Мейірбике iсi факультетiнiң студенттерiне менеджмент негiздерiн оқыту

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кiрiспе 4
Менеджменттiң ұғымы 4
Менеджменттің функциялары 5
Жоспарлау 6
Менеджменттiң даму тарихы 10
Мейірбике ісі-денсаулық сақтау саласының маңызды құрамдас бөлігі 12
Мейірбике кадрларын басқарудағы ұйымдық құрылым 15
Мейірбике қызметкерінлерді басқару ісінің негiздерi 18
Медициналық мекемелер қызметіне ықпал ететiн факторлар 21
Мейірбике қызметiн ұйымдастыру құрылымындағы мәселелер 23
Қорытынды 26
Глоссарий 27
Тест тапсырмалары 29
Библиографиялық тiзiм 35

Кiрiспе

Осы оқу құралы Мейірбике iсi факультетiнiң студенттерiне менеджмент
негiздерiн оқытуға арналған. Аға мейірбике өз жұмысында қызметтің келесі
түрлеріне әзір болуы керек, еңбек ұжымында әлеуметтiк–психологиялық
реттеудi жүзеге асыру; науқастың жеке қажеттiлігін ескеріп мейірбикелiк
үрдістi жүзеге асыруға икемдi болуы керек; жедел және шұғыл ахуалды
анықтап, шұғыл медициналық көмек көрсету керек; педагогикалық және
тәрбиелiк қызметтi жүзеге асыру керек; (оқу, анықтамалық, нормативтiк,
ғылыми) ақпаратты өз бетімен игеруі керек; мейірбике iсi саласында ғылыми-
практикалық зерттеулер жүргізіп және ұйымдастыра білуі керек.
Негізгі мақсат–осы пән туралы білімді меңгеру, менеджменттiң негiзгi
функцияларын тану, мейірбике кадрларын басқарудағы ұйымдық құрылымды және
осы саланың проблемаларын зерттеу.

Менеджмент ұғымы

Менеджмент–нарықтық экономика жағдайында жұмыс iстейтiн, кәсiпорынды
басқарудың заманауи жүйесі. Менеджмент термині– басқару терминінiң
аналогi, оның синонимі. Дегенмен айырмашылық бар. Басқару–тірі және тiрi
емес салаға қатысты. Мысалы; техниканы, биологиялық үрдістерді, мемлекетті
басқару. Яғни басқару кең ұғымды түсінік. Менеджмент ұғымы тек қана
әлеуметтiк–экономикалық жүйелердi басқаруда қолданылады.
Менеджмент–материалдық және еңбек қорларын тиiмдi қолдана отырып, алдына
қойылған мақсаттарға жету үшін, өзіндік кәсiби қызметтің түрі.
Менеджмент жүйесi – бұл әртүрлi құрамдас бөлiктерiнiң жиынтығы: яғни,
басқарудың автоматтандырылған, сонымен бірге құқықтық қамтамасыз ету жүйесі
жағдайындағы басқару қағидалары, функциялары, әдістері, технологиялары,
ақпараттармен материалдық–техникалық қамтамасыз ету. Басқару үрдісі
(менеджмент), өзара байланысты төрт қызметтен тұрады: жоспарлау,
ұйымдастыру, ынталандыру және бақылау. Осы жұмыстың мақсаты, нақты бір
кәсiпорындағы менеджменттiң негiзгi функцияларын ашып көрсету және бұл
функцияларды iске асырудың өзектiлiгін негіздеу. Пәннің міндеттері:
менеджменттiң негiзгi функцияларын (жоспарлау, ұйымдастыру, ынталандыру
және бақылау) жүзеге асыру мәселесін анықтап көрсету.

Менеджмент функциялары

Функция - философияда, тіршіліктануда, математикада және тағы басқа
ғылымдарда кең қолданылатын ұғым. Басқару қызметінің көмегімен басқарушы
өзі басқаратын объектіге ықпал ете алады, міне осы қызметті менеджметте
функция деп атайды. Менеджмент үрдісі - бұл әлеуметтiк-нарықтық жүйенiң
мақсатында жетуге бағытталған, белгілері бір технологиялар бойынша iске
асырылатын, менеджмент функцияларын iске асыратын басқарушы қызметкерлердiң
өзара байланысқан іс-әрекеттерінің және үздiксiз тiзбегi. Менеджменттiң
функциясы - басқару үрдісінің мазмұнын, басқару қызметiнің түрiн,
басқарушылық (басқару субъектісі) басқару қызметінің міндеттерінің
жиынтығын қамтып көрсетедi. Басқарудың қорытынды нәтижесі - алдына қойылған
мақсаттарға жету үшін басқарушыға ықпал ете білуге, бұйрық беруге, команда
беруге үйрету. Бір қызметкер бірнеше функцияны орындай алады, ал бiрнеше
қызметкерлер бір функцияны орындай алады. Менеджменттiң әрбiр функциясы
басқарудың белгілі бір үрдісiнің қызмет саласын құрайды, ал нақты объектіні
немесе қызмет түрiн басқару жүйесi - бұл бiртұтас басқару тізбегінің
сабақтас функциялар жиынтығы.

Басқару тізбегінің кестесі

Шешім қабылдау
Міндетті қою Басқару әдісін таңдау Ұйымдастыру,үйлестіру,
(мақсатты анықтау) шешімді түзету
Шешім нәтижесін Орындалуын тексеру
бағалау және талдау және өзгерістер
енгізу,түзету

Әкiмшiлiк басқаруды теориясының негізін қалаушы Анри Файоль, ХХ
ғасырдың басында, әкiмшiлiк үрдістiң 5 бастапқы функциясын айқындады:
болжау, ұйымдастыру, өкім шығару, келiсім беру, бақылау. Болжау – болашақты
зерттеп, iс-қимыл бағдарламасын бекіту. Ұйымдастыру – кәсіпорынды
материалдық және әлеуметтiк тұрғыдан құру. Өкім шығару - кәсiпорын
қызыметкерлерін iске жұмылдыру. Келісім - барлық іс-әрекеттер мен күштi
үйлестіру, бiрлестiру, байланыстыру. Бақылау - барлық жұмыс берілген өкім
бойынша және ережелерге сай орындалуын қадағалау. 20-шы жүзжылдықта
А.Фойоль еңбектерінде жазылғанмен салыстырғанда, функциялардың мазмұны және
кейбiр атаулары біршама өзгерiстерге ұшырады. Бұл-қоғам құрылымындағы
экономикалық және әлеуметтiк өзгерiстерге байланысты. Менеджменттiң барлық
функцияларын екі белгi арқылы бөлуге болады: басқару үрдісiн мазмұны
бойынша (негiзгi функциялар) және объектiге ықпал ету бағыты бойынша
(арнайы немесе нақты функциялар). Менеджменттің барлық үрдісінің негiзін
құраушы басты функциялар болып табылады, ал арнайы функциялар нақты бір
басқару қызметiнің ерекшелiктерiн көрсетедi. Олар арнайы пәндер ретінде
оқытылады: тауартану, коммерциялық қызметті ұйымдастыру, бухгалтерлiк есеп,
жоспарлау, құқықтану тағы басқалар. Менеджменттiң үрдіс ретіндегі толық
мазмұнын негiзгi функциялары көрсетедi. Олар әлеуметтiк және әлеуметтiк-
экономикалық үрдістi басқаруда ортақ шарттар болып табылады.
Менеджменттiң негiзгi функциялары-болжау, мақсат қою, стратегиялық
жоспарлау. Болжау - бұл кәсiпорын қызметiнiң нәтижелерiн болжау. Мақсат қою
– кәсіпорын өндіретін өнімге (қызметті) деген сұранысын ескеріп, мақсатты
қою және қалыптастыру. Мақсат - бұл нақты күтiлген нәтижелер, ұжым өз
қызметі үрдісінде сол нәтижеге қол жеткізуге ұмтылады. Мақсат әртүрлi
болады: экономикалық, әлеуметтiк, маркетингтік және тағы басқалар.
Әлеуметтiк-экономикалық және өндiрiстiк-шаруашылық жүйелер көп мақсатты
болып келеді. Менеджерлердiң негiзгi міндеті – қызметте нақты түпкі
нәтижелерге қол жеткiзу. Менеджерлер өз мақсаттарын дұрыс анықтауы және
түсінуі керек, сонымен бірге бастапқы деректерді анықтап және түсіндіру
үшін, жүйенің күштi және әлсіз жағын анықтап және оларды тиiмдi қолдану
мақсатында қызметкерлерге мақсат қою шарт. Менеджер мақсаттардың орындалуын
және оларға қол жеткізу нәтижелерiн үнемi бақылауы шарт. Басқару үрдісінде
мақсаттар мен нәтижелердің өзара сәйкестігін анықтау және келiсу үрдісі
үнемі жүзеге асырылады.

Жоспарлау

Жоспарлау - алдына қойылған мақсаттарға жетуді қамтамасыз ететін,
түрлі іс-әрекеттi қалыптастыру бұл қызмет, менеджменттiң негiзгi функциясы
болып табылады. Жоспарлау фирманың алдағы уақыттағы дамуын анықтайтын,
маңызды шешiмдерге қатысты қолданылады. Неміс профессоры Д.Хан қағидасына
сай, жоспарлау – бұл шешім қабылдаудың болашаққа бағдарланған жүйелі
үрдісi. Жоспарлаудың мәні – фирманың немесе бөлімшенің белгілі бір
кезеңдегі даму мақсатын нақты қою: қойылған міндеттерді шешу, шаруашылық
міндеттерін анықтау, қол жеткізу тәсілдерініске асыру, мерзімін материалдық
және қаржылық қорларды анықтау. Жоспарлау ішкі және сыртқы факторларды,
барлық қолайлы жағдайларды ескере отырып, фирма мен кәсіпорын немесе тағы
басқа құрылымдық бөлiмшелерді дамыту үшін және қалыпты қызмет жасауға алдын
ала мүмкiндiк бередi. Мақсаттар мен міндеттердің мазмұнына байланысты,
жоспардың келесi формалары мен түрлерін ерекшелеуге болады:
Жоспардың формалары: - перспективалық
-орта мерзімдік
-ағымдық (бюджеттiк,
оперативтік,шұғыл)
Жоспардың түрлері:
Шаруашылық жұмысының мазмұндарына байланысты: НОТ және т.б тауарларды
өткізу жоспары, өндiрiстiк жоспар, тұрмыстық жоспар, заттық-техникалық
жабдықтаудың жоспар, жарнамалық жұмыс жоспар, қаржылық жоспар. Фирманың
құрылымына қарай: кәсiпорынның, секцияның, филиалдың, бөлiмнiң жұмыс
жоспары болып бөлінеді. Мақсатты таңдау, саясатты анықтау, шара және іс-
шара әзірлеу, мақсатқа жетудiң әдiстерiн таңдау – жоспарлауға жатады.
Қаралатын міндеттердің бағытына және сипатына қарай жоспарлау 3түрге
бөледі: стратегиялық немесе перспективалық; орта мерзімді және тактикалық
немесе ағымдық. Стратегиялық жоспар кәсiпорынның қызмет етуі үшін жасалады
және 10-20 жыл мерзiмдi қамтиды. Стратегиялық жоспарда фирманың болашаққа
бағытталған жалпы жоспары әзірленеді, даму бағдарламасы анықталады және
қойылған мақсаттарға қол жеткізу шараларының мазмұны, оларды жүзеге саыру
реті анықталады, сондай-ақ қажетті қаражат пен ресурстар да ескеріледі.
Стратегиялық жоспар көлемдi зерттеулерге және нақты мәлiметтерге негізделуі
керек. Қазіргі бизнес әлемінде тиімді бәсекелесу үшін фирма нарық –
бәсекелестік тағы басқа факторлар мәліметті туралы үлкен көлемді ақпарат
жинаумен және сараптаумен шұғылдануы қажет. Нарықтың ағымды түрдегі
дамуында сандық көрсеткіштермен жоспар жасау мүмкіндік болмағандықтан,
жоспарды болжам және бағдарлама ретінде сапалық көрсеткіштермен жасалған
дұрыс. Оның негізінде сұраныс пен ресурстарды ескеріп, фирманың
перспективалық даму бағыттарын үйлестіруге болады. Стратегиялық жоспарлау
жүзеге асыру жолдары:
-ұзақ мерзiмдi жоспарлар: өткен мерзiмнен болашақ жақсырақ болады деген
қағидамен өткен жылдың көрсеткіштері, іс-әрекет бағдарламасын кіріс
жоспарына, бюджеттерге енгізіледі, мұнда нақты көрсеткiштердiң жоспарланған
көрсеткіштерден ауытқуы анықталады.
-стратегиялық жоспар: ықтимал проблемалар ғылыми тұрғыдан негізделеді, осы
негіздер ескеріле отырып, фирманың алдыңғы мерзімге даму көрсеткіштері
әзірленеді. Осында стратегия шығуы үшiн перспективті және мақсаттар өзара
байланысқан.
Стратегиялық жоспарлар бүгiн ұзақ мерзiм iшiнде нарықта қалу ғана емес,
оларды түрлендiрiп және қайта бағдарлау үшін икемді болуы қажет. Кейбiр
ұйымдар немесе жеке тұлғалар да жоспарлауға үлкен еңбек жұмсамай,
айтарлықтай-ақ жетiстiктерге жетуі мүмкін. Керiсiнше, стратегиялық жоспар
жетiстiкке өздігімен кепiлдiк бермейдi. Стратегиялық жоспар құратын ұйым,
ынталандыру мен бақылау, ұйымдастырудағы қателiктерге байланысты
сәтсіздікке ұшырауы мүмкін. Жоспар ұйым үшiн маңызды және жиi қолайлы әсер
ететін факторларды тудыруы мүмкін. Заманауи білім тез артуындағы
өзгерістерден стратегиялық жоспарлар болашақ мәселелер мен мүмкiндiктердi
болжаудың жалғыз әдiсі. Стратегиялық жоспарлау шешiм қабылдауға негiз
болады. Жоспарлау шешім қабылдауда белсенді қатерді азайтуға мүмкiндiк
туғызады. Жоспарлау, ол қойылған мақсатты тұжырымдауға мүмкіндік
беретіндіктен, ұйымның iшiнде жалпы бiр мақсатты құруға көмектеседі.
Стратегиялық жоспарлауға тән:
1. Корпорацияның шағын (6 адамнан кем) жоспарлау бөлімінің жұмысы төменгi
деңгейлердегі жоспарлау жұмыстарымен толықтырады.
2. Өте iрi корпорациялардың өзінде жоспарлау бөлімдері он жылдан аз уақыт
жұмыс істейді.
3. Стратегиялық жоспарлар корпорацияның жоғарғы басшылығының жыл сайын
өткiзiлетiн мәжiлiстерінде жасалады.
4. Жылдық стратегиялық жоспар жылдық қаржы жоспарымен бiрiктіріледi.
5. Үлкен ұйымдардың көпшiлiгiнде, жоспарлау функциясын жетiлдіру керек деп
санайды.
Орта мерзімді жоспар 5 жылға құрылады, өйткенi осы мерзiм, өндiрiстi және
өнiм ассортиментiн жаңарту мерзiмiне сәйкес келедi. Осы жоспарларда
мерзімдерге негізгі міндеттер қойылады, мысалы: жалпы фирманың және әрбiр
бөлiмшенің өндiрiс стратегиясы; тауарды өткізу стратегиясы; қаржылық
стратегиясы, кадр саясаты, қажетті қорлар мен материальді
қамтамасыздандырумен байланысты фирманың ішкі ерекшелігін және өндірісті
ескере отырып, қажетті ресурстар мен материалдық жабдықтандыру көлемі мен
құрылымын анықтау. Орта мерзімді жоспарларда ұзақ мерзiмге жоспарланған
бағдарламада мақсатқа жетуге бағытталған арнайы тізбекті белгіленген
шаралар қарастырылады. Жоспар сандық көрсеткіштерді құрайды, сонымен бірге
қорларға қатысты көрсеткіштер де беріледі. Онда өнiмдер бойынша және
капитал салу мен қаржыландыру көзі туралы толық мәлiметтер айқындалады. Ол
өндiрiстiк бөлiмшелерде әзірленедi. Ағымдық (жедел) жоспарлау аралық
мақсаттар мен міндеттерді анықтайды. Сонымен бiрге мәселені шешуде әдiстері
мен тәсілдері және қорларды қолдану жаңа технологияларды енгiзу тәсілдері
жете әзірленедi. Бұл жоспар әдетте 1жылда iске асады. Жоспарлар
перспективалық және орта мерзімдік жоспарларда қойылған міндеттер мен
мақсаттарды толық нақтылай түседі. Ағымдағы жоспарлау фирма және оның
бөлiмшелерi, маркетинг бағдарламасы, ғылыми зерттеулер жоспары, өндiрiстік
жоспары, заттық-техникалық қамтамасыздандыру үшін жедел жоспар өңделеді.
Ағымды жоспардың негiзгi буыны күнтізбелік жоспар (айлық, кварталдық, жарты
жылдық), перспективті және орта мерзімді жоспарда мақсаттар мен міндеттерді
толық айқындалуын көрсетеді. Күнтiзбелiк жоспарлар тапсырыстардың бар
болуына, қуаттардың көпшiлік жүк дәрежесiне және әрбiр тапсырыстың
орындауының мерзiмiне, тауарлық қорына, тауармен жабдықтауына, нарық
конъюнктурасының күйiне сүйене құрастырылады. Күнтiзбелiк жоспарларда
жабдықтарды қалпына келтiру және алмастыруына, жаңа кәсiпорындардың
ғимаратын салуына, жұмысшы күштiң оқытуына шығындар ескерiледi. Өнiмнiң
экспорты, техникалық қызметтердiң беруi және қызмет көрсету бойынша
көрсеткiштер өнiм өткiзуге және қос қызмет түрлерiн ұсынуды жоспарлайды.
Жедел жоспарлар бюджет жүйесі арқылы немесе қаржылық жоспар арқылы іске
асады, әр қайсысы жеке бөлiмше арқылы құралады, содан соң фирманың бiртұтас
бюджеті немесе қаржы жоспарларына жиналады. Бюджет ақша бірлігінде жедел
жоспардың өрнегi болып табылады. Ол фирма қызметiнiң барлық тараптарын
қамтиды және барлық буындарын жұмысының тепе-теңдігін құрайды. Ең алдымен,
перспективті және орта мерзімді жоспарларында көрсеткiштерді құру еске
алынады. Перспективті, ағымды және тағы басқа жоспарлау түрлерімен өзара
байланыс, бюджет арқылы iске асады. Бюджеттi құрастыруда әр түрлi қызметтер
айналысады, әкiмшілік өзгертулер енгізеді, басшылар бекiтедi. Фирманың
бюджетi, оның қызметiнiң барлық тараптарын қамтиды және бөлiмдер және
фирманың кәсiпорындарының жедел жоспарларына тұрақтанады, сондықтан ол
фирманың барлық буындарын жұмыстың үйлестiруiн қамтамасыз етеді.

Менеджменттiң даму тарихы

Менеджмент сөзге нақты аналогі антикалық Грецияда болмады. Дыбыс
шығуына және master сөзінің мағынасы бойынша iздестiруге жетекші,
жеткіздіруді білуші, бiрақ басқаруды білуші олай емес. Грекше
адамдарды басқаруын өнері демагогия деп аталған. Demagogia аудармасы
халықты билеу, қаланы басқару (ago алып жүру, demos халық). Көп адамды
өзiнiң сөзі арқылы iлестiретiн басқарудың ерекше түрін, көне грек арнайы
талап ететін демократияның құлпыруына, гүлдеуiне алып келді. Риторика және
шешендік өнерi құлпыра гүлденді, демократиялық тәртiптердiң мерзiмдерiне
дәл келедi. Азаматтардың еркiн мәртебене ие болған көпшілік адамдарды,
тәжірибеде бiрнарсеге күшпен мәжбүрге мүмкiн болмады. Басқаруды басқа әдiсі
– яғни сабау, өзiнiң физикалық әсер көмегiмен, тираниялық тәртiптiң
ерекшелiгi арқылы ілестіру, патшаның шексiз өкiметiн басқару деспотизм
деп аталды. Алайда деспот деген бастапқы мағынасы үй қожасы, иесі, басшы
және бастаушы екенін білдірген.
Көне грекше ago, demos-пен тiптi байланыспаған жағдайда басқару ойын,
сондай-ақ iсті жүргiзуді, тәрбиені білдірген.demos сөзін paid(бала),
қосымшасымен қосқанда, ago түбiрi өзгерiссiз қалса, біз педагогика
деген жаңа сөзiн аламыз. Педагогика бұл балаларды тәрбиелеу және күту
өнері. Сонымен бiрге, көне грекше paidagogeo тәрбиелеу ғана емес,
басқару,ұйымдастыру,оқыту сөздерінің мағынасы. Бастапқы ұстаз құл,
яғни баланы мектепке шығарып салушы, немесе баланы жетектеп апаратын құл
деп атаған. Соңында бұл сөзде көсем,жетекшi деген қосымша мағынасы
пайда болды. Жетекшiні тәрбиешi деп айтқан тек ежелгiлер ғана емес.
Жетпiс жыл iшiнде жетекшi ең алдымен бiздiң елде жетекшi, тәрбиешi ұғымымен
байланысты болды. Ұжым ішкішті қолына алып, жетекшi оны тәрбиелеген.
Тәрбиелеу ісі сәтсiз болды. Тәлiмгерлiк морализаторлыққа айналды. Iс
басқармасына кірісіп, жетекшi өз кәсiби-өндiрiстiк функциялары алаңдады.XIX
ғасырдың соңында 80-шi жылдарында Тейлор және Р.Уотермен XX ғасырының 80-
шi жылдарында ылғи бiр нарсе туралы айта бастады: қол астындағы ересек
балалар, жетекшi ол әке және жетекшi. Басқарудың патерналистiк стилі
(патернализм), тап әкелiк– қамқор бiлдiрдi, өйткенi латынша pater әке
деп аударылды.
Уақыт өте, грек өркениетiн рим ауыстырды. Латын тiлінде mancepts сөзi
кәсiпкер, мердiгерді білдіреді. Ол меншiкке алып беру mancipio сөзiнен
туындады, немесе бiр нарсені сатып алу деген ұғымды білдірді.Mancipio
сөз өзiмен-өзi екi дербес сөздердiң араласып кетуiнен бірігіп: manus және
capio. Manus-латынша қорытып айтқанда тiркесi созылып жатқан: қол-зорлық-
өкілет-жұмыс-еңбек-шығарма. Айқын-тарихи өңделу тәсiлі, мануфактура
экономикалық дәрежеде екi сөзден туындайды : manus (қол) және factura
(жасау). Сондықтан мануфактура кәсiпорындар түрі, бөлiніп еңбектену және
қолөнер техникасын қолдануда негiзделген.
Немiс тарихшысы И.Шайд менеджментiң қазiргi терминін қызықтыоқиғасын
ұсынады.Италиялық maneggiare-ден оның этимологиясы жылқыны басқара білу.
Бiр жағынан, кәсiпкер және капиталист, екінші жағынан озат атқа мінуші.
Олардың арасындағы ортақ не? Ағылшын сөзiнен Manage басқару мағынасы
ғана емес, сондай-ақ басшылық етуді бiлдiредi. Басқа сөзбен айтқанда,
тұлғаның терiнде ғана емес, сәттi қулық жасап, ұстағанында, басқа жуас етіп
немесе жүгендігiнде. Әрине, жылқыны басқару және қызыметшiні басқару
әртүрлi. Жылқыны басқару және адамды басқару өнер, бiрақ дөрекi айдаудың
өзi, әртүрлi формалар – терең есетілігімен, объект басқаруды төмен деңгейде
немесе сезбеуін айтады, ол басқарушының бұйрығын орындауы өзінің міндеті
сияқты сезінеді.
Қызық, бастапқы дәуiрде менеджер орынбасушы капиталист ретінде
қабылданды, бiресе қол бала ретінде кабылданды. Меншiк иесi барлық орында
үлгермеуi, яғни бос тұруларға дербес қадағалау жүзеге асыра алмады, шынын
айтқанда, өндiрiстiк үрдіс, басшылық ететін көмекшi жалдап алды. Менеджер
жұмысшы және олардың ортасынан алынды, жағымсыз міндеттер жүктелді, сол
күнге дейін меншік иесі сол жұмыстарды өз бетімен атқарып келген.
Керiсiнше, директор сөзінде байлық және көрнектiлiк сөзі болды. Кейiннен
фабрика өндiрiсінде, яғни өндiрісте адамдарды жұмыстан шығарып, адамдарды
жұмысқа тағайындап, сонымен бірге еңбекақының өлшемiн анықтап, жұмыста
(соның iшiнде сабау арқылы) жазалап, сый берген, билеп-төстеушi қожайын
болды.
Америка Құрама Штаттарында, ғылыми менеджмент отаны болып, қазіргі таңда
ғылыми-әдістемелік менеджмент негiзін және басқару кадрлардың әзiрлеу
ұйымының, олардың бiлiктiлiгiн жоғарылатуының көшбасшысы болып табылады.
Менеджерлердiң әзiрлеуiн американдық жүйе әр түрлi экономика салаларындағы
басқару қызметтiң тәжiрибесi бар ғылыми зерттеулерiнiң табысын
жалғастырады. Ол басқаруды өсiп келе жатқан күрделiлiкке оқу жоспарын,
түрін және оқыту әдiстерiн өзгертуді үнемi пайдаланады. Қазіргі таңда кең
көлемде қолданады, сондай-ақ біздің елдерде дәл қазiр (Master of Business
Administration - бизнес- әкiмдiк ету магистр) MBAнiң бағдарламасы бойынша
кәсiпкерлiктiң мектептерiн бiздiң елде алды.

Мейірбике ісі-денсаулық сақтау саласының маңызды құрамдас бөлігі

Мейірбике iсі - денсаулық сақтаулар жүйенiң бiр бөлiгi, халықты қажеттi
медициналық көмекпен қолайлы қанағаттандыру үшін, түбегейлi кадрлық қорлар
және нақты потенциалдық мүмкiндiк орналасқан. Бикелiк iсiнiң көбі қазiргi
анықтауларынан бәрiне белгiлi және жиi дәйектелетi анықтау болып табылады:
Мейірбикенің жеке тұлғаға, науқасқа немесе сау адамға барлық медициналық
көмектің түрін және науқастың қалпына келтiруiне мүмкiндiк туғызатын немесе
сауығуына алып келетін (науқастың соңғы күндерін ауырмай өлуге
комектесетін), басқалардың көмегiнсiз тіршілік жасауына көмектесетін және
ол адамға дербестiктi барынша тез арада меңгеруге көмектесетін маман.
Мейірбике iсі - бұл бiр уақытта өнер және ғылым. Ол ерекше дағдыларды,
олардың тәжірибеде қолдануды, әр түрлi гуманитарлық пәндердiң бiлiмдеріне,
әдiстерiне негізделетін, сонымен бiрге физикалық, әлеуметтiк, медициналық
және биологиялық заңдылықтарына негізделген білімді талап етедi.
Науқастарды күтуде көп білу керек емес деп саналатын қызметтiң түрі
болды. Осылай, ресми совет идеологиясыда мейірбике және науқастарды
күту ұғымына ие болды. Бұл анықтамалар, бiр жағынан, қызметке қоғамының
қатынасын және мейірбикенiң мәртебесiн айқындап, келесі жағынан оны
қалыптастырды. Осылай, Наркомздравтың (1927) қаулысында айтылды: мейірбике
тек қана дәрiгердiң көмекшi, оның нұсқауы бойынша жұмыс iстейдi және
дәрiгер тағайындағанн барлық іс-шараларды орындауға, сонымен тура iстеп
шығарылған техникалық дағдыларға ие болу.
Осылай 1963 жылы мейірбикеге айтылған Орташа медициналық бiлiмді,
дәрiгердiң басшылығымен, оның нұсқауы бойынша жұмыс iстейдi және дәрiгер
тағайындағанн барлық іс-шараларды орындайтын тұлға; қысқаша медициналық
энциклопедияда 1994ж Орташа медициналық бiлiмді (АЕМ) емдiк алдын-алу
мекемеде дәрiгердiң басшылығымен жұмыс iстейтiн маман. 1993ж алғашқы ретте
мейірбике философиясының негiзгi қағидасымен сипаттаған,бұл кәсiби бiлiмi
бар, мейірбике iсi философиясынан айырылатын мейірбике жұмыс құқығына ие
болған, маман. Бастапқыда Денсаулық сақтау саланың басқа кәсiби
қызметкерлерiмен тығыз қатынастағы және дербес маман болды. Оқу
орындарында, содан соң емдiк-алдын алу мекемеде мейірбике үрдісі,
мейірбике диагнозы, мейірбике ауру тарихы, науқастың қажеттілігі
ұғымдары қалана бастады. Дәл қазiр елде соңғы жылда пайда болған қолайсыз
демографиялық, әлеуметтiк-экономикалық, саяси және экологиялық факторлардың
тұрғысынан халық денсаулыққа әсер етті. Осы салдардан, заттық және қаржылық
қорларының жетіспеушілігінен мейірбике қызметтерiне сұраныстың жоғарылауы
өстi. Денсаулық сақтау бюджетінен қаржыландыру тұрғынды мейірбикелермен
қамтамасыз ете алмайды. Қолайлы және экономикалық тиiмдi жағдайда,
тұрғындарға мейірбике қажеттiлiктi қанағаттандыруы үшiн денсаулық сақтауда
бағалы қор қызметі ретінде және денсаулық сақтау жүйесінде қызметкерлердiң
көбі мейірбике құрайды. Елде мейірбике кадрларын әзiрлеуi көп деңгейлi
жүйеде, кәсiби бiлiм сапасының жоғарылатуында жүргiзiледi, жоғарғы
мейірбике бiлiмi бар мамандарды әзiрлеу тұңғыш рет iске асырған. Мейірбике
iстiң мамандарының құқық негіздері жоқтығы, оның реттеуiнiң тетiктерi,
құралдар және әлеуметтiк қорғаудың әдiстерi мен кәсіби кадрларының
декларациясы қалдырады, бiрақ денсаулық сақтауда осы уақытта мейірбике
потенциалын қолдануын қажеттiгі жүзеге асырылмауда. Медициналық салаларда
дәрiгерлермен мейірбике арасында кадрлық дисбаланс сақталынады және кадрлық
дисбаланс қызметшiмен, денсаулық сақтауда мемлекеттiк мекемелерiнде,
кәсіби мейірбике кадрларының күйреуі басталды, себебі жүктеме, мейірбике
қанағаттанбаушылығы және әлеуметтiк кернеулiктер өсетi. Осыған байланысты
дербес шешiмдердi қабылдау және дамыту үшiн мейірбике ісіндегі менеджмент
және маркетингті зерттеуi қажеттiлiгi туды. Негiзгi кәсiбті бiлуiн,
бiлiктiлiк талаптарды және емдiк алдын-алу мекеменiң мейірбике мiндеттерiн
бiлу тиiстi.
Мейірбике өз ағымдағы жұмысында постулаттар теория негізіне және
мейірбике тәжiрибесiне арқа сүйедi:
1. Ағымдағы жұмыстағы әдеп және деонтология қағидаларды пайдалану;
2. Науқаспен, олардың туыстарымен, жанұямен, тобпен, ұжыммен жұмыс
барысында мейірбике үрдісінде әдiстемелiктi пайдалану;
3. АЕМ бөлiмшелердiң шарттарына қарай емделушiлерге мамандандырылған күтудi
ұйымдастыру;
4. Мейірбике міндетін қалыптастыру, сондай-ақ дәрiгер және басқа
мамандардың тағайындалған емiне жоспарды құрау және орындау;
5. Барлық қажеттi диагностикамен, шұғыл көмектiң өткiзу, емдеуге қатысты
әсерлердi орындау;
6. Науқасты емдеу үрдісінде әр түрлi мамандардың әсерiн интегралдау;
7. (Науқаспен, олардың туыстарымен, жанұямен, тобпен, ұжыммен) жұмыс
барысында салауатты өмiр салтын, алдын-алу шараларын, гигиены және
реабилитацияны науқасқа түсіндіру;
8. Медико - психологиялық, әлеуметтiк және науқастарды кәсiби оңалту, ауруы
кең таралғандардың жоспарын құру;
9. Денсаулық мектептерiнде ұйымдастырып сабақ өткiзу.

Соңғы он жылдық көлемінде заманауи қоғамның өзгеруi, ақпараттық
байланыспен менеджмент және маркетингісін, заңды және экономикалық
тұрғыларын, медициналық жәрдемде сапа экспертизасын, компъютерлік
технологияларын, ақпарат сараптамасын құрайтын отандық денсаулық сақтау
жүйелерiндегi енгізіліп, мұндай сабақтас дәстүрлi кәсiби өзгерiстерге душар
болады. Мұндай интеграцияланған бағытты медицинада денсаулық сақтаудағы
бизнес-жоспар деп анықталады. Дәрiгермен және науқастар арасында заманауи
қатынастар-экономика құрамы болып табылады. Демек, нарық медициналық
қызметi қалыптасуы, қызметтерiнiң өндiрiс пен ұсынысына емдiк-алдын алу
мекемелерiнде, денсаулық сақтау жүйесiнде субъекттерді басқаруында жаңа
әдiстер мен тәсілдер және түрлерін талап етеді,ол тек медициналық салада
ғана емес, сондай-ақ менеджмент және маркетингте, экономикада, құқықта,
кадрларды басқару бiлiмдерiн қажеттi тiршiлiгі болып табылады.
Сұрастыру әдiсті қолдана отырып, басқа өлкелердегi бас мейірбике тәжірибені
сараптауда кедергi келтiретiн факторлардың қатарында мейірбике оқытуды
куәландырды:
- Құқықтық (мейірбике қызметінде заңнамалар мен стандарттардың жоқтығы,
соның iшiнде жоғарғы бiлiмi бар мейірбикелер үшiн);
-Ұйымдық-басқару (денсаулық сақтау жүйесiнде, жеке буындарының
өзгерiстерінде кешендi жолдың жоқтығы, менеджмент және маркетингті
иемденушi мейірбике тапшылығы мен сапа сараптамасын мейірбике ісінде
жүргізу тиiмдiлiгi);
-Мейірбике кадрлар және кiшi медицина қызметкерiнiң тапшылығы, жоғары
бiлiмi бар мейірбике маманды жетекші ретінде төмен деңгейде болуы, қосымша
қызмет ретінде жоғарғы коэффициент;
-мысалы, жүктеме тапшылығының болмауы және әртүрлi деңгейлi білімі бар
мейірбике мамандарының еңбекақысының жоқтығы немесе аздығы.

Мейірбике кадрларын басқарудағы ұйымдық құрылым

АЕМ- де мейірбике қызыметкерді басқару ұйымдық құрылымы, яғни
орташа медициналық қызыметкердің жұмысы бойынша бас дәрiгерлердiң
орынбасарлары, бас мейірбике және тағы басқалардан тұрады:
• мейірбике қызыметшiнi басқарудың субъекттерi;
• басқарудың объекттерi, яғни басқарудың субъекттерiн басқаратын мейірбике
қызыметшi;
• мейірбике қызыметшiмен тиiмдi басқаруды қамтамасыз ететiн алдында
қойылған міндеттер, басқару әсерлердiң әр түрлерi басқару механизмдері;
• субъектілер иен объектілер арасында ақпараттың берілуі мен тәсілдері
(басқару шешiмдердiң орындауы туралы, басқару шешiмдері және керi
мәлiметтiң түзуi);
Медициналық мекемелерде мейірбике қызметiнiң жетекшiлерi АЕМ-нiң бұл
мейірбикенi басқару субъектiсі: мейірбике және кiшi мейірбике қызметшiсi
бар жұмыс бойынша бас мейірбике немесе бас дәрiгерлердiң орынбасарлары,
мейірбике күтудiң (үй) ауруханаларының директоры және Хоспистар жатады.
Соңғы жылдарда iрi АЕМ-де мейірбике қызметшiнi басқару енгізіліп отыр, АЕМ-
нiң сапасын жоғарылатуда мейірбике қызмет жетекшiсінiң мәртебесiн көтеруге
мүмкiндiк туғызады. Бiрнеше iрi корпустар мен кейбiр мекемелерде бас
мейірбике қызметiн сақтай отырып, емдiк корпустарды енгiзiлген. Мейірбике
қызметшiні басқару субъекттерге, сондай-ақ бас мейірбикеге келесi негiзгi
талаптарды қояды:
1. Бас мейірбике қызметiндегi кандидаттары адамдарды басқаруда жеке жалпы
адамдық сапалардың нақтылы кешенiмен ие болуы керек, әйтпесе жүзеге сауы
мүмкiн емес.
2. Жетекшiлер мейірбике ұйымы бойынша мамандыққа қатысты мiнездеменiң
талаптарымен сәйкес кәсiби әзiрлiктi алуы керек.
3. Бас мейірбике қаржыландыру және денсаулық сақтауды жоспарлауды жүйесі
туралы бiлiмдермен ие болуы керек, сонымен бiрге қызмет туралы бүтiндiк
ұсынысы болуы керек.
4. Жетекшiлердiң тиiмдi жұмысын, лауазымды мiндеттердiң айқын сызылған
шеңберi болған жағдайда ғана болуы мүмкiн, жауапкершiлiк және
бағыныштылық. Бұйрықтар және жөн-жобаны оған беруге құқыққа ие болған бас
мейірбике маңызын анықтау. АЕМ-нiң бұл турасында басқа жетекшiлерi, онда
бас мейірбике (акушерлермен, фельдшерлермен, фармацевттермен) ,
ынтымақтасуы керек.
5. Кешендi, жүйелiк, бас мейірбике нысананы көздейтiн жұмысы, АЕМ-нiң
мейірбике қызметiнде барлық көкейкестi мәселелерiн, осымен қамту, жоспар
жұмысқа және бiр айлықты олардың қызметiнiң регламент бекiтiлген жете
игерiлген болуы мүмкiн. АЕМ-де (хирургия, педиатрия, бас мейірбикені оқыту
мен бағалау, учаскелік мейірбике бағыттары бойынша),бас мамандардың
қызметтердi енгiзуiн түрдегi басқаруды аппараттың жасауын тиiмдi басқаруын,
жүзеге асыруы, олардың мүмкiндiктерiн едәуiр кеңейтiлген, оқу-әдiстемелiк
кабинеттердiң жасау және жұмысты ұйымдастыруы болып табылады. Бас мейірбике
үшiн тек қана маңызды және бас мамандарға функциялардың беруiнiң
ережелерiмен меңгеру, санау керек.
6. Амбулаториялық-емханалық деңгейге медициналық жәрдемнiң тұрақты көлемде
көмекгінің құрылымы қайта құрылуын, қайта бөлінуiн, күндiзгi
стационарлардың дамуы, хирургиясының амбулатория орталықтары, кеңестік-
диагностикалық орталықтар, жалпы тәжірибе дәрігерлерін құру, медициналық
ғылымдардың өркендеуi, тағы басқа бағыттарын жан-жақты медициналық
қызметiнiң ашылуы мейірбикелер бейiмделуi өте маңызды iс.
7. Ең маңызды бас мейірбике үшін басқару қызметiнiң элементi мейірбике
жұмысы бойыншақадағалау, мейірбике күтудi биiк сапаның қамтамасыз етуi және
тағы басқалар.
8. Мейірбике қызметкерлерді тиiмдi басқаруда, тексоған ғана тұрақты
қамқорлық көрсеткен жағдайда: қызметкерлер денсаулығы туралы, еңбектi
қорғау туралы, ұжым, жүктеменiң ықшамдауы туралы, еңбек ұжымында
психологиялық микроклиматтың қолайлығын жасау, ыңғайлы жұмыс кестесін,
қосалқы табыс табуға мүмкіндік беру.
9. Мейірбике қызметкер жетекшiлерi, мейірбике iсiн дамытуы бойынша жаңа
нормативтiк материалдарды, әдебиеттi үнемi өз квалификацияны көтерiп,
үйренуi, басқа АЕМ-дердiң бикелiгi қызметтерiнiң алдынғы жетекшiлерiнiң
тәжiрибесi, өз жұмысына олардың позитивтi тәжiрибесiн енгiзуi, олары
медбикелердiң қатысты бөлiгiне дейiн жаңа нормативтiк актiлердiң талабы
жеткiзуi керек.
10. Мейірбике қызметкер жетекшiлерi өз ұйымдарында көшбасшылыққа ынталану
керек және сонымен бірге алдына қойылған мақсатқа жету үшін қол астындағы
қызметкерлер сапалы жұмыс атқаруына ықпалын тигізу керек, мейірбикелер
басшылыққа белгілі болатынын нақты біліп және оны бағалай білу керек.
11. АЕМ-де мейірбике қызметкер жетекшiлер жұмысының тиімділігі, тек қана
не шарт кезiнде байқалады, алғашқы жетекшiлерi мейірбике iсiнiң дамыту
бойынша, олардың күштерiндегi бас мейірбике қолдап және олардың жұмысын
шебер түзете алды.
Мейірбике жетекшiлерінде кейбір мүмкіндіктер бар, мейірбике үздiксiз
бiлiмiнiң идеологиянда, болашақ өзгерiстер кезінде көшбасшы бола алады. Бас
мейірбике әзiрлеуiнде келесi қолданулар керек:
▪ үрлі оқу үрдісін қолдана отырып басқару, менеджмент, көшбасшылық туралы
білім алу үшін жағдайды туғызу;
▪ оқуда психологиялық атмосфераны, еңбектi басқаруда жоғарғы мәдениеттi,
денсаулық сақтау мекемелерін жарақтандырып материалдық-техникалық
базалармен қамту керек, әдеппен деонтология арқылы жетекшi тұлғаны
құрметтеу дәстүрлерiнiң дамытуына мүмкiндiк туғызу;
▪ (әлеуметтану, психология, политология тағы басқалар) қоғамдық пәндердiң
оқу барысында, сонымен бiрге жаттықтыру сабақтарының сапа және мазмұнын
едәуiр жоғары танылған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.