Бухгалтерлік есептің жалпы мәселесін ұйымдастыру



ЖОСПАР

КІРІСПЕ ...2

1.тарау. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ЖАЛПЫ МӘСЕЛЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ...4
§ 1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың қызметін ұйымдастыру ...4
§ 2. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты ...9
§ 3. Бухгалтерлік қызметтің жұмысын ұйымдастыру. Құжаттау және есептік регистрлер ...18

Пайдаланған әдебиеттер ...30
КІРІСПЕ

Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орын алады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға), оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел баскару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте, бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Қолданылған әдебиеттер тізімі

1 Мукосеев Ю.Л. Электроснабжение промышленных предприятий. Учебник для вузов. – М.: Энергия, 1973. – 584 б.: ил.
2 Федоров А.А., Каменева В.В. Основы электроснабжения промышленных предприятий: Учебник для вузов. − 4-е изд., перераб. и доп. – М.: Энергоатомиздат, 1984. – 472 б.: ил.
3 Федоров А.А., Старкова Л.Е. Учебное пособие для курсового и дипломного проектирования. – М.: 1987. – 368 б.: ил.
4 Справочник по проектированию электроснабжения / Под ред. Ю.Г. Барыбина и др. – М.: Энергоатомиздат, 1990. – 576 б.
5 Справочник по электроснабжению и электрооборудованию: В 2 т. Т.1. Электроснабжение /Под общ. ред. А.А. Федорова. − М.: 1986. – 568 б.: ил.
6 Электротехнический справочник: В 4 т. Т4. Использование электрической энергии./Под общ. ред. профессоров МЭИ В.Г. Герасимова и др. (гл. ред.А.И. Попов). – 9-е изд. стер. – М.: Издательство МЭИ, 2004. – 696 б.
7 Справочник по электроснабжению и электрооборудованию: В 2 т. Т.2. Электрооборудование /Под общ. ред. А.А. Федорова. − М.: 1987. – 592 б.: ил.
8 Правила устройства электроустановок. – СПб.: Издательство ДЕАН, 2001. – 928 б.
9 НТП ЭПП – 94
10 Р85 Руководящие указания по расчету токов короткого замыкания и выбору электрооборудования / Под ред. Б.Н. Неклепаева. – М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2002. – 152 б
11 МУ ПГУ 4.01.2- 06
12 СО ПГУ 4.08.1- 07

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:   
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
1-тарау. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ЖАЛПЫ МӘСЕЛЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ 4
§ 1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың қызметін
ұйымдастыру 4
§ 2. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты 9
§ 3. Бухгалтерлік қызметтің жұмысын ұйымдастыру. Құжаттау және есептік
регистрлер 18
Пайдаланған әдебиеттер 30

КІРІСПЕ

Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орын алады.
Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді
қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа
да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің
қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп
жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады
және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің
құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшелігіне есептің сәйкес келуін
қамтамасыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру
мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (ұлғайтуға),
оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға
мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық
құндылықтарын, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және
тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен
мәнін айрықша бағаламауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел
баскару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін,
сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу
экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Экономиканың саласындағы мамандар, оның ішінде, бірінші кезекте,
бухгалтерия қызметкерлері есепке алудың және есеп берудің барлық жүйесін
жақсы білулері, оларды оңайлатуды қарастыру қажет, субъект қызметін
бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін,
нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.

1-тарау. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ЖАЛПЫ МӘСЕЛЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

§ 1. Шаруашылық етуші субъектілердің түрлері және олардың қызметін
ұйымдастыру

Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етіп тұрған барлық
субъектілерге (Қазақстан Республикасының аймағында тіркелген резиденттік
емес өкілдіктер мен филиалдар, заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызметпен
шұғылданатын жеке тұлғалар) қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті
жүргізу міндеттілігі жүктеледі.
Сот алдында жауап беретін және сотқа шағымдана алатын, өз атынан жеке
мүліктік емес және мүліктік құқын жүзеге асыра алатын, сол мүліктерді өз
қалауынша оперативтік тұрғыда басқара алатын немесе шаруашылықты жүргізуге
меншік құқығы бар ұйымдарды заңды тұлғалар деп атайды немесе солай деп
танылады.
Филиалдар бұл заңды тұлғалардың тұрған жерінен тыс жерде орналасқан
және оның барлық немесе кейбір қызмет түрлерін жүзеге асыратын дараланған
бөлімшелері болып табылады, оның ішіне өкілдік қызметі де кіреді.
Филиал да, өкілдік те заңды тұлға болып табылмайды. Заңды тұлға
коммерциялық та, коммерциялық емес те болуы мүмкін, біріншісінің мақсаты
барынша табыс табу және оны өз қалауынша тарата алады, ал екіншісінің өз
қалауынша табыс табу мүмкіндігі де және таза табысын өз қатысушыларының
арасында бөлу жағдайы да шектелген.
Коммерциялық ұйымдар тек келесідей нысанда құрылуы мүмкін:
- шаруашылық серіктестіктер;
- акционерлік қоғамдар;
- өндірістік кооперативтер;
- мемлекеттік кәсіпорындар.
Коммерциялық емес ұйымдар заң актілерімен қаралған діни
бірлестіктерден, қоғамдық қорлардан, тұтыну кооперативтерінен, акционерлік
қоғамдардан, қоғамдық бірлестіктерден және тағы басқа ұйымдық нысандарынан
құрылуы мүмкін.
1. Шаруашылық серіктестіктер. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) қосқан
үлесі бөліп көрсетілген жарлық капиталы бар коммерциялық ұйымдар шаруашылық
серіктестігі болып табылады. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарының
есебінен құрылған, сондай-ақ серіктестіктің шаруашылық қызметінде
шығарылған және сатып алынған мүліктер серіктестіктердің меншігіне жатады.
Қазіргі кезде шаруашылық серіктестіктер толық және коммандиттік
серіктестіктер болып құрылады.
Толық серіктестік — мұндай серіктестіктің қатысушылары толық
серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда оның міндеттемелері
бойынша өздеріне тиесілі барлық мүлікке ортақ жауапкершілікте болады.
Коммандиттік серіктестік — серіктестік міндеттемелері бойынша өзінің
барлық мүлкімен (толық серіктестер) қосымша жауап беретін толык
серіктестіктерден және серіктестіктің кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыруына
араласпайтын, жауапкершілігі серіктестік (салымшылар) мүлкіне өздері салған
салымдардың жиынтығымен шектелетін қатысушылардан тұрады. Коммандиттік
серіктестіктердің қызметіне араласатын толық серіктестіктің құқылы ережесі
және олардың міндеттемелері бойынша жауапкершілігі толық серіктестіктің
тәртібімен анықталады.
2. Қосымша және жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС). ЖШС жарлық капиталы бір
немесе бірнеше серіктестік тұлғалардың ұйымдастыруымен құрылған
жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп танылады, олардың қосқан үлесі
құрылтайшылардың құжаттарында бөліп көрсетіледі; олар өздерінің қосқан
салымдарының құны шегінде ғана алған міндеттемесі мен тәуекелділік залалы
бойынша жауап береді. Серіктестікке қатысушылардың саны елуден аспауы
керек. Ол бір ғана тұлғадан тұратын, басқа да серіктестіктердің жалғыз
қатысушысы ретінде болуына болмайды.
Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік. Мұндай серіктестіктің
қатысушылары оның міндеттемелері бойынша өздерінің жарғылық капиталдағы
салымдарымен, ал бұл сомалар жеткіліксіз болған жағдайда — қосымша өздері
еселеген мөлшерінде салған салымдармен өздеріне тиесілі мүлкіне жауап
береді.
3. Акционерлік қоғам — өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражаттарды
тарту мақсатында акция шығарумен айналысатын заңды тұлға. Қоғам
акционерлері өзінің міндеттемесі бойынша жауап бермейді және олардың
қызметімен байланысты өздеріне жататын акцияларының құнының шегінде
тәуекелділіктен алған зиянды шегеді. Акционерлік қоғам ашық, жабық және
ашық халықтық қоғам болып бөлінуі мүмкін.
Ашық акционерлік қоғам — өздерінің шығарған акциясын ашық, жеке, жабық
түрде орналастыруына құқығы бар. Мұндай қоғамның қатысушылары өздеріне
тиесілі акцияларды басқа акционерлердің келісімінсіз иеліктен шығара алады.
Жабық акционерлік қоғам. Мұндай қоғамның акциялары тек қана өз
кұрылтайшылары ішінде немесе алдын ала белгіленген тұлғалар шеңберінде
таратылады. Егерде жабық акционерлік қоғамның акционерлерінің саны жүзден
асып кетсе, онда келесі үш айдың барысында акционерлердің жалпы жиналысында
қоғамның типін өзгертуге, яғни ашық акционерлік қоғамға айналуына шешім
қабылдауына болады.
Ашык қоғамның акциялары, бағалы қағаздардың нарығына қарап бағаланады
және ондағы активтердің құны екі жүз мың айлық есепті көрсеткішті құраса
және акционерлердің саны бес жүзден кем болмаса, онда ол ашық халықтық
қоғам болып табылады.
4. Өндірістік кооператив — бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік
негізінде, олар өзінің еңбек етуімен тікелей қатысуының негізінде және
мүліктік пайларын (үлестерін) мүшесі ретінде біріктірудің негізінде
құрылған азаматтық ерікті бірлестік. Кооператив мүшесі екіден кем болмауы
тиіс. Кооператив мүшелері заңда қаралған тәртіп пен деңгейде қосымша
(субсидиарлық) міндеттемелері бойынша жауапкершілікте болады.
5. Мемлекеттік кәсіпорын. Мемлекеттік кәсіпорындарға жататындар:
- шаруашылықты жүргізу құқына негізделген мемлекеттік кәсіпорын. Ол өз
міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікке жауап береді,
бірақ мемлекет міндеттемелері үшін жауапты болмайды;
- ағымдағы (оперативтік) басқару құқығына (қазыналық кәсіпорын)
негізделген мемлекеттік кәсіпорын, Қазақстан Республикасы үкіметінің
немесе жергілікті атқару органының шешімімен құрылады. Қазыналық
кәсіпорынның шаруашылық қызметі оның Жарғысында көрсетілген
(белгіленген) мақсаттармен және міндеттермен анықталады. Қазақстан
Республикасы немесе жергілікті әкімшілік-аумақтық бөлініс қазыналық
кәсіпорынның міндеттемелері бойынша жәрдем беру жауапкершілігін өз
мойнына алады.
6. Коммерциялық емес ұйымдар. Оларға: мекемелер, қоғамдық
бірлестіктер, қоғамдық қорлар, тұтыну кооперативтері, діни бірлестіктер,
қауымдастық (одақ) нысанындағы бірлестіктер жатады.
Шаруашылық жүргізуші субъект қызметінің мақсаттарын оның меншік иесі
белгілейді. Ол егер заңмен тыйым салынбаса және субъектінің жарғысына жауап
беретін болса, онда ол кез келген қызмет түрін жүзеге асыруына болады.
Мемлекеттік мүлікті басқаруға уәкілетті органдар, басқа заңды және
жеке тұлғалар субъектінің құрылтайшылары бола алады. Шаруашылық жүргізуші
субъектіні бір немесе бірнеше құрылтайшылар құрып, ол мемлекеттік тіркеуден
өткен күннен бастап заңды тұлға құқығына ие болуы мүмкін. Меншік иесінің
рұқсатымен шаруашылық жүргізуші субъект заңды тұлға құқығы бар еншілес
субъектілерді, сондай-ақ филиалдар, өкілдіктер, бөлімдер және басқа да
ерекшеленген бөлімшелер құра алады.
Субъектінің құрылтайшылары (акционерлері) бекіткен жарғы негізінде
қызмет етеді. Жарғының мазмұны заңға қайшы келмеуі керек. Жарғыда
шаруашылық жүргізуші субъектілерінің түрлері, оның атауы, орналасқан жері,
қызметінің мәні мен мақсаттары, басшысының өкілеттіктері, басқару және
бақылау органдары, олардың кабілеттілігі, субъектінің мүлікті қалыптастыру
және табысты бөлу тәртібі, қайта құру және қызметін тоқтату тәртібі
белгіленеді. Жарғыда сондай-ақ құрылтайшылар, субъект әкімшілігі мен оның
еңбек ұжымдарының арасындағы қарым-қатынастары да белгіленеді.
Негізгі қорлар мен айналым қаражаттары, сондай-ақ субъектінің дербес
балансында көрсетілетін құндылықтары (мүліктері) субъектінің мүлкін
құрайды.
Субъектінің мүлкін қалыптастырушы көзі болып мыналар саналады:
құрылтайшылардың ақшалай, материалдық және басқа да жарналары (үлестері);
қызмет нәтижесінен алынған табыстары; бағалы қағаздардан түскен табыстары;
банктер мен басқа несие берушілердің кредиттері; бюджеттен берілген күрделі
салымдары және демеу қаражаттары; қайтарусыз немесе қайырымдылық жарналары;
ұйымдардың, кәсіпорындардың және азаматтардың құрбандықтары; Қазақстан
Республикасы заңдары тыйым салмайтын өзге де табыс көздері.
Мемлекет қолданылып жүрген заңдарға сәйкес субъектінің мүліктік
құқықтарын қорғауға кепілдік береді. Қазақстан Республикасы заңдарында
қарастырылған жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік меншік иесінің немесе
оның уәкілетті органының келісімінсіз субъектіден оның негізгі қорларын,
айналым қаражаттарын және олардың пайдалануындағы басқа да мүліктерін
алуына жол берілмейді.
Субъектіні басқару оның меншік иесінің жарғысына сәйкес
ұйымдастырылады. Субъект басқарудың құрылымын, штаттарын, еңбекақы төлеудің
жүйесін және т.б. мәселелерін дербес анықтай алады.
Субъектінің еңбек ұжымы еңбек келісім-шартының негізінде, сондай-ақ
кәсіпорын иесі мен жұмыскерлердің еңбек қатынасын реттейтін басқа да
келісім шарттарының нысанында, өз еңбегімен қатысушы азаматтарынан тұрады.
Еңбек ұжымы меншік иесімен және әрбір жұмыс істейтін қызметкерлердің
мүддесімен үйлесуін қамтамасыз етуі керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектісі өнім шығарушы болып табылатындықтан,
ол өзін-өзі қаржыландыруды және дербестік негізінде енімді шығаруды, сатуды
және қызмет көрсетуді көздейді.
Субъект өз қызметін дербес жоспарлайды және даму болашағын,
материалдық-техникалық жағдайын қамтамасыз етумен қатар, ол күрделі
құрылысын да белгілейді. Ол өз өнімін, жұмысы мен қызметтерін Қазақстан
Республикасы заңдарында анықталған жағдайларды қоспағанда, өз бетінше
белгілеген бағасына немесе шарттардың негізінде сата алады.

§ 2. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты

Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қэржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері
мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына,
олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызметкерлердің
біліктілігіне қарап нақтыланған.
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызметіне жасалған қорытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтқанда,
есептік саясат — бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі
нормативтік-құқықтық құжаттарда белгіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты
келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын өз балансында
тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған барлық
құндылықтар мен міндеттемелер баланстан тыс шоттарда есепке алынады);
- толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай да бір
қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызметін болашақ кезеңде тоқтатпайтындығы
немесе қызмет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа алынуы керек);
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын
көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме мен
мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына еткен кезде де);
- шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы —
кәсіпорынның қызметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы
қызметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, объективті және шынайы
ақпаратпен қалыптастыру.
Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек: әдістемелік,
техникалық, ұйымдық жақтарын.
Әдістемелік аспектісі деп кәсіпорында өнімнің өзіндік құнын есептеу,
амортизацияны шығару, міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын
әдістерін айтады; техникалық деп осы әдістердің синтетикалық шоттарында
көрсету сызбасы, есеп регистрлерінде осы әдістің қалай жүзеге асқандығын
айтады; ұйымдық деп осы әдістердің бухгалтерлік қызмет тұрғысынан жүзеге
асқандығын, оның кәсіпорынды басқару құрылымындағы алатын орнын айтады.
Есеп саясатының әдістемелік белігі нақты шаруашылық ахуалынан, олардың
қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп Стандартының біршама
рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір әдістерінен таңдап
алу жолымен қалыптасады. Егер де стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің
кейбір объектілері көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік
актілер мен заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің
процедурасын дербес әзірлей алады.
Кәсіпорын бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуіне
болады:
- келіп түскен негізгі құралдар объектісін бағалау — бухгалтерлік
есептің №6-шы "Негізгі құралдардың есебінің" стандарттарындағы әдістемелік
ұсынысына сәйкес, пайдалануға берілген және кәсіпорынның сатып алуға
төлеген нақты шығындар негізінде, негізгі құралдар объектісінің бастапқы
құны анықталады; құрылтайшылардың берген объектілері — олардың өзара
келісімі бойынша; тегін берілген объектілер — эксперттік жолмен немесе алыс-
беріс актілерінің мәліметі бойынша; ал кәсіпорынның өзі дайындаған
объектілерін — нақты өзіндік құны бойынша; айырбас нәтижесінде алынған
объектілер — ағымдағы бағалары бойынша анықталады;
- негізгі құралдың амортизациясы - бухгалтерлік есептің №6-шы
"Негізгі құралдардың есебінің" стандарттарындағы әдістемелік ұсынысына
сәйкес, амортизацияны есептеудің келесідей тәсілдерінің бірін немесе
бірнешеуін пайдалануына болады: құнын есептен шығарудың бірқалыпты (түзу
сызықты) әдісі; құнын есептен шығару үшін орындалған жұмыстардың
пропорционалды түрде есептелінетін әдісі (өндірістік әдіс); құнын есептен
шығарудың сандық сомасы бойынша есептелінетін әдісі (кумулятивтік әдіс);
қалдық құнын азайтатын әдісі. Екі және одан да көп әдісті пайдаланған
кезде, амортизацияны есептейтін тәсілін және негізгі құралдың қандай түрі
бойынша пайдаланатындығын көрсету керек. Негізгі құралдың бір түрі бойынша
амортизацияны есептеудің бір ғана әдісі пайдаланады; негізгі құралдың бір
түрі бойынша амортизациялаудың әртүрлі әдісін пайдалануға болмайды; пайдалы
қызмет ету мерзімі-кезеңі, негізгі құралды пайдаланудан алынатын
экономикалық олжаны жобалау кезеңі; жою құны - есептен шығарылуымен
байланысты шығындары, негізгі құралды жою барысында алынған запас
бөлшектердің, қайтып пайдалануға жарайтын құндылықтардың құнын алып
тастағаннан шығады;
- негізгі құралдарды жөндеу — жөндеу жұмысын жүргізудің кезеңдігі мен
жөндеу жұмысының мерзімі; негізгі құралды жөндеуге арналған резерв қорларын
жасауы; жөндеуді жүргізудің тәсілі туралы мәселені кәсіпорынның өзі шешеді;
- материалдық емес активтердің амортизациясы - әрбір материалдық емес
активтердің әрбір түрінің пайдалануына қарап пайдалы мерзімі және
амортизацияны есептеу әдісін әрбір кәсіпорын өз бетінше анықтай алады;
- болашақ кезеңнің шығыстары — кезеңдері нақты анықталмаған жағдайда,
кезең барысында ол өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына жатқызылуы
мүмкін, немесе басқа да көздерінің есебінен (тау-кен дайындық жұмыстарына
кеткен шығындарына, жаңа өнім түрін игеруге кеткен шығыстарына, жерді
игеруге кеткен шығындарына) есептен шығарылуы мүмкін, бірақ аталған
жағдайлардың барлығы да, яғни олардың кезеңін және есептеп шығару тәртібін
кәсіпорынның өзі анықтайды;
- алдағы шығыстар мен төлем резервтері - кәсіпорын қандай резервтерді
және қандай көлемде құруды және олардың пайдадану тәртібін анықтап өзі
шешеді (кезекті демалысқа ақы төлеу резервтері, көп жылғы сіңірген еңбегі
үшін марапаттау шығыстары, маусымдық салаларда дайындық жұмыстарын
жүргізуге кеткен өндірістік шығындары және басқалары);
- күмәнді қарыздар бойынша резервтері - кәсіпорын түгендеу
мәліметтерінің негізінде дебиторлық қарыздардың қандайы күмәнді болып
табылмайтындығын, резервтерді құрудың әдісін және резервтеуге жататын
шығындарын өзі таңдай алады;
- қаржылық инвестиция - кәсіпорын ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияны
есепке алудың жолдарын өзі қарастырады: қайта бағаланатын құнын ескере
отырып, сатып алу құны бойынша немесе ағымдағы мен сатып алу құндарынан
алынған ең кіші бағасы бойынша; ұзақ мерзімді инвестицияның қайта
бағаланған сомасын қалай көрсетудің мәселесін шешеді: демек ол табыс
ретінде де, немесе таратылмаған табыс ретінде болуы мүмкін.
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын шаруашылық
серіктестіктерінің инвестициясын есептеудің әдісін кәсіпорынның өзі
тандайды: үлестік қатынасу әдісін немесе құндық әдісін.
- табысты тану - №5 "Табыс" деп аталатын бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес (БЕС) табыстар келесідей жағдайларды сақтаған кезде
танылады: табыс сомасы барынша дәлелденген деңгейі бойынша бағаланады;
экономикалық олжа жасалған мәмілемен байланысты, сондықтан оны алу
ықтималдығы бар болса ғана, оны субъекті алады. Жалпы қағидасымен қатар,
кейбір операциялары бойынша, табысты танудың қосымша жағдайлары
қарастырылуы мүмкін:
- тауарды сату бойынша - субъектінің сатып алушыға меншік құқығын
беру; мәміле бойынша күтілетін немесе нақты шығыстар, барынша дәлденген
деңгейде бағалануы мүмкін;
- көрсеткен қызметі бойынша — есептік күнге жасалған мәміленің біту
сатысын барынша дәлденген деңгейде аныкталады; мәмілені жүргізу кезіндегі
жасалған және мәмілені аяқтау үшін қажет шығыстары барынша дәлденген
деңгейде анықталады;
- дивидендтер, пайыздар түріндегі табыстар — пайыздар активтерден
алынатын нақты табыстарды ескеріп уақытша қатынастық негізде танылуы тиіс;
роялтилер келісім-шарттың мазмұнына сәйкес есептелген әдісі бойынша танылуы
тиіс; дивидендтер акционерлер оны алу құқын белгілеген жағдайда ғана
танылуы тиіс. Жоғарыда аталған барлық жағдайда табысты тек есептеу әдісі
бойынша танылатындығы қарастырылған. Есеп саясатының техникалық бөлігін
әзірлеген кезде келесідей мәселелер қарастырылуы тиіс:
- негізгі құралдарды жөндеу есебі. Негізгі құралды жөндеу бухгалтерлік
есепте, оның құнын есірмейтін сызбасының (схемасының) бірін қолдануы
мүмкін: жөндеу жұмысының атқарылуына қарап ол өнімнің (жұмыстың, қызметтің)
нақты өзіндік құнына жатқызылуы мүмкін немесе алдын ала құрылған жөндеу
қорына жатқызылуы мүмкін. Аталған схемалардың бірін таңдау, кәсіпорынның
қай салаға жататындығымен де байланысты болып келеді;
- материалдардың есебі. Өндіріске жатқызылатын (немесе өндіріске
есептен шығарылатын), материалдық ресурстарының нақты өзіндік құнын
анықтау тәсілі туралы шешім қабылдау қажет: орташа өлшенген құны бойынша
әдісін, ФИФО әдісін, ЛИФО әдісін немесе арнайы теңестірілген
(ұқсастырылған) әдісін таңдайды. Шаруашылық жүргізуші субъекті аталған
әдістердің бірін ғана таңдай алады және ол барлық тауарлы-материалдық
құндылықтарға пайдалануы тиіс;
- басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың кең түрде
пайдалануына арналмаған, сонымен коса, оның есеп беру талабына сай келетін
үйлестірілген регистрлері де жоқ, сондықтан оны ішкі бақылау мен жоспарлау
мақсатында пайдаланады. Жалпы тұрғыдан алғанда, кәсіпорын ол үшін шоттардың
Бас жоспарындағы шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша немесе
жекелеген шоттарын колдануына болады. Бірақ ол кезде кәсіпорынның құрамы,
құрылымы және ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі;
- өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құнын калъкуляциялау
есебінің әдісі. Кәсіпорын калькуляциялау мен есеп объектісін, шығындарды
жанама мен тікелей көрсету тәртібін анықтайды. Кәсіпорын өзінің негізгі
қызметінің сипатына байланысты өзіндік құннын, калькуляциялауы мен
өндіріске кеткен шығынын есептеу үшін нормативтік немесе тапсырыстық,
немесе бөлістік әдістерінің бірін немесе бірнешеуінің үйлескен түрін таңдай
алады.
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шалафабрикаттық немесе
шалафабрикатсыз нұсқасымен жүргізілуі мүмкін.
- үстеме шығыстарын есептеу және тарату. Кәсіпорын №7 "Тауарлы-
материалдық запастардың" бухгалтерлік есеп стандартында келтірілген
әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын шығындар тізіміне
өндіріс қызметінің ерекшеліктерін ескере отырып, косымшалар мен
өзгерістерді енгізуге құқылы; құрал-жабдық пен машинаны пайдалану және
күтіп ұстау шығыстары, өндірісті игеруге және дайындауға кеткен шығыстары
және басқа да осындай жағдайларға кеткен шығыстары үстеме шығыстарының
құрамында, олардың үлес салмағы айтарлықтай көп болмаса, онда олардың есебі
жекелеген субшоттарда жүргізілуі мүмкін; үстеме шығыстарының сметалық
мөлшерлемесін есептеудің әдістемесі мен олардың тарату тәртібі де
көрсетіледі: жоспарлы калькуляцияға енген, үстеме шығыстарының нормативтік
деңгейіне парапар (пропорционалды) етіп, тікелей материалдық шығыстарына
парапар етіп, тікелей нақты еңбек ақы шығыстарына пара-пар етіп, немесе
оңайлатылған экономикалық әдістерді пайдалану арқылы жанама шығындары
таратылады, мысалға, бұйымның тұтыну қасиетін және оның өңдеу шығысынан
алынған күрделендірілген коэффициенттері бойынша;
- мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу. Міндетті түгендеумен қоса,
құндылықтардың нақты барын тексеру үшін біршама қосымша түгендеулер де
жүргізілуі мүмкін. Бұл кезде кәсіпорын олардың кезектілігін, түгендеуді
жүргізудің күнін, мүліктер мен міндеттемелердің тізімін белгілейді;
- бухгалтерлік есеп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясаты
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржы түсініктемелері
Шаруашылық субьектілердегі бухгалтерлік есеп пен аудитті ұйымдастыру
Басқару есебі туралы жалпы түсінік
Шаруашылық субъектілерінің шығыстарының есебі
Бухгалтерлік есептің ақпараттық жүйесінің жалпы сипаттамасы.
Мемлекеттік мекемелердегі бюджеттік есеп
Басқару есебі
Басқарушы есептің ролі
Басқару есебінің мақсаты
Пәндер