Қазақстан заңнамасындағы кедендік бақылаудың рөлі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕНДІК ЗАҢНАМАСЫНДАҒЫ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУДЫҢ
АЛАТЫН ОРНЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ 5
1.1. Қазақстан заңнамасындағы кедендік бақылаудың рөлі 5
1.2. Кеден рәсімдеуі мен кеден бақылауын ұйымдастыру 10
1.3. Әкелу және әкетуге тыйым салумен шектеу 16
1.4 Кедендік режимдердің сипаттамасы 21
ІІ. КЕДЕН БАҚЫЛАУЫНЫҢ НЫСАНЫ ЖӘНЕ ӘДІСІ 28
2.1 Кеден бақылауныңы нысандары 28
2.2 Кеден бақылауының аймағы 32
2.3 Тексеру кеден бақылауының және көлік құралын рәсімдеудің жеке этапы
ретінде 33
2.4 Таңдамалы кедендік бақылау 38
2.5 Валюталық бақылауды өткізуге қатысты негізгі жұмыстар 39
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕГІ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУМЕН КЕДЕНДІК ТЕКСЕРІСКЕ
АНАЛИЗ ЖАСАУ 43
3.1 Жеке тұлғалардың өткізетін тауарларын кедендік бақылау тәртібі 43
3.2 Жеке тұлғалардың өткізетін тауарларын және көлік құралдарын кедендік
тексеру 45
3.4. Кедендік жеңілдіктермен қолданатын шетел тұлғаларының өткізетін
тауарларын рәсімдеу және кедендік бақылау 47
4 БАРЛЫҚ КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫНДАҒЫ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ 49
4.1. Су көлігіндегі кедендік бақылау және кедендік рәсімдеу 49
4.2. Теміржолдарда өткізілетін кеден бақылауы 53
4.3 Әуе көлігіндегі кедендік бақылаудың жүзеге асуы 56
4.4. Автокөлік тасымалын кедендік бақылау 59
4.5 Кеден бақылауының сараптамасы 62
ҚОРЫТЫНДЫ 70
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 72
Кіріспе
Тәуелсіздікті алысымен біз жаңа мемлекет, жаңа нарықтық экономика,
кеңес одағы кезінде өмір сүрген өмір салтынан гөрі жаңа демократиялық ел
құруға кірістік.
Бүгінгі күні Қазақстанда мүлдем басқа саяси және экономикалық жүйе.
Әрқашан өзгеріп тұратын аяда кәсіпорындар үшін нақты бір кедергілер бар.
Оларды жеңу үшін кәсіпорындарды және өндірістік алып шығатын басты
құрылым ұйылу қажет.
Төрт стратегияны бөліп көрсетуге болады:
1. Қаржылық саясат. Түскен түсімді, жалақыны реттеу, ұсынысты ескере отырып
бағалық саясатты қалыптастыру, артықшылық дәрежесін түсіру, экономия
режимін белгілеу. Бірақ қаржылық жағдайы мемлекет үшін, кәсіпорындар үшін
де байлықтың кілті болып табылмайды.
2. Экспортты дамыту. Бұл қағида "баға қайшысы" және теңгенің төменгі
бағамындағы жағдайда, өте қызықты болып табылады. Бұл жағдайда кез-келген
мемлекет, мекеме, кәсіпорын қажетті базасы болмаса да сыртқы нарыққа
шыққысы келеді. Ол үшін арнайы инвестициялық бағдарламалар жасайды,
тікелей несие және шетелдік инвестиция тартудың әртүрлі әдістерін
ойластырады.
3. Диверсификация. Қызметте "пайда түсіретін орталықты" табу, олардың санын
өсіріп, өндірістен құтылу.
4. Құрылымдық өзгеріс. Ұйымдық құрылымда өзгерістер болса кәсіпорындарда
көбінесе өзгерістер көрініп, тиімділік арта түседі.
Соңғы жылдары әлемдік сауда, әлемдік өндіріске қарағанда тез өсті.
Сауда құрамындағы қызметтің үлесі өсуде, интеллектуалдық меншік
объектілерін сатуда өсуде, мемлекеттер арасында капитал қозғалысы
нысанында және несие нысанында ақша құралдарының ағымы күшеюде. Қоғамның
ақпараттандырылуы, басты ақпарат жүйесін құру әлемдік экономикалық
суретін ауқымды өзгертеді, әлемдік шаруашылықта құндылық қорын, валюта
бағамын, ақша, қызмет және тауарлар қозғалысын толық біліп отыруға
мүмкіндік береді. Сыртқы экономикалық байланыстар шартты объективті
болып, экономикалық өсім факторының маңыздысына айналды. Көптеген елдерде
дәл осылар ұлттық экономиканың жағдайын анықтайды және бұл бағыт
болашақта күшейеді.
Айтылған алғысөздер дипломдық жұмыста, Қазақстандағы нарық қатынасының
құрылу маңыздылығын, экономика тиімділігін арттыру үшін экономикалық
реформалау жүргізу керектігін, сол арқылы жергілікті халықтың жағдайының
жақсартылатындығына белгі береді.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы, бізде сыртқы экономикалық қызметін
реттеу механизмінің түрін өзгертуін шарттайды. Мемлекет монополиясы оған
жоқ. Қазақстан Республикасының Конституциясының 26 бабына сәйкес әрбір
адам кәсіпкерлік еркіндігіне құқығы бар.
Дипломдық жұмыста кедендік бақылауға қатысты барлық сұрақтарға жауап
іздестірілген. Сиясы кеуіп үлгермеген Кеден Кодексін негізге ала отырып,
кеден бақылауының ұйымдастырылуын жан-жақты зерттеуге тырыстым.
Нақты дипломдық жұмысымның тематикасы "Кеден бақылауын ұйымдастыру
және оны шыңдандыру". Бұл тақырыптың басты мақсаты ешкімге зиян
келтірмей, тиісті қызмет процедурасын жүзеге асыру.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕНДІК ЗАҢНАМАСЫНДАҒЫ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУДЫҢ
АЛАТЫН ОРНЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
1.1. Қазақстан заңнамасындағы кедендік бақылаудың рөлі
Кеден Кодексіне сәйкес, Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан
өту пункттерінде мемлекеттік кедендік бақылау тәртібі туралы ережелерде:
"Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан жеке тұлғалардың заттар,
тауарлар, валюталар өткізу кезінде".
Дипломатиялық қатынастар туралы Веналық Конвенцияны орындау мақсатында
1995 жылы 2 қарашада шығарған № 1440-дегі "Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы жеке тұлғалардың тауарлар және көлік құралдарын
өткізу туралы" Үкімет қаулысында:
Кедендік бақылау аймақтары
Кедендік бақылау нысандары бекітілген
Кедендік бақылау мәнін толық білу үшін, дипломдық жұмыста кездесетін
кейбір терминдерге тоқтала кетейік:
Қазақстан Республикасының кедендік аумағы - Қазақстан Республикасының
құрғақ аймағы, аумақтық және ішкі сулар, солардың үстінен тұратын ауа
кеңістігі.
Кедендік шекара - Қазақстан Республикасының кедендік аумағының шегі және
еркін кеден аймақтары мен еркін қоймалар периметрлері.
Тауарлар – валютаны, валюталық құндылықтар, электрлық жылу және энергия,
көлік құралдарын қосып алғанда барлық қозғалатын мүлікті айтамыз. Бірақ
оған халықаралық тасымалдаумен, жолаушыларды және тауарларды тасымалдайтын
көлік құралдарын, контейнерлерді және басқа да көлік құрылғыларын жатқыза
алмаймыз.
Көлік құралдары – контейнерлер және басқа да көлік жабдықтарын қоса
алғанда, халықаралық жолаушылар мен тауарларды тасымалдайтын кез-келген
көлік құралдарын айтамыз.
Кедендік делдал - Қазақстанның Кеден Комитетінен кедендік делдал
ретінде қызмет жасауға лицензия алған, заңды тұлғаның құқығы бар, Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес құрылған кәсіпорын.
Тасымалдаушы – шын мәнінде тауарды өткізіп тұрған немесе кеден
делдалын қолданғаны үшін жауапты тұлға.
Тауарларды өткізуші тұлғалар – "Кеден Кодексіне" сәйкес тауарлармен өз
атынан әрекет жасайтын тауар иелері, сатып алушылар немесе басқа тұлға
ретіндегі тұлғалар.
Декларант – тауарларды және көлік құралдарын өз атынан ұсынушы және
мәлімдеуші тұлға немесе кедендік брокер*.
Сыртқы экономикалық қызметтің арқасында мемлекеттің бюджетіне кіріс
кіреді, қажетті жабдықтар, шикізат, материалдар, дамушы технологиялар және
жергілікті халықтың экономикасын қалпына келтіруші басқа да тауарларды
сатып алуға мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар өз тауарларын сыртқа шығару
және сыртқы саясатын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Сол себепті мемлекет СЭҚ заңға сәйкес тәртіпті жүзеге асуын қадағалады.
Кедендік режим – кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлармен көлік
құралдарының мәртебесін белгілейтін ережелер жиынтығы.
Белгіленген тәртіп орындаса тауарлар мен көлік құралдары кеден
шекарасы арқылы кедергісіз өтеді.
-тауарлармен көлік құралдарын нақты бір кеден режиміне қойып өткізіп оны
аяқтау, нақты бір кеден режимінің процедурасы.
Кеден органдарының мойнына жүктелген кешенді қызметтерді жүзеге асыру
үшін, еліміздің кеден шекарасы арқылы СЭҚ мүшелерінің өткізетін тауарлары
мен көлік құралдарына бақылауды күшейту қажет. Бұл функцияларды кеден
органдарына жүктеу себебі, тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасы
арқылы өткізген кезде бір жерде, бір органда жинап, тауарлардың өзін және
олар туралы мәліметтер жинақтау еді. Тауарлардың құжаттағы және шын
мәніндегі жағдайын теңестіріп, салыстыру, кездейсоқ немесе қасақана сәйкес
емес тауарларды тіркеп, қателіктерді түзету, мемлекетке келетін залалдың
алдын алу мақсатын көздейді.
Кеден бақылауының объектісі болып мыналар табылады:
- Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан өткізілетін тауарлар
және көлік құралдары;
-оларға мәліметтер және құжаттар;
-кеден делдалы, кеден тасымалдаушысы ретіндегі тұлғалардың қызметі, кеден
режимі және уақытша кеден қызметі шегіндегі қатынастар;
-тауарларды қолдануға және билік етуге қойылған шектеулердің орындалуы;
-кеден төлемдерін және салықтарын төлеу.
Кедендік бақылаудың субъектісі болып, Қазақстанның кеден органдарының
жүйесі, олардың лауазымды тұлғалары, СЭҚ мүшелері және жеке заттары мен
тауарларын кеден шекарасы арқылы өткізетін басқа тұлғалары табылады.
Кедендік бақылау субъектілерінің қызметіне, яғни кедендік бақылауға,
бақылау объектілеріне қадағалау шараларының жиынтығы, кедендік нормалар
және ережелердің іс жүзінде сақталуының тексерілуі, кеден шекарасы арқылы
тауар өткізу қатынасындағы тұлғалардың құқықты және құқықсыз, әрекеттеріне
немесе әрекетсіздігіне әсер етуі кіреді.
Кеден органдарының ұйымдық-басқармалық шараларына мыналар жатады:
тауарлар мен көлік құралдарын кедендік бақылау орны мен уақыты;
тауарды жеткізу мерзімін бекіту;
кедендік бақылаумен жеткізілген тауарларға теңдестіру белгілерін салу;
тауарларды сақтауға бергенде нақты бір режимге қою;
өткізілетін тауарлар туралы мәліметі бар құжаттарды және осыларға қатысы
бар тұлғаларды тексеру;
тауарлар, көлік құралдарының өздерін, олардың ішіндегі кейбір санаттағы
тұлғалардың заттарын, тексеру, жеке тексеріс, жеке тұлғалардың ішіндегі
бөлек топтарды жеке тексерістен өткізу;
валюталық бақылау субъектілерін алынған нәтижелермен хабарландыру.
Сонымен қатар кедендік бақылаудың ұйымдық-басқару шаралары, құқық
бұзушылықтарды ашатын, ескертетін, табатын, алдын алатын шараларды
қамтамасыз ететін құқық қорғау қызметін қамтамасыз етеді. Және кеден
ережелерінде бекітілген кеден төлемдерін жинауда фискалдық шараларды жүзеге
асыруға ат салысады.
Кеден бақылауды жүргізу арқылы мынаны қамтамасыз етуге болады:
сыртқы экономикалық айналымын тездетуге жағдай жасайды;
кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізгенде тәртіптің
болуы;
контрабандамен күресу, кеден ережелерін және салық заңнамасын бұзғызбау,
кеден шекарасы арқылы нашақорлық заттар, қару-жарақтар, әскери жарақтар,
тарихи және халықтың археологиялық байлықтарын заңсыз айналымға түспеуін
бақылайды;
кеден баждарын, салықтарды және басқа кеден төлемдерін уақытында және толық
өндіреді;
Қазақстанның арнайы кеден санағын және сыртқы сауданың кеден санағын
жүргізеді;
кеден органдарының құзыретінің шегінде валюталық бақылау жүргізу;
сыртқы экономикалық қызметте тауарлық номенклатура жүргізу.
Кедендік бақылауды неғұрлым тиімді жүзеге асыру үшін кедендік
рәсімдеудің маңызы зор. Тауарлар мен көлік құралдарын рәсімдеу заңға сәйкес
жүзеге асырылуы тиіс. СЭҚ мүшелерінің тауарлары мен көлік құралдарын заң
талабы бойынша міндетті түрде мәлімдеуден өткізу керек.
Кедендік бақылау және кедендік рәсімдеуге қажетті мәліметтер және
басқа құжаттар ауызша, электрондық немесе жазбаша түрде мәлімденеді.
Тауарлар мен көлік құралдары кедендік рәсімдеуден өткенде мына
әрекеттерді жүзеге асырады:
мәлімдеушіден ауызша жасаған арызын жазбаша алу, тіркелу, санаққа алу,
құжаттарды тексеру электрондық көшірмесін алып, тауарлар мен көлік
құралдарының параметрлерін кедендік мақсаты үшін кеден режиміне қою;
Кеден декларациясына және басқа да құжаттарға кеден режимінің нақты түріне
қатысты мәлімет енгізу және оны кеден органының лауазымды тұлғасының
қолымен жеке мөрімен куәлендіреді;
жеткізілуіне бақылау жасау;
Уақытша сақату қоймасына тауарларды түсіру, қабылдауды және беруді
рәсімдеу;
УСҚ-да тауарлар мен көлік құралдарын сақтаған кезде үлгілер және бір
бөлігін алса құжат рәсімдеу;
Тауарлар мен көлік құралдарын рәсімдегені және кедендік бақылағаны
жөніндегі фактіні құжатта куәлендіру;
Кеден бақылауы және тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеуі екі
түрлі қызмет болғанымен өзара байланысты және параллель, кейде тіпті бірдей
жүзеге асады.
1.2. Кеден рәсімдеуі мен кеден бақылауын ұйымдастыру
Кеден бақылау және кедендік рәсімдеуді ұйымдастыру дегеніміз тауарлар
мен көлік құралдарын кеден шекарасы арқылы өткізуге байланысты кеден
органдарының кешенді шаралары. Ол кешенге кедендік бақылау және кедендік
рәсімдеу жүргізілетін орын, яғни кедендік және кеден жанындағы инфрақұрылым
құру, сол арқылы тауарлар мен көлік құралдарын тексеру орындарында кедендік
органдар тексеруін жатқызуға болады.
Кедендік бақылау және кедендік рәсімдеуді ұйымдастыру мына сұрақтарды
шешуге тырысады:
-кедендік шекараны өту орны және уақыты;
-кедендік бақылау және кедендік рәсімдеу орны және уақыты;
-СЭҚ мүшелерінің экспорттық немесе импорттық операция жасайтындығы жөнінде
ескерту тәртібі;
-тауарлар мен көлік құралдарын жеткізу әдісі, орны, уақыты және оларға
берілген құжаттарын ұсынып кеден органына жеткізу.
-УСҚ-на тауарларды және көлік құралдарын кедендік бақылау үшін орналастыру;
Сонымен кедендік бақылау және кедендік рәсімдеуді ұйымдастыру күрделі
және көп қырлы процесс болып табылатынын көріп отырмыз. Процесстің
ерекшеліктеріне көп факторлар әсер етеді, соларға тоқтала кетелік.
Кеден шекарасынан өту уақыты және орны.
Кеден заңнамасымен және ведомостволық нормативтік актілермен, тауарлардың,
көлік құралдарының кеден шекарасын өту уақыты, орны айқындалған және де
кеден бақылауындағы тауарлардың уақыты белгіленген(.
Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан тауарлар мен көлік
құралдарын өткізгенде, кеден органдарының белгілеген орнында және
уақытында, сонымен қатар олардың қызмет уақытында өтуге тырысқан жөн.
Кеден бақылауы және кеден рәсімдеуі өтетін орын және уақыт.
Кеден шекарасынан өтетін жерде, тауарлар мен көлік құралдары кеден
бақылауына алынады. Егер кеден аумағынан алыс жерде болса, кеден
шекарасынан өткен кезде ғана жүзеге асырады.
Тауарлар мен көлік құралдары кеден шекарасы арқылы өткен кезде,
мәлімдеушінің таңдаған кеден режимімен сәйкес өткізіледі. Режимді таңдау
және қолдану құқығы мәлімдеушіге беріледі.
Тауарлар мен көлік құралдарын кеден органына мәлімдеу мақсатымен
немесе нақты бір кеден режиміне қойып ұсынған тұлғаға беру үшін, кеден
органдарының жасаған уақытша сақтау қоймасына қою – көлік құралдарын және
тауарларды қою орны болып табылады.
Кеден аумағына келу және тауарлар мен көлік құралдарын жеткізу, кеден
заңнамасына сәйкес, тек уақытша сақтау қоймасында болуы тиіс. Бұл талаптар
өткізу пункттеріндегі кедендік рәсімдеу жағдайына да тарайды. Сол себепті
халықаралық байланыстар үшін, ашық аэропорттармен порттарда, жүк
аулаларында, қоймаларда, теміржол станциялар алаңдарында кеден шекарасынан
тауарлар мен көлік құралдарын қабылдау, тиеу, түсіру үшін міндетті түрде
уақытша сақтау қоймасы болуы тиіс.
Бұл талаптар өткізу пункттеріндегі кедендік рәсімдеу жағдайына да
тарайды. Сол себепті халықаралық байланыстар үшін, ашық аэропорттар мен
порттарда, жүк аулаларында, қоймаларда, теміржол станциялар алаңдарында
кеден шекарасынан тауарлармен көлік құралдарын қабылдау, өткізу, тиеу,
түсіру үшін міндетті түрде уақытша сақтау қоймасы болуы тиіс.
Тауарларды және көлік құралдарын уақытша сақтау қоймасына орналастыру,
негізі кедендік рәсімдеуге әкелетін алдын-ала операцияға жатады. Ал негізгі
кедендік рәсімдеуге келгенде тауарлар мен көлік құралдарын нақты бір кеден
режиміне қойып, мәлімдейді.
Тауарлар мен көлік құралдары кеден органдары ұсынылған уақытынан
бастап, автоматты түрде уақытша сақтау мәртебесіне ие болады. Тауарлар мен
көлік құралдарын әкелген кезде ұсынылған болып, тасымалдаушы немесе оның
өкілетті тұлғасының шекарадағы кеден органын ескертуі есептеледі. Тауарлар
мен көлік құралдарын шығарған кезде ұсыну болып, кеден органдарының жіберу
кедендік декларациясы қабылдау немесе кеден органының нақты бір жүк
жеткізу туралы ескерту алуы есептелінеді.
Көлік құралдары тауарларды таситын құрал болып есептелетіндіктен,
тауарлар рәсімдеуден өткен жерде, рәсімдеуден бірге өтеді.
Кеден заңнамасына сәйкес, кеден шекарасынан өту және тауарлармен көлік
құралдарын кедендік бақылаудан өткізу және кедендік рәсімдеу, кедендік
бақылау аймақтарында жүзеге асуы тиіс, ал тауарлар мен көлік құралдарын
өткізіп тұрған тұлғалар, лауазымды тұлғаларды қоса алғанда, басқа да
мемлекеттік органдардың кедендік аймақтардың шектерінен өтуі кеден
органдарының рұқсатымен және олардың бақылауымен жүзеге асады.
Алдын-ала операциялар
Негізгі рәсімдеуге әкелетін алдын-ала операциялар әрқырлы және негізгі
кеден рәсімдеуі мақсаты үшін маңызы зор:
Олардың неғұрлым көп жүзеге асатыны:
тұлғалардың шаруашылық субъект ретінде кәсіпкерлік қызмет жасауы үшін кеден
органдарының сәйкес құжаттары керек және міндетті түрде тіркеуден өтуі
тиіс.
СЭҚ мүшелері сәйкес мемлекеттік органдардан лицензия және басқа рұқсат
ететін құжаттарды алуы керек, айталық мыналарды:
-мәмілелердің төлқұжаты;
-кеден төлемдерін төлегендегі немесе төлеудің кепілдігі жөнінде
куәлендіретін құжаттар;
-кедендік бақылау мен тауарларды тасымалдауға көлік құралының жарамдылығы
туралы куәліктер; тауарлық-көліктік және тауармен еріп жүру құжаттары;
-кеден органдарының жіктілік шешімдері;
-тауарлардың шыққандығы туралы сертификаттар;
-кеден мақсаты үшін басқа да құжаттар;
кеден органын, кеден шекарасынан өту немесе тауарлар мен көлік құралдарының
кеден аумағынан тыс жерге шығатыны жөнінде ескерту;
-қажетті жағдайларда кеден органына кедендік төлемді төлеу туралы үшінші
тұлғаның кепілдігі жөнінде немесе кеден органының депозитына қажетті
сумманы аудару туралы ұсыныс жасау;
-жеткізу, тасымалдау, мәлімдеу және көліктік экспедиция туралы шартқа
отыру;
-теңдестіру үшін тауарлардан үлгі және кескін алу;
-тауарларды уақытша сақтау қоймасына өткізу;
Демек, кедендік негізгі рәсімдеуге әкелетін алдын-ала операциялар,
кедендік бақылау мақсатына жету үшін, кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлар
мен көлік құралдарына қатысты барлық күштерді, шараларды нығайтады дегенді
білдіреді. Алдын-ала рәсімдеуге қатысы бар алдын-ала операциялар, көліктік
және экспедиторлық қызметпен байланысты, кедендік бақылаудағы тауарлар мен
істерді мәлімдеуші немесе кедендік делдал арқылы ғана жүзеге асыра алады.
Кедендік заңнама бойынша, тауарды жеткізу үшін, жіберуші кеден
органына, тағайындалған жерде қабылдаушы кеден органына дейінгі кедендік
бақылаумен өту міндетті. Тауарларды әкелу және әкетуде олардың өзіндік
ерекшеліктері бар.
Ол ерекшеліктерде кеден аумағына әкелінетін тауарларға қатысты. Кеден
шекарасынан өткеннен кейін, кеден аумағына әкелінгеннен және кеден
бақылауына алынған соң, негізгі кедендік рәсімдеу үшін УСҚ-на әкелінеді.
Кеден бақылауымен жеткізу процедурасының мәні.
Тауарлармен көлік құралдарын, сәйкес түрде еріп жүретін кедендік
рәсімдеу құжаты-жеткізу бақылау құжатымен (ЖБҚ) жеткізуді жүзеге асыру
негізгі мәні болып табылады. Бұл құжаттың өзі негізгі тапсырмасын айқындап
көрсетеді, яғни кедендік жіберу орнынан, кедендік қабылдау орнына дейін,
бақылаумен және мәлімдеушімен тасымалдаушының кеден органының алдындағы
жауапкершілігімен етіле отырып, кедендік төлемдерді төлеуді қоса алғанда,
тауарларды жеткізуді көздейді.
Әкелінетін тауарларды жеткізу процедурасы, бірталай тапсырмалар
кешенін қамтамасыз етуді қажет етеді. Олар кедендік бақылау мәнінен
туындайды, оның ішінде негізгі кеден рәсімдеуіне кіретін тауарлардың төлем
төлеуі жатады.
Кедендік төлемнің құрылымы, тауардың қай режимге қойылғандығына
байланысты болады. Ол туралы кеден органының өзіне, мәлімдеу арқылы негізгі
кедендік рәсімдеу кезеңінде ғана белгілі болады.
Кеден шекарасы арқылы өткелі тұрған тауарлардың құндылық сипаттамасы,
тауарлық-көліктік жәек еріп жүретін құжаттарда көрсетілгенімен, кедендік
құнды анықтауда ресми мәлімет ретінде ескерілмейді, сол себепті кеден
шекарасын өтуге байланысты кеден органдары кеден төлемдері төленетін
тауарлардың барлығна кедендік құн арқылы өндіру жасайды.
Негізгі кеден рәсімдеуі біткеннен кейін де тауарлар мен көлік
құралдарын кедендік бақылаумен жеткізуге болады. Бірақ бұл жерде кеден
бақылауымен жеткізу алдын-ала операциясына жатпайды, себебі жеткізілетін
тауарларға негізгі кедендік рәсімдеу өтіп кеткен болып есептеледі. Сонымен
қатар, алдын-ала операциясына, тауарларды Уақытша сақтау қоймасына жеткізу
де жатпайды және олар Қазақстан Республикасының аумағынан тыс шығарылуға
бағытталғандықтан кеден органдарының қатысуынсыз, кедендік бақылаусыз
орналастырылады.
Кедендік бақылаумен жеткізілуге жататындар:
Қазақстан Республикасының кеден аумағына әкелінетін орында немесе
Қазақстан Республикасының кеден аумағының негізгі бөлігіне еркін кеден
аймақ аумақтарынан және еркін қоймалардан әкелінетін орындағы қызметі бар
регионда кеден органы нақты бір режимге қоймағандағы, әкелінетін тауарлар
мен көлік құралдары;
Еркін айналымға шыққаннан кейін төленетін кеден төлемдерін кеден
органдары өндіретін қатынасқа және еркін айналымға жіберу кеден режиміне
сәйкес салықтарымен орналастырылған немесе басқа кеден баждарын төлейтін,
шетелдік шығарылатын тауарлар және көлік құралдары;
Қазақстан Республикасының аумағынан шығарылатын, шетелдің қайта өңдеу
өнімдерінің тауарлары;
Қоймалардың арасына орналастырылатын тауарлар мен көлік құралдары;
Жіберу және қабылдау кеден органдарының арасындағы тауарларды бақылау,
тікелей олардың арасында осыған сәйкес құжаттар алмастырумен жүзеге асады,
оларға:
-Жүктік Кедендік Декларациясының кітапшасының бір парағы;
-жеткізгендігін куәлендіретін куәлік.
Алдын-ала операциялармен қатар, негізгі кедендік рәсімдеуге
әкелетін, кеден органдарының алдын-ала шешім қабылдау қызметі де бар. Алдын-
ала шешім қабылдау, Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерін
қорғау, сонымен бірге тауардың шыққан елін анықтау, ТМД-ң СЭҚ Тауар
номенклатурасына таралу және фискалдық қызметті орындайды.
Сонымен, алдын-ала операциялар және алдын-ала шешім қабылдау, негізгі
кеден рәсімдеуіне дейін жүзеге асады. Оған дайындық әрі маңызды болып
есептелінеді.
1.3. Әкелу және әкетуге тыйым салумен шектеу
Заңмен өзгеше көзделмеген жағдайда, халықаралық және қазақстандық
тәжірибеде заңды және жеке тұлғалар тауарлармен көлік құралдарын әкелуге
және әкетуге шектеледі кейде тіпті тиым салынатын жағдайлар да кездеседі.
Жеке тауарлар және көлік құралдарға әкелу және әкетуге тиым салу,
барлық тұлғаларға қатысты шектеу, сонымен қатар тауарлар мен көлік
құралдарын әкелу және әкетуге нақты бір тұлғаларға тиым салу және шектеу
жалпы мемлекеттік шаралар қатарына кіреді. Шектеулер мен тиым салулар нақты
бір елдерге қатысты да болады.
Қазақстанның ұлттық мүддесі үшін, халықаралық шарттар негізінде Кеден
Кодексіне сәйкес, тауарлар мен көлік құралдарын, интеллектуалдық қызмет
нәтижелерін және соған ерекше құқығын қоса алғанда, әкелу және әкетуге тиым
салынады.
Қазақстан Республикасының заңнамасына сай, ондай ұлттық мүдделерге
мыналар жатады:
• Мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
• Қоғамдық тәртіпті, жергілікті халықтың парасаттылығын, адам өмірі
мен денсаулығын қорғау;
• Жануар өсімдігін қорғау;
• Қоршаған ортаны, табиғатты қорғау;
• Қазақстан елімен шетелдердің археологиялық және көркем суреттік
құндылықтарын қорғау;
• Меншік құқығын және интеллектуалдық меншіктің объектілерін қорғау;
Еліміздің, Қазақстандық құқық нормаларымен халықаралық шартымен
қорғалатын, басқа да мүдделері;
Әкелуге тиым салынған тауарларға келесілер жатады:
1. әскери үлгідегі әртүрлі қарулар және оларға керекті жарақтар;
2. психотропты және нашақорлық заттар, гашиш және опиум тартуға қажетті
заттар;
3. мемлекеттің құрылымын бұзуға, мемлекеттің егемендігін, аумақтық
біртұтастығын жоюға бағытталған интеллектуалдық қызметтің нәтижесі (аудио-
бейне материалдар, компьютерлік дисктер);
4. Қазақстан Республикасының территориясында көмуге немесе жағуға
мақсатталған қауіпті қалдықтар;
5. озонды бұзушы заттар және олардың өнімі;
Қазақстан Республикасынан тыс жерге шығарылатын тауарлардың мына тізбегіне
тиым салынады, яғни шығарылмайды:
1. Әртүрлі әскери үлгідегі қарулар, оларға әскери жарақтар және әскери
зеңбіректер;
2. Нашақорлық және психотроптық заттар;
3. Жоққа шығарылған жарамсыз құнды қағаздар;
4. Мәнді көркемдік, тарихи, ғылыми және өнер туындылары, интеллектуалдық
қызметтің өзге де нәтижелері;
5. Қазақстанның мүддесіне, азаматтарының құқықтарына зиян келтіретін
мазмұны бар мәліметтер, материалдар.
6. Сайғақтардың, маралдардың, ала дақтары бар еліктердің мүйіздері және
олардың терілері.
Халықаралық міндеттермен шартталған жағдайда, Қазақстан Республикасы
СЭҚ-ті жүзеге асыруға нақты бір елге немесе елдер тобына тиым сала алады,
нәтижесінде Қазақстанға және одан тауарлармен көлік құралдарын өткізуге
жатпайды.
Тауарлар мен көлік құралдарын әкелу және әкетуге шек қою, мемлекеттің
экономикалық саясат жүргізіп отырғандығын және бағытын көрсетеді:
1. Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттерін орындауы;
2. Қазақстанның егемендігінің экономикалық негізін қорғауы;
3. Ішкі тұтынушылық нарықты қорғауы;
4. Шетел мемлекеттерінің олардың одақтастарының отандық мүдделерді кемсіту;
басқа да кемсітушілікке жауапты шара ретінде қарсы әрекет жасауы;
5. СЭҚ масштабын қысқартуы;
6. Басқа да жеткілікті маңызды негіздер.
Интеллектуалдық меншік объектілерінің тауарларын тіркеу үшін, өтініш
беру керек, ол туарлы Кодекстің 413 бабында айтылған "кеден органдарының
интеллектуалдық меншік мазмұнды тауарларының реестріне ену үшін,
интеллектуалдық меншік объектісіне құқығы бар тұлғаның арызы қажет.
Арызды беру, қарау және реестрге тіркеуді, интеллектуалдық және өндірістік
меншіктің объектілерін қорғау мәселелерімен айналысатын құзыретті
мемлекттік органдардың келісімімен, кеден органдары анықтайды".
Интеллектуалдық меншік объектілерінің тауарлары реестрден мынадай
жағдайларда шығарады:
1. Интеллектуалдық меншік объектісінің иесінің арызы бойынша
2. Интеллектуалдық меншік объектілерінің тауарлары туралы дұрыс емес
мәліметтер берсе
3. Белгіленген мерзімде арызда көрсетілген өзгерістерді жасамаса.
4. Интеллектуалдық меншік объектілерінің тауарларына құқықтың қысқартылуы.
Қазақстан Республикасының кеден органы тіркеуден шығару туралы шешім
қабылдаса, көп ұзамай, тез арада құқыққа ие адамға хабарлау керек.
Интеллектуалдық объектілер мазмұнды тауарлар өткенде, оларды шығару,
яғни өндіруге тиым салынады. Қазақстан Республикасының кеден органына
тіркелген интеллектуалдық меншік объектісінің тауарын шығаруға тиым сала
алады, егер арыз беруші тұлғаның құқығын бұл тауарлар бұзып тұрса.
Кеден органы келесі жұмыс күнінен кешіктірмей интеллектуалдық меншік
объектісінің мазмұны бар тауарлар шығаруға тиым салу туралы шешімнің
шыққандығы және оның себебін құқыққа ие тұлғаға және декларантқа
түсіндіреді. Және декларантқа құқыққа ие тұлғаның атауын және мекенін,
керісінше құқыққа ие тұлғаға – декларанттың атымен мекен-жайын хабарлайды.
Нақты осы ереже "Кеден Кодексінің" 416-3 бабының негізі болып табылады.
Кеден шекарасы арқылы тауарлармен көлік құралдарын өткізген кезде,
бақылауды кеден органдарымен қатар Қазақстан Республикасының басқа да
мемлкеттік органдары жүргізеді. Мысалға, кедендік рәсімдеу, ветеринарлық,
фитосанитарлық, экологиялық және басқа да мемлекеттік бақылаудан кейін ғана
жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының кеден органы, интеллектуалдық меншік
объектісі мазмұнды тауарды шығаруды 10 жұмыс күніне тоқтата алады. Бұл
мерзім Қазақстан Республикасының заңдарымен және халықаралық шарттармен
бекітілген тәртіпте, тағы да 10 жұмыс күніне қосымша ұзартылуы мүмкін, 419-
3 бап мынадай дауға түседі "Қазақстан Республикасының кеден органдары
мерзім өткеннен кейін, алдын-ала құққа ие тұлғаны ескерте отырып, талаптың
барлық шарттары орындалған жағдайда тауарды шығаруға қойылған шекті жоққа
шығарады. Егерде тауарды әкелуге немесе әкетуге байланысты тиым салған
фактіні құққа ие тұлға, интеллектуалдық меншік құқығын бұзды деп тауып,
соттық өндіріс қозғап, оны дәлелдемесе. Ал егер соттық өндіріс қозғалса
және ол факт тауарды шығаруын шектеу мерзімінде болса, Қазақстан
Республикасының кеден органдары, соттың талап арыз талаптарын орындамай
тұрып тауарды шығара алмайды делінген. Кеден Кодексінде "Өндірістік
үлгідегі патенттер, интегралды микросхемалар топологиялары немесе ашылмаған
мәліметтері бар тауарларды, декларант қамтамасыз етсе, құқыққа ие тұлғаның
мүддесін қорғау үшін бір айдан аз мерзімді жіберуі керек"- деп көрсеткен.
Сонымен қатар кеден органдары, кеден бақылауындағы тауарларға
инвентаризация, яғни, тізімге алуды жүзеге асыра алады.
Қазақстанның кеден органы әкелінетін тауарлардың сапасына бақылау
жасайды, сол себепті тауардың шыққандығы жөнінде сертификатты ұсынуды талап
етеді.
Тауардың шыққан елі болып, тауар толық немесе жеткілікті, түпкілікті
өңдеуден өткен ел саналады.
Нақты бір мемлекетте толық өндірістен өткен тауарларға мыналарды
жатқызуға болады:
1. мемлекеттің жер қойнауын өндіруге айрықша құқығы бар жағдайда, аумағынан
немесе аумақтық суларынан, континенталды шелфте, теңіз қойнауынан
өндірілген пайдалы қазбалар;
2. аумағында егілген, өсірілген, жиналған өсімдік өнімі;
3. аумағында туған тірі жануарлар;
4. аумағында өсірілген жануарлардан алынған өнім;
5. аумағында аңшылық, балық аулау және теңіздік әрекеттер нәтижесінде
туындаған өнім;
6. әлемдік мұхиттан алынған немесе кемесі сол елдікі әйтпесе жалға алынған
кемеде теңіз әрекеттері арқылы өндірілген өнім;
7. нақты сол елде өндірістік немесе басқа операциялардың нәтижесі болып
табылған екінші шикізаттар.
Тауардың шыққан елін куәлендіретін сертификат болғандықтан,
Қазақстанның кеден органы, ол құжатты көрсетуді талап етуге құқылы. Заң,
Қазақстан кеден аумағына әкелінетін тауарларға, тауардың шыққан елін
анықтайтын сертификаттың міндетті түрде болуын бекітеді.
Сертификат – тауардың қай елде шыққанын куәлендіретін құжат. Оның
ішінде мынадай мәліметтер бар: тауардың шығу талаптарына сай екендігін
дәлелдейтін жіберушінің жазбаша сендіруі және де экспорттаушы елдің
өкілетті органының, сертификаттағы мәлімет шындық екенін куәлендіретін
жазбаша куәлік.
1.4 Кедендік режимдердің сипаттамасы
Тауарлар мен көлік құралдары кеден шекарасы арқылы кеден режиміне
сәйкес келеді. Ертерек айтып өткендей, кедендік режим – кеден шекарасы
арқылы өтетін тауарлар мен көлік құралдарының мәртебесін, кеден мақсаты
үшін, анықтайтын ережелер жиынтығы.
Қазақстан Республикасының кеден заңнамасы, кеден ісінің мақсаты үшін
кеден режимін мынадай режимдерге бөледі:
1) еркін айналым үшін тауарлар шығару;
2) тауарлар реимпорты;
3) кеден қоймасы;
4) бажсыз сауда дүкені;
5) кеден аумағының ішінде тауарларды қайта өңдеу;
6) еркін айналымға тауарларды қайта өңдеу;
7) кеден аумағынан тыс жерлерде тауарларды қайта өңдеу;
8) тауарлар мен көлік құралдарын уақытша кіргізу;
9) тауарлар мен көлік құралдарын уақытша шығару;
10) тауарлар экспорты;
11) тауарлар реэкспорты;
12) тауарлар транзиті;
13) тауарларды жою;
14) мемлекеттің пайдасы үшін тауардан бас тарту;
15) еркін кеден аймағы;
16) еркін қойма;
17) арнайы кеден режимі.
Тауарларды еркін айналымға шығару - Қазақстанның кедендік аумағына
әкелінетін, бұл аумақтан қайта шығарылу міндетінсіз, тұрақты осы аумақта
қалатын тауарға қойылатын кеден режимі.
Бұл режим бойынша кедендік баждар, салықтар және алымдар төленеді және
экономикалық саясат шаралары сақталынады.
Еркін айналымға түскен тауар кез-келген тұлғаның билігінде болады.
Әрине ол үшін ол тұлғада тауарға деген мүліктік немесе мүліктік емес құқығы
болуы тиіс. Заңмен көзделген жағдайда, тауар кедендік бақылаудан алынып,
басқа кедендік режимге қойылуы мүмкін.
Қазақстан аумағында еркін айналымға шыққан тауар Қазақстан тауарлары
мәртебесіне ие және бұл осы режимнің ерекшелігі болып табылады. Сол себепті
бұл тауарларды басқа кеден режиміне ауыстырған кезде, нақты кеден режиміне
сәйкес барлық экономикалық саясат шаралары қолданылып, кеден төлемдері
өндіріледі. Ал егер "еркін айналымға шығару" режиміне қазақстандық тауарлар
бұрын қазақстаннан экспорт кеден режиміне шығарылса, әкелінген кезде,
олардан кеден бажы, Қазақстан неғұрлым жағымды жағдай жасау режиімн беретін
мемлекеттерден алынатын импорттық тауарлардан алынатындай кеден бажы
алынады.
Реимпорт тауарлары - Қазақстан Республикасының кеден аумағынан экспорт
режимі бойынша шығарылған отандық тауардың қайта әкеліну кедендік режимі.
Реимпорт кеден режиміне, тауарларды кім шығарғанына байланыссыз, кез-
келген тұлға қоя алады.
Бұл режимге қойған кезде, тауарлар белгіленген мерзімде қайту керек
және олардан кеден баждарымен салықтары алынбайды, сонымен қатар
экономикалық саясат шаралары қолданылмайды. Реимпорт режимінде болғанда,
бірнеше шарттар орындалуы керек:
-тауарлар Қазақстан Республикасының аумағынан экспорт кеден режимімен
шығарылуы керек;
-шығарылған сәтке дейін Қазақстан тауарлары болуы керек;
-шыққан сәтінен бастап 10 жылдық ішінде Қазақстан Республикасының кеден
аумағына қайта әкеліну керек;
-табиғи ұсталу немесе сақтау және тасымалдаудың қалыпты жағдайында ғана
ескіргені болмаса, тауар шыққан сәтінде болған жағдайда қайта әкелу.
Тауар транзиті - Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы кеден
бақылауымен өтіп, шетел мемлекеттерінің аумағынан кеден бажын, салықтарын
өндірмей және тарифтік емес реттеу шараларын қолдану арқылы тауарды
өткізетін кеден режимі. Мемлекет арқылы жүктің өтуін есепке алу мақсаты
үшін арыз беріліп, тауарлар транзитіне кеден органынан рұқсат алынады.
Транзитке рұқсатты жіберуші кеден органы береді. Ал ерекше жағдайларда,
мысалға акцизделген тауарларға транзитте автокөлікпен тасымалдау үшін,
кеден органының депозитіне қажетті ақша құралын салғаннан кейін немесе
банктік кепілдік ұсынылғаннан кейін ғана кеден органы рұқсат бере алады.
Транзит кеден режимінің де бірнеше шарты бар – тауарлар табиғи ұстаудан
немесе сақтау, тасымалдаудың қалыпты жағдайында өзгергенін ескермегенде,
тауар өзгермеген жағдайда болуы тиіс.
Егер кеден органдары тауарды қалыпты жеткізуді, тасымалдаушы немесе
көлік құралы жеткізе алмайды деген күдікте болса, тауарды кеден органы
көлік құралын тиісті жағдайда, кеден еріп жүруімен немесе тауарды кеден
тасымалдаушысымен, кеден баждары, салықтары қажетті көлемде жіберуші кеден
органының депозитына сумма салғанда ғана, жібере алады.
Кеден қоймасы - әкелінген тауарлар кеден бақылауында кеден бажынсыз
және салығынсыз, экономикалық саясат шаралары қолданылмай сақтау
мерзімінде сақталса, ал шығарылатын яғни әкетілетін тауарлар кеден
заңнамасына сәйкес, экспорт кеден режиміне қойылып, жеңілдіктер беру
арқылы кеден бақылауында сақталады.
Кеден қоймасы режиміне, ҚР аумағына әкелуге және ҚР кеден аумағынан
әкетуге тиым салынған немесе басқа да жағдайларда нормативтік актілерге
сәйкес тиым салынған тауарларды қоспағанда, барлық кез-келген тауарлар
орналастырылады.
Тауарларды сақтау, арнайы бөлінген және құрылған ғимарат – кеден
қоймасында, қамтамасыз етіледі. Кеден қоймалары ашықтық дәрежесіне
байланысты екі типке бөлінеді: ашық және жабық болып, ашық қоймаларды кез-
келген тұлға қолданса, жабық қойманы шектелген тұлға шеңбері қолданады.
Кеден қоймасы құрылтайшыларының құрамына қарай:
-кеден органының құрған ашық қоймасына;
-заңды тұлғаның құрған ашық және жабық типтегі, және оны ашу үшін, иесіне
кеден органынан кеден қоймасын ашу жөнінде лицензия алу керек. Ал ол үшін,
қойманы жабдықтандыру, алаңын алу, алымдар төлеу шартын орындаған жайда
ғана жүзеге асыру мүмкін*.
Бажсыз сауда жасайтын дүкен - Қазақстан Республикасының кедендік
аумағында, кеден бажы және салықтары алынбай, экономикалық саяса шаралары
қолданылмай кеден бақылауында тауарлардың таралуы жүзеге асатын кеден
режимі. Бажсыз сауда жасайтын дүкен режиміне орналасқан тауарлар, тікелей
арнайы дүкендерде сатылады. Бажсыз сауда дүкені халықаралық жолаушылық
байланысы үшін ашылған әуежайларда, порттарда жеке тұлғалар өту үшін
жасалған Қазақстан Республикасының шекара пункттерінде құрылады.
Кеден аумағында тауарды қайта өңдеу - Қазақстан Республикасының кеден
аумағында экономикалық саясат шараларын қолданбай шетел тауарларын
белгіленген тәртіпте қайта өндіру және экспорт кеден режимімен Қазақстан
Республикасының кеден аумағынан тыс жерде қайта өңдеймін деген шартта
болса, әкелінген тауарларға әкелу кеден баждарын және салықтарын
қайтарумен шартталған кеден режимі.
Қазақстан Республикасының кеден аумағында тауарды қайта өңдеудің
мерзімін, Қазақстан Республикасының кеден органының бекіткен тәртібінде
мәлімдеуші анықтайды. Бірақ мерзім тауар Қазақстан Республикасының кеден
шекарасы арқылы өткеннен кейін екі жылдан аспауы тиіс.
Кеден бақылауымен тауарды қайта өңдеу - Қазақстан Республикасының
кеден аумағында, кеден баждары және салықтары алынбай, экономикалық саясат
шаралар қолданылмай, еркін сауда айналымына немесе басқа кеден режиміне
қойылу үшін, шетел тауарларын кеден бақылауымен қайта өңдеуін айтамыз.
Кеден бақылауымен қайта өңдеуді, тарифтік емес реттеу шараларын
қолдану немесе тауардың шыққан елін анықтау ережелер пайдаланудан бас
тарту мақсатынан қашу үшін пайдалануға болмады.
Кеден аумағынан тыс жерде тауарды қайта өңдеу - Қазақстандық тауарлар
экономикалық саясат шаралары қолданылмай шығарылып, кеден аумағынан тыс
жерде қолданылатын, келесі өнімді қайта өндіруде Қазақстан Республикасының
кеден аумағында еркін айналымға шыққанда, кеден бажын және салығын толық
немесе ішінара төлемей, әрі экономикалық саясат шараларынан босатылатын
тауарлардың кеден режимі.
Кеден органдары нақты бір жағдайда тауарлардың қайта өндірілуінің
өнімінің санын міндетті түрде шығуын бекітеді және қайта өңдеу процедурасы
1 жылдан аспауы керек.
Уақытша әкелу (әкелу) режимі - Қазақстан Республикасының кеден
аумағында немесе оның аумағынан тыс жерде тауарды қолдануды, толық немесе
ішінара кеден баждары және салықтарды төлемей, экономикалық шаралар
қолданбай, жүзеге асыру. Тауарларды уақытша әкелген (әкеткен) уақыт екі
жылдан аспауы керек, дегенменде Қазақстан Республикасының Кеден Комитеті,
тауарлардың кейбір жеке санаттарына неғұрлым қысқа немесе керісінше, ұзақ
мерзім беруі мүмкін.
Тауарларды уақытша әкелуге және әкетуге, заңмен мына түрлеріне тиым
салады:
-шығындалатын материалдар және үлгілер;
-жарнамалық немесе демонстрациялық мақсатта бір экземплярдан шыққан
уақытша (әкетілген) әкелінген тауарларды қоспағанда, тамақ өнімдері,
сусындар және ішімдік, темекі заттары;
-шығарылуға негізделген квоталанған тауарлар;
өндірістік қалдықтар.
Сонымен қатар кейбір тауарлар тізіміне, уақытша әкелу (әкету) режиміне
қойылғанда кеден баждары, салықтарына қосылған құн, акцизден босату
шаралары толық жүзеге асады. Кеден баждарынан, салықтарынан толық босату,
1 жылдан аспауы керек. Егер тауарлар еркін айналымға жіберілетін болса
төленетін кеден баждарының салықтарының соммасынан үш пайызын, толық
немсее толық емес күнтізбелік айда төлеуін, ішінара төлеуден босату деп
айта аламыз.
Белгіленген мерзімде, уақытша әкелінген (әкеткен) тауарлар мерзімі
біткенде, басқа кеден режиміне ауыстыру керек немесе кеден органдарымен
құрылған уақытша сақтау қоймасына орналастыру қажет.
Еркін кеден қоймасы – сәйкес аумақтық шекарада немесе ғимаратта
(орында) орналастырылған және қолданылатын, кеден бажы, салықтары
өндірілмейтін шетел тауарларына кеден режимі. Оларға экономикалық саясат
шаралары қолданылмайды, ал ресейлік тауарларға, кедендік заңнамамен
анықталғандай экспортқа шығарылатын тауарларға қолданылатын режим тәртібі
қолданылады.
Еркін кеден қоймасы Қазақстан Республикасының Кеден Комитетінің
лицензиясы болғанда ғана құрылады. Еркін кеден қоймасы кедендік режимі
еркін кеден аймағы кедендік режиміне теңестіріледі.
Еркін кеден аймағы - әдетте әкелінген тауарлар кеден аумағынан тыс
жерде және оларға импорт құқығына қатысты салық салынып, кәдімгі кеден
бақылауына тартылмайтын бір мемлекеттің аумағының бөлігі.
Еркін кеден аймағында тауарлар мерзімі шектелмейді. Шетел және
Қазақстандық тауарлар әкелінген кезде, еркін кеден немесе еркін
қоймаларының ғимараттарына орналастырылған кезде, кеден баждары, салықтары
өндірілмейді, ал экономикалық саясат шаралары қолданылмайды. Егер тауарды
еркін аймақтан, мемлекеттің басқа аумағына шығарса немесе еркін кеден
аумағынан, Қазақстанның кеден аумағынан тыс жерге шығарса, олардан кеден
баждары, салықтары алынады және экономикалық саясат шаралары қолданылады.
Бірақ соңғысы тауардың еліне байланысты болады.
Тауарлар экспорты – бұл режим бойынша, тауарлар Қазақстан
Республикасының аумағынан, басқа аумаққа шығуға міндеттелмей шығуын
реттейді. Тауарлар экспорты Кеден заңнамасының талаптарына сәйкес жүзеге
асады.
Тауарлар реэкспорты – лицензиялау және квоталауды қолданбай, әкелінген
кезде өндірілген кеден баждарын және салықтарын қайтара отырып немесе
оларды өндірмей Қазақстан Республикасының кеден аумағынан шетел тауарларын
шығаруын айтады. Тауарлар әкелінген кезде кеден органына тек реэкспорт
режимімен рәсімделсе, әкелген мерзімінен екі ай аспауы тиіс. Іс жүзінде
берліген мерзімде тауарлар реэкспорты болмаса немесе Қазақстан
Республикасының кеден аумағынан еркін айналымға түссе, кеден баждары мен
салықтары және оған қоса қайта қаржыландыру ретінде 1,5 еселік ресми
Ұлттық Банк көрсеткіші есесбімен, тауар реэкспорт режимінде болған күндер
және ақы төленетін күнді қоса алып өсімақы төленеді. Бұл тауарларды тез
арада әкете алмаса, оларды уақытша сақтау қоймасына немесе кеден қоймасына
орналастыру керек.
Тауарларды жою деп кеден баждарын, салықтарын өндірмей және тарифтік
емес реттеу шараларын қолданбай, қолдануға келмейтін, қалпына да келмейтін
заттарды кеден бақылауымен жоюды айтады. Жойылуға жатпайтын тауарлар:
1. Қазақстан Республикасының халықтарының көркем сурет, тарихи және
археологиялық байлығы.
2. Жоғалу қаупі бар жануарлар мен өсімдік түрлері.
3. Кепіл қатынасы аяқталғанға дейін – кеден органдарына кепіл ертінде
қалдырылған тауарлармен көлік құралдары.
4. Кеден ережелерін бұзу және қылмысты істер бойынша тартып алынған, арест
салынған тауарлар және көлік құралдары.
Тауарды жою үшін, өкілетті мемлекеттік органның, бұндай тауарды жою
қажет екендігі жөнінде қорытындысы керек.
Кеден кодексінің 252 бабы бойынша, арнайы кеден режимі бойынша
тауарлардың кейбір санаттарын, Қазақстан Республикасының кеден шекарасы
арқылы, кеден бажын және салығын алмай және тарифтік емес реттеудің
шараларын қолданбай өткізеді.
Ол категориядағы тауарларға:
1) шетелдік және басқа ресми өкілдіктердің тауарлары;
2) әскери мекемелер арасындағы өткізілетін тауарлар;
3) кемелік, борттық, теңіздік, әуелік, теміржолдық көлік құралдары арқылы
өтетін тауарлар;
4) техникалық және табиғи апаттар болған кезде залалдарын жою немесе алдын-
алу үшін қолданылатын тауарлар;
5) нақты бір шикізаттың өндірістік өнімде сұранысы қаншалықты екенін
зерттеу үшін өткізілетін шикізат үлгілері.
Мемлекет пайдасы үшін тауардан бас тарту – тарифтік емес реттеу
шараларын қолданбай, кеден баждары, салықтарын төлемей, мемлекет пайдасы
үшін тұлғаның тауардан бас тартуын айтады. Тауардан мемлекет пайдасы үшін
бас тарту кеден режиміне қойылмайтын тауарлар тізімін Қазақстан
Республикасының үкіметі белгілейді.
ІІ. КЕДЕН БАҚЫЛАУЫНЫҢ НЫСАНЫ ЖӘНЕ ӘДІСІ
2.1 Кеден бақылауныңы нысандары
Кеден бақылауының нысандарына:
1) "VІP" кеден бақылауы (very іmportant person-өте маңызды персона);
2) кеден шекарасынан өтуші жеке тұлғаларды "кеден бақылауының
жеңілдетілген желісі бойынша" жеңіл қалыпта кеден бақылауынан
өткізу;
3) кеден шекарасынан өтуші жеке тұлғаларды "кеден бақылауының толық
желісі бойынша" толық кеден бақылауынан өткізу.
Кеден бақылауы келесі нысандарда өтеді:
1. Кеден мақсаты үшін, қажетті құжаттар мен мәліметтерді тексеру
2. Кеден тексерісі (тауарлар мен көлік құралдарын, жеке тұлғаны тексеру)
3. Тауарлар мен көлік құралдарын санаққа алу
4. Жеке және лауазымды тұлғалардан ауызша сұрақ алу
5. Есепті және санақты тексеру
6. Уақытша сақтау қоймалары мен аумағын қарау
7. Бажсыз сауда дүкендерін
8. Қазақстан Республикасының кеден органдарына жүктелген кеден бақылауы
жүзеге асатын, еркін аймақтар және басқа орындар.
Кейбір кеден нысандарын қарастыруға болады:
Кеден мақсаты үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді тексеру
құжаттарды зерттей отырып, олардың бекітілген ережелер мен нормаларға сай
толтырылып, рәсімделгендігіне көз жеткізу. Бұл кедендік бақылау нысаны,
кеден бақылауының тексеру, қарау, есепке алу нысандарының алдында жүзеге
асады. Кеден бақылауы құжаттарды тексерумен де шектелуі мүмкін.
Кеден мақсаты үшін қажетті құжаттар, ереже бойынша және тағайындалуына
қатысты, келесі топтарға бөлінеді: көліктік, кедендік, саудалық.
Көліктік құжаттарға: контрактілер, шарттар, шоттар, спецификациялар,
инвойстер, қораптық қағаздар.
Кедендік құжаттарға: кеден органдарының беретін немесе солардың
қатысуымен рәсімделетін құжаттар жатады.
1. Кеден қоймасын ашуға беретін лицензия;
2. Уақытша сақтау қоймасын ашуға лицензия;
3. Бажсыз сауда жасайтын дүкен ашуға лицензия;
4. Кеден рәсімдеуі бойынша маманға берілетін біліктілік аттестаты;
5. Жеткізуді бақылаған құжат (ЖБҚ);
6. Кедендік құнның декларациясы (КҚД);
7. Жүктік кеден декларациясы (ЖКД);
8. Кеден бақылауымен тасымалдау үшін көлікті жіберу туралы куәлік.
Кеден бақылауының толық түрін, өзімен немесе қол жүгінде, шығаруға
немсе әкелуге тиым салынған, шектелген тауарларды, заттарды валюталарды,
Қазақстан Республикасының Үкіметінің нормалармен тиым салынған, Қазақстан
Республикасының заңымен кеден бажын және салығын өндіретін құндылықтарды
алып өтпекші болған тұлғаға жасайды.
Кеден бақылауын жүргізу 1 схемасы
Кеден бақылауының өтуі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕНДІК ЗАҢНАМАСЫНДАҒЫ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУДЫҢ
АЛАТЫН ОРНЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ 5
1.1. Қазақстан заңнамасындағы кедендік бақылаудың рөлі 5
1.2. Кеден рәсімдеуі мен кеден бақылауын ұйымдастыру 10
1.3. Әкелу және әкетуге тыйым салумен шектеу 16
1.4 Кедендік режимдердің сипаттамасы 21
ІІ. КЕДЕН БАҚЫЛАУЫНЫҢ НЫСАНЫ ЖӘНЕ ӘДІСІ 28
2.1 Кеден бақылауныңы нысандары 28
2.2 Кеден бақылауының аймағы 32
2.3 Тексеру кеден бақылауының және көлік құралын рәсімдеудің жеке этапы
ретінде 33
2.4 Таңдамалы кедендік бақылау 38
2.5 Валюталық бақылауды өткізуге қатысты негізгі жұмыстар 39
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕГІ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУМЕН КЕДЕНДІК ТЕКСЕРІСКЕ
АНАЛИЗ ЖАСАУ 43
3.1 Жеке тұлғалардың өткізетін тауарларын кедендік бақылау тәртібі 43
3.2 Жеке тұлғалардың өткізетін тауарларын және көлік құралдарын кедендік
тексеру 45
3.4. Кедендік жеңілдіктермен қолданатын шетел тұлғаларының өткізетін
тауарларын рәсімдеу және кедендік бақылау 47
4 БАРЛЫҚ КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫНДАҒЫ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ 49
4.1. Су көлігіндегі кедендік бақылау және кедендік рәсімдеу 49
4.2. Теміржолдарда өткізілетін кеден бақылауы 53
4.3 Әуе көлігіндегі кедендік бақылаудың жүзеге асуы 56
4.4. Автокөлік тасымалын кедендік бақылау 59
4.5 Кеден бақылауының сараптамасы 62
ҚОРЫТЫНДЫ 70
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 72
Кіріспе
Тәуелсіздікті алысымен біз жаңа мемлекет, жаңа нарықтық экономика,
кеңес одағы кезінде өмір сүрген өмір салтынан гөрі жаңа демократиялық ел
құруға кірістік.
Бүгінгі күні Қазақстанда мүлдем басқа саяси және экономикалық жүйе.
Әрқашан өзгеріп тұратын аяда кәсіпорындар үшін нақты бір кедергілер бар.
Оларды жеңу үшін кәсіпорындарды және өндірістік алып шығатын басты
құрылым ұйылу қажет.
Төрт стратегияны бөліп көрсетуге болады:
1. Қаржылық саясат. Түскен түсімді, жалақыны реттеу, ұсынысты ескере отырып
бағалық саясатты қалыптастыру, артықшылық дәрежесін түсіру, экономия
режимін белгілеу. Бірақ қаржылық жағдайы мемлекет үшін, кәсіпорындар үшін
де байлықтың кілті болып табылмайды.
2. Экспортты дамыту. Бұл қағида "баға қайшысы" және теңгенің төменгі
бағамындағы жағдайда, өте қызықты болып табылады. Бұл жағдайда кез-келген
мемлекет, мекеме, кәсіпорын қажетті базасы болмаса да сыртқы нарыққа
шыққысы келеді. Ол үшін арнайы инвестициялық бағдарламалар жасайды,
тікелей несие және шетелдік инвестиция тартудың әртүрлі әдістерін
ойластырады.
3. Диверсификация. Қызметте "пайда түсіретін орталықты" табу, олардың санын
өсіріп, өндірістен құтылу.
4. Құрылымдық өзгеріс. Ұйымдық құрылымда өзгерістер болса кәсіпорындарда
көбінесе өзгерістер көрініп, тиімділік арта түседі.
Соңғы жылдары әлемдік сауда, әлемдік өндіріске қарағанда тез өсті.
Сауда құрамындағы қызметтің үлесі өсуде, интеллектуалдық меншік
объектілерін сатуда өсуде, мемлекеттер арасында капитал қозғалысы
нысанында және несие нысанында ақша құралдарының ағымы күшеюде. Қоғамның
ақпараттандырылуы, басты ақпарат жүйесін құру әлемдік экономикалық
суретін ауқымды өзгертеді, әлемдік шаруашылықта құндылық қорын, валюта
бағамын, ақша, қызмет және тауарлар қозғалысын толық біліп отыруға
мүмкіндік береді. Сыртқы экономикалық байланыстар шартты объективті
болып, экономикалық өсім факторының маңыздысына айналды. Көптеген елдерде
дәл осылар ұлттық экономиканың жағдайын анықтайды және бұл бағыт
болашақта күшейеді.
Айтылған алғысөздер дипломдық жұмыста, Қазақстандағы нарық қатынасының
құрылу маңыздылығын, экономика тиімділігін арттыру үшін экономикалық
реформалау жүргізу керектігін, сол арқылы жергілікті халықтың жағдайының
жақсартылатындығына белгі береді.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы, бізде сыртқы экономикалық қызметін
реттеу механизмінің түрін өзгертуін шарттайды. Мемлекет монополиясы оған
жоқ. Қазақстан Республикасының Конституциясының 26 бабына сәйкес әрбір
адам кәсіпкерлік еркіндігіне құқығы бар.
Дипломдық жұмыста кедендік бақылауға қатысты барлық сұрақтарға жауап
іздестірілген. Сиясы кеуіп үлгермеген Кеден Кодексін негізге ала отырып,
кеден бақылауының ұйымдастырылуын жан-жақты зерттеуге тырыстым.
Нақты дипломдық жұмысымның тематикасы "Кеден бақылауын ұйымдастыру
және оны шыңдандыру". Бұл тақырыптың басты мақсаты ешкімге зиян
келтірмей, тиісті қызмет процедурасын жүзеге асыру.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕНДІК ЗАҢНАМАСЫНДАҒЫ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУДЫҢ
АЛАТЫН ОРНЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
1.1. Қазақстан заңнамасындағы кедендік бақылаудың рөлі
Кеден Кодексіне сәйкес, Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан
өту пункттерінде мемлекеттік кедендік бақылау тәртібі туралы ережелерде:
"Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан жеке тұлғалардың заттар,
тауарлар, валюталар өткізу кезінде".
Дипломатиялық қатынастар туралы Веналық Конвенцияны орындау мақсатында
1995 жылы 2 қарашада шығарған № 1440-дегі "Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы жеке тұлғалардың тауарлар және көлік құралдарын
өткізу туралы" Үкімет қаулысында:
Кедендік бақылау аймақтары
Кедендік бақылау нысандары бекітілген
Кедендік бақылау мәнін толық білу үшін, дипломдық жұмыста кездесетін
кейбір терминдерге тоқтала кетейік:
Қазақстан Республикасының кедендік аумағы - Қазақстан Республикасының
құрғақ аймағы, аумақтық және ішкі сулар, солардың үстінен тұратын ауа
кеңістігі.
Кедендік шекара - Қазақстан Республикасының кедендік аумағының шегі және
еркін кеден аймақтары мен еркін қоймалар периметрлері.
Тауарлар – валютаны, валюталық құндылықтар, электрлық жылу және энергия,
көлік құралдарын қосып алғанда барлық қозғалатын мүлікті айтамыз. Бірақ
оған халықаралық тасымалдаумен, жолаушыларды және тауарларды тасымалдайтын
көлік құралдарын, контейнерлерді және басқа да көлік құрылғыларын жатқыза
алмаймыз.
Көлік құралдары – контейнерлер және басқа да көлік жабдықтарын қоса
алғанда, халықаралық жолаушылар мен тауарларды тасымалдайтын кез-келген
көлік құралдарын айтамыз.
Кедендік делдал - Қазақстанның Кеден Комитетінен кедендік делдал
ретінде қызмет жасауға лицензия алған, заңды тұлғаның құқығы бар, Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес құрылған кәсіпорын.
Тасымалдаушы – шын мәнінде тауарды өткізіп тұрған немесе кеден
делдалын қолданғаны үшін жауапты тұлға.
Тауарларды өткізуші тұлғалар – "Кеден Кодексіне" сәйкес тауарлармен өз
атынан әрекет жасайтын тауар иелері, сатып алушылар немесе басқа тұлға
ретіндегі тұлғалар.
Декларант – тауарларды және көлік құралдарын өз атынан ұсынушы және
мәлімдеуші тұлға немесе кедендік брокер*.
Сыртқы экономикалық қызметтің арқасында мемлекеттің бюджетіне кіріс
кіреді, қажетті жабдықтар, шикізат, материалдар, дамушы технологиялар және
жергілікті халықтың экономикасын қалпына келтіруші басқа да тауарларды
сатып алуға мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар өз тауарларын сыртқа шығару
және сыртқы саясатын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Сол себепті мемлекет СЭҚ заңға сәйкес тәртіпті жүзеге асуын қадағалады.
Кедендік режим – кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлармен көлік
құралдарының мәртебесін белгілейтін ережелер жиынтығы.
Белгіленген тәртіп орындаса тауарлар мен көлік құралдары кеден
шекарасы арқылы кедергісіз өтеді.
-тауарлармен көлік құралдарын нақты бір кеден режиміне қойып өткізіп оны
аяқтау, нақты бір кеден режимінің процедурасы.
Кеден органдарының мойнына жүктелген кешенді қызметтерді жүзеге асыру
үшін, еліміздің кеден шекарасы арқылы СЭҚ мүшелерінің өткізетін тауарлары
мен көлік құралдарына бақылауды күшейту қажет. Бұл функцияларды кеден
органдарына жүктеу себебі, тауарлар мен көлік құралдарын кеден шекарасы
арқылы өткізген кезде бір жерде, бір органда жинап, тауарлардың өзін және
олар туралы мәліметтер жинақтау еді. Тауарлардың құжаттағы және шын
мәніндегі жағдайын теңестіріп, салыстыру, кездейсоқ немесе қасақана сәйкес
емес тауарларды тіркеп, қателіктерді түзету, мемлекетке келетін залалдың
алдын алу мақсатын көздейді.
Кеден бақылауының объектісі болып мыналар табылады:
- Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан өткізілетін тауарлар
және көлік құралдары;
-оларға мәліметтер және құжаттар;
-кеден делдалы, кеден тасымалдаушысы ретіндегі тұлғалардың қызметі, кеден
режимі және уақытша кеден қызметі шегіндегі қатынастар;
-тауарларды қолдануға және билік етуге қойылған шектеулердің орындалуы;
-кеден төлемдерін және салықтарын төлеу.
Кедендік бақылаудың субъектісі болып, Қазақстанның кеден органдарының
жүйесі, олардың лауазымды тұлғалары, СЭҚ мүшелері және жеке заттары мен
тауарларын кеден шекарасы арқылы өткізетін басқа тұлғалары табылады.
Кедендік бақылау субъектілерінің қызметіне, яғни кедендік бақылауға,
бақылау объектілеріне қадағалау шараларының жиынтығы, кедендік нормалар
және ережелердің іс жүзінде сақталуының тексерілуі, кеден шекарасы арқылы
тауар өткізу қатынасындағы тұлғалардың құқықты және құқықсыз, әрекеттеріне
немесе әрекетсіздігіне әсер етуі кіреді.
Кеден органдарының ұйымдық-басқармалық шараларына мыналар жатады:
тауарлар мен көлік құралдарын кедендік бақылау орны мен уақыты;
тауарды жеткізу мерзімін бекіту;
кедендік бақылаумен жеткізілген тауарларға теңдестіру белгілерін салу;
тауарларды сақтауға бергенде нақты бір режимге қою;
өткізілетін тауарлар туралы мәліметі бар құжаттарды және осыларға қатысы
бар тұлғаларды тексеру;
тауарлар, көлік құралдарының өздерін, олардың ішіндегі кейбір санаттағы
тұлғалардың заттарын, тексеру, жеке тексеріс, жеке тұлғалардың ішіндегі
бөлек топтарды жеке тексерістен өткізу;
валюталық бақылау субъектілерін алынған нәтижелермен хабарландыру.
Сонымен қатар кедендік бақылаудың ұйымдық-басқару шаралары, құқық
бұзушылықтарды ашатын, ескертетін, табатын, алдын алатын шараларды
қамтамасыз ететін құқық қорғау қызметін қамтамасыз етеді. Және кеден
ережелерінде бекітілген кеден төлемдерін жинауда фискалдық шараларды жүзеге
асыруға ат салысады.
Кеден бақылауды жүргізу арқылы мынаны қамтамасыз етуге болады:
сыртқы экономикалық айналымын тездетуге жағдай жасайды;
кеден шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізгенде тәртіптің
болуы;
контрабандамен күресу, кеден ережелерін және салық заңнамасын бұзғызбау,
кеден шекарасы арқылы нашақорлық заттар, қару-жарақтар, әскери жарақтар,
тарихи және халықтың археологиялық байлықтарын заңсыз айналымға түспеуін
бақылайды;
кеден баждарын, салықтарды және басқа кеден төлемдерін уақытында және толық
өндіреді;
Қазақстанның арнайы кеден санағын және сыртқы сауданың кеден санағын
жүргізеді;
кеден органдарының құзыретінің шегінде валюталық бақылау жүргізу;
сыртқы экономикалық қызметте тауарлық номенклатура жүргізу.
Кедендік бақылауды неғұрлым тиімді жүзеге асыру үшін кедендік
рәсімдеудің маңызы зор. Тауарлар мен көлік құралдарын рәсімдеу заңға сәйкес
жүзеге асырылуы тиіс. СЭҚ мүшелерінің тауарлары мен көлік құралдарын заң
талабы бойынша міндетті түрде мәлімдеуден өткізу керек.
Кедендік бақылау және кедендік рәсімдеуге қажетті мәліметтер және
басқа құжаттар ауызша, электрондық немесе жазбаша түрде мәлімденеді.
Тауарлар мен көлік құралдары кедендік рәсімдеуден өткенде мына
әрекеттерді жүзеге асырады:
мәлімдеушіден ауызша жасаған арызын жазбаша алу, тіркелу, санаққа алу,
құжаттарды тексеру электрондық көшірмесін алып, тауарлар мен көлік
құралдарының параметрлерін кедендік мақсаты үшін кеден режиміне қою;
Кеден декларациясына және басқа да құжаттарға кеден режимінің нақты түріне
қатысты мәлімет енгізу және оны кеден органының лауазымды тұлғасының
қолымен жеке мөрімен куәлендіреді;
жеткізілуіне бақылау жасау;
Уақытша сақату қоймасына тауарларды түсіру, қабылдауды және беруді
рәсімдеу;
УСҚ-да тауарлар мен көлік құралдарын сақтаған кезде үлгілер және бір
бөлігін алса құжат рәсімдеу;
Тауарлар мен көлік құралдарын рәсімдегені және кедендік бақылағаны
жөніндегі фактіні құжатта куәлендіру;
Кеден бақылауы және тауарлар мен көлік құралдарын кедендік рәсімдеуі екі
түрлі қызмет болғанымен өзара байланысты және параллель, кейде тіпті бірдей
жүзеге асады.
1.2. Кеден рәсімдеуі мен кеден бақылауын ұйымдастыру
Кеден бақылау және кедендік рәсімдеуді ұйымдастыру дегеніміз тауарлар
мен көлік құралдарын кеден шекарасы арқылы өткізуге байланысты кеден
органдарының кешенді шаралары. Ол кешенге кедендік бақылау және кедендік
рәсімдеу жүргізілетін орын, яғни кедендік және кеден жанындағы инфрақұрылым
құру, сол арқылы тауарлар мен көлік құралдарын тексеру орындарында кедендік
органдар тексеруін жатқызуға болады.
Кедендік бақылау және кедендік рәсімдеуді ұйымдастыру мына сұрақтарды
шешуге тырысады:
-кедендік шекараны өту орны және уақыты;
-кедендік бақылау және кедендік рәсімдеу орны және уақыты;
-СЭҚ мүшелерінің экспорттық немесе импорттық операция жасайтындығы жөнінде
ескерту тәртібі;
-тауарлар мен көлік құралдарын жеткізу әдісі, орны, уақыты және оларға
берілген құжаттарын ұсынып кеден органына жеткізу.
-УСҚ-на тауарларды және көлік құралдарын кедендік бақылау үшін орналастыру;
Сонымен кедендік бақылау және кедендік рәсімдеуді ұйымдастыру күрделі
және көп қырлы процесс болып табылатынын көріп отырмыз. Процесстің
ерекшеліктеріне көп факторлар әсер етеді, соларға тоқтала кетелік.
Кеден шекарасынан өту уақыты және орны.
Кеден заңнамасымен және ведомостволық нормативтік актілермен, тауарлардың,
көлік құралдарының кеден шекарасын өту уақыты, орны айқындалған және де
кеден бақылауындағы тауарлардың уақыты белгіленген(.
Қазақстан Республикасының кеден шекарасынан тауарлар мен көлік
құралдарын өткізгенде, кеден органдарының белгілеген орнында және
уақытында, сонымен қатар олардың қызмет уақытында өтуге тырысқан жөн.
Кеден бақылауы және кеден рәсімдеуі өтетін орын және уақыт.
Кеден шекарасынан өтетін жерде, тауарлар мен көлік құралдары кеден
бақылауына алынады. Егер кеден аумағынан алыс жерде болса, кеден
шекарасынан өткен кезде ғана жүзеге асырады.
Тауарлар мен көлік құралдары кеден шекарасы арқылы өткен кезде,
мәлімдеушінің таңдаған кеден режимімен сәйкес өткізіледі. Режимді таңдау
және қолдану құқығы мәлімдеушіге беріледі.
Тауарлар мен көлік құралдарын кеден органына мәлімдеу мақсатымен
немесе нақты бір кеден режиміне қойып ұсынған тұлғаға беру үшін, кеден
органдарының жасаған уақытша сақтау қоймасына қою – көлік құралдарын және
тауарларды қою орны болып табылады.
Кеден аумағына келу және тауарлар мен көлік құралдарын жеткізу, кеден
заңнамасына сәйкес, тек уақытша сақтау қоймасында болуы тиіс. Бұл талаптар
өткізу пункттеріндегі кедендік рәсімдеу жағдайына да тарайды. Сол себепті
халықаралық байланыстар үшін, ашық аэропорттармен порттарда, жүк
аулаларында, қоймаларда, теміржол станциялар алаңдарында кеден шекарасынан
тауарлар мен көлік құралдарын қабылдау, тиеу, түсіру үшін міндетті түрде
уақытша сақтау қоймасы болуы тиіс.
Бұл талаптар өткізу пункттеріндегі кедендік рәсімдеу жағдайына да
тарайды. Сол себепті халықаралық байланыстар үшін, ашық аэропорттар мен
порттарда, жүк аулаларында, қоймаларда, теміржол станциялар алаңдарында
кеден шекарасынан тауарлармен көлік құралдарын қабылдау, өткізу, тиеу,
түсіру үшін міндетті түрде уақытша сақтау қоймасы болуы тиіс.
Тауарларды және көлік құралдарын уақытша сақтау қоймасына орналастыру,
негізі кедендік рәсімдеуге әкелетін алдын-ала операцияға жатады. Ал негізгі
кедендік рәсімдеуге келгенде тауарлар мен көлік құралдарын нақты бір кеден
режиміне қойып, мәлімдейді.
Тауарлар мен көлік құралдары кеден органдары ұсынылған уақытынан
бастап, автоматты түрде уақытша сақтау мәртебесіне ие болады. Тауарлар мен
көлік құралдарын әкелген кезде ұсынылған болып, тасымалдаушы немесе оның
өкілетті тұлғасының шекарадағы кеден органын ескертуі есептеледі. Тауарлар
мен көлік құралдарын шығарған кезде ұсыну болып, кеден органдарының жіберу
кедендік декларациясы қабылдау немесе кеден органының нақты бір жүк
жеткізу туралы ескерту алуы есептелінеді.
Көлік құралдары тауарларды таситын құрал болып есептелетіндіктен,
тауарлар рәсімдеуден өткен жерде, рәсімдеуден бірге өтеді.
Кеден заңнамасына сәйкес, кеден шекарасынан өту және тауарлармен көлік
құралдарын кедендік бақылаудан өткізу және кедендік рәсімдеу, кедендік
бақылау аймақтарында жүзеге асуы тиіс, ал тауарлар мен көлік құралдарын
өткізіп тұрған тұлғалар, лауазымды тұлғаларды қоса алғанда, басқа да
мемлекеттік органдардың кедендік аймақтардың шектерінен өтуі кеден
органдарының рұқсатымен және олардың бақылауымен жүзеге асады.
Алдын-ала операциялар
Негізгі рәсімдеуге әкелетін алдын-ала операциялар әрқырлы және негізгі
кеден рәсімдеуі мақсаты үшін маңызы зор:
Олардың неғұрлым көп жүзеге асатыны:
тұлғалардың шаруашылық субъект ретінде кәсіпкерлік қызмет жасауы үшін кеден
органдарының сәйкес құжаттары керек және міндетті түрде тіркеуден өтуі
тиіс.
СЭҚ мүшелері сәйкес мемлекеттік органдардан лицензия және басқа рұқсат
ететін құжаттарды алуы керек, айталық мыналарды:
-мәмілелердің төлқұжаты;
-кеден төлемдерін төлегендегі немесе төлеудің кепілдігі жөнінде
куәлендіретін құжаттар;
-кедендік бақылау мен тауарларды тасымалдауға көлік құралының жарамдылығы
туралы куәліктер; тауарлық-көліктік және тауармен еріп жүру құжаттары;
-кеден органдарының жіктілік шешімдері;
-тауарлардың шыққандығы туралы сертификаттар;
-кеден мақсаты үшін басқа да құжаттар;
кеден органын, кеден шекарасынан өту немесе тауарлар мен көлік құралдарының
кеден аумағынан тыс жерге шығатыны жөнінде ескерту;
-қажетті жағдайларда кеден органына кедендік төлемді төлеу туралы үшінші
тұлғаның кепілдігі жөнінде немесе кеден органының депозитына қажетті
сумманы аудару туралы ұсыныс жасау;
-жеткізу, тасымалдау, мәлімдеу және көліктік экспедиция туралы шартқа
отыру;
-теңдестіру үшін тауарлардан үлгі және кескін алу;
-тауарларды уақытша сақтау қоймасына өткізу;
Демек, кедендік негізгі рәсімдеуге әкелетін алдын-ала операциялар,
кедендік бақылау мақсатына жету үшін, кеден шекарасы арқылы өтетін тауарлар
мен көлік құралдарына қатысты барлық күштерді, шараларды нығайтады дегенді
білдіреді. Алдын-ала рәсімдеуге қатысы бар алдын-ала операциялар, көліктік
және экспедиторлық қызметпен байланысты, кедендік бақылаудағы тауарлар мен
істерді мәлімдеуші немесе кедендік делдал арқылы ғана жүзеге асыра алады.
Кедендік заңнама бойынша, тауарды жеткізу үшін, жіберуші кеден
органына, тағайындалған жерде қабылдаушы кеден органына дейінгі кедендік
бақылаумен өту міндетті. Тауарларды әкелу және әкетуде олардың өзіндік
ерекшеліктері бар.
Ол ерекшеліктерде кеден аумағына әкелінетін тауарларға қатысты. Кеден
шекарасынан өткеннен кейін, кеден аумағына әкелінгеннен және кеден
бақылауына алынған соң, негізгі кедендік рәсімдеу үшін УСҚ-на әкелінеді.
Кеден бақылауымен жеткізу процедурасының мәні.
Тауарлармен көлік құралдарын, сәйкес түрде еріп жүретін кедендік
рәсімдеу құжаты-жеткізу бақылау құжатымен (ЖБҚ) жеткізуді жүзеге асыру
негізгі мәні болып табылады. Бұл құжаттың өзі негізгі тапсырмасын айқындап
көрсетеді, яғни кедендік жіберу орнынан, кедендік қабылдау орнына дейін,
бақылаумен және мәлімдеушімен тасымалдаушының кеден органының алдындағы
жауапкершілігімен етіле отырып, кедендік төлемдерді төлеуді қоса алғанда,
тауарларды жеткізуді көздейді.
Әкелінетін тауарларды жеткізу процедурасы, бірталай тапсырмалар
кешенін қамтамасыз етуді қажет етеді. Олар кедендік бақылау мәнінен
туындайды, оның ішінде негізгі кеден рәсімдеуіне кіретін тауарлардың төлем
төлеуі жатады.
Кедендік төлемнің құрылымы, тауардың қай режимге қойылғандығына
байланысты болады. Ол туралы кеден органының өзіне, мәлімдеу арқылы негізгі
кедендік рәсімдеу кезеңінде ғана белгілі болады.
Кеден шекарасы арқылы өткелі тұрған тауарлардың құндылық сипаттамасы,
тауарлық-көліктік жәек еріп жүретін құжаттарда көрсетілгенімен, кедендік
құнды анықтауда ресми мәлімет ретінде ескерілмейді, сол себепті кеден
шекарасын өтуге байланысты кеден органдары кеден төлемдері төленетін
тауарлардың барлығна кедендік құн арқылы өндіру жасайды.
Негізгі кеден рәсімдеуі біткеннен кейін де тауарлар мен көлік
құралдарын кедендік бақылаумен жеткізуге болады. Бірақ бұл жерде кеден
бақылауымен жеткізу алдын-ала операциясына жатпайды, себебі жеткізілетін
тауарларға негізгі кедендік рәсімдеу өтіп кеткен болып есептеледі. Сонымен
қатар, алдын-ала операциясына, тауарларды Уақытша сақтау қоймасына жеткізу
де жатпайды және олар Қазақстан Республикасының аумағынан тыс шығарылуға
бағытталғандықтан кеден органдарының қатысуынсыз, кедендік бақылаусыз
орналастырылады.
Кедендік бақылаумен жеткізілуге жататындар:
Қазақстан Республикасының кеден аумағына әкелінетін орында немесе
Қазақстан Республикасының кеден аумағының негізгі бөлігіне еркін кеден
аймақ аумақтарынан және еркін қоймалардан әкелінетін орындағы қызметі бар
регионда кеден органы нақты бір режимге қоймағандағы, әкелінетін тауарлар
мен көлік құралдары;
Еркін айналымға шыққаннан кейін төленетін кеден төлемдерін кеден
органдары өндіретін қатынасқа және еркін айналымға жіберу кеден режиміне
сәйкес салықтарымен орналастырылған немесе басқа кеден баждарын төлейтін,
шетелдік шығарылатын тауарлар және көлік құралдары;
Қазақстан Республикасының аумағынан шығарылатын, шетелдің қайта өңдеу
өнімдерінің тауарлары;
Қоймалардың арасына орналастырылатын тауарлар мен көлік құралдары;
Жіберу және қабылдау кеден органдарының арасындағы тауарларды бақылау,
тікелей олардың арасында осыған сәйкес құжаттар алмастырумен жүзеге асады,
оларға:
-Жүктік Кедендік Декларациясының кітапшасының бір парағы;
-жеткізгендігін куәлендіретін куәлік.
Алдын-ала операциялармен қатар, негізгі кедендік рәсімдеуге
әкелетін, кеден органдарының алдын-ала шешім қабылдау қызметі де бар. Алдын-
ала шешім қабылдау, Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерін
қорғау, сонымен бірге тауардың шыққан елін анықтау, ТМД-ң СЭҚ Тауар
номенклатурасына таралу және фискалдық қызметті орындайды.
Сонымен, алдын-ала операциялар және алдын-ала шешім қабылдау, негізгі
кеден рәсімдеуіне дейін жүзеге асады. Оған дайындық әрі маңызды болып
есептелінеді.
1.3. Әкелу және әкетуге тыйым салумен шектеу
Заңмен өзгеше көзделмеген жағдайда, халықаралық және қазақстандық
тәжірибеде заңды және жеке тұлғалар тауарлармен көлік құралдарын әкелуге
және әкетуге шектеледі кейде тіпті тиым салынатын жағдайлар да кездеседі.
Жеке тауарлар және көлік құралдарға әкелу және әкетуге тиым салу,
барлық тұлғаларға қатысты шектеу, сонымен қатар тауарлар мен көлік
құралдарын әкелу және әкетуге нақты бір тұлғаларға тиым салу және шектеу
жалпы мемлекеттік шаралар қатарына кіреді. Шектеулер мен тиым салулар нақты
бір елдерге қатысты да болады.
Қазақстанның ұлттық мүддесі үшін, халықаралық шарттар негізінде Кеден
Кодексіне сәйкес, тауарлар мен көлік құралдарын, интеллектуалдық қызмет
нәтижелерін және соған ерекше құқығын қоса алғанда, әкелу және әкетуге тиым
салынады.
Қазақстан Республикасының заңнамасына сай, ондай ұлттық мүдделерге
мыналар жатады:
• Мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
• Қоғамдық тәртіпті, жергілікті халықтың парасаттылығын, адам өмірі
мен денсаулығын қорғау;
• Жануар өсімдігін қорғау;
• Қоршаған ортаны, табиғатты қорғау;
• Қазақстан елімен шетелдердің археологиялық және көркем суреттік
құндылықтарын қорғау;
• Меншік құқығын және интеллектуалдық меншіктің объектілерін қорғау;
Еліміздің, Қазақстандық құқық нормаларымен халықаралық шартымен
қорғалатын, басқа да мүдделері;
Әкелуге тиым салынған тауарларға келесілер жатады:
1. әскери үлгідегі әртүрлі қарулар және оларға керекті жарақтар;
2. психотропты және нашақорлық заттар, гашиш және опиум тартуға қажетті
заттар;
3. мемлекеттің құрылымын бұзуға, мемлекеттің егемендігін, аумақтық
біртұтастығын жоюға бағытталған интеллектуалдық қызметтің нәтижесі (аудио-
бейне материалдар, компьютерлік дисктер);
4. Қазақстан Республикасының территориясында көмуге немесе жағуға
мақсатталған қауіпті қалдықтар;
5. озонды бұзушы заттар және олардың өнімі;
Қазақстан Республикасынан тыс жерге шығарылатын тауарлардың мына тізбегіне
тиым салынады, яғни шығарылмайды:
1. Әртүрлі әскери үлгідегі қарулар, оларға әскери жарақтар және әскери
зеңбіректер;
2. Нашақорлық және психотроптық заттар;
3. Жоққа шығарылған жарамсыз құнды қағаздар;
4. Мәнді көркемдік, тарихи, ғылыми және өнер туындылары, интеллектуалдық
қызметтің өзге де нәтижелері;
5. Қазақстанның мүддесіне, азаматтарының құқықтарына зиян келтіретін
мазмұны бар мәліметтер, материалдар.
6. Сайғақтардың, маралдардың, ала дақтары бар еліктердің мүйіздері және
олардың терілері.
Халықаралық міндеттермен шартталған жағдайда, Қазақстан Республикасы
СЭҚ-ті жүзеге асыруға нақты бір елге немесе елдер тобына тиым сала алады,
нәтижесінде Қазақстанға және одан тауарлармен көлік құралдарын өткізуге
жатпайды.
Тауарлар мен көлік құралдарын әкелу және әкетуге шек қою, мемлекеттің
экономикалық саясат жүргізіп отырғандығын және бағытын көрсетеді:
1. Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттерін орындауы;
2. Қазақстанның егемендігінің экономикалық негізін қорғауы;
3. Ішкі тұтынушылық нарықты қорғауы;
4. Шетел мемлекеттерінің олардың одақтастарының отандық мүдделерді кемсіту;
басқа да кемсітушілікке жауапты шара ретінде қарсы әрекет жасауы;
5. СЭҚ масштабын қысқартуы;
6. Басқа да жеткілікті маңызды негіздер.
Интеллектуалдық меншік объектілерінің тауарларын тіркеу үшін, өтініш
беру керек, ол туарлы Кодекстің 413 бабында айтылған "кеден органдарының
интеллектуалдық меншік мазмұнды тауарларының реестріне ену үшін,
интеллектуалдық меншік объектісіне құқығы бар тұлғаның арызы қажет.
Арызды беру, қарау және реестрге тіркеуді, интеллектуалдық және өндірістік
меншіктің объектілерін қорғау мәселелерімен айналысатын құзыретті
мемлекттік органдардың келісімімен, кеден органдары анықтайды".
Интеллектуалдық меншік объектілерінің тауарлары реестрден мынадай
жағдайларда шығарады:
1. Интеллектуалдық меншік объектісінің иесінің арызы бойынша
2. Интеллектуалдық меншік объектілерінің тауарлары туралы дұрыс емес
мәліметтер берсе
3. Белгіленген мерзімде арызда көрсетілген өзгерістерді жасамаса.
4. Интеллектуалдық меншік объектілерінің тауарларына құқықтың қысқартылуы.
Қазақстан Республикасының кеден органы тіркеуден шығару туралы шешім
қабылдаса, көп ұзамай, тез арада құқыққа ие адамға хабарлау керек.
Интеллектуалдық объектілер мазмұнды тауарлар өткенде, оларды шығару,
яғни өндіруге тиым салынады. Қазақстан Республикасының кеден органына
тіркелген интеллектуалдық меншік объектісінің тауарын шығаруға тиым сала
алады, егер арыз беруші тұлғаның құқығын бұл тауарлар бұзып тұрса.
Кеден органы келесі жұмыс күнінен кешіктірмей интеллектуалдық меншік
объектісінің мазмұны бар тауарлар шығаруға тиым салу туралы шешімнің
шыққандығы және оның себебін құқыққа ие тұлғаға және декларантқа
түсіндіреді. Және декларантқа құқыққа ие тұлғаның атауын және мекенін,
керісінше құқыққа ие тұлғаға – декларанттың атымен мекен-жайын хабарлайды.
Нақты осы ереже "Кеден Кодексінің" 416-3 бабының негізі болып табылады.
Кеден шекарасы арқылы тауарлармен көлік құралдарын өткізген кезде,
бақылауды кеден органдарымен қатар Қазақстан Республикасының басқа да
мемлкеттік органдары жүргізеді. Мысалға, кедендік рәсімдеу, ветеринарлық,
фитосанитарлық, экологиялық және басқа да мемлекеттік бақылаудан кейін ғана
жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының кеден органы, интеллектуалдық меншік
объектісі мазмұнды тауарды шығаруды 10 жұмыс күніне тоқтата алады. Бұл
мерзім Қазақстан Республикасының заңдарымен және халықаралық шарттармен
бекітілген тәртіпте, тағы да 10 жұмыс күніне қосымша ұзартылуы мүмкін, 419-
3 бап мынадай дауға түседі "Қазақстан Республикасының кеден органдары
мерзім өткеннен кейін, алдын-ала құққа ие тұлғаны ескерте отырып, талаптың
барлық шарттары орындалған жағдайда тауарды шығаруға қойылған шекті жоққа
шығарады. Егерде тауарды әкелуге немесе әкетуге байланысты тиым салған
фактіні құққа ие тұлға, интеллектуалдық меншік құқығын бұзды деп тауып,
соттық өндіріс қозғап, оны дәлелдемесе. Ал егер соттық өндіріс қозғалса
және ол факт тауарды шығаруын шектеу мерзімінде болса, Қазақстан
Республикасының кеден органдары, соттың талап арыз талаптарын орындамай
тұрып тауарды шығара алмайды делінген. Кеден Кодексінде "Өндірістік
үлгідегі патенттер, интегралды микросхемалар топологиялары немесе ашылмаған
мәліметтері бар тауарларды, декларант қамтамасыз етсе, құқыққа ие тұлғаның
мүддесін қорғау үшін бір айдан аз мерзімді жіберуі керек"- деп көрсеткен.
Сонымен қатар кеден органдары, кеден бақылауындағы тауарларға
инвентаризация, яғни, тізімге алуды жүзеге асыра алады.
Қазақстанның кеден органы әкелінетін тауарлардың сапасына бақылау
жасайды, сол себепті тауардың шыққандығы жөнінде сертификатты ұсынуды талап
етеді.
Тауардың шыққан елі болып, тауар толық немесе жеткілікті, түпкілікті
өңдеуден өткен ел саналады.
Нақты бір мемлекетте толық өндірістен өткен тауарларға мыналарды
жатқызуға болады:
1. мемлекеттің жер қойнауын өндіруге айрықша құқығы бар жағдайда, аумағынан
немесе аумақтық суларынан, континенталды шелфте, теңіз қойнауынан
өндірілген пайдалы қазбалар;
2. аумағында егілген, өсірілген, жиналған өсімдік өнімі;
3. аумағында туған тірі жануарлар;
4. аумағында өсірілген жануарлардан алынған өнім;
5. аумағында аңшылық, балық аулау және теңіздік әрекеттер нәтижесінде
туындаған өнім;
6. әлемдік мұхиттан алынған немесе кемесі сол елдікі әйтпесе жалға алынған
кемеде теңіз әрекеттері арқылы өндірілген өнім;
7. нақты сол елде өндірістік немесе басқа операциялардың нәтижесі болып
табылған екінші шикізаттар.
Тауардың шыққан елін куәлендіретін сертификат болғандықтан,
Қазақстанның кеден органы, ол құжатты көрсетуді талап етуге құқылы. Заң,
Қазақстан кеден аумағына әкелінетін тауарларға, тауардың шыққан елін
анықтайтын сертификаттың міндетті түрде болуын бекітеді.
Сертификат – тауардың қай елде шыққанын куәлендіретін құжат. Оның
ішінде мынадай мәліметтер бар: тауардың шығу талаптарына сай екендігін
дәлелдейтін жіберушінің жазбаша сендіруі және де экспорттаушы елдің
өкілетті органының, сертификаттағы мәлімет шындық екенін куәлендіретін
жазбаша куәлік.
1.4 Кедендік режимдердің сипаттамасы
Тауарлар мен көлік құралдары кеден шекарасы арқылы кеден режиміне
сәйкес келеді. Ертерек айтып өткендей, кедендік режим – кеден шекарасы
арқылы өтетін тауарлар мен көлік құралдарының мәртебесін, кеден мақсаты
үшін, анықтайтын ережелер жиынтығы.
Қазақстан Республикасының кеден заңнамасы, кеден ісінің мақсаты үшін
кеден режимін мынадай режимдерге бөледі:
1) еркін айналым үшін тауарлар шығару;
2) тауарлар реимпорты;
3) кеден қоймасы;
4) бажсыз сауда дүкені;
5) кеден аумағының ішінде тауарларды қайта өңдеу;
6) еркін айналымға тауарларды қайта өңдеу;
7) кеден аумағынан тыс жерлерде тауарларды қайта өңдеу;
8) тауарлар мен көлік құралдарын уақытша кіргізу;
9) тауарлар мен көлік құралдарын уақытша шығару;
10) тауарлар экспорты;
11) тауарлар реэкспорты;
12) тауарлар транзиті;
13) тауарларды жою;
14) мемлекеттің пайдасы үшін тауардан бас тарту;
15) еркін кеден аймағы;
16) еркін қойма;
17) арнайы кеден режимі.
Тауарларды еркін айналымға шығару - Қазақстанның кедендік аумағына
әкелінетін, бұл аумақтан қайта шығарылу міндетінсіз, тұрақты осы аумақта
қалатын тауарға қойылатын кеден режимі.
Бұл режим бойынша кедендік баждар, салықтар және алымдар төленеді және
экономикалық саясат шаралары сақталынады.
Еркін айналымға түскен тауар кез-келген тұлғаның билігінде болады.
Әрине ол үшін ол тұлғада тауарға деген мүліктік немесе мүліктік емес құқығы
болуы тиіс. Заңмен көзделген жағдайда, тауар кедендік бақылаудан алынып,
басқа кедендік режимге қойылуы мүмкін.
Қазақстан аумағында еркін айналымға шыққан тауар Қазақстан тауарлары
мәртебесіне ие және бұл осы режимнің ерекшелігі болып табылады. Сол себепті
бұл тауарларды басқа кеден режиміне ауыстырған кезде, нақты кеден режиміне
сәйкес барлық экономикалық саясат шаралары қолданылып, кеден төлемдері
өндіріледі. Ал егер "еркін айналымға шығару" режиміне қазақстандық тауарлар
бұрын қазақстаннан экспорт кеден режиміне шығарылса, әкелінген кезде,
олардан кеден бажы, Қазақстан неғұрлым жағымды жағдай жасау режиімн беретін
мемлекеттерден алынатын импорттық тауарлардан алынатындай кеден бажы
алынады.
Реимпорт тауарлары - Қазақстан Республикасының кеден аумағынан экспорт
режимі бойынша шығарылған отандық тауардың қайта әкеліну кедендік режимі.
Реимпорт кеден режиміне, тауарларды кім шығарғанына байланыссыз, кез-
келген тұлға қоя алады.
Бұл режимге қойған кезде, тауарлар белгіленген мерзімде қайту керек
және олардан кеден баждарымен салықтары алынбайды, сонымен қатар
экономикалық саясат шаралары қолданылмайды. Реимпорт режимінде болғанда,
бірнеше шарттар орындалуы керек:
-тауарлар Қазақстан Республикасының аумағынан экспорт кеден режимімен
шығарылуы керек;
-шығарылған сәтке дейін Қазақстан тауарлары болуы керек;
-шыққан сәтінен бастап 10 жылдық ішінде Қазақстан Республикасының кеден
аумағына қайта әкеліну керек;
-табиғи ұсталу немесе сақтау және тасымалдаудың қалыпты жағдайында ғана
ескіргені болмаса, тауар шыққан сәтінде болған жағдайда қайта әкелу.
Тауар транзиті - Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы кеден
бақылауымен өтіп, шетел мемлекеттерінің аумағынан кеден бажын, салықтарын
өндірмей және тарифтік емес реттеу шараларын қолдану арқылы тауарды
өткізетін кеден режимі. Мемлекет арқылы жүктің өтуін есепке алу мақсаты
үшін арыз беріліп, тауарлар транзитіне кеден органынан рұқсат алынады.
Транзитке рұқсатты жіберуші кеден органы береді. Ал ерекше жағдайларда,
мысалға акцизделген тауарларға транзитте автокөлікпен тасымалдау үшін,
кеден органының депозитіне қажетті ақша құралын салғаннан кейін немесе
банктік кепілдік ұсынылғаннан кейін ғана кеден органы рұқсат бере алады.
Транзит кеден режимінің де бірнеше шарты бар – тауарлар табиғи ұстаудан
немесе сақтау, тасымалдаудың қалыпты жағдайында өзгергенін ескермегенде,
тауар өзгермеген жағдайда болуы тиіс.
Егер кеден органдары тауарды қалыпты жеткізуді, тасымалдаушы немесе
көлік құралы жеткізе алмайды деген күдікте болса, тауарды кеден органы
көлік құралын тиісті жағдайда, кеден еріп жүруімен немесе тауарды кеден
тасымалдаушысымен, кеден баждары, салықтары қажетті көлемде жіберуші кеден
органының депозитына сумма салғанда ғана, жібере алады.
Кеден қоймасы - әкелінген тауарлар кеден бақылауында кеден бажынсыз
және салығынсыз, экономикалық саясат шаралары қолданылмай сақтау
мерзімінде сақталса, ал шығарылатын яғни әкетілетін тауарлар кеден
заңнамасына сәйкес, экспорт кеден режиміне қойылып, жеңілдіктер беру
арқылы кеден бақылауында сақталады.
Кеден қоймасы режиміне, ҚР аумағына әкелуге және ҚР кеден аумағынан
әкетуге тиым салынған немесе басқа да жағдайларда нормативтік актілерге
сәйкес тиым салынған тауарларды қоспағанда, барлық кез-келген тауарлар
орналастырылады.
Тауарларды сақтау, арнайы бөлінген және құрылған ғимарат – кеден
қоймасында, қамтамасыз етіледі. Кеден қоймалары ашықтық дәрежесіне
байланысты екі типке бөлінеді: ашық және жабық болып, ашық қоймаларды кез-
келген тұлға қолданса, жабық қойманы шектелген тұлға шеңбері қолданады.
Кеден қоймасы құрылтайшыларының құрамына қарай:
-кеден органының құрған ашық қоймасына;
-заңды тұлғаның құрған ашық және жабық типтегі, және оны ашу үшін, иесіне
кеден органынан кеден қоймасын ашу жөнінде лицензия алу керек. Ал ол үшін,
қойманы жабдықтандыру, алаңын алу, алымдар төлеу шартын орындаған жайда
ғана жүзеге асыру мүмкін*.
Бажсыз сауда жасайтын дүкен - Қазақстан Республикасының кедендік
аумағында, кеден бажы және салықтары алынбай, экономикалық саяса шаралары
қолданылмай кеден бақылауында тауарлардың таралуы жүзеге асатын кеден
режимі. Бажсыз сауда жасайтын дүкен режиміне орналасқан тауарлар, тікелей
арнайы дүкендерде сатылады. Бажсыз сауда дүкені халықаралық жолаушылық
байланысы үшін ашылған әуежайларда, порттарда жеке тұлғалар өту үшін
жасалған Қазақстан Республикасының шекара пункттерінде құрылады.
Кеден аумағында тауарды қайта өңдеу - Қазақстан Республикасының кеден
аумағында экономикалық саясат шараларын қолданбай шетел тауарларын
белгіленген тәртіпте қайта өндіру және экспорт кеден режимімен Қазақстан
Республикасының кеден аумағынан тыс жерде қайта өңдеймін деген шартта
болса, әкелінген тауарларға әкелу кеден баждарын және салықтарын
қайтарумен шартталған кеден режимі.
Қазақстан Республикасының кеден аумағында тауарды қайта өңдеудің
мерзімін, Қазақстан Республикасының кеден органының бекіткен тәртібінде
мәлімдеуші анықтайды. Бірақ мерзім тауар Қазақстан Республикасының кеден
шекарасы арқылы өткеннен кейін екі жылдан аспауы тиіс.
Кеден бақылауымен тауарды қайта өңдеу - Қазақстан Республикасының
кеден аумағында, кеден баждары және салықтары алынбай, экономикалық саясат
шаралар қолданылмай, еркін сауда айналымына немесе басқа кеден режиміне
қойылу үшін, шетел тауарларын кеден бақылауымен қайта өңдеуін айтамыз.
Кеден бақылауымен қайта өңдеуді, тарифтік емес реттеу шараларын
қолдану немесе тауардың шыққан елін анықтау ережелер пайдаланудан бас
тарту мақсатынан қашу үшін пайдалануға болмады.
Кеден аумағынан тыс жерде тауарды қайта өңдеу - Қазақстандық тауарлар
экономикалық саясат шаралары қолданылмай шығарылып, кеден аумағынан тыс
жерде қолданылатын, келесі өнімді қайта өндіруде Қазақстан Республикасының
кеден аумағында еркін айналымға шыққанда, кеден бажын және салығын толық
немесе ішінара төлемей, әрі экономикалық саясат шараларынан босатылатын
тауарлардың кеден режимі.
Кеден органдары нақты бір жағдайда тауарлардың қайта өндірілуінің
өнімінің санын міндетті түрде шығуын бекітеді және қайта өңдеу процедурасы
1 жылдан аспауы керек.
Уақытша әкелу (әкелу) режимі - Қазақстан Республикасының кеден
аумағында немесе оның аумағынан тыс жерде тауарды қолдануды, толық немесе
ішінара кеден баждары және салықтарды төлемей, экономикалық шаралар
қолданбай, жүзеге асыру. Тауарларды уақытша әкелген (әкеткен) уақыт екі
жылдан аспауы керек, дегенменде Қазақстан Республикасының Кеден Комитеті,
тауарлардың кейбір жеке санаттарына неғұрлым қысқа немесе керісінше, ұзақ
мерзім беруі мүмкін.
Тауарларды уақытша әкелуге және әкетуге, заңмен мына түрлеріне тиым
салады:
-шығындалатын материалдар және үлгілер;
-жарнамалық немесе демонстрациялық мақсатта бір экземплярдан шыққан
уақытша (әкетілген) әкелінген тауарларды қоспағанда, тамақ өнімдері,
сусындар және ішімдік, темекі заттары;
-шығарылуға негізделген квоталанған тауарлар;
өндірістік қалдықтар.
Сонымен қатар кейбір тауарлар тізіміне, уақытша әкелу (әкету) режиміне
қойылғанда кеден баждары, салықтарына қосылған құн, акцизден босату
шаралары толық жүзеге асады. Кеден баждарынан, салықтарынан толық босату,
1 жылдан аспауы керек. Егер тауарлар еркін айналымға жіберілетін болса
төленетін кеден баждарының салықтарының соммасынан үш пайызын, толық
немсее толық емес күнтізбелік айда төлеуін, ішінара төлеуден босату деп
айта аламыз.
Белгіленген мерзімде, уақытша әкелінген (әкеткен) тауарлар мерзімі
біткенде, басқа кеден режиміне ауыстыру керек немесе кеден органдарымен
құрылған уақытша сақтау қоймасына орналастыру қажет.
Еркін кеден қоймасы – сәйкес аумақтық шекарада немесе ғимаратта
(орында) орналастырылған және қолданылатын, кеден бажы, салықтары
өндірілмейтін шетел тауарларына кеден режимі. Оларға экономикалық саясат
шаралары қолданылмайды, ал ресейлік тауарларға, кедендік заңнамамен
анықталғандай экспортқа шығарылатын тауарларға қолданылатын режим тәртібі
қолданылады.
Еркін кеден қоймасы Қазақстан Республикасының Кеден Комитетінің
лицензиясы болғанда ғана құрылады. Еркін кеден қоймасы кедендік режимі
еркін кеден аймағы кедендік режиміне теңестіріледі.
Еркін кеден аймағы - әдетте әкелінген тауарлар кеден аумағынан тыс
жерде және оларға импорт құқығына қатысты салық салынып, кәдімгі кеден
бақылауына тартылмайтын бір мемлекеттің аумағының бөлігі.
Еркін кеден аймағында тауарлар мерзімі шектелмейді. Шетел және
Қазақстандық тауарлар әкелінген кезде, еркін кеден немесе еркін
қоймаларының ғимараттарына орналастырылған кезде, кеден баждары, салықтары
өндірілмейді, ал экономикалық саясат шаралары қолданылмайды. Егер тауарды
еркін аймақтан, мемлекеттің басқа аумағына шығарса немесе еркін кеден
аумағынан, Қазақстанның кеден аумағынан тыс жерге шығарса, олардан кеден
баждары, салықтары алынады және экономикалық саясат шаралары қолданылады.
Бірақ соңғысы тауардың еліне байланысты болады.
Тауарлар экспорты – бұл режим бойынша, тауарлар Қазақстан
Республикасының аумағынан, басқа аумаққа шығуға міндеттелмей шығуын
реттейді. Тауарлар экспорты Кеден заңнамасының талаптарына сәйкес жүзеге
асады.
Тауарлар реэкспорты – лицензиялау және квоталауды қолданбай, әкелінген
кезде өндірілген кеден баждарын және салықтарын қайтара отырып немесе
оларды өндірмей Қазақстан Республикасының кеден аумағынан шетел тауарларын
шығаруын айтады. Тауарлар әкелінген кезде кеден органына тек реэкспорт
режимімен рәсімделсе, әкелген мерзімінен екі ай аспауы тиіс. Іс жүзінде
берліген мерзімде тауарлар реэкспорты болмаса немесе Қазақстан
Республикасының кеден аумағынан еркін айналымға түссе, кеден баждары мен
салықтары және оған қоса қайта қаржыландыру ретінде 1,5 еселік ресми
Ұлттық Банк көрсеткіші есесбімен, тауар реэкспорт режимінде болған күндер
және ақы төленетін күнді қоса алып өсімақы төленеді. Бұл тауарларды тез
арада әкете алмаса, оларды уақытша сақтау қоймасына немесе кеден қоймасына
орналастыру керек.
Тауарларды жою деп кеден баждарын, салықтарын өндірмей және тарифтік
емес реттеу шараларын қолданбай, қолдануға келмейтін, қалпына да келмейтін
заттарды кеден бақылауымен жоюды айтады. Жойылуға жатпайтын тауарлар:
1. Қазақстан Республикасының халықтарының көркем сурет, тарихи және
археологиялық байлығы.
2. Жоғалу қаупі бар жануарлар мен өсімдік түрлері.
3. Кепіл қатынасы аяқталғанға дейін – кеден органдарына кепіл ертінде
қалдырылған тауарлармен көлік құралдары.
4. Кеден ережелерін бұзу және қылмысты істер бойынша тартып алынған, арест
салынған тауарлар және көлік құралдары.
Тауарды жою үшін, өкілетті мемлекеттік органның, бұндай тауарды жою
қажет екендігі жөнінде қорытындысы керек.
Кеден кодексінің 252 бабы бойынша, арнайы кеден режимі бойынша
тауарлардың кейбір санаттарын, Қазақстан Республикасының кеден шекарасы
арқылы, кеден бажын және салығын алмай және тарифтік емес реттеудің
шараларын қолданбай өткізеді.
Ол категориядағы тауарларға:
1) шетелдік және басқа ресми өкілдіктердің тауарлары;
2) әскери мекемелер арасындағы өткізілетін тауарлар;
3) кемелік, борттық, теңіздік, әуелік, теміржолдық көлік құралдары арқылы
өтетін тауарлар;
4) техникалық және табиғи апаттар болған кезде залалдарын жою немесе алдын-
алу үшін қолданылатын тауарлар;
5) нақты бір шикізаттың өндірістік өнімде сұранысы қаншалықты екенін
зерттеу үшін өткізілетін шикізат үлгілері.
Мемлекет пайдасы үшін тауардан бас тарту – тарифтік емес реттеу
шараларын қолданбай, кеден баждары, салықтарын төлемей, мемлекет пайдасы
үшін тұлғаның тауардан бас тартуын айтады. Тауардан мемлекет пайдасы үшін
бас тарту кеден режиміне қойылмайтын тауарлар тізімін Қазақстан
Республикасының үкіметі белгілейді.
ІІ. КЕДЕН БАҚЫЛАУЫНЫҢ НЫСАНЫ ЖӘНЕ ӘДІСІ
2.1 Кеден бақылауныңы нысандары
Кеден бақылауының нысандарына:
1) "VІP" кеден бақылауы (very іmportant person-өте маңызды персона);
2) кеден шекарасынан өтуші жеке тұлғаларды "кеден бақылауының
жеңілдетілген желісі бойынша" жеңіл қалыпта кеден бақылауынан
өткізу;
3) кеден шекарасынан өтуші жеке тұлғаларды "кеден бақылауының толық
желісі бойынша" толық кеден бақылауынан өткізу.
Кеден бақылауы келесі нысандарда өтеді:
1. Кеден мақсаты үшін, қажетті құжаттар мен мәліметтерді тексеру
2. Кеден тексерісі (тауарлар мен көлік құралдарын, жеке тұлғаны тексеру)
3. Тауарлар мен көлік құралдарын санаққа алу
4. Жеке және лауазымды тұлғалардан ауызша сұрақ алу
5. Есепті және санақты тексеру
6. Уақытша сақтау қоймалары мен аумағын қарау
7. Бажсыз сауда дүкендерін
8. Қазақстан Республикасының кеден органдарына жүктелген кеден бақылауы
жүзеге асатын, еркін аймақтар және басқа орындар.
Кейбір кеден нысандарын қарастыруға болады:
Кеден мақсаты үшін қажетті құжаттар мен мәліметтерді тексеру
құжаттарды зерттей отырып, олардың бекітілген ережелер мен нормаларға сай
толтырылып, рәсімделгендігіне көз жеткізу. Бұл кедендік бақылау нысаны,
кеден бақылауының тексеру, қарау, есепке алу нысандарының алдында жүзеге
асады. Кеден бақылауы құжаттарды тексерумен де шектелуі мүмкін.
Кеден мақсаты үшін қажетті құжаттар, ереже бойынша және тағайындалуына
қатысты, келесі топтарға бөлінеді: көліктік, кедендік, саудалық.
Көліктік құжаттарға: контрактілер, шарттар, шоттар, спецификациялар,
инвойстер, қораптық қағаздар.
Кедендік құжаттарға: кеден органдарының беретін немесе солардың
қатысуымен рәсімделетін құжаттар жатады.
1. Кеден қоймасын ашуға беретін лицензия;
2. Уақытша сақтау қоймасын ашуға лицензия;
3. Бажсыз сауда жасайтын дүкен ашуға лицензия;
4. Кеден рәсімдеуі бойынша маманға берілетін біліктілік аттестаты;
5. Жеткізуді бақылаған құжат (ЖБҚ);
6. Кедендік құнның декларациясы (КҚД);
7. Жүктік кеден декларациясы (ЖКД);
8. Кеден бақылауымен тасымалдау үшін көлікті жіберу туралы куәлік.
Кеден бақылауының толық түрін, өзімен немесе қол жүгінде, шығаруға
немсе әкелуге тиым салынған, шектелген тауарларды, заттарды валюталарды,
Қазақстан Республикасының Үкіметінің нормалармен тиым салынған, Қазақстан
Республикасының заңымен кеден бажын және салығын өндіретін құндылықтарды
алып өтпекші болған тұлғаға жасайды.
Кеден бақылауын жүргізу 1 схемасы
Кеден бақылауының өтуі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz