Әлеуметтік психологияда шағын топтың зерттеуінің әдіснамалық мәселелері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

h3Мазмұны

Кіріспе 3

1. Әлеуметтік психологияда шағын топтың зерттеуінің әдіснамалық
мәселелері 5

2. Шағын топтың жіктелуі 10

3. Шағын топтың генезисі мен дамуы 13

Қорытынды 19

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 21

h3

h4Кіріспе

Топтың даму деңгейі неғұрлым жоғары болса, ондағы тұлға аралық
қатынастар бірлескен әлеуметтік іс-әрекеттің құндылықтары мен мазмұнына
байланысты болуы соғұрлым жоғары деңгейде болады, топта лидердің пайда
болуы мен орнығуы осы қарым-қатынастардың жүзеге асырылуы ретінде білінеді.
Лидер - топ үшін аса референті адам, тұлға аралық қарым-қатынастардың жалпы
ортанғы мүшесі.
Алайда, бұл референттіктің пайда болуының негіздері, тұлға аралық қарым-
қатынастарды байланыстыратын құндылықтардың сипатына байланысты әр түрлі
болады.h4
Зерттеу мектеп ұжымдарында лидерлердің бірнеше тип болатынын көрсетті.
Бірінші типі - лидер жағдайға байланысты өзін танытады. Мысалы, оқушы
сыныпта музыка викторинасын ұйымдастырып, өткізді делік. Ол көптеген
музыкалық шығармаларды біледі: пианинода, аккордеонда ойнайды. Бұл арада ол
өзінің дарыны мен шеберлігін керсетті. Ол - лидер. Ал басқа жағдайда ол
ұжымның қатардағы мушесі болып қала береді. Екінші типі - сан алуан істерді
атқару кезінде ұжымның басқа мушелеріне жан-жақты ықпал ете алатын оқушы
лидер болады.
Референттілік, басқа субъектпен өзіне маңызды болатын объектіге
қатынасы байланыстырылатын, ерекше субъект-объектілік қатынастардың болуы
түрінде білінеді. "Маңызды басқа" жеке адамның өзі және оның
айналасындағылардың барлығы бейнеленетін айна сияқты болады.
Топ мүшелерінде белгілі бір мөлшердегі референттік қасиеттер болады
және бұл мән-жайлар таңдаудың бағытын, біреулердің үлкен және басқалардың
төмен беделдігін түсіндіреді.
Жеке адам референттік адамдар шенберінің арқасында қоршаған әлемді өз
жолдастарының кұндылықты бағыттарының призмасы арқылы қабылдау
мүмкіншілігіне ғана емес, сондай-ақ өзінің айналасындағыларға қатынасын
реттеу, өзін-өзі жақсырақ түсіну және бағалау мүмкіншілігіне ие болады.
Өзінің референттік шеңберімен қарым-қатынас жасау жағдайында танымдық
субъект ретіндегі жеке адам - өзі маңызды деп ойлайтын параметрлері бойынша
оны бағалайтын жеке адамдарды саналы немесе санадан тыс бөле отырып,
сонымен қатар өзін-өзі танудың объектісі болып табылады.
Өздерін құрайтын факторларға, сондай-ақ өздерінің даму деңгейіне
байланысты бір-біріне ұқсамайтын әр түрлі топтар сияқты, осы топтарға
енетін жеке адамдар да өздерінің іскерлік және жеке басының қасиеттеріне,
беделі мен мәртебесіне байланысты айрықшаланады. Бұл айырмашылықтар
жиынтығы топтық бөліністің алаланған көрінісін білдіреді. Топқа алғаш рет
түскен кез келген адам "кімнің кім" екенін білу үшін көп уақыт жұмсайды.
Психологияда ұзақ педагогикалық жітік бақылауды алмастыруға мүмкіндік
беретін және тәрбиешінің жұмысын жеңілдететін арнайы әдістер бар.

h41. Әлеуметтік психологияда шағын топтың зерттеуінің әдіснамалық
мәселелері

Адам өмірінде шағын топтардың рөлі объективтік көтерілуде, өйткені
топталып шешім қабылдау кажеттілігі өсуде.
Алайда, жалған әдістемелік ұстанымдар шетел психологтарын шағын
топтардың мағынасын қайта бағалауға әкелді. "Адам факторын",
"Адам қатынастарын" ондаған университеттер арнайы институттар және
лабораториялар зерттеді. Шағын топты психологиялық феномен
ретінде қарастырды. Ғалымдардың пікірі бойынша, бұл феноменді зерттеу
тұлғаның қалыптасу заңдарын ғана емес, сонымен қатар коғамның даму
заңдарын да түсіндіруге мүмкіндік берді. h4 Шағын топтардың
тұтастығы, топ ішіндегі байланыстарды үзуге бағытталған күштерге
қарсы әсер етуші олардың құрылымының тұрақтылығы, топтың
іс-әрекетінің нәтижелілігі және оның жетекшілік үлгісімен, мөлшерден
тәуелділігі, тұлғаның топтан тәуелсіз болуы, сондай-ақ
тұлғааралық қатынастардың басқа мәселелері - экспериментальдық
зерттеулердің тақырыбы болды және әлеуметтік психологияның арнайы бөлімін
-топ динамикасын зерттеуді құрды. Қазіргі уақытта батыс
психологиясында көптеген кайшылықтар бар: шағын топқа анықтама беру әлі
талқылануда, сондай-ақ шағын топтың сандық параметрлері. оның төменгі
және жоғары шектеулері туралы мәселе, топтық үрдістер ауқымды
мәселесі. АҚШ психологтары бұл дағдарысты құбылыстарға көптеген
түсініктемелер беруде: лабораториялық әлеуметтік-психологиялық
эксперименттердің мәліметтері коғамдық өмірдің шынайы айғақтарына сәйкес
келмейді; жеткілікті ғылыми мағлұматтары болмай тұрып тәжірибелік
мәселелерді шешуге бел байлайтын зерттеушілердің кәсіби кұзырлығынын
болмауы; және т.б. Алайда, батыстағы әлеуметтік-психологияның қарқынды
дамуының зардаптарының негізгі себебі оның әдістемелік әлсіздігінде жатыр.
Американдық элеуметтік психологияда әр түрлі әлеуметтік психологиялық
феномендерді түсінуге қажетті ортақ теориялық негіз жоқ. Әр түрлі топтағы
адамдардың мінез-құлық заңдылықтары механикалық тәуелділікке тіреледі: топ
"қысады", ал топтың мүшелері топ қысымына бағынады немесе бағынбайды; топ
кейбір жеке адамдарға тартылады, ал баскалардан қашады немесе керісінше,
оларды өз ортасынан шығарып тастайды; егер топ ішіндегі байланыстар
көбейсе, онда топ жұмыла түседі, егер оның мүшелерінің саны көбейсе, онда
топтық байланыстар азаяды және үзіледі. Американдық әлеуметтік
психологияның өкілдері кез келген әлеуметтік топты сырттай байланысқан және
өзара әрекеттесетін жеке адамдардың механикалық агрегаты ретінде көруге
дайын.
Бұл кемшіліктер экспериментальдық зерттеулердің
құрылысынан анық көрінеді. Әдетте зерттеу объектісі ретінде
кездейсоқ адамдардың тобы пайдаланылады. Эксперимент шарттары топтың
тұлғаға таза механикалық әсер етуін бақылау қарастырған.
Әлеуметтік міндеттердің қалыптасу заңдылықтары жайлы көзқарастардың
эволюциясы салдарынан ұжым психологиясы пайда болды.
Ұжымның калыптасу зандылықтарын зерттеуге А.С.Макаренко үлкен үлес
қосты. Ол ұжымдасудың маңызды сипаты ретінде бірлескен әлеуметтік -
позитивтік іс-әрекетті қарастырды. Егер ұжым қоғамға пайдалы іс-әрекеттің
міндеттерін орындайтын адамдарды біріктірсе ғана оның болуы мүмкін.
А.С.Макаренко былай сипаттайды: ортақ әрекетпен, ортақ мақсатпен біріккен
және басқару, тәртіп, жауапкершілік органдары бар еңбекшілердің ерікті
тобы. А.С.Макаренко жасаған ұжымның даму кезеңдері:
-ұжымды қажет ететін қоғамдық маңызды мақсаттардың дамуы;
-тұлғаның дамуына сәйкес келетін атмосфераны жасау;
-арақатынастар нормалары;
-ұжым ішіндегі әрекет қоғамдағы бар үлгілерге сәйкес жасалады.
Сонымен, іс-әрекет принципі А.С.Макаренко жүйесінде, біріншіден, өзі
жасаған тәрбиелеуші ұжымның психологиялық-педагогикалық жобасының орталық
бөлімі, екіншіден - бұл жобаны шындыққа айналдыруды ұйымдастырудың бастауы
болды. 60-жылдардағы ғылыми-техникалық алға басушылық талаптары ұжымдар
өмірінің әлеуметтік-психологиялық мәселесін зерттеуге себеп болды:
өндрістік, ғылыми, мектеп, әскери сондай-ақ басқа белгілі элеуметтіік
сипатпен біріккен бірлестіктері. Бұл салада жұмыс істейтін авторлардың
көпшілігі ұжымды шағын топтың белгілі бірі ретінде қарастырады.
Алайда, 70-жылдардың басында ұжым мағынасын әлеуметтік
тұрғыдан дұрыс түсіну өздігінен көптеген накты психологиялық
мәселелерді шеше алмайды. Ұжымдағы тұлғаралық қатынастардың
ғылыми түсініктерінің әлеуметтік-психологиялық мәселесі
Әдістемелік проблемаға айналды: ұжымның тұлғаны және ұжымдардың зерттеудің
ұқсас экспериментальдық әдістемелерін жасау және пайдалану қажеттілігі
мойындалды. Экспериментальдык амалдардың жетіспеушілігін бәрі сезді.
Зерттеушілерді топтыңдинамиканы зерттеу үрдісі кезінде санды
сипаттамаларды қолдануға мүмкіндік беретін өлшеуіш әдістемелері қызықтырды.
Шағын топ эмоционалдық сипаты басым қатынастар арқылы карастырылды.
Топтың басқа параметрлері байланысты болатын, арақатынастар жиілігі оның
басты объективтік өлшемі болды. Қабылданған анықтамалар мыналармен
айрықшаланады: бір жағынан, шағын топ сипаттары психологияланған, кеңірек
әлеуметтік контекстен алынған болды, ал екінші жағынан - анықтаманың жеке
"психологиялық" бөлімі топтағы үстірт қатынастар мен байланыстарды
көрсетті.
Шағын топты былайша анықтау ұжымның ұқсас әлеуметтік-психологиялық
концепциясын құрауға негіз бола алмады. Алайда, жеке адамдар арасындағы
байланыстарды зерттеудегі бұл бағыт нақты әдістемелердің көбірек қорын
жинады және американдық әріптестер жасаған ұжымды зерттеудің
эксперимектальдық амалдарын қолдану мақсатымен біздің әлеуметтік
психологтар соған жүгінді.
Лидер - топ мүшелерінің мақсаттарын қамтитын және топтық іс-әрекеттің
сипаты мен бағытын аныктайтын жауапты шешімдерді қабылдауға құқықты екенін
топтың қалған барлық мүшелері мойындаған тұлға. Сонымен неғұрлым беделді
тұлға бола отырып, лидер бірлескен іс-әрекетті ұйымдастыруда және топтағы
ара-қатынастарды реттеуде шынайы басты рөлді атқарады. Топта, әдетте
жетекшілік міндетін өзіне алатын бір адам болады. Топтың барлық іс-
әрекетінің ресми ұйымдастырылуымен және оны басқарумен айналысатын
жетекшіге қарағанда, лидер - басым болу-бағыну тұрғысынан қарағандағы топта
қалыптасатын психологиялық қатынастардың нәтижесінде кенеттен болуы мүмкін.
Лидер топтың ресми жетекшісі болуы да, болмауы да пайда болады. Бір адамның
өзі жетекші мен өзі лидер болуы тиімді болып табылады. Лидер топты
ұйымдастыруға және басшылық етуге сайланады, не ұсынылады. Лидер әдетте
топтың іс-әрекеті жайлы, оның құрамы мен мүмкіндіктері жайлы мейлінше
хабардар болады. Ол топ мүшелерімен қатынаста өзін еркін сенімді ұстайды.
Психологиялық зерттеулерде лидердің мынадай қызмет атқаратындығы
айқындалаған:
а) ол топ алға қойған мақсатқа жетудің жолдары мен құралдарын
жоспарлайды;
ә) топ мүшелері арасында атқарылатын іске жауапты адамдарды
белгілейді;
б) егер топтың алдына маңызды істер қойылған болса және бұл топ
өндірістік еңбек ұжымында болса, белгілі бір топтық атмосфера орнатады;
в) топ мүшелерінің қоғамдық белсенділігін дамытады.
Лидерлікті топтық құбылыс ретінде қарастыру керек: лидер жалғыз өзі
болуы мүмкін емес, ол әрқашанда топтық элементі ретінде болады.
Шетелдік психологияда лидерлік теориялардың көптеген түрі бар, олардың
ішіндегі ең танымалысы болып - ерекшеліктер теориясы мен лидерлік жагдай
теориясы саналады. Ерекшеліктер теориясының мәні мынада: кез келген адам
лидер бола алмайды, белгілі бір тұлғалық қасиеттері немесе психологиялык
ерекшеліктері бар адам ғана бола алады (ынталылық, жігерлік, сенімділік,
шешендік және т.б.). Жағдай теориясы лидерлікті - жағдай нәтижесі деп
санайды. Әр түрлі нақты жағдайларда топтың басқалардан басым, ең болмағанда
бір қасиеті бойынша, жекелеген мүшелері дараланып тұрады, бірақ дәл осы
қасиет нақты жағдайда қажет болғандықтан бойында осы қасиеті бар адам лидер
болады. Бұл көзқарастардың негізгі қателіп: лидерлік әлеуметтік-
психологиялық феномен ретінде адам мен заттық іс-әрекеттің мән-жайлары
арасындағы ара-қатынастың нәтижесінде пайда болатынын жете бағаламаған.
Топтын даму деңгейі неғұрлым жоғары болса, ондағы тұлғааралық
катынастар бірлескен әлеуметтік іс-әрекеттің құндылықтары мен мазмұнына
байланысты болуы соғұрлым жоғары деңгейде болады, топта лидердің пайда
болуы мен орнығуы осы қарым-қатынастардың жүзеге асырылуы ретінде білінеді.
Лидер - топ үшін аса референта адам, тұлғааралық қарым-қатынастардың жалпы
ортанғы мүшесі.
Алайда, бұл референтгіліктің пайда болуының негіздері, тұлғааралык
қарым-қатынастарды байланыстыратын құндылықтардың байланысты әр түрлі
болады.

h42. Шағын топтың жіктелуі

Психологтар жасаған эксперименттер жауапкершілік арту сипаты топтың
даму деңгейіне байланысты болатынын көрсетті. Ұжымдағы жауапкершілік арту
актілері көбінше объективтік сипатта болады.Ұжымның әрбір мүшесінің ортақ
іске қосқан үлесі, бірлескен іс-әрекеттің табысты немесе табыссыз болуына
қарамастан дұрыс бағаланады. Ұжым деңгейіне жетпеген топтарда қарама-қарсы
көрініс байқалды: бірлескен іс-әрекет табысқа жетсе - әрбір сыналушы өзінің
үлесін атап көрсетуге тырысты, ал табыссыз болған кезде - кінәсін
басқаларға аударуға дайын болды, немесе тіпті болмаса "объективтік
жағдайларға". Мұндай топтағы жауапкершілік арту субъектінің жеке
психологиялық ерекшеліктері бойынша жасалған деп айтуға болады. Бұл - батыс
психологтары экспериментальды тұрғыдан анықтаған, барлық топтарға таратқан,
олардың даму деңгейінен тәуелсіз болатын заңдылықтар мен байланыстардың
ықпалы білінетін сала.h4
Шынайы орындалатын және әлеуметтік тұрғыдан бағаланатын іс-әрекеттің
табысты немесе табыссыз болуына жауапкершіліктің дұрыс бөлінбеуі топта
келіспеушіліктер туғызады. Іс-әрекетке қатынасушылардың барлығы ортақ іске
косқан өз үлестерін объективті түрде мөлшерлей алмайтындықтан, олардың
бағалаулары анық субъективтік сипатта болады. Ұжымның адамгершілік күші
субъективизмнің дамуына кедергі жасайды және ұжымның барлық мүшелері
қабылдаған, адамгершілік нормаларына байланысты оның мүшелерінін келісімде
болу шарттарын қалыптастыруға ықпал етеді. Нағыз ұжымдарда сәтсіздіктер
болса - әрбір жеке адам алдымен, өз-өзін тергейді: ол ортақ мақсатқа жету
үшін барлық мүмкіншіліктерін пайдаланды және кінәлі болса -
жауапкершіліктен бас тартпайды. Егер ұжым өз мақсаттарына жетсе, онда оның
мүшелері жетістікті тек өздеріне ғана таңуға ұмтылмайды, олар жеткен
жетістіктер ұжым күшінің жемісі екенін анық түсінеді.
Топтарды өлшемі бойынша былайша бөлу кең таралған:
- үлкен;
- шағын топтар.
Үлкен топтар шынайы және шартты болып бөлінуі мүмкін.
Шынайы топтар дегеніміз - белгілі бір іс-әрекетке түсетін күрделі түрде
ұйымдасқан адамдар тобы (мектеп ұжымы, зауыт ұжымы және т.б.).
Шартты топтар бір-бірімен тікелей не жанама объективтік арақатынас
жасамайтын субъектілерден тұрады. Олардың әлеуметтік және психологиялық
сипаттамалары ортақ болады (ұлттық, жас шамасы, жыныстық және т.б.).
Үлкен шартты топтарды зерттеу олардың мүшелерінің дамуын
болжауға және оларға қатысты өзінің стратегиясын жасауға мүмкіндік береді.
Шағын топтар бұл - ортақ мақсаттармен немесе міндеттермен
біріктірілген, әрқашанда тікелей қатынас жасайтын жеке адамдар. Ішкі
құрылысының қарапайымдылығы шағын топтың ерекшелігі болып табылады.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.