Еңбек ақы түрлері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Еңбек ақы түрлері

Орындаған:

Қабылдаған:

ЖОСПАР

Кіріспе
І.Еңбек және еңбекақы есебі
1.1. Еңбек ақы мен еңбекті есепке алу
1.2. Жұмыс уақыты есепке алу

ІІ.Еңбекақының түрлері
2.1. Мерзімдік еңбекақыны есептеу
2.2.Кесімді еңбекақыны есептеу
2.3.Қосымша еңбекақыны есебі

Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Кәсіпорын шаруашылық қызметін жасаудың процесінде қызметкерлерді
жұмысқа қабылдап және жұмыстан шығарып отырады, яғни олардың сандары
өзгереді, демек жұмыс барысында әртүрлі ауыс- түйістер болып тұрады.
Қызметкерлердің құрамдық өзгерісінің есебін кадрлар бөлімі (кадрлар
жөніндегі инспектор немесе басшы осыған өкілетті етіп қойған басқа бір
адам) жүргізеді, ол бүкіл субъектідегі және оның құрылымдық
бөлімшелеріндегі қызметкерлердің санын және оның өзгеру себептерін,
жынысын, жас мөлшерін, категорияларын, кәсіптерін, қызмет орындарын,
мамандықтарын, біліктілігін, жұмыс стажын, білімін және басқа белгілерін
есепке алады.
Жұмыс беруші жұмысқа қабылдаған кезде (заңды немесе жеке тұлға,
еңбеккер мен еңбек қатынасын қалыптастырады) еңбеккерлермен өзара тікелей
жеке еңбек келісім- шарттарын жасайды.
Жеке еңбек келісімшарты- жұмыс беруші мен еңбеккерлер арасындағы
жазбаша түріндегі келісім, онда жұмыс орны, келісім шарттың мерзімі, еңбек
тәртібінің жағдайы, демаласы, еңбекті қорғаудың басқа да мәселелері туралы
сұрақтар қарастырылады.
Әдетте, жалақысының деңгейін жұмыс беруші белгілейді және ол жеке
еңбек келісімшартында тіркеледі.
Жеке еңбек келісім- шарты бойынша тараптардың жауапкершідігі, міндеті,
құқықтары белгіленеді. Жеке еңбек келісімшартында өндіріс саласының
ерекшеліктері, нақты міндеті, жұмыс берушінің қаржылық мүмкіндігі, бір
сөзбен айтқанда, шарттың мазмұны мен сипаты ашылады. Дегенмен де, келісім-
шартқа Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңының 7,8 және 9 баптары
енгізілуі тиіс. Кез келген 16 жасқа толған азамат, осындай жеке еңбек
шартын жасауға құқылы, ал егерде ата- анасы рұқсат берсе, онда ол 15 жастан
және өте сирек 14 жастан еңбек етуі мүмкін.
Жеке еңбек келісім- шартына мыналар қарастырылады:
- белгісіз мерзімге;
- белгілі мерзімге;
- белгілі бір жұмыс орнына, белгілі уақытқа;
- еңбеккерлер жоқ болған жағдайда оның жұмысын уақытша атқаруға.
Занда келісім- шарттың максимальды және минимальды мерзімі
белгіленбеуі мүмкін. Егер де жеке еңбек келісім – шартына мерзімі айтылма,
онда ол белгісіз мерзімге қабылданған болып саналады. Жеке еңбек
келісімшарты екі данада жазбаша түрде жасалады және оған екі жақ-та қол қол
қояды.
Оның бір данасы жұмысқа тұрушы еңбеккерге беріледі. Еңбеккер өз
қызметіне келісім- шартта көрсетілген күннен бастап кіріседі, онда оның
нақты жұмысқа шыққан күні есептелінеді.
Жеке еңбек келісім- шартын жасау үшін жұмыс беруші жұмыскерден
(қызметкерден) еңбек кітапшасын, жеке төлқұжатын, жеке әлеуметтік кодын,
зейнеткерлік келісім- шартын, білімі туралы құжатын талап етуге құқылы.
Жеке еңбек келісім- шарты не қол қойылған соң, жұмыс беруші бұйрық шығаруы
тиіс.
Жұмысқа жаңадан қабылданғандарды Жұмысқа қабылдау туралы бұйрықпен
(өкімімен) құжаттайды, кадрлар бөлімінің бастығы немесе жұмысқа қабылдауға
жауапты адам бұрыштама қойған бұйрықтың (өкімнің) жобасы қажетті
жағдайларда келіссөз жүргізуге жолдама және жұмыс жағдайларымен таныстыру
үшін құрылымдық бөлімшілерге жіберетін рұқсат қағаз болып табылады.
Құрылымдық бөлімше бастығы (мастері) оны жұмысқа қабылдауға болатынлығы
туралы тұжырым жасайды: бұйрық (өкім) жобасының сыртқы жағында жалданушының
қандай жұмысқа қабылданғаны көрсетіледі.
Осындай сынақ мерзімінің ұзақтығы да көрсетіледі. Қызметкердің жұмыс
жағдайларымен келісімі, келіссөз, дәрігерлік тексеріс нәтижнлері,
техникалық қауіпсіздік, өрттің алдын алу шараларының минимумы бойынша
нұсқаулар берілгендігі туралы белгілер және басқа да белгілер үлгінің сырт
жағына соғылады (немесе жазылады).

І.Еңбек және еңбекақы есебі
1.1. Еңбек ақы мен еңбекті есепке алу

Жұмысқа алу туралы бұйрықтың (өкімнің) жобасында кәсіпкердің айлық
жалақысы белгіленіп, бос тұрған қызмет орны және штат кестесі бойынша
белгіленген айлық ақысы көрсетіледі. Кәсіпорын басшысы қол қойған бұйрық
(өкім) қызметтерге хабарланып, одан қолхат алынады. Кадрлар бөлімі жұмысқа
қабылдау туралы бұйрықтың (өкімнің) негізінде жеке карточкасын толтыралы,
жұмысқа қабылдағаны туралы еңбек кітапшасына белгі соғады, ал бухгалтерия
дербес шот ашады немесе соған сәйкес құжат жасайды.
Барлық категориядағы қызметкерлерге, оның ішінде жоғары және арнаулы
орта білімі бар мамандарға және училищелерді, кәсіптік- техникалық білім
беретін мектептерді т.б.бітірген жас жұмысшыларға да Жеке карточка
толтырылады.
Жұмысқа қабылдануы, басқа бір тұрақты жұмысқа ауысуы және жұмыстан
босатылуы туралы бұйырықтың (өкімнің) негізінде еңбек кітапшасына
еңгізілетін әрбір жазбаны әкімшілік сол кітапша иесіне таныстырып,
карточканың тиісті жерлеріне қол қойғызып отыруға міндетті.
Еңбек кітапшасы жұмыс берушіде, не қызметкерлердің өзінде сақталуы
мүмкін.
Жеке еңбек келісім- шартына және демалыстар кестелеріне сәйкес
қызметкерлерге берілетін жыл сайыңғы және басқа түрлердегі демалыстарды
құжаттау үшін Демалыс беру туралы бұйрық (өкім) қолданылады. Екі дана
етіп толтырылады, бірі кадрлар бөлімінде қалады, екіншісі бухгалтерияға
беріледі. Оған құрылымдық бөлімшенің бастығы (мастері) мен кәсіпорын
басшысы қол қояды. Демалыс беру туралы бұйрықтың (өкімнің) негізінде
кадрлар бөлімі қызметкерлердің жеке карточкасына белгілер соғады, ал
бухгелтерия демалыс үшін тиесілі жалақысын есептейді.
Еңбек төлемінің нысаны. Жалақы- бұл еңбек үшін төлем, оны еңбек
келісім шартында және қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай
еңбеккерлер орындаған жұмысы үшін алады.
Еңбек тиімділігін арттырудың әртүрлі ынталандыру жолдары бар, атап
айтқанда: сйылық, үстеме, кепілдік төлемдері. Жұмыс беруші нақты жағдайын
ескере отырып, Еңбек төлеу туралы ережесін дербес әзірлеу алады, сондай-
ақ онда еңбеккерлердің категориясын, жұмыс уақытының тәртібін, Қызметкер
туралы ережесін белгілеу алады. Аталған ереже жұмыс берушіге еңбек
тәртібін ұйымдастыру мен еңбек келісім- шартын жасау үшін ғана емес, сондай-
ақ, ол шығыстар мен ұсталымдарды негіздеу үшін де қажет. Төлем жеке және
(немесе) ұжымдық еңбек нәтижесі бойынша жасалуы мүмкін.
Бұл жағдайда жұмыс берушінің белгілегең жалақысының деңгейі заңда
белгілеген ең төменгі жалақының деңгейінен төмен болмау керек.
Іс жүзінде ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады-
кесімді (өнім санына қарай ақы төлеу) және мерзімді (істеген күніне қарай
төлеу).
Мерзімді еңбек ақысы деп, нақты істеген уақыты үшін еңбек ақының
(айлығының) мөлшері немесе тарифтік мөлшерлемесі бойынша еңбеккерлере
есептелетін жалақының нысаның атайды. Мерзімдік еңбек ақының нысаны да-
мерзімділік және сыйақылы- мерзімділік бөлінеді.
Жай мерзімділік жүйесінің кезінде өзіне берілген (иеленген) тарифтік
мөлшерлемесі немесе нақты істеген уақыт бойынша еңбеккерлерге еңбек ақы
есептейді. Енді осы жүйеге сандық және сапалық көрсеткіштері үшін қосымша
еңбек ақы сыйақылы- мерзімділік төлем болып табылады.
Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қызмет
(лауазымды адамның) айлығын белгілеген кезде жалақының минималды деңгейін
және бірыңғай тариф сеткасын пайдаланады. Бірыңғай тариф сеткасы еңбек
ақының 21 разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд үшін өзіндік
тариф коэффициенті белгіленеді.

Тариф сеткасының Тарифтік Тариф сеткасының Тарифтік
бірыңғай разряды коэффициент (1 бірыңғай разряды коэффициент (1
разрядқа разрядқа
қатынасы) қатынасы)
1 1,0 12 2,20
2 1,07 13 2,37
3 1,15 14 2,55
4 1,24 15 2,74
5 1,33 16 2,95
6 1,43 17 3,17
7 1,54 18 3,41
8 1,66 19 3,67
9 1,78 20 3,94
10 1,91 21 4,24

Жұмыс мамандығы негізінен біріншіден сегізінші разрядқа дейін
жіктеледі, ал қызметкерлердікі екіншіден жиырма біріншіге дейін тарифтік
сетка бойынша тарификацияланады. Бірыңғай тарифтік- мамандырылған
(квалификацияланған) анықтама (БТМА) және мамандырылған анықтама(МА)
бойынша еңбеккерлердің тарификациясын жасайды.
Тарифтік мөлшерлемесін және әртүрлі машықтық- мамандырылған
топтарындағы қызмет иесінің (лауазымды адамның) айлығын жұмыс берушінің ең
төменгі жалақыны сақтаған кәсіпорын бекіткен разрядтың мөлшерлемесіне
сүйене отырып бірыңғай тарифтік сеткасында белгіленген тарифтік-
мамандандырылған коэффициенттер бойынша анықтайды.
Тарифтік- мамандырылған анықтама жұмысшылардың жұмысын
тарификациялауға және оларға әртүрлі өндіріс пен жұмыс түрі бойынша разряд
беруге пайдаланылады.
Ал мамандырылған анықтама қызметкерлердің жұмысының қүрделілігін,
мамандығының деңгейі бойынша анықтауды қамтамасыз етеді. Бұл анықтамалар
бірыңғай және салалық болып келеді. Олардың негізінде нақты өндіріс
еңбеккерлері үшін жергілікті анықтамалар әзірленіп және белгіленуі мүмкін.
Ал меншік нысанына тәуелді кәсіпорындар еңбек ақы туралы мәселесін
ұжымдық келісім- шарттың негізінде дербес түрде шеше алады. Ал тарифтік-
мамандырылған анықтаманы қажет болған кезде ғана пайдаланады.
Кесімді еңбек ақы төлеген кезде алдын- ала белгіленіп қойған деңгейде
әзірленген өнімнің немесе орындалған жұмыстың бірлігіне есептейді (дана,
ткм, килограмм т.б.). Кесімді еңбек нысаны келесідей еңбек ақы жүйесіне
бөлінеді:
Тікелей кесімді еңбек ақы жүйесі әрбір бірлігі бойынша бағасын қою
(кесу) арқылы белгіленеді;
Кесімді- сыйлық- бұл қосымша марапаттау төлемін қарастырады,
белгіленген көрсеткішті орындаған кезде ғана пайдаланылады;
Кесімді- прогрессивті (үдемелі) еңбек ақы төлемі. Еңбек төлемінің бұл
жүйесі жұмысшылардың белгіленген нормадан артық өндіргені үшін көтермелеу
ретінде пайдалынады. Норма мөлшерінде дайындалған өнім үшін жұмысшыларға
төлемді тікелей кесімді бағалар бойынша есептейді, ал нормадан асыра
дайындалған өнім үшін үдемелі (прогрессивті) бағалар бойынша есептейді;
Жанама кесімді еңбек ақы төлемі. Мұнда қосалқы және басқа да
жұмысшылардың еңбек төлемі қызмет көрсететін учаскесінің, цехтың негізгі
жұмысшылардың төлем- ақысына шаққанда процентімен анықталады;
Еңбек ақы төлемінің аккордық жүйесі. Бұл жүйеде жұмысшылардың еңбек
төлемін нормаланған тапсырманың немесе жұмыс көлемінің (уақытының, өндңрңм
нормаларының) орындалуы және алдын ала кешендік жұмыстың тұтастану
орындалуына белгіленген жалпы кесімдік бағасы (расценкасы) бойынша
анықтайды. Еңбек төлемінің бұл жүйесі жұмысшылардың бөлек топтармен
есептелген бригадалардың бөлек ұжымдары үшін еңбек өнімділігін арттыру
жұмыстың орындалу мерзімдерін қысқартуда, олардың материалдық ынталылығын
күшейтуге ықпал ету үшін пайдаланады. Еңбек төлемінің аккордық мөлшерін
қолданыстағы нормаланған тапсырмалар (уақыт нормалары, өнімдер) мен бағалар
негізінде белгілейді, ал олар болмаған жағдайда – онда ол осы тәріздес
жұмыс үшін қолданып жүрген, нормативтік тапсырмалар мен баға (расценок)
бойынша белгіленеді. Еңбек төлемінің бұл жүйесі бойынша аккордық тапсырманы
мерзімінен бұрын орындағаны үшін сыйақы беру тәртібі белгіленуі мүмкін.
Болашақта өндірісті кешенді түрде механикаландыру мен
автоматтандырудың дамуы, мамандықтарының жетілуі, еңбек төлемінде нақты
сараланудың кемуі кесімді жүйенің қолданыс аясын қысқарады, ал оларды
жұмысшылардың еңбек төлемінің мерзімділік- ұжымдылық және мерзімділік-
сыйақылық жүйелеріне алмастыркы мүмкін.
Мысал. Еңбек ақы төлеудің әртүрлі жүйесін пайдаланған кезде жалақы
есептеудің жолдарын қарастырып көрсетейік.
1. Мерзімді еңбек ақы төлеу жүйесі. Кәсіпорында 200 адам жұмыс
істейді делік, оның 150-і жұмысшы, 50-і қызметкер.
Кәсіпорынның қырықтай еңбеккері кесімді белгіленген айлықпен
істеген, өйткені олардың атқаратын міндеттемесі мен машықтығы
(квалификациясы) соған сәйкес келген:

Он адам (маман) 9-шы разрядпен;
Он бес адам (маман) 11-шы разрядпен;
Бес адам (маман) 14-шы разрядпен;
Бес адам (маман) 16-шы разрядпен;
Үш адам (маман) 19-шы разрядпен;
Екі адам (маман) 21-шы разрядпен жұмыс істеген;

Айлық жалақысын есептеу үшін әртүрлі разрыдтар бойынша мына формуланы
пайдаланады:

Айлық Ұйымның 1 разрядқа Тарифтік коэффициенттің 1 разрядқа
жалақысы Белгіленген қатынасы (Бірыңғай тарифтік
(оклады) мөлшерлемесі сеткасының разрядтарына сәйкес)

1-ші разрядтың мөлшерлемесін ұжымдық келісім- шартта 15000 теңге
мөлшерінде бекіткен. Кәсіпорынның жұмыс тәртібі бойынша аптаның бес күнін
жұмыс күні етіп белгілеген (ағымдағы айда 21 күн жұмыс күні болған).
Кәсіпорынның 14- ші разряды бар үш маманы ағымдағы айда 18- ақ күн жұмыс
істеген.
Ағымдағы айдағы еңбеккерлердің жалақысын есептеп көрейік:

9-шы разрядтағы мамандардың жалақысы = 15000 х 1,78 х 10 =267000
теңге
11-шы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000 х 2,05 х 15 =461250 теңге
14-шы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000 х 2,55 х 2 =76500 теңге
14-шы разряды бар үш маман, ағымдағы =(15000 х 2,55) 21 х 18 х 3
айда толық жұмыс істемеген, сондықтан =98357теңге
оларға нақты істеген күні үшін жалақы
есептелген
16-шы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000 х 2,95 х 5 =221250 теңге
19-шы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000 х 3,67 х 3 =165150 теңге
21-шыы разрядтағы мамандардың жалақысы =15000 х 4,24 х 2 =127200 теңге
Мерзімді еңбек ақы нысаны кезінде, =1416707 теңге
еңбеккерлерге есептелген жалақысының
жиыны

2. Кесімді – прогрессивтік төлем ақысының жүйесі. Сату бөлімінің он
жұмыскеріне (еңбеккеріне) келесі еңбек ақы белгіленген: 100 тауар бірлігіне
1000 теңгеден және одан әрі сатылатын 100 тауар бірлігіне 200 теңгеден
төленетін бес жұмыскері 230 тауар бірлігін, үш жұмыскері – 190 тауар
бірлігін және екі жұмыскері- 160 тауар бірлігін сатқан.
Енді біз осы ағымдағы айда тауарды сатумен айналысқан еңбеккерлердің
жалақысын есептейміз.
230 тауар бірлігін сатқан.
230 тауар бірлігін сатқан =(1000+(230-100)х200)х5 =135000теңге;
еңбеккерлердің жалақысы
190 тауар бірлігін сатқан =(100+(90-100)х200)х 3 =57000теңге;
еңбеккерлердің жалақысы
160 тауар бірлігін сатқан =(100+(160-100)х200)х 2 =26000теңге;
еңбеккерлердің жалақысы
Тауар сатумен айналысқан = 218000 теңге
еңбеккерлердің жалақысының
жиыны

3.Тікелей кесімді төлем ақысының жүйесі. Негізгі өндіріс цехында жұмыс
істейтін еңбеккерлердге (100 адам) тікелей кесімді төлем ақысы бойынша
әрбір әзірленген 100 өнім бірлігіне 850 теңгеден жалақы есептелген.
Әзірленген өнім бірлігінің есебі әрбір еңбеккер бойынша жеке жүргізілген
және солардың әрқайсысына жеке жалақы есептелген. Ағымдағы айда еңбеккерлер
300000 өнім бірлігін әзірлеген, олардың жалпы жалақысы: 300000 100 х 850
= 2 550 000 теңге құраған.
Сонымен, негізгі өндіріс цехында жұмыс істейтін еңбеккерлердің
жалақысының жиынтығы – 2 550 00 теңге құраған.
4.Аккордты төлем жүйесі. Жөндеу цехында (көмекші өндіріс цехында)
жұмыс істейтіндерге аккордты төлем жүйесі бойынша еңбек ақы төленген.
Íåãiçãi ¼íäiðiñi öåõûíû æàëàºûñû 300000 òåãå º½ðà¹àí, æ¼íäåóäi
îðûíäàó¹à æ½ìñàë¹àí óàºûòû 140 àäàì ñà¹àòòû áîë¹àí, îíû ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.