Қайта сақтандыру және оның сақтандырудағы мәні

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 2
І Қайта сақтандыру және оның сақтандырудағы мәні. 4
1.1 Қайта сақтандырудың экономикалық қажеттілігі және негізгі міндеттері.
4
1.2 Қайта сақтандыру нысандары мен әдістері. 9
Қорытынды 13
Қолданылған әдебиеттер тізімі 15

Кіріспе

Сақтандыру мен қайта сақтандыру жүйесі - осы нарықтық экономиканың ең
маңызды және біртұтас құндылықтарының бірі. Сақтандыру - қоғамның
экономикалық қатынастарының айрықша сферасын бейнелейтін көне
категориялардың бірі. Сақтандыру ұйымдары жұмыстарының тұрақтылығы мен
қызметінің қаржылық бекемдігін қамтамасыз ету үшін қайта сақтандыру жүйесін
құру аса қажет. Сақтандыру-сақтандыру жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз
етіп, материалдық шығындарға ұшыраудан қорғап, экономикалық табысқа жетуге
кепілдік береді. Қайта сақтандырудың мақсаты-аса қауіпті қатерлердің
зардабын жоя алатын кең ауқымды кепілдіктердің кеңістігін кеңейту мен
нығайту. Бұл интернационалдық экономикалық және де сақтандыру балансымен
алғанда теңгермешілік өлшемнің ең соңғысы емес. Міне осыған орай сақтандыру
мен қайта сақтандыру техникалық экономикалық және де әлеуметтік прогрестің
аса маңызды құралы болып табылады.
Сақтандыру жауапкершілігінің көлемін өсіру процесіндегі сақтандыру
ұйымы жүргізетін қызметтің бастапқы кезеңінде де қайта сақтандырудың рөлі
ерекше. Сондықтан да ішкі нарықта қайта сақтандыру жүйесін құру міндетті,
бізде де барған сайын нарықтық экономикадағы өте маңызды, әрі актуальды
мәселе бола түсуде. Осыған байланысты сақтандыру операцияларының қаржылық
бекемдігін қамтамасыз ететін шалғай шетелдерде бұл тәсілдің рөлі мен мәнін
барынша жан-жақты ашып көрсеткіміз келеді.
Қайта сақтандырудың өзінің байырғы дәстүрі болғанымен де, оның мәні
ең алдымен Қазақстан экономикасында жүріп өтуі керек болып тұрған
индустриализациямен айрықша байланысты. Соңғы онжылдықтар ішінде Еуропа,
АҚШ пен Жапония индустриализацияның нәтижесінде үлкен де ірі қатерлер мен
қаіптердің кешенді көздерінің аса зор потенциалдары пайда болып. Олар
жекеленген сақтандырушының ал кейбір жағдайларда тіпті сақтандыру нарықтың
қаржылық мүмкіндігін мейлінше өсірді. Экономиканың ғылым мен техниканың
қуаты өркендеу қатерлер мен аса қатерлі қаржылық комбинациалардың күрт
өсуімен күрделене түсуіне әкеп соғуда. Сөйтіп бұл жай қазіргі экономикалық
өмірдің барлық укладтарын анықтай тұра, сонымен қоса олар әлі де
белгісіздік туғызуда. Ал, экономиканы тұрақты түрде жетілдіріп жаңартып әрі
күрделі қаржы үші батыл тәуекелге бару ғана әлгі етектен тартқан жұмысты
жүргізбей отырған жайларды болдырмайды. Міне бұл сақтандыру мен қайта
сақтандырудың қазіргі басты міндеті клиенттердің қаіп-қатер жауапкершілігін
қабылдай отырып, сақтандыру ұйымдары өз қызметтерін клиенттердің қатерден
аман болуына немесе оны клиенттердің мүддесіне орай азайтуға бұруға тиіс.
Қатерді жабу үшін барлық қажеттілікті жасауға кепілдік беру керектігі
жұмыстың өзіне сай келетін, нысандар мен әдістерді талап етеді. Қайта
сақтандыру қоғамның стратегиясы жаппай нарықтық қозғалмалы құрылымы мен
өнімдеріне болашақтағы жаңа қатысушыларға ыңғайластыруға бағыталуға тиіс.
Өнімге деген сұраным мен осы фактрге байланысты қатерді жабу
қажетігінің ықтимал өзгерісі есепке алынады.
Бастауыш сақтандырудың дамуы, қатерлерді ойдағыдай басқару үшін жаңа
прогрессивтік тәсілдері ойластыру, ықтимал толық қаржылық кепілдік пен
қосымша кепілдік үшін дәстүрлі қайта сақтандыру объектілерін зор көлемде
дифференциялау жоғары мамандандырылған қолдау. Қайта сақтандыру қоғамы
стратегиясының ең маңызды пункті болуға тиіс. Әсіресе қатерден тысқары емес
қызметтердің кең көлемді бағдарламасына қатысқан жерде қайта сақтандырудың
жалпы кепілдігін ойластырып жасаған кезде клиенттердің жекелеген
мүдделеріне ерекше көңіл бөледі.
Мен өзімнің осы ғылыми-зерттеу жұмысымда сақтандырудың экономикалық
мәні мен қажеттілігіне оның көздері мен негізгі міндеттеріне, сонымен қатар
қайта сақтандырудың мәні мен оның атқаратын қызметтерін және Қазақстан
Ресубликасының қайта сақтандыру жүйесіне толығымен талдау жасап сипаттама
беремін.

І Қайта сақтандыру және оның сақтандырудағы мәні.

1.1 Қайта сақтандырудың экономикалық қажеттілігі және негізгі міндеттері.

Қайта сақтандыру. Сақтандырудың кезкелген түрінде өздерінің мөлшері
мен ерекшелігіне орай қатерлер болады, олар сақтандыру комнаниясыгың
жекеменшік есепшотымен қамтамасыз етіле алмайды.
Кейбір сақтандыру нарықтарында мұндай қатерлер сақтандыру
компанияларының өздерінің негізгі көлемдерін бөлшектеу арқылы
сақтандырылады; бұл былайша түсіндіріледі, яғни компания өзіне қатердің
қолынан келетін үлесін алады, ал қалған бөлігін өзге компания сақтандырады.
Мұндай тәжірибе бірлесіп сақтандыру деп аталады.
Басқа нарықтарда сақтандыру компаниясы барлық қатерлерді өзі
сақтандырады және өзі алған көлем сомасының жартысын басқа сақтандыру мен
қайта сақтандыру компанияларына береді (тек өзінің шамасы жететінін ғана
ұстап қалады).
Осылайша бір ғана қатердің немесе бір топ қатердің сомасы біреуін ғана
құраған жағдайда және де бір сақтандыру компаниясы үшін мүмкін болатын
мөлшерді ақылдан тыс асырып жіберген болса, онда бұған қайта сақтандырудың
ықпалымен әсер ету керек.
Мынадай уақытта, яғни сақтанушыны болуға тиісті ауыр зардаптан
(шығыннан) қорғауға сақтандырушының функциясы қосып қаралады, ендеше қайта
сақтандырушы да сақтандырушының өзінің қорғанысын қамтамасыз етуге борышты.
Келісуші жақтар жасаған қайта сақтандыруды өзара жүргізу келісімі
жартылай ығысушы компания мен қайта сақтандырушы деп аталады, яғни ығысушы
компания орын беруге келіседі, ал қайта сақтандырушы келісімде айтылған
шарт жағдайында қатердің нақты бір үлесін өзіне қабылдайды.
Бұл жерде біз: "ығысушы компания" және "қайта сақтандырушы" деген екі
маңызды терминді пайдаландық.
Ығысушы болып қатерді қабылдап, оның жартысын қайта сақтандырушыға
беретін сақтандыру компаниясының өзі болып табылады, және де басқа
компаниялар болуы ықтимал, сол секілді ығысушы қатерді қабылдайтын қайта
сақтандырушы компанияда болып есептеледі.
Алайды ығысушы компания мен қайта сақтандырушы арасында жасалған қайта
сақтандыру контрактісі бойынша сақтандырылушының өзіне ешқандай құқық
берілмейтіні атап көрсетілуге тиіс. Осылайшы зиянға тап болған жағдайда
сақтандырылушының толық сомаға деген өкпе талабы ығысушы компания мен қайта
сақтандырушы арасында бос қалуға мүдделі емес.
Міне осылайша, қайта сақтандыру пропорционалды және пропорционалды
емес болып бөлінеді екен.
Пропорционалды қайта сақтандырудан шарт жасалады, ол қатысушы
жақтардың үлесін немесе ығысушы компания мен қайта сақтандырушының
сақтандырылған соманың функция болып есептелген қатысын анықтайды. Бұдан
әрі келтірілген шығынға орай бизнесті бөлісу жүргізілді.
Тәжірибе, біліктілік, кәсіпқойлық, бұған қоса икемділік пен жаңалықты
енгізуге құштарлық болашақтың күрделі талабы жағдайында сақтандыру қызметін
ойдағыдай жүргізуге тамаша алғы шарт жасайды.
Мәселен АҚШ-тың бірнеше миллиард доллар сақтандыру сомасына пар-пар
аса зор материалдық қазынан бір жерге шоғырландырып отырған автомобиль
сақтандыру зауаттарын, ірі тонажды танкерлермен ұшақтарды еске алсақта
жеткілікті.мысалы " Боинг-747" авиалайнері ұшыраған апаттан, сол секілді
жолаушылардың талап арызынан және де үшінші біреуден келген зиян АҚШ-тың
1,7 миллиард доллар сомасын сақтандырылады. Бұл сомма сөз жоқ
авиакомпанияның барлық сақтандырылуынан түскеннен әлде қайда асып түседі.
Бірақ техникалық сақтандыру саласында кездесетін өзге де ірі қатерлер
мысалы мұнай айдайтын зауаттар мен өзге де мұнай-химия объектілерінің
құрылыстары АҚШ-тың миллиард сомадан астам долларына сақтандырылады.
Бұрғылау платформалары, басқа да теңіз қондырғылары 5-моллиард сом, ал
мұндай объектілердің кешендері АҚШ—тың 10-14 миллиард долларына
сақтандырылады.
Потенциалды, сондай-ақ нақты зиян бірнеше жүздеген миллион долларды
құрайды. Мұндай сомаларды ең соңғы шектеуге болмайды, мәселен бұл орайда
саны ылғи да өсіп отырған жер серіктерін сақтандыруды еске алсақта
жеткілікті.
Тіпті бізде әлі де тарала қоймаған жауапкершілікті сақтандырудың
өзінде қатерді жабудың сомасының 60-70 миллион маркіге жетіп отырғаны сирек
емес. Осыған байланысты тұтынудағы өнімдердің немесе фармацевтік затардың
да қимыл-қозғалысы үшін жауапкершілігін сақтандыруды еске салғымыз келеді.
ГФР дәрі-дәрмек жөніндегі заңның ережесіне сай, әрі дәрі бойынша
сақтандырумен қамту 200 миллион маркіні құрайды. Бір қарағанда мұндай сомма
белгілі бір қаржылық шектеудін асып кетпейтін сияқты, бірақ осы заңның
басқа ережелеріне сәйкес егер активті зат бірнеше дәрі түрінде пайдаланса
(мұндай жиі көздемеді) онда сан миллиард маркамен есептелетін
жауапкершілік пайда болуы ықтимал.
Осы жерде апатты сұрапылдардың нәтижесімен байланысты қатерлер
жөнінде ескерткен орынды болар еді, мәселен соңғы жылдарда Еуропада болып
өткен жер сілкіністері мен боранды аласапырандарды алайық. Кездейсоқ
апаттардың қауіп-қатеріне қшырауы ықтимал аудандардағы халықтың
тығыздығының өсуі мен олардағы индустризацялау процестері зардаптың жоғары
болу мүмкіндігін туғызып отыр. Мюнхенде соғып өткен бұршақ аралас боран 3
миллиард маркі зиянға ұшыраған. Және бір мысал ретінде Еуропа аумағының кең
көлемінде соғып өткен қысқы дауылдық зардабын айтар едік. Мәселен "Дария"
дүлей дауылы зор зиянға соқтырып, ол бойынша төлем 6 миллиард маркіге
жеткен.
Сондықтан, бұрын айтқанымыздай, мұндай көлемдегі қатер ман зардап
тіпті ірі сақтандырушылардың мүмкіндіктерінің өзін біраз арттырады, кейде
тіпті жекеленген сақтандыру қатерлердің. Мұнан баса айтайық, дамыған
елдердің сақтандырушыларына әлгіге мысалы, жазатайым апаттан сақтандыру
саласында қамтамасыз етуді беруге тек мынадай жағдайларда қол жеткізіледі:
сақтандырушы қатерді қабылдаған сәтте процесс басталады, оның барысында
қатер қайта сақтандырушыға беріледі, ал жауапкершіліктің салмағы бәрінің
иығына бірдей түседі. Бұл жерде жоғарыда сөз болған " Боинг-747"
авиалайнерімен болған оқиғаны айтар едік.
Сақтандыру оқиғасы басталысымен келтірілген шығынды төлеу әлемдегі үш
жүздей сақтандырушылардың қатысуымен жүргізіледі деуге толық болады.
Міне осы тұрғыдан қарағанда қайта сақтандырудың негізгі функциясы
анық байқала түседі, сірә біздің мемелекетімізде де мұндай институт үшін
жалпылық тән болар.
Ең бірінші әрі ең маңыздысы –қатерді шектеу басқаша айтқанда, қайта
сақтандыру жеке сақтандырушының сақтандыру қатерін азайтады. Сақтандырушы
өзі алып жүруге міндетті қатердің жартысын қатерді қайта сақтандырушыға
беру арқылы ол қатерді өзінің қаржылық мүмкіндігін есептей отырып алып
жүруіне дайын мөлшерге дейін қысқартады.
Алайда сақтандырушылардың қолындағы қоржындар бір біріне ұқсамайды,
біреуінікі-үлкен оның ішінде өнеркәсіп кәсіпорындарын өрттен сақтау
жөніндегі әр түрлі қауіп қатер дәрежесі ескеріліп жасалған сақтандыру
шарттары бар ал екіншісі бреуінкі кішкентай оның ішінде тұрғын үйлерді
өрттен қорғау жөніндегі сақтандыру шарттары салынған. Кәсіпқой қайта
сақтандырушы, дәлірек айтқанда көбінесе және де бірыңғай қайта
сақтандырумен айналысушы сан алуан сақтандырушылардың сұранымдарын толық
ескере отырып оларға қорғаныс бере алады. Қайта сақтандырушыға қатердің тек
қана сақтандырушының қоржынына көлемі жағынан сыймайтын үлесі беріледі. Ал
сақтандырушы өзі алып жүруге тиіс қатер бөлігінде сақтандыру сомасын
теңестірілу өткізіледі. Осылайша сан түрлі сипаттағы қатерлер бойынша
сақтандыру максимумдары бір-біріне тепе-тең жағдайға келтіріледі, ал
кездейсоқ байқалған шығынның ауытқушылығы шыдамдылық шегіне дейін
қысқартылады.
Сақтандырушыға қайта сақтандыру қандай қорғаныс бере алады?
Ең бірінші кезекте кездейсоқ қауіп-қатерден қорғайды, дәлірек айтқанда
күтпеген жағдайға орай өзінің нақты деңгейіне сай емес есептелген зиянан
күтпеген ауытқудан сақтайды. Қайта сақтандырушының негізгі міндетінің өзге
де сақтандырушыны міне осындай ауытқушылықтың салдарынан қорғауда болса
керек.
Барлық сақтандырушылардың қайта сақтандырушылармен іскер байланыстарын
қараған кезде қайта сақтандырудың халық шаруашылығы үшін маңызы аңғарыла
түсуде. Ішінара айтқанда жазатайым оқиғаның басталуы нәтижесінде ірі
шығындар пайда болуы мүмкін салаларда мысалы, құрылыс саласында, өнеркәсіп
объектілерінде өрттің болуынан, құрылыс монтаж қатерлер туады, міне осыдан
келіп тек қана жекеленген сақтандырушының емес, тіпті бүтіндей сақтандыру
нарығында қайта сақтандыруға деген сұраным пайда болады. Басқа салаларда,
мысалы автокөлік сақтандыруында, тұрғын үйлер сақтандыруында, үй мүлкін
сақтандыруында қайта сақтандыруға деген сұраным ылғи да біршама төмен.
өнеркәсіп кәсіпорындарын өрттен сақтандыру саласындағы сақтандыру оқиғасы
басталған сәтте төленуге тиісті сома (кейбір жағдайларда бұл жөнінде айттық
да) ұлттық сақтандыру нарығының қаржылық мүмкіндігінен асып түседі. Халық
шаруашылығындағы қайта сақтандыруға деген сұраным да айқындала түсті, мұны
еліміздің айтарлықтай емес валюта сатып алып жатқан жағдайлардан байқаймыз,
сірә жабдықтарды айырбастауға жататын сақтандыру оқиғалары басталған кезде
ол сөз жоқ қайтадан валютаға сатып алынуы ықтимал.
Қайта сақтандырудың тағы бір функциясы сақтандыру шаруашылықтарының
даму мысалынан айқын көріне бастайды. Сөйтіп, сақтандырушылар қайта
сақтандырушылардың көмегі арқасында өздерінің жауапкершіліктерінің көлемін
арттыра алатын болады. Қайта сақтандыру өз қаржыңды пайдаланған кездегіден
гөрі саны көп ірі қатерлерді алуға мүмкідіктерді тек ұсақ сақтандыру
ұйымдарына ғана беріп қоймайды. өздері үшін сақтандырудың жаңа саласында
жұмысты бастаған айтарлықтай ірі сақтандыру ұйымдарында да ең жеңіл жолымен
қажетті тәжірибе жинауға мүмкіндік береді деген ниетпен қайта
сақтандырушыларға қатердің ірі үлесін беру тенденциясы байқалуда. Қайта
сақтандыру нарық шаруашылығы жағдайындағы бәсеке күресінде
сақтандырушылардың шыдас беруіне көмектеседі.
Бірақ өнеркәсіптегі қатерлердің немесе төтенше апат салдпрынан болған
шығындарды жабудан пайда болатын орасаң жауапкершілік шеңберінің соңғы
буыны деп қосымша сақтандыру қоғамын тіпті де айта алмаймыз. Сақтандыру
сияқты қайта сақтандырушы да өзі алған жарты жауапкершілікке ғана жауапты.
Жауапкершіліктің артық үлесі басқа қайта сақтандырушыға қайта
сақтандырылуға беріледі. Қайта сақтандырушы сол секілді қатерлерді таратып
беруші де болып табылады. Ол қатерлерді қабылдап алып сосын оларды әлемдік
нарыққа таратып береді.
Қатерлерді бұлайша ұсақтап тарату ауытқуларға өтемақы беруі үшін
қажетті алғы шарт. Көптеген елдерде күтіліп отырған зиян мен шын мәнінде
пайда болған шығын үшін және де жеткілікті ұзақ кезең бойына тиесілі ақша
үшін өтемақы алуға қол жеткізуге болады.
Қосымша сақтандырудың үшінші функциясы – сақтандырушының өзінің
жекеменшік капиталын бөтенге ауыстыруы. Бұл біздің көзқарасымызша ерікті
сақтандыру нарығының дамуы үшін аса маңызды функциясы. Сақтандыру
операцияларының көлемі мен жекеменшік капиталдың белгілі ара қатнасы
экономикалық топшылаумен ұғындырылады, яғни мұны комерциялық байқампаздық
деуге болар еді.
Еуропалық қоғамдастыққа жұмыс істейтін шарттарға сәйкес
сақтандырушылардың төлем төлеу қабілетінің дәрежесін анықтаудың негізіне
"нетто" принципі қаланған, яғни тек өзінің қатерге деген жеке
жауапкершілігінің ғана есептелінеді. Міне осылайша белгілі бір шектеу
жағдайында қайта сақтандыру жекеменшік капиталды айырбастайды. Сондықтанда
сақтандырушы үшін белгілі бір жағдайда өзінің жекеменшік жаңа капиталын
құрудың немесе оны тоқтата тұрудың орнына, оған қайта сақтандыру есебінен
қатердің көлемі мен меншігіндегі капиталының арасында өзі қалаған ара
қатынасты құру әлде қайда тиімді болуы мүмкін.
Қайта сақтандыру ұйымдарының ең соңғы, бірақ өте маңызды функциясы
болып тура сақтандырушыға қызметтің сан алуан түрлі бүтіндей бір кешенін
көрсете білуінде болып табылады. Бұларды халықаралық қайта сақтандырушының
қызмет көрсету жүйесі деп те атауға болар еді, бұның мынадай қызметтері
бар;консультатция беру, сақтандыру мәселесі бойынша жәрдемдесу, мысал
қатерлерді бағалаумен оларды тарификациялауды, шарттарды хаттауды,
шығындарды алдын ала ескерту, сол секілді кәсіпорындар экономикасы
саласындағы маркетингпен оны ұйымдастыру, қайта сақтандыру мен ақшасыз есеп
айырысу, есеп айырылысу операциялары, осы атап айтылған салалардың
сақтандыру ұйымдарының бәрінде қызмет істеушілерді даярлау жөнінде де
келесі кеңестер беру. Қайта сақтандыру мемлекеттік сақтандыру арқылы да
сондай-ақ өзге де сақтандыру компанияларымен де жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл
тек қана сақтандыру кепілдігін қамтамасыз етіп қоймай, сонымен қатар
сақтандыру ісінің дамуы мен өзара тиімді ынтымақтастыққа ықпал етер еді.
Алайда сақтандыру қорғанысының барлық мәселесі белгілі бір ғана
мемлекет көлемінде шешіле қоймайды. Бұған әлемдік тәжірбиеде көз жетіп
отыр. Қазақстанда әсіресе қауіпті қатерлер тым зор, олар мыналар; жер
сілкінісі, құрғақшылықты, өртті басқа мемлекеттердің (шалғай немесе
таяудағы шетелдерде) қайта сақтандыруға болар еді. Өз кезегінде біздің
мемлекеттің сақтандыру ұйымдары өзге мемлекеттерден де қайта сақтандыруға
қатер қабылдауы мүмкін.

1.2 Қайта сақтандыру нысандары мен әдістері.

Қосымша қайта сақтандыру ең көне әдіс болып табылады.
Қайта сақтандырудың бұл түрінің негізгі сипаттары. Қосымша қамтамасыз етуді
қажетсінетін әрбір қатерді қайта сақтандырушы жеке-жеке қарайды.
Ығысушы компания қатер жөніндегі барлық ақпаратты қосымша
сақтандырушыға беруге тиіс, бұл яғни соңғысына ығысып орын беру жөнінде
шешім қабылдауға немесе қабылдамауға мүмкіндік береді, сол секілді осыған
сәйкес ставка белгілеуге мүмкіндік жасайды.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.