Рекреациялық қызметтің ұйымдастырылуы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 1
1,1 Рекреациялық географияның түсінігі, мәні мен маңызы 3
1.2 Рекряциялық географияның ғылым ретінде дамуы 6
1.3 Рекряциялық географияның функциялары 9
2. Рекряциялық және туристік ресурстарға сипаттама 11
2.1 Рекряциялық ресурстардың қажеттігі 11
2.2 Табиғи ресурстарды бағалау және демалысты ұйымдастыру ерекшеліктері 14
2.3 Туризмдегі табиғи және мәдени мұралардың орыны 17
3. Территориялық рекряциялық жүйелер туралы ғылыми тұжырымдамалар 20
3.1 Рекряциялық және территориялық жүйелер 20
3.2 Ішкі территориялық рекряциялық жүйенің дамуы 22
3.3 Рекряциялық объектілер мен жүйелердің келешегі 26
Әдебиеттер тізімі 28

Кіріспе

Рекреациялық қызметтің ұйымдастырылуы кешенді сипатқа ие, өйткені кез-
келген рекреациялық жүйедегі өзара байланысында демалушылардың тобы, табиғи
кешендер, техникалық инфрақұрылым, қызмет көрсету, өндірістік сала, еңбек
ресурстары қатысады.
Рекреациялық мәселелердің зерттелуі, ғылыми білімдердің
тенденциялардан оның заңдылығына ауысуы және пәннің негізінде пайда болған
географияның жаңа мәні рекреациялық география дисциплинасының пайда
болуына өзінің әсерін тигізді.
Алғашқыда географиядағы рекреациялық проблемалардың құрастыруында
физикалық географияның жеке бөлімі және КСРО-ң Ғылым академиясының
География институтының экономикалық географияның бөлімі қатысты.
Ал 60-жылдардың ортасынан бастап рекряциялық география теориясын
дамуының ережелерімен Ломоносов атындағы ММУ айналысады.
Рекреациялық географияның пайда болуы мен дамуында алғашқы қадамын
Преображенский жасады. Ол рекреациялық жүйесін өзінің қызметіне байланысты
әлеуметтік және объективті құрылымы деп қарастырды.
Сондықтан рекреациялық географияның пәні-территориялық рекреациялық
жүйелерді қарастыру болып табылады.
Рекреациялық географияда әлеуметтік сипаты бар адамның қызметі
қарастырылады. Бірақ сонымен бірге рекреациялық география шекаралас ғылым
ретінде анықталады, өйткені оның негізі географиямен, экономикамен және
мәдениеттанумен байланысты.
Рекреациялық географияда зерттемелердің үш негізгі әдістерін
қарастыруға болады:
1. Ортаның негізіндегі әдісі (физикалық-географиялық бағыттары
зерттеледі және қарастырылады);
2. Қызметтік әдіс (адамдардың мінез-құлықтары мен қызметтері
қарастырылады):
3. Субъективті әдіс (адамдардың тану қабілеттігі мен оның ерекшеліктері
зерттеледі).
Соңғы жылдары жоғары аталған әдістерге қарама-қайшы келетін көзқарастар
кездеседі. Сондықтан рекряциялық географияның пәні мен объектісін
анықтағанда келесі тезистерді ескеру керек:
1. Географиялық таным- әмбебап бола алмайды, ол негізінен әлеуметтік-
мәдени құрылымдармен байланысты болады. Оның нәтижесінде, жеке әлеуметтік-
мәдени құрылымдардың шегінде рекреациялық географияның пәні мен объектісі
туралы басқа көзқарас туындайды және құрылады;
2. Географиялық таным- әмбебап бола алмайды, өйткені ол өзінің
логикалық тұжырымдар мен әлеуметтік-мәдени ұйымдастырылымдардан
тұрады. Сондықтан рекреациялық география ғылыми танудың барлық құрылымдарда
бола алмайды. Ол дамудың немесе дамымағандығының және сонымен бірге басқа
әлеуметтік-мәдени ұйымдастырылымдардың көрсеткіші емес, ол тек қана
рекреациялық география саласын танудың және білудің қажеттілік көрсеткіші
болып табылады.
Аталған екі тезистің маңызы рекреациялық географияны түсінуде ерекше
орын алады. Рекреациялық географияның түсінігі универсалды, яғни әмбебап
бола алмайды.
Рекреациялық география-жеке әлеуметтік-мәдени ұйымдастырылымдағы пайда
болған жағдай болып табылады.
Осының бәрін ескере, рекреациялық географияның зерттеу объектісіне әр
түрлі әлеуметтік-мәдени ұйымдастырылымдардағы рекреациялық объектілері мен
субъектілері жатады.

1,1 Рекреациялық географияның түсінігі, мәні мен маңызы

Рекреация (латын сөзінен recreation –қалпына келу түсінігін білдіреді)
адам және адамзатпен жұмсаған еңбек күшін қайта қалпына келтіру мен сонымен
бірге қызметті атқаруға қажетті физикалық және интеллектуалдық потенциалын
і дамыту үшін сол күшті жинақтау болып табылады.
Атақты ғылымның Н.Ф. Реймерстің көзқарасы бойынша денсаулықты мен
еңбекке қабілеттілігін қалпына келтіру шаралары, ұйымдастырылған немесе
ұйымдастырылмаған туристік жолдамамен, арнайы ұйымдастырылған демалыс
үйлерде, яғни үйден тыс басқа жерлерде жүзеге асырылуы керек.
Бұл тезисті И.И. Дедю ескере, рекряцияны демалудың синонимі, қалпына
келтіру және денсаулығын жақсарту шаралары ретінде тұжырымдайды.
Қазіргі кездегі шетелдік және отандық тәжірибеде рекреацияның кең
қолданылуы, оның демалыспен теңдестірілуімен байланысты болды. Рекреацияның
міндеттеріне денсаулықты мен күштерді қалпына келтіру, демалушылардың
еңбекке қабілеттілігі жоғарлату кіретін. Сонымен бірге демалыс екі түрге
бөлінетін:
1. Активті- қызметтің түрін ауыстырумен байланысты (cпорт, туризм);
2. Пассивті- кез- келген қызметті төмендету және толығымен бұл қызметтен
босатылуын қарастырады.
Демалысты ұйымдастырудың түріне байланысты оны келесідей бөледі:
1. Ұйымдастырылған- рекреациялық ресурстарды қолданылуын басқару
процесімен жүзеге асады, демалушыларға қызмет ету шаралары жоғары
дәрежеде өтеді.
2. Ұйымдастырылмаған- арнайы қызмет ету жолдамасы мен рекреациялық
объектілері жоқ сипаттамасымен анықталады.
Белгіленген қызметті (рекряциондық қызметті қоса) жүзеге асыру үшін,
анықталған мөлшерде ресурстар қажет. Бұл категорияға табиғи және
антропогендік (немесе табиғи және мәдени ресурстардың бір бөлігі)
объектілері кіреді. Бұл ресурстар өндірістік күштерді дамыту, қоғамның
қажеттіліктерін қанағаттандыру, халыққа рекреациондық қызметтерді
көрсетумен байланысты арнайы маманданған және ұйымдастырылған саласын
дамыту үшін пайдаланылуы мүмкін.
Рекреациялық ресурстардың табиғи және антропогендік құрамын ескере,
оларды түрлері, топтары, климатты сипаттаушы, гидроминералды, ормандық, су,
таулы және теңіз ресурстар ретінде ажыратады.
Рекреациялық ресурстардың антропогендік құрылымы өзіне мәдени және
тарихи ескерткіштерді, қалаларды, басқа елді мекендерді кіргізеді. Сонымен
бірге рекреациялық ресурстар түрлері бойынша бөлінеді:
1. Туризмнің ресурстары;
2. Емдеуші ресуртар;
3. Басқалар.
Рекреациялық ресурстарды функциялары бойынша бөлу:
1. Курорттық немесе емдеуші;
2. Деңсаулықты жақсарту;
3. Спорттық;
4. Экскурсиондық-туристік.
Табиғи ресурстардың сыныптамасының негізінде, табиғи ортаның
ресурстарымен және емдеуші ресурстармен бірге рекреациондық-антро-
экололгиялық ресурстардың категориясына антиресурстар тобы жатқызылды.
Ол өзіне физикалық немесе химиялық сипаттамасымен ерекшеленген табиғи-
ошақтақты және трансмиссиялық ауруларды қосады.
Осындай шектеулі рекреациялардың факторлардың болуы табиғи
территориялардың адамға оң және жағымды, физикалық, психикалық, әлеуметтік-
психологиялық әсер етуін төмендетеді.
Ғылыми географиялық әдебиеттерде рекреациондық объект,
рекреациондық территория, территориялық рекреациондық жүйе терминдері
қолданылады. Қазіргі кезде анықталған ережелерге сәйкес, рекреациялық
объект- демалуға ыңғайлы мен өзіне ерекшеліктері бар және территориясы
шектеулі кез-келген орын, рекреациялық территория- адамдардың демалуға
арналған жерді немесе сулы учаскесі болып табылады.
Рекреациялық объектіге өзен, табиғи ескерткіштер, орман алаңы жатса,
рекреациялық территорияларға рекреациялық ормандар, ұлттық, табиғи, қалалық
парктер жатады. Осыны ескере, рекреациялық объектісі ретінде шектеулі
учаскесінің территориясы ғана бола алады да, оның территориясы
демалушылардың рекреациялық қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қызмет
етеді. Терминдерді ашудың мұндай әдісі олардың арасындағы ерекшеліктерін
ажыратады. Сонымен бірге рекреациялық территория деп оның ішінде тұтас
немесе жекелеп орналасқан бір немесе бірнеше рекреациондық объектілері мен
территориялық рекреациондық жүйелері бар территориясын атайды.
Территориялық рекреациондық жүйе- жүйелі көқарастың негізінде
қарастырылады, сондықтан территориялық рекреациондық жүйе өзара
байланысқан ішкі жүйеден (табиғи және мәдени кешендерден, техникалық
ғимараттардан, қызмет етуші персоналдан, басқару органдардан және
демалушылардан тұрады) геожүйе ретінде танылады. Территориялық
рекреациондық жүйе сонымен функционалдық және территориялық
біртұтастығымен сипатталады.
Территориялық рекреациондық жүйе концепциясы 1969 жылы В.С.
Преображенскимен құрылды. Территориялық рекреациондық жүйе ережесі-
рекреациялық объект және рекреациялық территория терминдерін анықталуында
көрсетілген локалды немесе тізбекті әдісін емес, жүйелі әдісті анықтайды,
яғни ішкі жүйелерінің құралдарының өзара байланысын және тәуелділігін
көрсетеді.
В.С. Преображенскидің идеяларын дамытуымен байланысты рекреациялық
жүйенің адаптациялық моделі құрастырылған болатын. Бұл модельдің құрамында
демалудың субъектісімен рекреациялық ортаны сезудің мен қабылдаудың үш
кезеңі ажыратылған:
1. Қызметке дейінгі (ортаның образы);
2. Қызметтік (жағдай);
3. Қызметтен кейінгі (із);
Сезудің мен қабылдаудың бірінші фазасы-рекреациялық қажеттіліктердің
құрылымын мен сипаттамасын анықтайды да, олармен рекреациялық жұмыстық
циклдарға қатысты таңдаулықты құрастырады.
Екінші фазасы- адамның демалудың ортасымен өзара байланыстылығы
ретінде рекреациялық жұмысты орындаудың процесі болып табылады.
Үшінші фазасы – демалудан кейінгі экономикаға, мәдениетке,
экологияға әсер етудің нәтижелерін мен эмоционалдық аспектілерін ескеретін,
рекреацияның эффективтілігі болып табылады.

1.2 Рекряциялық географияның ғылым ретінде дамуы

Рекряциялық ресурстарды, олардың құрамын мен құрылымын және
территориялық рекряциялық жүйелердің функцияларын мен ерекшеліктерін
зерттейтін ғылыми бағыт бұрыңғы КСРО кезіңде және сол кезде бізге болған
отандық географияда, XX ғасырдың 60 жылдардың соңында және 70 жылдардың
басында құрылды. Оның атауы кейін рекряциялық география деп аталды.
Еуропаның мен Американың көптеген елдерде рекряциялық география
терминің орнына туризм мен демалыстың географиясы, бос уақыттың
географиясы деген терминдері таралып кеткен.
Территорияның объектілері мен жүйелері белгіленген уақытта
рекряциялық қызмет етудің процестерде қатысады, оларға негізінен табиғи
және мәдени ескерткіштердің барлығы жатқызылады.
Рекряциялық географияның зерттеу объектісі ретінде әлеуметтік-мәдени
құрылымдарда рекряцияның барлық объектлері мен субъектілері жатады.
Рекряциялық объектілерге адамның рекряциялық қызметін жүзеге асыратын
материалдық заттар, жүйелер, құбылыстар және идеалды стандарттары жатады.
Рекряцияның субъектілері - әлеуметтік-мәдени құрылымдардың
стандарттары, яғни жүйел, орта негізінде рекряциялық қызметті жүзеге
асыратын адамдар болып табылады. Әлеуметтік-мәдени стандарттардың
сипттамасы бұл стандарттардың эволюциясымен анықталған және олар қатаң
түрде белгіленген рекряциялық объектілерді пайдалануды қарастырады.
Нәтижесінде рекряциялық мақсатымен аудан таңдап алынады, ол әрине сол
уақытта басқаларға қарағанда рекряциялық ресурстардың көптігімен
сипатталады.
Рекряциялық қызмет – адамдардың еңбекке қабілетін көтеруге және жеке
күшін қалпына келтіруге бағытталған қызметі болып табылады. Оған
рекряцияның тәуіліктік, апталық, тоқсандық, жылдық және өмірлік циклдері
кіреді. Осының барлығы рекряциялық географияның зерттеу пәні болып
табылады.
Рекряциялық географияны зерттеудің объектісі әлеуметтік-
мәдени
құрылымға тәуелсіз анықталады, бірақ тәжірибеде рекряцияның дамуын мен
рекряциялық процестерді зерттеуді аша алмайды. Осының барлығы әлеуметтік-
мәдени құрылымда ғана нақты формаларға ауыстырылады.
Рекряциялық процестер және оның кеңістіктік құбылыстар территорияларды
әлеуметтік-мәдени игерудің ерекшеліктеріне тәуелді болады.
Географиялық ғылым кеңістікті зерттеумен айналысады. Ол кеңістікті
зерттейтін жалғыз ғана емес, бірақ оны кешенді түрде қарастыратын және
зерттейтін ғылым болып табылады. Ол үшін кеңістік зерттеудің жалғыз
объектісі ретінде болады.
Географияның қазіргі кезде көптеген түрлері бар, оған өнеркәсіпктік,
халықтық, қызмет ету саласының географиясы жатады.
Рекряциялық география – географиялық оқылымдағы оның бір бөлігін
құрайды. Әлеуметтік-мәдени жүйелердің кеңістігі өзгермелі. Әр кезеңде оның
құрылуына қадамдар жасалады. Оның нәтижесінде географиялық ғылымның
зерттеудің пәні өзгереді.
Рекряциялық география қазіргі кезде осындай эволюциясынан өтуде. Оның
пәні объектісінің өзгеруіне байланысты, яғни рекряцияның өзгеруінен және
әлеуметтік-мәдени стандарттардың жағдайына байланысты өзгереді.
Рекряциялық географияның пайда болудың алғашқы кезінде, оның
құрастырушы ғылыми жетекшілердің анықталымдарымен сәйкес, оның объектісі
нақты түрде ажыратылған еді және ол территориялық рекряциялық жүйесі болып
табылатын.
Территориялық рекряциялық жүйесіне сол кезде көптеген мамандар назар
аударған болатын. Барлық кітаптар мен басылымдарда территориялық
рекряциялық жүйесі рекряциялық географияның зерттеу объектісі ретінде
көрсетілген.
КСРО кезіңдегі рекряциялық географияның негізгі ерекшелігіне қатаң
түрде конструктивті ой-пікірлердің негізінде жасалуын жатқызуға болады.
Рекряциялық география бойынша нақты жобалар тәжірибеде қолданылған еді.
1980 жылдардың соңына дейін, рекряциялық география территориялық
рекряцияның жүйесін зерттейтін қоғамдық-географиялық дисциплина ретінде
дамыған.
1990 жылдарда оған мұндай анықтамасын беру мүмкін емес болды. Күңгірт
уақыт кезіңде территориялық рекряциялық жүйелер әбден құлдырап, оларды
қалпына келтіру үшін, өте үлкен мөлшерде инвестициялары қажет болды. Сол
уақытта КСРО-ң орнында пайда болған мемлекеттер мұндай қаражаттарды
жұмсауды көтере алмады.
1990 жылдардың соңында рекряциялық географияның зерттеу пәні адамдардың
рекряциялық қызмет кезіңдегі мінез-құлықтары және рекряциялық объектілерді
орналастыру болды. Рекряциялық географияның зерттеудің пәнің анықтауда сол
кезде территориялық рекряциялық жүйелерден бас тарту шешімдерді
қабылданды. Сондықтан КСРО кезіңдегі болған территориялық
рекряциялық жүйесі қазіргі кездегі жүйемен
салыстырғанда мүлдем ұқсамайтын болды.
Рекряциялық география біріншіден, өте кең пәнге бағытталуы тиіс. должна
ориентироваться на более широкий предмет. Ол рекряциямен өзара байланысты
әлеуметтік-мәдени жүйелердің шегіндегі нақтылықты анықтайды.
Рекряциялық география – фундаменталды географиялық дисциплина болып
табылады. Ол жаздағы жылы теңіз курортындағы тар аспектілерді
қарастырмайды. не занимается только узким аспектом летнего отдыха у
теплого моря: это одно из важных, но очень частных проявлений рекреационной
деятельности и ее исследования в географической науке. Очень велик
познавательный аспект рекреационной географии. Такую точку зрения на
объект, предмет и содержание рекреационной географии пропагандируют Д.В. и
Т.В. Николаенко.
Рекряциялық география келесі ғылыми әдістерді қолданады:
1. Салыстырмалы;
2. Тарихи;
3. Картографиялық;
4. Талдамалық-статистикалық;
5. Экспедециондық зерттемелерді;
6. Математикалық модельдеу.
Зерттеудің пәні әлеуметтік сипаттамасын рекряциялық географияда,
қоғамда және медициналық-биологиялық ғылымдарда құрылған әдістерді мен
нұсқауларды ескертеді.
Рекряциялық географияның басты міндетіне территориялық рекряцияның
жүйелердің және белгіленген мемлекеттердегі, аудандардағы табиғи мен
әлеуметтік-экономикалық жағдайларда олардың әрекеттерінің механизмінің
объективті заңдылықтарын құрылуын мен дамудын анқтау болып табылады. Оның
басқа міндеттерге келесілер жатады:
1. Жекелеген территорияылық рекряциялық жүйелердің түрлерін, олардың
мамандануын мен концентрациясының деңгейін дәлелдеу мақсатымен ашу;
2. Рекряциялық қызметі үшін ыңғайлы жағдайларды жасау және
территориялық рекряциялық жүйедегі ішкі жүйелерінің арасындағы қажетті
байланыстарды құру;
3. Рекряциялық қызметің түрлері және формалары, нақты рекряциялық
жүйелер мен туристік орталықтары туралы мәліметтерді ашу.
Ғылымның теориясының дамуының міндеттерін екі бағытта көрсетуге
болады:
1. Рекряциялық қызмет етудің мен оны құрастырушы территориалды-
жүйелі құрылымдардың таксономикалық деңгейлерін заңдылықтарын анықтау;
2. Аудандық рекряцияны дамыту: аудандардың пайда болудың себептерін
және оларға әсер етуші факторларды зерттеу, рекряциялық аудандардың
сипаттамасының жоспарын құру, олардың топологиясының маңызды белгілерді
орнату.

1.3 Рекряциялық географияның функциялары

Демалыс- адамның физиологикалық қажеттіліктерді қанағаттандыруға
бағытталмаған қызметі болып табылады. Оған хобби, аң және балық аулау және
т.б. жатады.
Адам бос уақыт болғанда, өз қызметінде таңдаулы шешімдерді жүзеге
асырады. Адамның қызметіне байланысты демалыстың келесі түрлері
ажыратылады:
1. Ұнататын жұмыстары – аң және балық аулау, жеміс-жидек жинау;
2. Физикалық күшпен байланысты шаралар – альпенизм, дене шынықтыру,
туризм;
3. Интеллектуалдық қызмет – кітапты оқу, жеке білім алу шаралары;
4. Қызықты тақырыпқа байланысты пікір-таластар;
5. Активті және пассивті демалыстар;
6. Экскурсиялар.
Ал рекряция қазіргі кезде адамзаттың өміріндегі қажетті, еңбекке
қабілеттілігін қалпына келтіру мен өндірістің әрі қарай дамудың маңызды,
таңдамалы қызметтің түрі ретінде болуда.
Рекряция - адамның өндірістік күштерді қалпына келтіру жүзеге асатын
уақыттың массиві ретінде танылады.
Оның негізгі міндеті – қоғамның әр бір мүшесінің физикалық және
психикалық деңсаулықты қалпына келтіру мен көтеру, сонымен бірге рухани
танымды жан-жақты дамыту болып табылады. Ал біріншіден қанағаттандырылатын
маңызды қажеттілік ретінде адамның рухани танымды, творчестволық
қабілеттіліктерін дамыту қызметі орын алады.
Қазіргі кезде рекряцияның қоғамдық функциялардың жалпыла сыныптамасы
мүлдем жоқ, бірақ оны үш түрге ажыратуға болады:
1.Медициналық-биологиялық функциясы- санитарлы-курортық жерлерде
емдеу процедураларының негізінде жүзеге асады. Туризм негізінде деңсаулықты
жақсарту- бұл адамның өндірістік пен өндірістен тыс пайда болған психикалық
ауыртпалықты шешудің маңызды жолдары болып табылады;
2. Әлеуметтік-мәдени функциясы- рекряцияның бастаушы функциясы.
Мәдени, танымдық қажеттіліктер- ортадағы әлемді және оның ішіндегі адамның
орнын, маңызын, мақсатын тану болып табылады. Туризм адам үшін, өз елдің
ғана емес, барлық әлемнің табиғи, әлеуметтік-мәдени, тарихи құндылықтармен
байланыс құрудың перспективаларын ашады.
3. Экономикалық функция – жұмыс күшін қайта құрудың қарапайым және
ауқымды жолы болып табылады.
Рекряция қоғам үшін маңызды уақытын сақтайды. Рекряцияның көмегімен
жұмысшының еңбекке қабілеттілігі, еңбекке қабілеттілік деңгейі жоғарлайды
және оның нәтижесінде жұмыс уақытының қорының көбеюі, ауырулардың
төмендетілуі, өмірлік тонустың көтерілуі байқалады.
Сонымен бірге рекряция қосымша тағы да екі
экономикалық
функцияларын жүзеге асырады:
1. Мемлекеттің территориясындағы белгіленген шаруашылық құрылымын
дамыту;
2. Еңбектің қосымшаларын дамыту, яғни рекряциондық қызметте және
рекряциямен байланысты салаларда жұмысбастылықты көтеру, рекряциялық
аудандардың пайдасына, ақша қаражаттардың табыстары мен шығыстары
балансының құрамына әсер ету, шетел туризмнің эффективтілігін жоғарлату-
шетел валюта ағымдарының қайнар көзі ретінде болуы.
Қорыта келгенде, қазіргі кездегі рекряцияның дамуындағы жалпы
тенденцияларын анықтау қажет. Бұл бағыттағы даму аспектілері, жоғарыда
көрсетілген рекряциялардың функцияларының өзара байланыстылығын анықтайды.

Шартты түрде, авторлық сипатқа сәйкес, төменде көрсетілген
тенденцияларын көрсетуге болады:
- рекряциондық аудандардың орталықтарына демалыс орындарын жақындату;
- қаладағы қысқа мерзімді демалыс жүйелерін құру;
- кез-келген мезгілде пайдалануыға жарайтын, ұлттық және табиғи
парктерді, сонымен бірге кіші гидро, ормандық парктерді, жылдың
ұйымдастыру;
- демалудың жаңа түрлерін мен формаларын құру;
- рекряциялық кәсіпорындардың мен жолдамалардың мезгілдік қызметін
қысқарту, жылдың кез-келген уақытында олардың қызметінің жүргізілуін
қамтамасыз ету.

2. Рекряциялық және туристік ресурстарға сипаттама

2.1 Рекряциялық ресурстардың қажеттігі

Шаруашылықтың түрі мен қызметтің тобы ретінде рекрация жекелеген
ресурстармен сипатталатын салалардың мен қызметтің тобына жатады.
Рекряциялық потенциалдың маңызды бөлігіне рекряциялық ресурстар
кіреді. Рекряциялық ресурстар- бірігейлік, тұпнұсқалық және эстетикалық
ерекшеліктерімен сипатталатын табиғи ортаның компонентері, шаруашылық
қызметтің объектілері болып табылады. Сонымен бірге олар әр түрлі
рекряциялық қызметті мен жұмыстарды жүргізу барысында қолданылады.
Рекряциялық ресурстар рекряциялық қызметтің территориялық
ұйымдастырылуына, рекряциялық аудандардың мен орталықтардың құрылуына және
олардың экономикалық эффективтілігіне мен мамндануына әсер етеді. Бірақ
олар оларға жанама түрде әсер етеді. Ол негізінен әлеуметтік-экономикалық
факторлармен және рекряциялық қажеттіліктердің қажеттіліктерімен мен
олардың құрылымымен, көлемімен сипатталады.
Рекряцияның алдында табиғи-территориялық, аквальды кешендері және
олардың компонентері мен жекелеген қасиеттері, сонымен бірге ландшафтардың
ритмі мен көрінісі шығады.
Рекряциялық ресурстар термині ғылыми тұжырымдамаларға жақында кірген
еді. 50-60 жылдары әдебиетте оның түсінігі және анықтамасы ашылмаған. Оның
пайда болуын көптеген ғылымдар 1968-1971 жылдардағы
Ю.К. Ефремов өз жұмысында, рекряциялық ресурстарға демалыс және туризм
жүргізілетін орындарын, пейзаждарды, сұлу және декоративті организимдердің
түрлерін жатқызған. Сол жылы В.Б. Нефедова өзінің ғылыми тұжырымдамасында
рекряциялық ресурстарға геологиялық құрылымды, рельефті, климатты, жер асты
және үстіндегі суларды, өсімдіктерді кіргізген. Үш жылдан кейін Б.Б.
Родоман рекряциялық ресурстарға демалуда пайдалынатын географиялық ортаны
ғана жатқызған.
Біраз уақыттан рекряциялық ресурстарға табиғаттың элменттерін мен
компонентерін кіргізудің критерилері келесіге тәуелді екендігі анықталды:

1. Техникалық мүмкіншілік;
2. Экономикалық қажеттілік (қажеттілік);
3. Қолданудың мақсатқа лайықтығы;
4. Зерттеу деңгейінің жоғары бар болуы.
Кейінгі үш оңжылдықтарда әр түрлі экономистер, географтар, ғылымдар
оның түсінігін ғана сәл қосымшалап түсіндірген. Бірақ табиғи ресурстар
термині, онда табиғи жағдайлармен байланыстырып сипатталған.
Қазіргі кезде пайда болған әділетті көзқарастың негізінде, табиғи
жағдай деп туристік өнімнің өндірісінің технологиясының дамуында бар, бірақ
бұл процесте мүлдем қатыспайтын, әр түрлі табиғи процестерді мен табиғи
шарттарды айтамыз. Яғни, рекряциялық ресурстар бір жағынан, табиғи ортаның
компонентері ретінде құрамына кіреді (cу ресурстары-гидросфераның бөлігі,
минералды ресурстр- литосфераның бөлігі), екінші жағынан, олар қоғамның
әлеуметтік-экономикалық өмірдің құрамдас бөлігі болып табылады.
Сонымен бірге табиғи денелер, құбылыстар, процестер және рельефтің
жекелеген элементтері рекряциялық қызметтердің қажетті шартты, яғни ресурсы
ретінде шығады. Бұл шарт табиғи жағдайлардың ресурстарға ауысуының
механизмін түсіну үшін маңызды орын алады. Мысалы: табиғи ресурстар
анықтамасынан келе, климаттық ресурстар туралы айтудың жағдайына
белгіленген территориядағы сипатталатын, рекряциялық қызметке тиімді табиғи
шарттарды жатқызуға болады.
Сол жағдайда ғана, рекряциялық қызмет барысында, климаттық шарттар
түсінігінен рекряциялық-климаттық ресурстар түсінігіне ауысуға болады.
Мысалы: теңіз жағажайы, болашақта оны пайдалану үшін, алдын –ала оны
зерттеу мен бағалау мүмкін емес. Бірақ мамндар бұл жағажайды пайдаланудың
мөлшерін анықтағаннан кейін оны рекряциялық ресурс ретінде қарастыруға
болады.
Сонымен, табиғи рекряциялық ресурстар- рекряция мен туризм мақсатымен
пайдаланатын, белгілі бір аудандағы және уақыттағы табиғи денелер,
элементтер мен құбылыстар болып табылады. Бұл анықтама мәдени-тарихи
рекряциялық ресурстар үшін әділетті. Оларға архитектуралық ескерткіштер,
тарих, этнография жатады. Сонымен бірге бұл анықтама туристік ресурстар
түсінігіне қарама-қайшы келмейді.
Рекряциялық ресурстар үш топтардан құрылады:
1. А- көп пайдаланатын;
2. Б- экстенситі пайдаланатын;
3. В- мүлдем пайдаланбайтын.
Қоғамда территорияға сұраныс құрылымының өзгеруінің жаңа
қажеттіліктердің пайда болуы кезінде, алдында лидерлік салалардың алға
шығуы көрініс табады, сонымен олар территорияны таңдаудың құқығына ие
болады.
Мұндай жағдайлар рекряциялық қызмет үшін пайдалануға қажетті жерлер бос
болмай, басқа қызметте пайдаланылуы мүмкін. Оларды бұл қызметтен алудың
негізінде рекряциялық ресурстардың пайда болуы жүзеге асырылады, ал кейн
бұл ресурстарға салымдар рекряциялық қорлардың құрылуына әсер етеді, яғни
рекряциялық қорларды құрастырады.
Қазіргі кезде рекряциялық ресурстар- рекряциялық шаруашылықты
ұйымдастыру үшін, техникалық және материалдық мүмкіндіктердің негізінде,
қолдануға болатын табиғи, табиғи-техникалық, әлеуметтік-экономикалық
геожүйелер және олардың элементері болып табылады.
Туризм- туристік ресурстарды әділетті және дұрыс пайдаланудың
негізінде жұмыс істейді. Туристік ресурстардың маңызы- туризм барысында
адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкін болатын туристік
қызығушылық объектілері болып табылады.
Туристік ресурстары жоқ жерлерде- туризм болмайтыны бәрімізге мәлім.
Жекелеген туристік ресурстар туризмнің шектелген мөлшерде бар болуын
қарастырады, өйткені мұндай туристік қызығушылық объектілері адам өміріне
қауіп төндіреді немесе белгілі бір көрсеткіштер бойынша қызығушылық қысқа
мерзімді ресурс ретінде болады.
Туристердің қажеттіліктерін қанағаттандыратын, туристік кәсіпорынның
ішкі резервтермен, активтермен, қорлармен және табиғи және деңсаулықты
жақсартатын әлеуметтік шарттармен анықталатын, туристік өнім өндірісінің
кеңеюін туристік ресурстар құрастырады және оларды пайдалануға мүмкіндік
береді.

Туристік ресурстармен танысу үшін пайдалану мүмкіндігі меншік
түрлеріне тәуелсіз болады және ол заңнамалық актілерде оларға тиым
салынбайды.

Туристік ресурстар – туристердің қажеттіліктерін толығымен
қанағаттандыра алатын табиғи-климаттық, тарихи, архитектуралық, ғылыми-
өндірістік объектілер болып табылады.

2.2 Табиғи ресурстарды бағалау және демалысты ұйымдастыру
ерекшеліктері

Табиғи ресурстарды пайдалану мен олардың шарттарын қолдану үшін
олардың бағалауы жасалуы керек. Бағалаудың процедурасы келесі міндетті және
қажетті деңгейлерден өту керек:
1. Бағалаудың объектілерін анықтау- табиғи кешендерді және олардың
компонентерді мен қасиеттерді көрсету;
2. Бағалаудың субъектісін анықтау;
3. Бағалаудың мақсаты, масштабы және субъектінің қасиеттері болып
табылатын критерилерін құрастыру;
4. Градациялардың бағалау шкаласылардың параметрлерін құрастыру.
Шкала- объект пен субектісінің арасындағы бағалау қарым-қатынастарын
көрсетеді.
Табиғи ресурстарды бағалаудың негізгі үш түрі бар:
1. Медициналық-биологиялық;
2. Психологиялық-эстетикалық;
3. Технологиялық.
Медициналық-биологиялық- адамның ағзасына әсер ететін табиғи
факторларды анықтайды. Бұл бағалауды басты орынды рекряциялық климаттық
ресурстары алады.
Климат түсінігі көп жылдық кезеңі барысында қалыптасқан ауа-райының
ерекшеліктерімен байланысты. Оның адамға әсері нақты ауа-райының бар
болуымен сипатталады. Бұл әсердің түсінігі өзара байланысқан және
анықталған метеорологиялық кешенімен байланысты.
Сонымен бірге, адамның ағзасына табиғаттың әсері терең қарастырылады.
Бағалаудың кешенді әдісі кезіңде температураның эффективті жүйесі
қолданылады. Онымен метеорологиялық элементтердің кешенді түрдегі әсері
зерттеледі. Оған: ауа температурасы, ылғалдылық мөлшері, желдің жылдамдығы,
күн сәулесінің радиациясы жатады. температураны мен ылғалдылықты
сипаттайтын кешенді көрсеткіш эффективті температура, желдің жылдамдығы
және ылғалдылығы эквивалентті-эффективті температура, желдің жылдамдығы
және күн сәулесінің традиациясы радиациялық-эквивалентті температура деп
аталады.
Климаттық ресурстарды медициналық-биологиялық бағалаудың басқа
эффективті әдісіне – климаталогиялық кещендік әдісі жатады. Оның негіздері
адамның ағзасына кешенді метеорологиялық әсерлері жатады. Ауа-райының әр
түрлігі ауа-райының оң алты сыныптамасы арқылы бөлініп, ажыратылады. Олар
өз кезегінде үш сыныпты құрайды:
1. Аязсыз ауа-райы – сегіз сынып;
2. Ауаның өзгермелі ауа-райы- екі сынып;
3. Аяздық ауа-райы- алты сынып.
Адамның ағзасына ауа-райының әсері арқылы бағалау кезінде, қоршаған
ортамен жылуды айырбасталуына назар аударылады. Бірақ соңында адамның жылу
түйісіктігі қарастырылады.
Психологиялық- эстетикалық бағалау кезінде адамға табиғи
ландшафтардың ерекше сипаттамаларының эмоционалдық әсері зерттеледі. Яғни,
адамның белгілі бір табиғи кешеніне эмоционалдық реакциясы қарастырылады.
Осының нәтижесінде, эстетикалық құндылығы жоғары территорияға сұраныс
басқаларға қарағанда көбірек болады.
Эстетикалық құндылықтар – ландшафтың морфологиялық құрылымына мен
пейзаждардың әр түрлігіне байланысты. Қазіргі кезде табиғи кешендерінің
ішкі құрылымынан және осындай кешендерімен сыртқы байланыстардан құрылатын
пейзаждың әр түрлілігі түсінігі көп пайдаланады.
Ішкі пейзаждық әр түрлілігі ландшафтың морфологиялық құрылымымен
анықталады. Яғни, рельефпен, гидрографиямен және ландшафтың компонентердің
озара байланыстылығын.
Ішкі пейзаждық эстетикалық қасиеттері орманның көлемімен және
өсуімен сипатталатын табиғи кешендерімен анықталады.
Табиғи кешенінің сыртқы пейзаждық әр түрлілік – қасында орналасқан
табиғи кешендермен ашылатын, пейзаждардың әр түрлілігімен сипатталады.
Сыртқы пейзаждық әр түрлілік әр түрлі пейзаждардың өзара байланыстылығын
мен әр түрлілігін сипаттайды.
Табиғи кешендердің басқа психологиялық-эстетикалық әдістерге жаңа
құрастырылған экзотиялық және бірегейлік жатады. Экзотиялықтың деңгейі
демалыс орнының тұрақты өмір сүру жеріне байланысты әр түрлілігі.
Бірегейлік- табиғи объектілердің қайталанбастығының дәрежесі болып
табылады.
Технологиялық бағалау – рекряциялық қызметінің барысында табиғи және
басқа ресурстардағы техникалық және технологиялық мәселелерінен тұрады. Бұл
бағалау рекряциялық мекемелерді құру кезінде инженерлік-құрылыстық
мүмкіндіктерді пайдалануды өзіне қосады.
Демалысты ұйымдастырудың климаттық және гидрологиялық жағдайлары
қысқаша қарастырайық.
Климаттық жағдайлар. Қазіргі кездегі климаттық бағалаудың жағдайы
ретінде деңсаулығы жақсы адамдардың жазғы рекряциялық жұмыстардың
жүргізілуін айтуға болады.
Бұл бағалаудың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.