыз және бағанға Size
–ға 20мәнін көрсетеміз. Key бағанына жұлдызшаны сыйғызамыз осы алаң алғашқы
кілтті құрамына енетінін білдіреді. Ол үшін мынаның клавиатурада кез келген
символды басамыз.
Кесте-мастері алғашқы кілтіпен индектеледі.
Materialу кестесінің басқа бағаналарына анықтамалар енгіземіз
(сурет-9).
Рис.9. Materialy кестесінің құрылымын анықтау
Есеп шарттарына сәйкес берілген кестенің барлық алаңдары
толтырылауы тиісті . Сондықтан әрбір алаңды мәндермен міндетті түрде
толтыру талабын анықтаймыз.Бір алаңнан екінші алаңға өту үшін Required
Field ауыстырып қосқыштары қосамы. Басқа алаңдар мағынасына шек салу үшін
қызмет етеді :
• Minimum value - алаңның ең аз мәнін анықтайды
• Maximum value - алаңның барынша үлкен мәнін анықтайды
• Default value – алаң мәнін үндемеумен анықтайды
Picture – алаңның бейнелеуінің шаблонын анықтайды . Шаблон құру үшін
Assist батырмасын басу Бір алаңда мәннің болмауы алаңның шектелген мәнінің
қойылмағанын білдіреді.
Кестелерді толтыру және есте сақтау. Кесте құрлымын
конструкциялағаннан кейін Database Desktop-та таблицаны толтыруға болады.
Кестені орыс алфавитінде толтыру мүмкін болмауы мүмкін онда латын алфавитін
пайдалануға болатынын атап өтейік.
Содан соң С:\PRIMER каталогында құрылған кесте ( Materialу ) аты
анықтағаннан кейін Materialу файлы құрылады.
Сурет.10. Кестені сақтау терезесі
Құрылған кесте реструктурлануы. Егер ДҚ бар кестелерге өзгерістер
енгізу керек болса, FileOpenTable меню элементін таңдау керек, пайда
болған диалогты терезеден кесте атын таңдап Ок батырмасын басу керек.
Кесте мазмұны көрсетіледі. (11-суретте Materialу кестесінде жазуларды жоқ
болады , өйткені біз оған мәліметтерді енгізген жоқпыз ).
Сурет 11. Materialy кестесінің мазмұны – жазбасы әлі көрінбейді
Біз DBD-дан(бірнеше жазбаға өзгеріс енгізіп немесе өшіргіміз келсе)
тура кестені жаңа жазбамен толтырғымыз келсе F9 батырмасын басуымыз керек.
Кесте құрлымын өзгерткіміз келсе Table Restructure меню элементін
таңдаймыз. Ізінше кесте құрлымын анықтайтын диалогты терезе көрсетіледі.
Б.Кесте деталін конструкциялау
Кесте деталі болып табылатын екінші кесте құрылымын анықтаймыз "
материалдардың түсуі " (сурет .12) . Бұл кесте құрлымын констукциялау әдісі
кесте мастерімен ұқсас. Келесі айырмашылықтар бар.
Сурет.12. Prihod кестесінің құрылымы
Бәріне алаңдарға N_ Prih алаңынан басқасына Required атрибутін
тағайындаймыз, өйткені бұл алаң автоинкрементті болғандықтан оны мәнмен
толтырғанда жаңа жазбаны автоматты түрде есте сақтайды.
“ Кіріс датасы ”,“ Материал ” алаңдарына индекс құрамыз. Ол үшін біз
қиылысатын Table Properties тізімінен Secondary Indexes) элементін
таңдаймыз . Осыдан кейін диалогты терезе 13- суретте көрсетілгендей көрініс
береді.
Сурет 13.Терезенің оң жағына Secondary Indexes элементі пайда болды
Жаңа индексті анықтау үшін , Define батырмасын басамыз. Көрінген
диалогтық терезеде Fields алаңында біз анықтаған кестенің тізім мазмұны
көрсетіледі. Index Fields алаңы құрылған индекске кірушілерді сақтау үшін
тағайындалған. Fields тізімінен Index Fields тізіміне нақтылы алаңды
көшіріп алу үшін оң бағдарша бейнелеуі бар батырманы басу керек. Алаңға
тізімді жүйелілі қосу маңызды, өйткені ол тізімде алаңның алмасу ретін
анықтайды. Index Fields тізіміне керек алаңдарды сыйғызған соң ( сурет
.14), Ok батырмасын басамыз .
Сурет 14. Индикс құрамына кіретін өрістерді анықтау
Көрінген терезеде индекс аты сұралады ( сурет.15) Аты енгіп Ok
батырмасын басу керек .
Сурет 15. Индексті сақтау терезесі
Индекс атын алаң атымен қою ұсынылмайды. Өйткені келесіде көрініп
тұрғандай жаңа индексті қосқаннан кейін оның аты индекстер тізімінде пайда
болады.
16 суретте көрсетілген, жаңа индексті қосқанан кейін оның аты
индекстар тізіміне пайда болады.
Сурет 16. Prihod кестесі үшін анықталған индекстер тізімі
Индекс аты бойынша шертіп , біз оны өшіре аламыз (Erase батырмасы)
немесе өзгерту ( Modify батырмасы ).
Құрылған кестені Prihod атымен сақтаймыз.
В. Деректер қорын конструкциялау
Мәліметтер базасының конструкциялау
Енді ДҚ кестеден тұтас конструкциялаймыз. Олардың құрлымы
конструкциясын кестелерден тұрады.Есептің қойлымынан белгілі болғандай "
Материалдар " және " Материалдардың кірісі " кестесі “бірдің-көпке” деген
қатынасында, олай дейтініміз Materialy кестесіндегі бір жазбаға Prihod
кестесіндегі сол материалға бірнеше жазба сәйкес келеді. Байланыс алаңы
болып 2 кестеде бар Materialy алаңы болып табылады.кете мәліметтің
бүтінділігін ашықтайық .
Paradox –те сілтемелік бүтінділік біріншіден кесте арасындағы
байланысты 2-ден каскадты жерді анықтайды.
Prihod кестесін ( элемент File менюі Table Open )ащып және
кестені өзгерту құрлымы режіміне ( Table Restructure ) кіреді. Table
Properties түсетін тізімінде Refrential Integrity элементін таңдаймыз және
Define бүркеншектегі шегесін басамыз . көрінген диалогтық терезеде ( сурет
.17) Fields тізімінде Prihod кестелері далаларды көрсетілген , ал Tables
тізімінде – primer базасының кестелері көрсетілген .
Сурет 17. Сілтемелік бүтіндікті құруға арналған терезе
Tables тізімінде Materialy кестесін таңдаймыз және сол жақ бағдаршаны
басамыз . Parents Key алаңына ( аталық кесте кілті ) Materialy кестсінің
бірінші кілті көрсетілген .
Update rules айырып қосқыштар Materialy кестесінде жазбаларды жою
немесе Materialy кестесінде алаң байланыс мәнінің өзгеруін Prihod
кестесінің каскады әсерін анықтайды:
• Cascade – Prihod кестесінд бағынышты жазуларды жою немесе каскадты
өзгеріс;
Prohibit - Materialy кестесінде жазбаны жою немесе байланыс алаңына
өзгерісті шектеу. Cascade таңдап ( сурет .18) Ok кнопкасын басамыз.
Сурет 18.Сілтемелік бүтіндік шартын анықтау
Paradox –те атау сұралып –сілтегішті бүтіндік аталынады. Атыны
енгіземіз мысалы Materialy мысалы _ Prihod _ Integrity және Ok кнопкасын
басамыз .енді құрылған сілтегішті бүтіндік аты тізімге орналасады.
Prihod ( Save кнопкаыс )кестесіндегі өзгерістерді есте сақтап, Prihod
( Table Restructure ) кестесінің реструкизациясы режіміне қайта кіреміз.
Table properties тізімінде Secondary Indexes элементін таңдаймыз индекстер
тізімінде Material атмен пайда болған жаңа индексті көреміз .Бұл индекс
сілтегіш бүтіндік құрылған кезде автоматты түрде тұрғызылған ( сурет .19).
Сурет.19. Сілтілік бүтіндікті құрғанан кейінгі Prihod кестесіндегі
индекстер тізімі
Осымен БД процесін құруы аяқталады, реструктуризации режімімен
жылжыуымызға болыды. Осыдан кейін құрылған кестелермен жұмыс үшін қарапайым
қосымшаларды өңдеуге көшеміз.
№4 Лабораториялық жұмыс
DELPHI-ДЕ ДҚБЖ-НЫ ҚҰРУ
Сабақтың мақсаты: Экрандық форманы құру, ДҚ-ға рұқсатты орнату және
мәліметтерді өңдеуді ұйымдастыру
4.1 ДҚБЖ құрамын анықтау
ДҚБЖ ДҚ-ға енгізілетін және ДҚ-дан шығарылатын мәліметтерді өңдеу
процедураларынан және экрандық және есептік формалар жиынтыңынан тқрады.
Windows ортасында ДБЖ бағдарламалау кезінде ДҚБЖ-ны қосымша деп атайды.
Экрандық формалар тізімін анықтау үшін қолданушы жұмысының тәртібін
анықтаймы, яғни біздің жүйеміздің қолданушысының тәртібін береміз.
Қолданушы жқмысының тәртібін келесі тәсңм арқылы берейік.
Қолданушы жұмысының тәсімі.
Қолданушы интерфейсі бас меню арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан
жүйеде бас меню болу қажет.
Қорға ақпаратты енгізу үшін бөлек экрандық форма қажет. Қорды бөлек
экрандық формада қарастыру керек.
Сонымен қатар қолданушы қорда баспа түріндегі мәліметті алу керек, әр
түрлі мәліметтер әртүрлі формада болу қажет. Осы барлық шығыс мәліметтер
есептік немесе есептеу формалары деп аталады. Сондықтан қолданушыға
есептік формаларды алу қажет.
Осылайша есептерді алу үшін қолданушынығ толық жұмысына қажет есеп
формаларын қарастыру қажет.
Қарастырылған формалар негізінде қолданушы жұмысының тәртібі келесі
түрде іске асырылады.
Жүйені іске қосқан кезде экранда жүйенің бас менюі көрінуі керек.
Менюда жүйе орындай алатын команда іс-әрекеттер тізімі берілген. Егер
қолданушы түскен материалдар туралы мәліметтерді енгізуді жоспарласа, ол
менюден ақпарат енгізу үшін форма шақырады.
Қорды алдын-ала қарау үшін ол менюден қорды қарау формасын шығарады.
Қолданушы үшін есепте мәліметтерді шығару үшін әртірлі нұсқаулар
қарастыруға болады. Қолданушы бас менюден қорды алдын-ала қару формасын
шақыра алады және одан мәліметтер мен есеп формасын таңдай алады.
Генерацияланған есеп нұсқауы баспа құралына беріледі. Иілгіштікке жету үшін
ақпаратты енгізу режимінде және қорды алдын-ала қарау режимінде есепті
қалыптастыру нұсқауын қарастыру қажет.
Осылайша жоғарыда көрсетілген “қолданушы –жүйе” жұмысының тәсімі нде
жүйе жұмыс істеу үшін келесі формалар қажет екені көрініп тұр:
• Меню үшін форма;
• Қорға мәліметтер енгізу үшін форма;
• ДҚ-ны алдын-ала қарау үшін форма;
• №1-есеп үшін форма
• №2-есеп үшін форма
• №3-есеп ұшін форма
Жоғарыда ДБЖ-ның сыртқы формасының көрсетілуі берілді. ДБЖ-ның жұмыс
мүмкіншілігін қамтамасыз ету үшін ДҚ формасымен байланысты
қамтамасыздандыру керек: экрандық формада ДҚ мәліметтерін өңдеу. Ол келесі
пунктерде жасалады.
4.2 ДҚБЖ компоненттерін құру жобасы және жоспары
Сыртқы көрініс формасына басқа ДҚБЖ-да ДҚ-ға қатынау қамтамасының
құралдары және өңдеу процедуралары болу керек. ДҚБЖ-ны құрайтын барлық
компоненттер жиынтығы құрулы жіне сақтаулы болу керек.
ДҚБЖ-ны жобалау үшін негіз форма болып табылады. Форма барлық қалған
компонентердің негізі және тасымалдаушысы болып мәліметтерді өңдеу
процестері үшін фундамент қызметін атқарады. Бұл тәсілдің теориялық негізі
объектіге бағытталған технология жобасы және бағдарламалау болып табылады.
Алайда объектіге бағытталған технология жобасы және бағдарламалаудың
теориялық сұрақтарына арнайы тоқталмаймыз.
Енді ДҚБЖ жобасын құрайық, яғни ДҚБЖ компоненттерінің арасындағы
байланысты, құрамын және тағайындалуын бекітеміз. Ол үшін қолданушы
жқмысынң жоғарыда көрсетілген тәсімінен шығамыз.
Қолданушы жұмысы іұшін үш есеп формасы қажет. Сондықтан әрбір
экрандық жіне септік форма үшін бөлек форма берілу керек.
Delphi-де ДҚ және ДҚБЖ формалады арасындағы ақпараттық байланыс
анықталған визуалды емес компоненттер арқылы іске асырылады. Сондықтан ДҚ-
мен экранджық форма арасындағы байланысты қамтамасыз ету үшін жобада арнайы
визуалды емес компонент (контейнер) TdataModule қолданылады, ол бқлек
құрылу керек.
Осылайша эвристикалық алдын-ала сілтемелеуден шыға біздің форма үшін
қажет тізімді берейік:
• Меню үшін форма;
• Қорға мәліметтер енгізу үшін форма;
• ДҚ-ны алдын-ала қарау үшін форма;
• №1-есеп үшін форма
• №2-есеп үшін форма
• №3 есеп үшін форма
• TDataModule компоненті
Жобалаушы үшін ең ыңғайлы форманың жіне олардың компоненттерін
ұарастыру тәртәбі келесі болып табылады.
1) TDataModule компоненті
2) Меню үшін форма;
3) Қорға мәліметтер енгізу үшін форма;
4) ДҚ-ны алдын-ала қарау үшін форма;
5) №1-есеп үшін форма
6) №2-есеп үшін форма
7) №3 есеп үшін форма
ДҚБЖ құру үшін формалардың екі әдіспен беру керек:
1. Егер алдын-ала олардың саны белгілі болса, монитор экранында жіне
сәйкесінше IDE Delphi жобасның қоймасында (repository) алдын-ала
визуолды және визуалды емес формалардың қажет санын шығаруға
болады. FileNew form командасы көмегімен визуалды формалар
қосылады, ал FileNew data module командасымен визуалды емес форма
қосылады. Біздің жүйе алты визуалды форма және бір TDataModule
компонентін талап етеді.
2. Егер жоба үшін қажет формалар саны белгісіз болса, онда монитор
экранында жіне сәйкесінше IDE Delphi жобасның қоймасына
(repository) ДҚБЖ құрудың ағымды деігейінде жоба үшін тек қажетті
форма қосылады. Экранда формаларды қою келесі команда арқылы іске
асырылады. Басқа сөзбен айтқанда әрбір форма қажеттілік молшері
бойынша қосылады.
Бұл жағдайда жоба қоймасына жаңа форманы қосу (File Add to project)
командасын қосу арқылы іске асырылады.
Осылайша жобадан шығатын болсақ, мәліметтерді өңдеу процедурасы,
экрандық және есептік формалардан жоғарыда қойылған есепті автоматтандыру
үшін ДҚБЖ құру бойынша жұмыс жоспарын ұсынайық.
Алдымен ДҚБЖ-ның барлық формаларын құру үшін қажетті формаларды
экранға шығару керек болсын деп есептейік. Егер форма жетіспесе оларды
қажетті санға дейін жеткізейік. Бұл (FileNew form) іс-әрекетін форма саны
қанша талап етсе сонша рет қайталау және бір контейнерді FileNew data
module командасын қайталау жолымен жасалады.
Енді форманың жобалау тізбегін анықтайық. Жалпы жағдайда формаларды
құру тізбегі ретсіз, бірақ сонда-да біз жоғарыда сипатталған тізбекті
тағдаймыз. Формаларды хаттау және құру тізбегі ДҚБЖ құру процесін
жеіәлдетеді.
ДҚБЖ құруды ДҚ-мен байланыс үшін TDataModule контейнерін құрудан
бастаймыз. ДҚБЖ формасын жобалаудың экрандық формадан бастаймыз, онда ДҚ
құрамы көрсетіледі.
ДӨБЖ жобалауы ДҚ-дан алынатын немесе экрандық формаға
енгізілетін мәліметтерді өңдеу процедураларын құру және Дқ-мен байланыс
жасаудың бөлек жолы бойынша әрі форма бойынша әске асырылады.
Сонымен қатар әртүрлі форма компоненттенрі арсында байланыс жасау
керек. Бір экрандыұ формада жүйе жұмысын аяқтау командасын қарастыру қажет.
Компоненттер жиыны және олардығ формада орналасуын анықтағаннан кейін
олардың ДҚ-ға қатынауы жасалады және форманың әр компоненті үшін
мәліметтерді өңдеу процедурасы құрылады.
Жоғарыда көрсетілген анықтамадан көреміз: ДҚБЖ ДҚ сияқты көптеген
компоненттерден тұрады. ДҚБЖ-нығ барлық компоненттері қалыптастыруды және
бағдарламалуды талап етеді. Сондықтан оларды ДҚ сияқты анықталған орында
сақтау керек. Бұл мақсат үшін C:\Primer каталогында АРР қосалқы каталогын
құру қажет. Онда біз өңделген қосымшааларды сақтаймыз.
Жалпы жағдайда қосымшаны кез-келген жерде сақтауға болады, алайда, ДҚ-
мен бірге бір папкада бірақ бөлек қосалқы директорияда сақтау жобалаушы
жұмысы үшін ыңғайлы.
3. ДҚБЖ құру
1. TDataModule контейнерін құру
Экранды формамен ДҚ байланысы арнайы компаненттермен
қамтамасыздандырылады, олар визуальды емес компанент деп аталады. Бұл
элементтер конструкциялау режимінде ғана көрінеді, ал жүйенің жұмыс режимі
экранында көрінбейді.
Егер ДҚБЖ бір экрандық формадан тұрса, онда визуальды емес
компаненттерді сақтау үшін контенер түріндегі арнайы қойма қажет емес. Бұл
жағдайда визуальды емес компаненттерді сол жалғыз экрандық формаға
орналастыруға болады. ДҚ қатынай алатын экрандық форманың көптігінен
қатынауды келесі түрде ұйымдастыруымызға болады.
Барлық экрандық және есепберу формаларынан ДҚ қатынау (байланыс)
қажет. ДҚБЖ-ның бірнеше экрандық формалары бар және олардың ДҚ-ға қатынауын
екі тәсілмен жүргізуімізге болады.
1.Әр форманың (және оның компоненттерінде) ДҚ-ға қатынауын қалған
формаларға тәуелсіз автономды іске асырамыз.
2.Екінші тәсіл әр форма үшін ДҚ-ға қатынауды ұйымдастыруды қайталамауды
ұсынады. Барлық экрандық және есепберу формалары үшін арнайы TDataModule
компонент арқылы бірдей қатынауды ұйымдастыру. TDataModule типті компанент
ішіне визуальды компоненттері TTable, TQuery, DataSource, бар контейнер
ұсынады.Онда ДҚ-ға қатынау керек формалар қатынауды TdataModule компоненті
арқылы алады. Сондықтан ДҚБЖ құруда әр экрандық TdataModule типті
компанентімен байланыс орнату қажет.
Сонымен ДҚБЖ жұмысы үшін TDataModule типті компанент құру қажет.
Delphi ортасында TdataModule данасын құру FileNew Data Module меню
пункті арқылы іске асады.
TDataModule компонент мәліметтер базасымен жұмыс жасау компоненті
контейнер қызметін атқарады. Delphi компонент палитрасына Data Access
парағында тышқанмен ТТаblе визуальды емес компонент таңдаймыз (сурет. 20),
тышқанды шертіп және содан контейнерде тышқанды шертеміз. Осыдан кейін
компаненттің бейнеленуі контейнерде қалады.
Сурет.20. Delphi компоненттері палитрасы
TTable компоненті (басқада компоненттер сияқты, мысалы, TQuery,
TDataSource) мәліметтерге қатынау және сақтау үшін қолданады, сондықтан
визуальды емес компанент деп аталады, ал визуализациялау мақсатына визуалды
компаненттер қолданылады. (TDBGrid, TEdit және т.б).
TTable компонентін орналастырғанан кейін енді оның қасиетін орнатайық.
Ол үшін форманың сол жағында болатын объекті инспекторын пайдананамыз
(Object Inspector). Егер ол көрінбесе F11 батырмасын басып шақыруымызға
болады, Объектов инспекторы тышқан көмегімен бөлінген компоненттердің
қасиетін орнатуға мүмкіндік береді. TTable компонентін тышқанмен бөлейік.
DatabaseName (ДҚ псевдонимі) қасиетінің мәнін PRIMER-ге тізім
көмегімен немесе оны қолмен енгізіп орнатамыз TableName (ДҚ кестесінің аты)
қасиетінің мәнін түскен тізім көмегімен Materialy.DB-ға орнатамыз.
Осылардан кейін True-ға Active қасиеті мәнін орнатамыз. Осыдан кейін в
TTable компонентінің (үнсіздік бойынша аты Table1) Materialy.DB шынайы
кестемен шынайы байланысы болады.
TTable және TQuery (кейінірек қарастырамыз) компоненттері мәліметтер
жиынын сақтау үшін қызмет етеді. Мәлңметтер жиыны түсінігі ДҚ кестелер
түсінігінен кейінірек, олар келесідей мәліметтер жиынын құрай алады:
• ДҚ кестесі алаңының немесе жазбалардың ішкі көптігі (TTable, TQuery
компоненттері);
• ДҚ бірнеше кестелерінен форматталған жазбаларынан (TQuery
компоненті).
DataModule контейнеріне TdataSource қасиетін орнатайық.Ол біз №3
формаға кейінірек қосатын визуалды және визуалды емес (осы жағдайды Table1)
компоненттер арасын байланыстыратын звено қызметін атқарады. Сондықтан
TDataSource қасиетін жиі мәліметтер көзі (қоры) деп атайды. TDataSource
компанентінің DataSet (мәліметтер жиыны аты) қасиетін түскен тізімді
таңдау фолымен орнатайық
TdataModule-не қандайда болмасын атпен сақтау керек(үнсіздік бойынша
Unit5.pas). TdataModule сипатталған модулінің аты unit, осы TdataModule-
де орналасқан TdataSource және ДҚ қолданылатын қосымшанаң барлық түріне
unit модуль текстіне қосылады. Бұл Delphiсының басты менюі FileUse Unit
меню элементіне жазылады. Әрі қарай мәліметтер жиынының мәліметінмен жұмыс
істейтін визуальды компаненттер өзінің DataSource қасиетінде TdataSource
және TdataModule компанентіне сай келетін аттар құру керек. Аты қосымша
болады: алдымен TDataModule компанентінің аты содан нүктеден кейін-
TDataSource компонентінің аты, мысалы DataModule5.DataSource1.
MБ –на қортынды орнату және мәліметтерді өңдеуді ұйымдыстыру
экранды форма құру(қарапайым вариант)
А. ДҚБЖ менюі үшін
Экранды форма құру . форм 1 диалог терезесінен таңдап ОК батырмасын
басып №1 формаға (ViewForms меню элементі), өтейік Standard филтра
компанент беттерінен MainMenu компаненті формасына орналастрайық ,содан
кейін менюді өңдеу амалдарын шақырамыз.(2 амалмен жасауға болады.):
• №1 форма ішінде MainMenu команентіне
• 2 рет басу арқылы формада бөлінген компанент
• Object Inspector терезесіне өтейік Items қасиетін шертіп
бастрмасын басайық.
Form1.MainMenu1 меню конструтурында болып
“ФайлВводПросмотрОтчетВыход ” меню пункіттеріне береміз. Келесі
деңгейге өту үшін Enter. Басамз. Меню пункттерін жеке топтарға визуальді
бөлу есеп беруден кейін(-), плюс символдарын бірнеше рет қолданамыз“Ввод”
меню пункітіне “Название материалаПоступление материала” ішкі менюін
құрамыз. Ол үшін оны бөліп тышқанның оң жақ батырмасын шертеміз. Пайда
болған терезе Create Submenu пункітін таңдаймыз.
Енді меню құрылған кезде менюдің әр пункттеріне кодпен
байланыстрамыз,ол пайдаланушы берілген пункітті таңдалған кезде
орындалады.осы OnClick оқиғасының конструктор менюінде болып өңдеуші
процедура құру үшін меню пунктінде тышқанды екі рет шерту керек . пайда
болған OnClick оқиғасының өңдеуші процедурасы редактор терезесінде осы меню
пункітін таңдалған кезде орындалатын кодты жазамыз. Мұндай нәтижені Object
Inspector терезесі Events парағында бар өңдеуші процедура атын тышқанмен
екірет шерту арқылы алуымызға болады.
Мысалы: просмотр пунктіне келесі кодты енгіземіз.
Form1.Visible := False;
Form3.Visible := True;
Материаланың түсу элементінің менюі:
Form1.Visible := False;
Form2.Visible := True;
Шығу элемент менюі: Сlose;
FileSave Project As элемент менюін таңдау жобасын сақтаймыз, алдымен
жоба формасының аты сұралады(бізде 5 форма аттары Form1 ... Form4
DataModule5) 'Unit*.pas' атымен мормалаларды сақтаймыз.содан жоба аты
сұралады.,жобаны 'appl.dpr' атымен сақтаймыз.
№1. формы unit модул текстіне Unit2және Unit3модуль аттарын қосамыз.
Осыдан кейін қосымшаны орындаймыз. (Delphi ортасынан шықпай қосымшаны
орындау үшін F9 батырмасын басу қажетті),ал қосымша құрып оны Delphi-ден
басқа ортаға жіберу үшін Ctrl+F9 батырмалар комбенациясын басып және
.ехе кеңейтілуі және атымен құрылған файлды жібереміз. Біздің жағдайда
'appl.exe' файлын жіберу керек.
Жұмыс жасап тұрған қосымшаны RunProgram Reset –пен тоқтатуға болады.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
1. ДҚ дегеніміз не ?
2. Псевдоним. ДҚ регистрациясы.
3. Кестенің негізгі қасиеті (Validity Checks, Secondary Indexes,
Referential Integrity).
4. Терминдердің мағынасы: кесте, біріншілік кілт.
5. Кестелер арасында қандай байланыстар бар ?
6. Кесте құруда қандай типтер қолданылады ?
7. Айырып-қосқыш Update rules: Cascade, Prohibit.
8. ДҚ жұмыс істеуге арналған компоненттер? Олардың тағайындалулары және
қасиеті.
9. TDataModule компоненті не үшін қолданылады?
10. Меню үшін форма құру.
Лабораториялық жұмыс №5
ДҚ құрамын көрсету үшін экрандық форма құру .
Сабақ мақсаты: мәліметтерді және олардың қасиеттерін бейнелеуге
арналған компоненттерді үйрену, кестелер арасындағы байланысты орнату.
1.НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Екі кесте бір-бірімен кілт арқылы байланысады. Байланысқан кестелердің
біреуі негізгі, екіншісі қосымша кесте болады. Деректер қорымен жұмыс
істеуге арналған компоненттер DataAccess (деректерге кіру) және
DataControls (деректерді басқару)беттеріндегі компоненттер кітапханасында
орналасқан.
Деректер қорында қолданатын әрбір қосымша келесі үш түрдегі
компоненталарды біреуін қамтиды:
• Деректер қорымен тікелей байланысатын деректер жиыны (dataset)
компоненттері. Бұл Table, Query компоненттер;
• Бірінші түрдегі мен визуализация және деректерді басқару
компоненттер арасындағы ақпарат алмасу деректер көзі
(datasource) компоненттері. Бұл компонент Data Source болып
табылады;
• DBGrid, DBText және DBEdit сияқты, деректерді басқару және
визуализациялау компоненттері.
2.ТАПСЫРМА ЖәНЕ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУ РЕТІ
1) Экранды формада ДҚ-ның бір кестенің мазмұнын ұсыну .
Алдымен ДҚ жалғыз кестесіне қатынай алатын қарапайым экранды форма
құрайық .
№3 формасына View Forms, менюінің элементін таңдау арқылы
өтеміз, диологты терезеден Form3 таңдап Ok батырмасын басамыз. Компонент
палитраларын ТDВGrid компонентін формаға орналастырамыз (Data Contwls
беттерінен ).Data Source қасиетінің ТDВGrid компонентін №3 форманың unit
модуль текстінің unit 5 модулінде сипатталған Data Module Data Source1
мәніне орналастырамыз( бұл үнсіздік бойынша Delphi-ге Data Source өзіміз ат
берген қосылған) ТDВGrid компоненті кестелі формада мәліметтер жиынын
бейнелеу үшін қызмет етеді .
Формаға батырма ТButton (компонент палитра Standаrd беті) компонентін
қосып, Cancel Button объекті испекторларын пайдаланып компонентке ат
береміз (Name қасиеті). Батырма тақырыбын (Caption қасиеті) Отменаға
(болдырмауға ) өзгертеміз .
2.1-суретте өңделетін форма түрі көрсетілген .
Сурет 21. Өңдеу этапындағы форма түрі
Пайдаланушы батырманы басқанда орындалатын кодты батырмамен
байланыстырайық. Формада қалып OnClick оқиғасын өңдеу процедура кодына
төмендегідей кодты жазамыз.
Close :
Forml.Visible:=True;
Run менюінен (немесе F9) Run компонентін таңдап Delphi-ге қосымшаны
орындатуға жібереміз. Қосымша ФайлВвод менюінен Просмотр (қарап шығу)
командасын таңдаймыз .
2.2 суретте жұмыс істейтін қосымша түрі көрсетілген .
Сурет 22. Орындау кезіндегі №3 форма түрі
Мәліметтер жинағына жазбаларды (Materialy. ДВ кестесінеде) ДВGrid
компонненті арқылы қосуға болады .
Жазбалар қосу үшін Insert батырмасын басуымыз керек, немесе мәліметтер
жиынының соңғы жазбасында болып “стрелка вниз ” батырмасы арқылы
мәліметтер жиыны жаңа жазба режиміне автоматты түрде көшеді. Мәліметті
енгізгеннен кейін мәліметтер жиынында жазба алаңын есте сақтауға
болады, батырма көмегімен басқа жазбаға өту арқылы. Esc батырмасын
бассақ жазбаны есте сақтаудан бас тартады. Жазбаларды өзгерту үшін
керекті орынға ағымдағы жазбаға нұсқағышын орналастырамыз және керек
жерде мәндерді өзгертеміз . Мәліметтер жиыны автоматты түрде
редактрлеу режиміне көшеді.
Жазбаларды өшіру үшін оған ағымдағы жазба нұсқағышын орналастырып
Ctri+Del батырма код комбинациясын басамыз .
2) ДҚ-ң екі кестелерінің мазмұнын ұсыну .
Енді жұмысты күрделендірейік ДҚ-ң 2-кестенің мазмұнын екі
вариантта ұсынайық:
а) Экранды формада кестелер арасындағы байланысты орналастырмай;
б) Кесте мәліметтерін кесте арасындағы байланысын есепке алып
бейнелейік.
1) Бір формада екі мәліметтер жиынын байланыстыруды көрсетейік.
Экранды формада ДҚ кесте мәліметтерін арасындағы байланысты орнатпай
бейнелеу ата-аналық, НД –да ағынды жазбаға сәйкес бағынышты мәліметтер
жиыны көрінетіндей.
Datd Module 5 контейнеріне PRIMER мәліметтер базасының Prihod
кестесімен жұмыс істеу үшін Table компоннентін қосайық (Table2 атымен).
Data Source компонентін формаға қосамыз (Data Source2 үнсіздікпен аты). Осы
компоненттің Dataset қасиетін Table2 мәніне орнатамыз. TBDGrid
компонентін №3 формаға орналастырамыз және Data Source2 мәніне Data Source
қасиетін орнатамыз.(23 сурет) True-ға Тable2 Aсtive қасиетін орнатамыз.
Осыдан кейін Prihod DB шынайы сәйкес кестелерінің Ttable компоненттерімен
шынайы байланысы басталады.
Сурет .23. Өңдеу кезіндегі негізгі және бағынышты мәліметтер жиыны
бар форма
Материал (Materialy DB кестесі) жайындағы мәліметтерді қарауда
өзгертпеу үшін True жағдайында DB Grid1 компонентінде ReadOnly қасиетін
орнатамыз .
Қосымшаны орындауға жібереміз. ТDBGrid 2 компонентінің Prihod DB
кестесіне бірнеше жазбалар қосайық .N_Prihоd алаңының мәні автоматты
форматтанатынына назар аударайық (24 сурет).
Сурет 24. Бағынышты мәліметтер жиынында негізгі МЖ-ның ағымды
жазбасына байланысты жазба көрсетіледі
2.2)Экранды формада ДҚ кестесінің мәліметтерін бейнелеу, оларды
арасындағы байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz