Дүниежүзінің металлургия және машина жасау кешені

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе

I. Дүниежүзінің металлургия кешені
2.1. Қара металлургия кешені
2. Түсті металлургия кешені

II. Дүниежүзінің машина жасау кешені
1. Автомобиль жасау кешені
2. Электронды техника өндіріс кешені

III. Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Курстық жұмыстың тақырыбы Дүниежүзінің металлургия және машина жасау
кешені.
Мақсаты: металлургия мен машина жасау кешендеріне әлемдік деңгейде
сипатама беру.
Курстық жұмыс металлургия дегеніміз не? деген сұраққа жауап беруден
басталады. Кейін металлургияның негізгі түрлері қарастырылады да оларға
толық түде сипатама беріледі. Яғни, түсті мен қара металлургияның салалары,
олардың құрамындағы негізгі металдардың топтасуы және т.б. жатады. Сонымен
қатар әр бір кешеннің қазіргі дүниежүзі бойынша ең көп таралған металдарға
сипатама берілген.
Келесі негізгі бөлімнің тағы да бір бөлімшесінде машина жасау кешені
туралы айтылады. Машина жасау кешенінің барлық салаларына сипатама
берілген. Бірақ, тағы қосымша ретінде машина жасау кешенінің қазіргі
дүниежүзіндегі екі негізгі кешеніне толық түрде жазылған.
Жоғарыда айтылған негізгі бөлімдерінің компонентеріне, яғни
металлургия мен машина жасау кешендерінің географиялық орналасуы, қазіргі
кездегі географиялық жылжуы, әлемдік энергетикалық дағдарыстан кейінгі
жағдайы қарастырылады. Әр бір саланың өзінің кемшіліктері мен
артықшылықтары болады. Осыған орай кез-келген өндіріс орнын орналастырған
кезде оның сол кешенге лайықты элементтерді қарастырған жөн. Осы және тағы
да басқа сұрақтарға жауапты сіздер мына курстық жұмыста таба аласыздар.
Сонымен қатар дүниежүзінің саяси картасындағы барлық мемлекеттердің
осы кешеннің пайыздық үлестері жазылған. Әр кешеннің, саланың экспорты мен
импорты, алғашқы өндіруші ондық елдері, сол саланың даму тарихы туралы
мәліметтер диаграмма немесе кесте түрінде берілген. Және де әр бір кешеннің
даму перспективасы мен болашақтағы дамуы туралы мәліметтер таба аласыздар.
Әлемдегі мемлекеттер үшін металлургия мен машина жасау кешендерінің
экономикадағы орны қарастырылады. Кез келген мемлекет немесе аймақ үшін
оның экономикалық негізі металлургия немесе машина жасау кешені болуы
мүмкін. Себебі бұл салалар ең ежелгі және ең жас болып саналады. ҒТР-дың
әлемдік нарықтағы жасаған жаңалығы нәтижесінде машина жасау кешенінде жаңа
салалардың пайда болуына әкелді. Қазіргі кездегі олардың дамуы үлкен
қарқынмен жүріп жатыр.

II.
Металлургия (грек. Metallurgeo- металл өндеймін)- ғылымның,
техниканың, өнеркәсіптің кеннен немесе басқа да материалдардан металл алу
процестерін, сондай- ақ металл қорытпаларға олардың химиялық құрамы мен
құрылымын өзгерту арқылы қажетті қасиеттер беру процестерін қамтитын
саласы. Металлургияға кендерден металдарды ажыратып алуға дайындау
мақсатымен кентастарды өндеу процестері (уату, байыту, кесектеу, т.б.);
кентастардан және басқа материалдардан металды алу процестері, металдарды
қажетсіз қоспалардан тазарту; металдар мен қорытпалар өндіру, металдарды
химиялық- термиялық және термомеханикалық өндеу,металл бұйымдардың
беттеріне басқа металлдар мен бейметалдарды диффузияға енгізу жатады. Түсті
және қара металлургия, галламды, өте жоғары температурада (2000-3000К)
өтетін плазмалы және лазермен өнделетін металлургия болып ажыратылады.
Орындалатын процестерге байланысты пирометаллургия және
гидрометаллургияға бөлінеді.
Қара металлургия- металлургияның ғылым мен техникасының қара металдар
өндіруде кен шикізатын қазып алудан бастап, оны өңдеп шойын, ферроқорытпа,
болат, илек, құбыр, рельс, т.б. өнімдерді алуға дейін қамтитын саласы.
Түсті металлургия- кен шикізаттарын өндіру мен өндеуден бастап, дайын
өнім алуға дейінгі түсті металлдар мен олардың қорытпалары өндірісін
қамтиды.
Галламды металлургия- су ерітінділерінен галламдарды (галийдің
электірлік теріс зарядталған басқа металдармен сұйық қорытпасы) химиялық
жолмен қалпына келтіру арқылы металдар мен олардың қосылыстарын алу
процестерін зерттейді.
Металлдардың бұл әдісі көптеген шет елдерде (АҚШ, Канада, Жапония және
т.б.) патенттелді. Плазма металл бетін тазалауда және әр түрлі беттерді
металмен қаптау технологияда, термо- ядролық зерттеулерде, плазма
химиясында, т.б қолданылады. Плазма металлургиясында қиын балқитын металдар
мен олардың қосылыстарын алуда аса қажет. Оның артықшылықтары- түсті және
сирек кездесетін металдарды алу кезінде жоғары температурада (10000-20000К-
ге дейін) алуға және газды ортаның құрамын басқаруға мүмкіндік береді.
Қыздыру мен балқыту плазмалық доға арқылы жүзеге асырылады.

2.1. Қара металлургия- өнеркәсіптің негізгі салаларының бірі және
минералды шикізатты өндеудегі негізгі сала. Оның мәні құрылыста және
өнеркәсіпте қажет құрастыру жабдықтарының басты көзі болып табылатын болат
прокаты арқылы анықталады.
XXғ. 70ж. ортасына дейін болат өндіру өсу үстінде болды. Дүние жүзінде
болат өндіру 100млн.т-дан 200млн.т өсу үшін (1927-1950ж) 23 жыл қажет
болды. Ал 200млн.т-дан 300млн.т жету үшін 8 жыл кетті (1950-1958ж). 1964ж.
дүние жүзінде 400млн.т болат өндірілді. 1968ж. дүниежүзінде 500млн.т жетті,
1970ж. дүниежүзінде 600млн.т болат өндірілді.

Дүние жүзіндегі болатты өндіру динамикасы

XXғ. бойында болатты өндіру динамикасы жылдан жылға көбейіп келді. Оны
біз жоғары көрсетілген диаграммада көре аламыз. Бірақ, ғылыми техникалық
прогрестің болуына және 1995ж. болған дағдарысқа байланысты болатты өндіру
біршама азайды. Сонымен қатар қара металлургия кешенінің дамыған елдерден
дамушы мемлекеттерге миграция жасап, бұл саланың географиялық жылжуын
байқаймыз. 1950ж. дамушы мемлекеттер(әсіресе Қытай) 6 млн.т болат өндірген
болатын, ол дүниежүзінің 3% алады. 1970ж. бұл көрсеткіш 56 млн.т (10%),
1980ж.-122 млн.т (17 %), 1990ж.-201 млн.т (26%), 2000ж.-315 млн.т (38%)
өсті. Яғни, Батыс Еуропаның дамыған елдерінің үлесі 2000ж. 47% қысқарды, ал
кешегі социалистік мемлекеттердің көрсеткіші 15%-ға дейін өсті. Бұл
географиялық жылжудың себебі өте көп. Соның бірі индустрияландыру
үдерісінің жүруі. Яғни, эканомикалық жағынан индустриялы дамыған
мемлекеттер Азия, Африка және Латын Америкасы елдері жатады. Бірақ осы
жылжуға қарамастан оның көптеген мәселелері бар. Біріншіден, қара
металлургияның негізгі орталығы дамыған мемлекеттерде пайда болды және
дамушы мемлекеттерде әлі де болса негізгі өндеу орталықтары жоқ. Екіншіден,
дамушы мемлекеттер күнделікті тұтынуға ие болған металлдарды ғана өндіреді,
ал болаттың сапасы әлі де болса нашар күйде. Үшіншіден, қара
металлургияның өндру қуатылығы дамушы мемлекеттерде 95-100% болса, дамыған
мемлекеттерде 80-85%, яғни дамыған мемлекеттер болашақ резервіге сақтап
қалады. Жоғарыда келтірілген географиялық жылжудың салдарынан дүние жүзінде
болат өндіруден нақты бір аймақтар ерекше көзге түседі.

Дүние жүзіндегі болатты балқытудың басты аймақтары
Аймақ Дүние жүзінің балқыту мөлшері,%
1950ж. 1970ж. 1980ж. 1990ж. 2000ж.
ТМД 14,4 19,5 21,1 20,1 11,8
Шетелдік 31,1 33,7 28,0 26,3 22,9
Еуропа
Шетелдік 4,2 20,5 25,7 32,5 42,4
Азия
Африка 0,4 0,9 1,8 1,7 1,4
Солтүстік 49,0 22,6 17,2 14,6 14,1
Америка
Латын 0,4 1,6 5,0 3,8 6,5
Америкасы
Австралия 0,5 1,2 1,2 1,0 0,9
және
мұхиттық
аралдар

Қазіргі уақыта дүние жүзінде болатты балқытудан жылына 200 млн.т
жетеді. Үлкен үлесін ЕО елдері алады. Олар болатты 90 млн.т-ға дейін
экспорттайды, келесі орында ТМД елдері 30 млн.т, 25 млн.т жуығын Жапонияның
өзі экспортайды және 15 млн.т-ны Шығыс Еуропа мен Корея Республикасы шет
елдерге шығарады. Ал дүниежүзіндегі ең ірі импортаушы болып АҚШ қала береді
(35 млн.т). Шойынның халықаралық нарықтағы айналымы анағұрлым аз, жылына 8-
10 млн.т ғана.

Болат балқытудан алғашқы ондық елдер
1950ж. 1970ж. 1990ж. 2003ж.
мемлекет балқымемлекет Балқмемлекет Балқмемлекет Балқ
ту, ыту ыту ыту
млн.т млн. млн. млн.
т т т
АҚШ 88 АҚШ 122 КСРО 153 Қытай 220
КСРО 27 КСРО 116 Жапония 111 Жапония 111
Ұлыбритания 17 Жапония 93 АҚШ 90 АҚШ 91
Германия 14 Германия 45 Қытай 66 Ресей 63
Франция 9 Ұлыбритания 28 Германия 44 Корея 46
Республикас
ы
Жапония 5 Франция 24 Италия 26 Германия 45
Бельгия 4 Қытай 18 Корея 23 Украина 37
Республикас
ы
Канада 3 Италия 17 Бразилия 21 Үндістан 32
Люксембург 3 Бельгия 13 Франция 19 Бразилия 31
Италия 2 Польша 12 Ұлыбритания18 Италия 27

Жоғарыда көрсетілген кестеге сәйкес 1950ж. болатты балқытудан алғашқы
ондық елдер қатарына Еуропа, КСРО, АҚШ, Жапония және Канада мемлекеттері
құрса, 1970ж. осы қатарға Қытай елі де кірді, Ал 1990ж. Корея Республикасы
мен Бразилия және 2003ж. Үндістан да енген болатын. Бірақ, 2003ж.
мәліметтерді қарайтын болсақ бұл ондық елдердің қатарында Ұлыбритания,
Франция, Бельгия, Польша сияқты елдер төмен түсіп, кірмей қалды.
2000-2001жж. тоқыраушылықтан кейін дүние жүзінде оң тенденциялар
байқала бастады. Дүние жүзінің экономикасының көтерілуі және металл
өнімдеріне сұраныстың өсуі әсіресе барлық металдарды қажетсінетін:
1) Қытай- 2003ж. оның экономикасының өсуі 9%, ал болатты тұтыну 34%
2) Үндістан және т.б. Азия елдерінде металл салалары үшін болат пен
шикізатқа дүние жүзіндегі бағаның өсуіне әкелді.
Сонымен қатар металл бағасының өсуінің тағы бір себебі теңіз
тасымалдар тарихының қарқынды өсу нәтижесінде жетекші дүние жүзіндегі
экспорттаушылардың темір рудалық шикізатына босату бағасының көтерілуінен
болды.
Жалпы сипатама: Барлық өндіріс орындарда болат 80% құрайды. 1972ж.
болған әлемдік энергетикалық кризис салдарынан қара металлургияға ол
экономикалық, электр энергияны көп тұтынатын салаға өз кері әсерін тигізді.
Осыған орай 1974-1978жж. электр энергияны үнемдеу бағдарламасы құрылған.
Міне осы салдарынан қара металлургияны қызмет көрсететін салалар құрамына
енгізіп жіберді. АҚШ үшін қара металлургияны жабу мәселелері де
қарастырылып жатты.
АҚШ. Үлкен дағдарыстардан кейін АҚШ шикізатты реструктуризация
жүргізген болатын. Осыған орай экономикалық және техникалық нашар
зауыттарды жауып, 70 млрд.т доллар қосып кішігірім зауыттар құрды. Оларды
мини- зауыттар немесе мини- металлургия деп атайды. Қазіргі кезде бұл
зауыттар өте жақсы жұмыс істеп келеді. Мысалы: Ньюнкар мини- зауыты даму
үстінде. Ол дүниежүзі бойынша жылына 1 млрд.т тауар шығарады.
Жапония. Қазіргі кезде Жапонияда қара металлургия тоқырау кезеңде.
Себебі, бұл лас, экологиялық нашар сала мемлекеттік құрылымға ене алмай
жатыр. Жапония үшін қара металлургия ешбір қажетті жоқ, бірақ ол дүние
жүзінің ең күштісі болып келеді.
Қытай және Үндістан. Бұл жаңа толқын. Қытай үшін өткен жылда болат
өндіру 28%, яғни 270-350 млн.т. Егер КСРО- мен салыстыратын болсақ, онда
сол кезде онда max160-163 млн.т болған. Үндістан болса жылына 70 млн.т
өндіреді.
Шикізат мәселесі. Металлургияда үнемі шикізатпен проблемалар
туындайтын. Басты шикізат экспортаушылар: Бразилия, Австралия, Үндістан,
Ресей.
Болжам. Қара металлургия үшін 1996-2000жж. көрсеткіштері бойынша
ондағы өндіру баллансы тұрақты болады деп есептелген. Жылына 770-790 млн.т.
Бірақ, 2004ж. ешкім күтпеген жағдай болды. Өндіру жылына 1 млрд.т жеткен
еді. Егер де бұрын тек Азия мемлекетіне көп үлес тисе, енді дамыған
мемлекеттерге де тиеді.

Темір рудалары- тау кен өндірісінің негізгі саласы. Бірақ, осыған
қарамастан бұл сала қара металлургияға да жатады. Әлемдік сұранысқа
байланысты темір рудаларын өндіреді.

Әлемдік темір рудасын өндіру динамикасы, млн.т

Жоғарыда көрсетілген диаграммадан біз XXғ. бойында әлемдік сауда
нарығында темір рудасын өндіруден үнемі өзгеріп отыратынын көре аламыз.
1980ж. дүние жүзін билеген энергетикалық және шикізат дағдарысына
байланысты темірге деген сұраныс азайып, ал 1990ж. біраз мөлшерге өскенін
көреміз. 1995ж. алғаш рет бұл көрсеткіш 1 млрд.т жеткен болатын.
Тек темір рудасын ғана қарастырмай, құрамында темірі бар жоғары сапалы
шикізатты да қарастырған жөн. Құрамында темірі бар рудаларда ең көбі 40-60%
құрса, Либерияда бұл көрсеткіш 67% тең.
Темір рудаларының географиясында соңғы жылдары көптеген өзгерістер
болып жатыр. 1950-60ж. қара металлургиясы дамыған мемлекеттер үшін темір
рудасын өндіру әсіресе Батыс Еуропа елдері, АҚШ, Канада және КСРО болды.
Уақыт өте келе бұл сала біртіндеп дамыған мемлекеттерден дамушы
мемлекеттерге миграция жасап, көшкен болатын.

1990-2000жж. аралығындағы әлемдік саудадағы темір рудаларын өндірудің
басты аймақтары
Дүние жүзі, аймақтар, мемлекеттер Өндіру, млн.т.
1990ж. 2000ж.
Бүкіл әлем 965 1060
ТМД 235 180
Оның ішінде:
Ресей 107 87
Украина 105 77
Қазақстан 24 16
Шетелдік Еуропа 50 22
Оның ішінде Швеция 20 21
Шетелдік Азия 240 310
Оның ішінде:
Қытай 180 224
Үндістан 55 75
Африка 45 50
Оның ішінде:
ОАР 30 34
Солтүстік Америка 90 98
Оның ішінде:
АҚШ 55 63
Канада 35 35
Латын Америкасы 190 235
Оның ішінде:
Бразилия 150 195
Венесуэла 20 20
Австралия және мұхиттық аралдар 115 170
Оның ішінде:
Австралия 110 168

Жоғарыда келтірілген кестеден мынандай географиялық сипатамалар
жасауға болады: біріншіден, қазіргі кезде жүние жүзінің 43 мемлекеті темір
рудаларын өндіреді, бірақ осыған қарамастан 910 бөлігі 12 мемлекет
үлестеріне тиеді: Қытай, Бразилия, Австралия, Үндістан, Ресей, АҚШ,
Украина, Канада, ОАР, Швеция, Венесуэла, Қазақстан. Екіншіден, эканомикалық
дағдарыстың салдарынан әлем шаруашылығына өз ықпалын тигізді, соның ішінде
1990ж. дүниежүзіндегі жалпы өндірістен, ТМД елдерінің өндіру үлестері
кеміді. Соңғы жылдары Францияда, Ұлыбританияда, Германияда, Норвегияда,
Испанияда, Португалияда, Финляндияда, Австрияда темір рудалардың өндірісі
тоқтап қалды. Үшіншіден, АҚШ пен Канада елдерінде темір рудаларын өндіру
көрсеткіштері анағұрлым тұрақтанды. Төртіншіден, басқа дамушы аймақтарда
жылдан- жылға темір рудасын өндіру мөлшері өсіп келеді. Әсіресе, Азия,
Латын Америкасы мен Австралия мемлекеттері. XXIғ. Басына болжам жасайтын
болсақ Австралия, Бразилия, Үндістан, Венесуэла сияқты мемлекеттерде темір
рудасының негізгі орталығына айналмақ.
Осындай жағдайға тап болуына байланысты әлемдік сауда нарығында
құрамында темірі бар шикізаттың орналасу географиясы да өзгерді. Батыс
Еуропа елдерінде осы сала бойынша экспорт көлемі 1993ж. 400 млн.т құрса,
1990ж. соңында 450 млн.т өсті.

Дүниежүзіндегі темір рудасын экспорттайтын және импорттайтын негізгі
елдер
Экспорт-елдері Экспорт, Импорт-елдері Импорт,
млн.т млн.т
Австралия 165 Жапония 130
Бразилия 160 Қытай 65
Үндістан 33 Германия 45
Канада 26 Корея Республикасы 40
ОАР 22 Ұлыбритания 21
Украина 20 Франция 20
Швеция 17 АҚШ 16
Мавритания 11 Италия 16
Венесуэла 10 Бельгия мен Люксембург 14
Ресей 8 Польша 9

Қазіргі кезде құрамында темір қоспасы бар шикізаттың экспорты мен
импортының 90% жуығы теңіз көлік кешені арқылы жүзеге асады. Осыған орай
негізгі он бір қуатты және тұрақты көпірлер салынған. Олар:
Австралия- Шығыс Азия
Австралия- Батыс Еуропа
Бразилия- Шығыс Азия
Бразилия- АҚШ
АҚШ- Батыс Еуропа
ОАР- Шығыс Азия
ОАР- Батыс Еуропа
Үндістан- Шығыс Азия
Үндістан- Батыс Еуропа
Венесуэла- АҚШ
Ресейде темір рудасын өндіруден ең максималды көрсеткіші 1988ж.- 109
млн.т тіркелген. Бірақ, қазіргі кездегі көрсеткіштері азайды. Оның
себебтері қара металлургия кешенінің металл балқуының азаюы, экспорт көлемі
азайды.

2.2. Түсті металлургия- әр бір сала сияқты ішкі күрделі құрылымды
болады. Ол түсмті металлдар кенін өндіру және өндеу, әр түрлі металлдардың
балқуы, шикізат және олардың прокат бұйымдары кіреді. Бұл сала құрылымының
күрделілігі сондай, ол тіптен 70 металмен жұмыс істейді. Олардың ішінде ең
ірісі: алюминий, мыс, қорғасын, мырыш.
Түсті металлургия қара металлургия тәріздес өте ерте кезде пайда
болды. XXғ. даму этпатарынның өзін үшке бөліп көрсетуге болады:
1) Бірінші кезеңде түсті металлургия саласы ауыр металдарды (мыс,
қорғасын, мырыш, қалайы) өндеуге кіріскен.
2) Екінші кезең 1950-1970жж. қамтиды. Бұл кезед жеңіл металдың
(алюминий, магний, титан және т.б) балқуын дамытқан. Осыған орай
алюминий барлық өндірісті арта қалдырып бірінші орынға шықты.
3) Үшінші кезең 1970ж. ортасында басталған еді. Ол дүниежүзінің
энергетика және шикізат кризисімен байланысты болып келеді.
Қоршаған ортаны қорғау мәселесіне көп көңіл бөліне бастады да XXғ.
металлдары атты жаңа кен орындары пайда бола бастады. Олар:
вольфрам, молибден, ванадий, тантал, ниобий, висмут, кобальт,
германий, селен, цирконий.
Бірақ осыған қарамастан дәстүрлі металлдарға да сұраныс азайған жоқ.
Олардың қатарына алтын, күміс, платина кіреді. Осыған орай 1990ж. дүние
жүзінде 15 қалайы, 14 -13 алюминий мен мырыш, 25 мы, ½ қорғасын шикізат
өндірістері өсе бастады.
1990ж. түсті металлургия кешені өте жоғары деңгейде дамыған еді.
Алюминий 23-24 млн.т, мыс 14 млн.т, қорғасын мен мырыш 6-8 млн.т.
Түсті металлургия өндіріс орындарының орналасуы ең бірінші оның
шикізат базасына байланысты болып келеді. Мысалы: алюминий рудалары үшін ең
бастысы бұл құрамында пайдалы компонентердің болуы (40-60% дейін), ал ауыр
металлдар үшін олардың мөлшері өте аз боса да болады. Қорғасын 1-3%, мырыш
2-3%, кейде 15-20%, мыс 0,5-3%, қалайы мен вольфрамда 1% аз. Сондықтан да
алюминий зауытары үшін ең бастысы көлік және энергетика көзі қажет. АҚШ,
Канада, Австралия, Ресей, Қазақстан, Испания, Польша және т.б. дамыған
мемлекеттерде алюминий зауыттары осы принцип бойынша орналастырылған.
Бірақ, бұл принцип тек жеке мемлекеттегі алюминий өндірісінде ғана
пайдаланбайды, ол дүние жүзі шаруашылығының белгілі бір талабы болып
табылады. Сонымен қатар түсті металлургияға технологиялық еңбек бөлінісі
тән. Осыған орай технологиялық процестердің кезеңдері әр бір аймаққа ғана
емес, жеке мемлекеттерде тіптен құрлықтарда болады. Осы себептерге
байланысты көптеген мемлекеттерде басқа колонияның құрамында болған кезден
бастап ауыр түсті металлургия специализациясы дами бастады. Бұл
мемлекеттерге Азия, Африка, Латын америкасы, мыс- Чили, Конго Демографиялық
Республикасы, Замбия, қалайы- Малайзия, Индонезия кіреді.
Осы елдер үшін бұл кешен экономиканың басты саласына айналды, бірақ
осыған қарамастан оларда ауыр түсті металлургия кешенінің жоғарғы стадиясы
ғана дамыған, яғни кен орнын өндіру, қара металл концентраты, ал қалған
жоғарғы стадияны АҚШ, Батыс Еуропа елдер, Жапония елдерінде концентрленеді.
1970ж. бастап Батыс елдерінде ауыр металлдарды балқыту үлесі кеми
түсті. Импортты жартылай шикізатты тауарлардың сұранысы анағұрлым өсе
бастады. Бірақ, осыған қарамастан Азия, Африка және Латын Америкасы
шығарып, ауыр металдарды батыс елдеріне экспорттайды. Мысал ретінде мыс
өндірісін алуға болады. Экономикасы дамыған және дамушы мемлекеттер
арасындағы пропорцияны қарастыратын болсақ, онда: мыс қоры жөнінен 30:70;
мыс концентратын өндіруден 40:60; қара мыс 60:40; рафинадты мыс 66:34;
рафинадты мысты импортаудан 75:25; Африка әлемдік мыс қорынан 5% құрайды,
ал қара мысты балқытудан 4; рафинадты мыстан 3,5, ал импортаудан 1% кем.
Батыс Еуропа үшін бұл көрсеткіштер анағұрлым аз. Мыс қоры жөнінен 11%, қара
мысты балқытудан 21%, рафинадты мыстан 22%, ал импортаудан 32%.

1990ж. соңындағы мыс өндірісі
Концентрат Қара мысты Рафинадты мысты Мысты импортау
өндірісі балқыту балқыту
мемлекеттермың тмемлекеттер мың мемлекеттемың т мемлекеттер мың.т
т р
Чили 3700 АҚШ 1720АҚШ 2500 АҚШ 3880
АҚШ 1850 Чили 1400Чили 2100 Қытай 1400
Индонезия 810 Жапония 1350Жапония 1300 Жапония 1250
Канада 710 Қытай 1000Қытай 1200 Герамния 1140
Австралия 610 Канада 630 Германия 680 Италия 600
Ресей 520 Ресей 600 Ресей 610 Франция 580
Қытай 490 Перу 430 Польша 450 Тайвань 580
Перу 480 Польша 430 Бельгия 380 Корея 560
Республикасы
Польша 440 Мексика 350 Перу 380 Бельгия 420
Мексика 380 Германия 350 Замбия 330 Ұлыбритания 375

Жоғарыда кестеде көрсетілгендей мыс концентратын өндіруден алдыңғы
ондыққа дамыған бес мемлекет кіреді, ал қара мысты балқытудан төрт ел,
рафинадты мыстан төрт мемлекет және рафинадты мысты өндіруден Қытай алдыңғы
орынды иемденеді. Рафинадты мысты экспортаудан Чили, Ресей, Канада, Замбия,
Перу, Польша, Қазақстан елдері кірсе, импортаудан АҚШ, Германия, Франция,
Италия, Жапония, Корея Республикасы, Ұлыбритания.

XXIғ. Басындағы әлемдік елдердің ішіндегі рудты және рудты емес
шикізат қорлары
Шикізат түрі Млн.т Басты өндіруші мемлекеттер
Рудты пайдалы қазбалар:
Темір кені 1100 Қытай, Бразилия, Австралия, Ресей,
Үндістан, АҚШ, УКраина, Канада,
ОАР, Швеция
Марганец кені 25 Украина, Қытай, ОАР, Австралия,
Бразилия, Үндістан
Хром кені 11 ОАР, Қазақстан, Түркия, Үндістан,
Зимбабве, Финляндия, Бразилия,
Албания, Иран
Боксит 140 Австралия, Гвинея, Ямайка,
Бразилия, Қытай, Үндістан,
Венесуэла, Суринам, Ресей,
Қазақстан
Мыс кені 14 Чили, АҚШ, Канада, Индонезия,
Ресей, Австралия, Перу, Польша,
Қытай, Замбия
Қорғасын кені 3 Австралия, Канада, Қытай, Перу,
Мексика, Канада, Швеция, ОАР,
Марокка, КХДР
Мырыш кені 9 Австралия, Канада, Қытай, Перу,
АҚШ, Мексика, Қазақстан, Ирландия,
Польша, Швеция
Қалайы кені 0,2 Қытай, Индонезия, Перу, Бразилия,
Боливия, Австралия, Ресей
Никель кені 0,9 Ресей, Канада, Жаңа Каледония,
Австралия, Индонезия, Куба, Қытай,
ОАР, Доминикан Республикасы,
Колумбия
Рудты емес пайдалы қазбалар:
Фосфор кені 150 АҚШ, Қытай, Марокко, Рсей, Тунис,
Индонезия, Израиль, Бразилия, ОАР,
Қазақстан
Калидты тұз 60 Канада, Германия, АҚШ, Франция,
Израиль, Ресей
Күкірт 55 АҚШ, Канада, Ресей, Жапония, Сауд
Арабиясы, Мексика, Польша

Жоғарыда көрсетілген кестеде әр түрлі пайдалы қазбалардың шикізат
қорлары және оны өндіруші мемлекеттер көрсетілген. Қорғасын кенін
экспортауда Австралия, АҚШ, Канада, Қытай, Перу, Мексика, Марроко
мемлкеттері болса, импорты ретінде әрине АҚШ, Германия, Ұлыбритания,
Италия, Франция, Корея Республикасы жатады.
Басқа металдардың географиялық орналасуы өте маңызды болып табылады.
Сұранысы аса үлкен емес металдардың орналасу ерекшеліктері бар. Мысалы: 70%
әлемдік вольфрамды Қытай береді, ал 50% молибден концентратын Канаданың
жалғыз өзінің үлесіне тиеді.
XXғ. Батыс Еуропа мемлекеттері үшін түсті металлургия кешені біртіндеп
теңіз жағалауында орналаса бастады. Осыған орай ол портты жағалау өндірісі
деп атала бастады.
Сирек кездесетін металл- алтын. Сирек кездесетін металдардың
географиялық орналасу ерекшелігі әр түрлі. Оны өндіру мен өндеуге
байланысты орналастырады. Алтының адамзат тарихындағы ролі бәрімізге
беймәлім. Әсіресе Ұлы географиялық ашылулардың негізгі стимулы алтын
болған. Адамзат тарихының даму өркениеті кезеңінен санағанда өндірілген
алтын 135 мың т. құрған еді. Оның 40% зергерлік бұйымдар жасау үшін
пайдаланған, 30% мемлекеттік резервте сақталған, 20% жуығы жеке адамдардың
қолында, ал қалған 10% техника мен технологиялық өндірістерге қажет. Алтын
қорын иемденетін мемлекеттер қатарына: АҚШ, одан кейін Германия, Италия,
Швейцария, Франция және ТМД елдері.
XXғ. бойында әлемде алтын өндіру біршама көбейе түсті. 1913ж. 650т.
құрса, 1940ж. 1100т, 1970ж. 1500т. жуық, ал 1993ж. максимумға жетті 2300т.
Алтын өндірісінің мұндай өсімнің болуы дүниежүзіндегі оған деген сұраныстың
өсуімен түсіндіріледі. Қазіргі кезде әлемнің 100 мемлекетінде алтын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.