Кеден туралы мәліметтер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

КЕДЕН, таможня (түркі тілінде тамға — таңба, белгі сөзінен шыққан) —
тауардың және көлік құралдарының, мүлік пен басқа да заттардың кеден
шекарасы арқылы өтуі тәртібін қамтамасыз ететін, кеден режимдерін
қолданатын, кеден төлемдерін өндіріп алатын, кеден бақылауын жүргізіп,
кеден рәсімдемесін жүзеге асыратын мемлекеттік орган. Әдетте, тауарлар мен
мүліктер алып өтілетін, сондай-ақ, адамдар шет елге баратын және шет елден
келетін сапарларында өтетін шекаралық бекеттерде, әуежайларда, теміржол
вокзалдарында, теңіз, өзен кемежайларында құрылып, орналасады.
К. қызметінің нышандары саудамен бірге пайда болды. Сыртқы сауда
байланыстары туралы мәліметтер Ежелгі Мысырда б.з.б. 3-мыңжылдық
ескерткіштерінде кездеседі. Керуен сақшыларын ұстауға жұмсалатын шығынды
болашақтағы кеден алымдарының арғы тегі іспетті ерекше алымдар ауыстырды.
Белгілі бір иеліктердің қожайындары керуендердің тоналудан қорғалуына
кепілдік беріп, тиісінше ақы алды. Қазына үшін ақша табудың мұндай
тәсілдерін мемлекет пайда болған кезде бірте-бірте қалалар да қабылдады.
Қалалардың өсуіне байланысты әкімш. пен полицияға қажеттілік туды. Оларды
ұстау үшін түрлі салықтар мен алымдар, солардың ішінде саудадан, тауарларды
алып өтуден, сондай-ақ, сауда жасау кезінде аялдаған болса, қоймаларды
пайдаланғаны үшін алымдар белгіленді. Кейін қоймалар теңіз кемежайларында
да осындай мақсатпен салына бастады, оларда кірелік және әкелім баждары
алынды. Мыс., Ежелгі Грекияда б.з.б. 6 ғ-да кіре тауарларына салынған
кірелік баждар олардың құнының 110 бөлігін құрады, ал одақтастар үшін —
1100 бөлігін, Грекияға тәуелсіз қалалардан 120 бөлігін құрады.
Мысырда б.з.б. 4 ғ-да үкімет Александрияға азық-түлік әкелуді және өз
ісмерлерінің бұйымдарын әкетуді қатаң тәртіпке келтірді. Кіре тауарлардан
ел аумағындағы түрлі бекеттерде алым жиналды. Карфагенде б.з.б. 3 ғ-да
кеден баждарының маңызды болғаны соншалық, қолбасшы әрі әмір Ганнибал
өзінің Рим империясымен жүргізген соғысына жұмсалған барлық шығынды осы
баждармен жауып отырды. Ал Римнің өзінде кіре тауарларға салынатын бажды
одан да ерте енгізген болатын, баж алымы мұнда қазынаны толтыратын басты
бастау-көзге айналған-ды. Кеден ережелері мұнда ішкі мемл. құқықтың ғана
емес, сонымен бірге халықар. құқықтың да тақырыбы болды. Сол замандардағы
басқа мемлекеттерде де баждар алым-салық ретінде пайда болып, кейіннен
қазына үшін ақша табудың қолайлы амалына айналды, түрлі елдердің сыртқы
экон. қызметінің маңызды бөлігін құрады.
Орта ғасырлар кезеңінде К. ісінің даму барысы күрделі де қайшылықты
болды. Орта ғасырлардың басында баждардың ынсаптылық табуы нақ сол Рим
империясында Қытай жібегінің пайда болуына мүмкіндік берді. Осындай ынсапты
алымдардың көмегімен 3 — 4 ғ-ларда Армения да саудаға қамқорлық жасады. Ал
герман халықтарында шіркеу иелері ғибадат мерекелері кезінде сауда
жасағанда өлшеуіш аспаптарды пайдаланғаны үшін ақы алуға бұдан әлдеқайда
ерте бейімделген болатын. Кейінірек Еуропадағы ірі жер иелері дін
қызметшілерін осы міндеттен босатып, тауарларға салынатын баж алымын жинау
үшін өз бишікештерін тағайындай бастады.
Баж жинаушылар Еуропа мемлекеттерінде жоғары мәртебеге ие болды. Мыс.,
француздарда 499 ж. олар король бишікештеріне теңестіріліп, епископтармен
және графтармен бірдей дәрежеде болды, ал Ұлы Карл тұсында графқа
бағындырылды, ол сонымен бірге корольдің аға К. бишікеші деп саналды. Кейін
1249 ж. Фрайбург қ-нда К. бишікештерін қызметке тағайындау және ол өз
міндеттерін адал атқармаса, қызметтен босату құқығы азаматтардың өздеріне
берілді.
19 ғ-да Рейнде 64 кеден бекеті, Эльбада — 35, Дунайда, Төменгі
Австрияда — 77 кеден бекеті болды. Тіпті өзеннен кешіп өтуге болатын
жерлерде де сол жердің иелері көпір салып, олардан көлікпен және жаяу
өткені үшін ақы алды.
Сонымен қатар орта ғасырлардағы қалалардың өкімет орындары шет жұрттық
тауарлардың басы артық ағылып келуінен кеден шаралары арқылы қорғануға
тырысты. Парижде 12 ғ-да қалаға әкелінген барлық шетелдік тауарларға ғана
емес, сонымен бірге Францияның басқа қалаларынан жеткізілген көптеген
тауарларға да баж салынды. Ал мемлекеттер мен князьдіктер арасындағы экон.
байланыстардың ұлғаюына байланысты 12 — 13 ғ-ларда К. саясатында Еуропа
мемлекеттерінің сыртқы шекараларында ортақ жүйе жасауға ұмтылушылық
күшейді. Бірігу мен орталықтандыру үрдісі осыған жол ашуға тиіс болды.
Алайда, 1707 ж. Англия мен Шотландия арасындағы кеден мүлдем жойылды, 1823
ж. бекеттер де жойылды. Ал Францияда кеден бірлігі тек 1790 ж. ғана
басталды. Австрия өзінің К. саясатын тек 1775 — 1851 ж. ғана тұжырымдады,
ал Германияда К-нің бірігуі 1888 жылға дейін созылды.
19 ғ-да Англия сауда еркіндігін бірінші болып жариялады, жергілікті
буржуазия тауар әкетуге қандай да болсын сыйлық пен бажды жоюды,
тауарлардың шекарада екі жаққа да еркін алып өтілуін жақтап бой көтерді.
Сонан соң Франция қолдампаздық К. тарифтерін қабылдап, еркін сауда бағытын
ұстады. Ал Германияда Пруссия бастаған 18 мемлекет К. одағын құрып, ішкі К.
қалқаларын жойды. Еуропаның басқа елдері де осылай етті. Сөйтіп, 19 ғ-дың
60 — 70-жылдары еркін сауда принципі салтанат құрды, мұның өзі К. тыйымдары
мен шектеулерінің қамқорлығынан біржолата шыққан ірі монополиялардың
үстемдік құруына әкелді.
АҚШ-та К.-тариф саясаты бүгінгі күнге дейін Америка рыногін
қолдампаздықпен қорғаудың іргетасы болып отыр және ол кей реттерде К.
мөлшерлемелерінің жоғары деңгейінен гөрі импорт жолына қойылған тым елеулі
кедергіге айналды. 20 ғ-дың 30-жылдары мұның өзі көптеген елдерде күрт
дипломатиялық наразылықтар туғызды және АҚШ-тың сауда серіктестері жауап
шаралар қолдана бастады. Мыс., Англия өз тарифтерін алғашқылардың бірі
болып көтерді, сонан соң өз отарларын К. қорғанымен бөгеді. Экономикалық
дағдарыс қызған шақта (1929 — 33) АҚШ өзінің К. саясатын қайта қарауға,
сауда серіктестеріне Америка өнеркәсібіне зиян келтірмейтіндей кеңшіліктер
жасауға мәжбүр болды. Қысқасы экспорттық экспансия одан әрі жалғасып,
импорт шектеле берді. 1957 ж. Еуропа экон. одағы құрылуына байланысты
жағдай айтарлықтай өзгерді. “Ортақ рынок” елдері америкалық бәсекелестеріне
К.-тариф саясаты мәселелері бойынша да бір майдан болып қарсы шықты.
Сөйтіп, олар өз серіктестерінің рыноктарына өнімді бажсыз әкелу құқығын
алды.
Ресейдің сыртқы саудасының дамуында 1724 ж. Петр І қабылдаған
қолдампаздық К. айыппұлы зор рөл атқарды. Ресей өнеркәсібінің мүдделері
үшін мұнда өндіру игерілмеген немесе игеру жаңа ғана жолға қойылған
тауарларға жоғары баж салынды. Петр І-нің мирасқорлары Ресей тауарларының
әкетілімін көтермелеу саясатын жалғастыруға тырысты. Ал шет ел тауарларының
әкеліміне қойылған қатаң шектеулер көп ұзамай ресейлік өндірісті ұлғайтуға
мүмкіндік берді. Дамыған Еуропа елдері арасындағы қатынастарда еркін
саудадан агрессиялық қолдампаздыққа көшуі 19 ғ-дың аяғында Ресейдің өз
көршілерімен К. қатынастарына да әсерін тигізді. Мыс., 1893 ж. Германия
үкіметін тез арада сауда шартын жасасуға итермелеу мақсатымен Ресей үкіметі
қосарлы К. тарифі туралы заң шығарды, бұл заң бойынша Ресей тауарларының
әкелімі мен транзитіне жеңілдіктер бермейтін елдердің тауарларына басқа
елдер үшін белгіленген жай мөлшерлемелерден гөрі 15 — 30% жоғары баж
салынды. Германия дереу Ресей тауарларына салынатын бажды 5%-ға дейін
көтерді. Бұған жауап ретінде Ресей Германия тауарларына салынатын бажды
100%-ға өсірді. Осындай жарты жылдық К. соғысының нәтижесінде, қалай
дегенмен, екі жақты сауда шартына қол қойылды.
Қазан төңкерісі кезінде Ресейдің К. жүйесі күйреді. Алайда, 1918 ж.
Қаржы халкоматында Кеден алымдары департаменті жұмысын қайта бастады. Ол
сәл кейін Кеден бақылауы бас басқармасы деп аталып, Сауда және өнеркәсіп
халкоматына бағындырылды. Бұл халкомат 1920 ж. Сыртқы сауда халық
комиссариаты болып қайта құрылды. К. ісін басқарудың барлық міндеттері осы
халкоматтың қарамағына көшті. 1924 ж. КСРО ОАК-нің Төралқасы КСРО-ның К.
Жарғысын бекітті. Одақтас республикаларда Бас кеден басқармасының
бөлімшелері құрылды.
Қазақстанда екі К. округі — Жетісу К. округі (Алматы және Талдықорған
облыстарының аумағында) мен Зайсан К. округі (Семей мен Шығыс Қазақстан
облыстарының аумағында) пайда болды. Басқа аймақтарда осыған ұқсас
құрылымдар мен К. бекеттері құрылды, олар шекара арқылы әкелінетін және
әкетілетін жүктерді бақылап, рәсімдеді. 1964 ж. жаңа Кеден кодексі
бекітілді. Онда КСРО аумағында К. ісін басқару Сыртқы сауда мин-не
жүктелді. Бірақ бұл жүйені реформалаудың ең түбегейлі кезеңі 1986 ж.
басталды, осы жылы Бас кеден басқармасы КСРО Мин. Кеңесі жанындағы
Мемлекеттік кеден бақылауы бас басқармасы болып қайта құрылып, оған дербес
мемл. орган мәртебесі берілді. Алайда, өзгеріс шамалы болды, өйткені бұл
жүйені қайта құру үшін заңнамалық база жоқ еді, К. жүйесін ішкі және сыртқы
саудада нарықтық қатынастарға көшудің пісіп-жетілуі жағдайында халықар.
өлшемдер бойынша қажетті стандарттарға дейін одан әрі дамытуға ділгерлік
туды.
1991 ж. егемендікке қол жеткеннен кейін экон. өзгерістердің өзіндік
үлгілерін іске асыру және нарыққа көшу бағытын ұстаған Қазақстан
Республикасының К. саясаты ішкі және сыртқы саясаттың құрамдас бөлігіне
айналды. Тәуелсіз елде жүргізілген сыртқы экон. қызметті ырықтандыру
нәтижесінде алуан түрлі мыңдаған кәсіпорындарға, сондай-ақ, жеке тұлғаларға
өз өнімімен сыртқы рынокқа тікелей шығу құқығы берілді, мұның өзі тауарлар
мен көлік құралдарын кеден шекарасы арқылы алып өту саласындағы мемл.
реттеудің рөлін күрт көтерді. К. саясаты ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің
Кеден заңнамасының негіздері туралы келісімі негізінде 1995 ж. 20 шілдеде
қабылданған “Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы” Заңына сәйкес
жүзеге асырылды. Енді бұрынғыдай толып жатқан нұсқаулар мен басқа да
одақтық ережелерді емес, бірыңғай заңнамалық құжатты басшылыққа алу
мүмкіндігі туды. Түрлі К. қызметтерінің жұмысын ұйымдастыруға, кеден
қоймалары мен уақытша сақтау қоймаларының, бажсыз сауда дүкендері
тораптарының, К. жүк тасушыларының, экспорттық ақша түсімін валюталық
бақылаудың жұмысына түзетулер енгізілді. Қазақстан Республикасының К.
аумағы, К. шекарасы деген ұғымдар тұңғыш рет белгіленді, тауарларды, көлік
құралдарын әкелу мен әкету тәртібі дәл айқындалды. К. мемл. бюджетті
толтырудың, отандық тауар өндірушілердің мүдделерін қорғаудың кепіліне
айналды. Сондай-ақ, кедендік реттеу саласында жасаған Беларусь, Қазақстан
және Ресейдің Кеден одағы туралы 1995 ж. 20 қаңтардағы келісімінің маңызы
зор болды, бұл келісімге кейінірек Қырғызстан мен Тәжікстан да қосылды.
Кеден ісіне қатысты негізгі ережелердің бәрі Кеден одағына қатысушы
мемлекеттерде бірдей етілді. Бұл елдерде К. заңнамасын бір ізге түсіру
жұмысы одан әрі жалғасуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында К. құзыретіне шекара арқылы
өткізілетін тауарлар мен көлік құралдары туралы мәліметтер жинап, өңдеу,
кеден қылмыстарының жасалу фактілері бойынша қылмыстық іс қозғау, анықтау
және шұғыл іздестіру қызметін жүзеге асыру, санитарлық және карантиндік
ережелердің орындалуын бақылау міндеттері де жатады. Ол шекара арқылы
тасылатын тауарларды тексермелейді; К. бақылауын жүзеге асырады;
белгіленген К. баждары мен алымдарын есептейді және оларды өндіріп алады;
жүктердің өткізілуіне берілетін рұқсатнаманы рәсімдейді, егер олар
белгіленген талаптарға сай болмаса немесе әкелуге және әкетуге тыйым
салынған болса, ұстап қалады; контрабандаға, К. ережелерінің бұзылуына
қарсы күреседі, қажет болған жағдайда елден мәдени және тарихи
құндылықтардың әкетілмеуін бақылайды; заңды немесе жеке тұлғалардың шекара
арқылы жүктерді алып өтуіне байланысты басқа да алуан түрлі міндеттерді
орындайды.
Қазақстан Республикасының К. аумағы оның құрлықтағы аумағын, аумақтық
және ішкі суды, сондай-ақ, оның аспанындағы әуе кеңістігін қамтиды. Ал К.
шекарасы — республика аумағының шектері, еркін К. аймақтары мен еркін
қоймалар. Заңнамаға сәйкес шекарада құжаттарды тиісінше рәсімдейтін К.
бақылауы К. органдарына жүктелген. К. органдары тауарлар мен көлік
құралдарының шекарадан кесіп өтуі кезінде өткізілетін тауарлар туралы
негізделген шешімдерді қабылдау үшін барлық қажетті ақпаратты бір жерде
жинауға, олар туралы құжатта бар мәліметтерді нақты деректермен
салыстыруға, деректердің осы екі түрі арасындағы кездейсоқ немесе әдейі
жасалған сәйкессіздікті табуға, қателіктерді түзетуге және мемлекетке
келтірілетін ықтимал зиянды болдырмауға, заң мен К. ережелерінің бұзылуының
себептері мен жағдайларын анықтап жоюға, оларға қатысты адамдарды анықтау
шараларын қолдануға, бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.