Есеп беру және аудит

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе
І Есеп беруші тұлғалардың есебін ұйымдастыру
1.1. Есеп беруші тұлғаларды талдамалық есебі
1.2. Есеп беруші тұлғалардың топтамалық есебі
ІІ Аудит есебі
2.1. Аудит бағдарламасы
2.2. Аудит жүргізу сатылары
2.3. Аудиттық қорытынды
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе
Қаржылық есеп беруді ұсыну пайдаланушыларды банктің қаржылық жағдайы,
қызмет нәтижесі және есепті кезеңдегі оның жағдайының өзгеруі туралы
маңызды, қажетті және анық ақпаратпен қамтамасыз етеді.
Екінші деңгейлі банктер үшін жылдық қаржылық есеп берудің келесі
нысандары белгіленген:
- бухгалтерлік баланс (№1 нысанда);
- табыс және шығыс туралы есеп (№2 нысанда);
- ақша қозғалысы туралы есеп (№3 нысанда);
- капиталдағы өзгеріс туралы есеп (№4 нысанда);
- түсіндірме жазбалар.
Сонымен бірге бұлардың құрамына тоқсан сайынғы қаржылық есептің
қолданыстағы маңызы кіргізілген. Банктер сонымен қатар, ай сайынғы және әр
күндік балансты да ұсынады. Банктер баланстарды, оған қосымшаларды және
қосымша мәліметтерді екінші деңгейлі банктердің есептік-статистикалық
ақпараттарын жинақтайтын және өңдейтін Статистика жүйесі арқылы Ұлттық
банктің есептеу жұмыстары Департаментіне ақпараттарды өздерінің қолдарында
бар электрондық байланыс құралдары бойынша жіберу жолымен, сол сияқты
банкілік қадағалау Департаментіне қағаз жүзінде ұсынады.
Банктер, есептеу жұмыстары Департаментіне әр күндік балансты 2 жұмыс
күні ішінде, ай сайынғы балансты есепті кезеңнен кейінгі айдың ішінде
ұсынады. Оннан асатын филиалдары бар банктер әр күндік балансты 3 жұмыс
күні ішінде, ай сайынғыны есепті кезеңнен кейінгі айдың 5 жұмыс күні ішінде
ұсынады.
Қорытынды айналымдарды ескере отырып, жылдық есеп беруді ұсыну
мерзімін Ұлттық банк белгілейді.
Екінші деңгейлі банктердің бухгалтерлік есептілігі, жылдық
бухгалтерлік баланс, табыстар мен шығыстар туралы есеп түрінде қажетті
аудиторлық бекітуден өткеннен кейін міндетті түрде, есепті жылдан кейінгі
жылдың 1 мамырына дейін жариялануы керек.
Жарияланғаны жөніндегі мәліметтер банктік қадағалау Департаментіне
есепті жылдан кейінгі 15 мамырынан кешіктірілмей ұсынылады.

І Есеп беруші тұлғалардың есебін ұйымдастыру
1.1. Есеп беруші тұлғалардың талдамалық есебі
Қоғамдық құбылыстар мен процестердің өзгерісін зерттеу кезінде және
олрадың арасындағы өзара байланысты анықтау үшін көптеген әдістер
қолданылады. Олардың ішінде көп қолданылатындар мыналар: сандық қатарларды
салыстыру, аналитикалық топтау, графикалық әдіс, баланстық әдіс, индекстік
әдіс, корреляциялық талдау және т.б.
Қаржылық есепті дайындамас бұрын, банктер жылдық есеп беруді дайындау
кезеңінде қорытынды операциялар жүргізілуі қажет:
- жіктелген активтер және шартты міндеттемелер бойынша толық көлемде
провизия құру;
- шетел валютасына, тазартылған қымбат металдарға және бағалы
қағаздар құнына, оның ішінде баланстан тыс шоттарға қайта бағалау
жүргізуге;
- филиалдармен аралық корреспонденттік шоттарды, Қазақстан ішіндегі
банктерде, сол сияқты одан тысқары жерлерде ашылған
корреспонденттік Ностро шоттарын салыстырып тексеру, ал қорытынды
айналымдар жүргізілген жағдайда тиісті бухгалтерлік жазбаларды
құрастыру;
- негізгі құралдарды және материалдарды түгендеу нәтижесіне сәйкес
баланстық шоттар бойынша бухгалтерлік жазуларды бейнелеу;
- банк ережесіне сәйкес сыйақы, демалыс еңбекақысы және т.б. жалақы
бойынша есептеулер жүргізу және сәйкес бухгалтерлік жазулар жасау;
- жаслаған барлық келісімшарттарға бухгалтерлік есеп принциптеріне
сәйкес талдау жасау және сәйкес шоттарда көрсету;
- сыйақыларды төлемеу 30 күннен асқан кезде несиелер бойынша
сыйақыларды есептеуді тоқтату;
- болашақ кезең шығындары шоттарындағы есепте тұрған сомаларды және
60 күннен астам асатын мерзімі өткен сыйақыны құрылған провизия
есебінен баланстан шығарып, баланстан тыс шоттар қатарына қосу;
- болашақ кезең табыстары шоттарындағы қалдықтарға талдау жасап,
бухгалтерлік есеп принципі бойынша табыстар шотына апару;
- жиналған барлық дербес шоттар бойынша тексеріс тізімдемелерін
дайындау және де бұл дербес шоттарда тұрған әрбір соманы есепке
алынған күнін көрсете отырып жазу.
Бухгалтерлік баланс қаржылық есептің басты нысаны болып табылады: ол
есепті күндегі банктің қаржылық жағдайы туралы ақпаратты ұсынады.
Банктің жылдық бухгалтерлік балансына қойылатын талаптар Қазақстан
Республикасының екінші деңгейлі банктерінде қаржылық есептілікті қөұрастыру
жөніндегі ұсыныстарда көрсетілген.
Баланс қорытынды айналымдарды және қаржылық есептіліктің жиынтық
балансын ескере отырып құрылады. Банк мұндай жіктеулерді өзінің активтер
мен пассивтері үшін таңдап алуына болады. Алынуға тиісті және төленуге
тиісті сомалар 12 ай ішіндеге және 12 айдан кейінгі болып бөлінеді. 12
ай ішінде алынбайтын активтер ұзақ мрезімді, ал алынатындары ағымдағы деп
аталады. Банк өзінің активтері мен міндеттемелер ұзақ мрезімді және қысқа
мерзімді деп бөлінуне болады. Егер ол жасалынбаса активтер мен
міндеттемелер олардың өтімділік тәртібі бойынша ұсынылады. Сол сияқты 12 ай
ішінде және одан да көп мерзімде реттелінетін немесе өтелетін сомаларды
бөлу қажет.
Баланста көрсетілетін қысқа мерзімді активтерге мыналар кіреді:
- жай операциялық цикл ішінде өткізуге, сатуға немесе тұтынуға
ұсынылатын активтер;
- тұтынуға ұсынылатын активтер;
- 12 ай ішінде өткізуге ұсынылатын және негізінен сатуға арналған
активтер;
- оларды пайдалану бойынша шектеу болмайтын ақша қаражаттары және
олардың баламалары.
Баланста көрсетілген қысқа мерзімді міндеттемелер құрамына кіретіндер:
- қалыпты операциялық цикл ішіндегі төлеуге тиістілер;
- 12 ай ішінде орындалатын;
Төлемі 12 ай ішінде жүргізілетін ұзақ мерзімді пайыздық міндеттемелер,
келесідей жағдайларда баланстар ұзақ мерзімді ретінде жіктелуі мүмкін:
- бастапқы мерзімі 12 айдан көп;
- міндеттемелерді қайта қаржыландыру емеуріндері бар;
- емеуріндер шартпен бекітілген.
Таза активтердегі еншілес компаниялардың аздық үлесі жылдық
бухгалтерлік баланста міндеттемелер мен меншікті капиталдан бөлек Аздық
үлес бабында көрсетіледі және еншілес компанияның бас банкке жатпайтын
таза активтерінің көлемін белгілейді. Жылдық бухгалтерлік балансты құру
және тиісті аздық үлестің есептемесі халықаралық бухгалтерлік есеп
стандаттарының талабына сәйкес жүргізіледі.
1.2. Есеп беруші тұлғалардың топтамалық есебі
№ 2 нысаны кірістер мен шығыстар жөніндегі есеп беру қорытынды
айналымдарды және қаржылық есеп кестесін ескере отырып жаслаған баланстың
негізінде құрастырылады.
Банктің табыстары мен шығыстары жөніндегі есепті ашып көрсету немесе
оның қаржылық есептілігіне ескертулер бухгалтерлік есептің басқа да
стандарттарының талабына сәйкес ұсынылатын ақпаратқа қосымша оны келесідей
шығыс және табыс баптарын өздеріне қосуы тиіс, бірақ мұнымен шектелмеуі
керек:
- сыйақы түріндегі және ұқсас (аналогты) табыс;
- дивидент түріндегі табыс;
- сыйақы түріндегі шығыс және ұқсас (аналогты) табыс;
- комиссиондық және алым түріндегі табыс;
- комиссиондық және алым сомасын төлеу шығындары;
- шығындарды шегергендегі бағалы қағаздарды сату нәтижесінде алынған
табыс;
- шығындарды шегергендегі басқа да бағалы қағаз бойынша табыс;
- басқа да операциялық табыс;
- қарыз алумен байланысты шығындар;
- жалпы әкімшілік шығындар;
- басқа да операциялық шығындар.
Банктік операцияларды жүргізу нәтижесінде банктің алатын негізгі
табыстарының түрлеріне сыйақы, қызмет көрсеткені үшін алым, комиссиондық
және бағалы қағаздар операцияларының нәтижесі жатады. Табыстң әрбір түрі
банк қызметінің тиісділігін бағалауға мүмкіндік алатындай бөлек ашып
көрсетіледі.
Банктің банктік операцияларды жүргізу нәтижесінде пайда болатын
шығындарының негізгі түрлерінде сыйақы, комиссиондық қарыздар бойынша
шығындар инвестицияның, баланстық құнының төмендеуімен байланысты шығындар,
сонымен бірге жалпы әкімшілік шығындар жатады. Шығындардың да әрбір түрі
банк қызметінің тиімділігін бағалауға мүмкіндік алатындай бөлек
қарастырылады.
Сыйақы түріндегі табыс мынадай жағдайларда танылады:
- мәміле жасаумен байланысты банкке экономикалық табыстың түсу
ықтималдығы бар болса;
- табыс сомасы жоғары деңгейлі сенімділікпен бағаланған болса;
Мәмілеге сәйкес, банктерде контаргенттің ақшасын пайдаланғаны үшін
кезінде шығындар пайда болатын жағдайларда ғана сыйақы түріндегі шығын
танылады.
Активтерден алынған нақты табысты есепке алатын уақыт арақатынасы
негізінде сыйақы түріндегі табыс танылады.
Банктің табыстары мен шығыстары Қазақстан Республикасы Бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілігі Заңының 5 бабында сәйкес бухгалтерлік
есептің негізін қалайтын барлық принциптерін ескереді. Төлем келесі жылдары
жүргізілетін жыл үшін банктің табысы мен шығыстары жылдың аяғында
есептелінеді. Төменде келтірілген операциялардан туындайтын табыстар мен
шығыстар таза негізде анықталады:
- сатып алуға арналған бағалы қағаздардың шығуы және олардың
баланстық құнындағы өзгерістер;
- шетел валютасымен және қымбат металдармен жүргізілетін дилингтік
операциялар;
- сатуға жарамды, сол сияқты және өтеуге дейін ұсталатын құнды
қағаздардың шығуы және капиталға инвестиция салу.
Қазіргі сәтте табыстардың құрамына қосылып қойылған сомаларды алу
мүмкіндігіне қатысты күмәнділік пайда болса, олар табыстың бастапқы
танылған сомасына түзету жүргізу арқылы танылады.
Банк өзінің активтеріне және баланстаны тыс міндеттемелеріне сыныптама
жүргізіп, оларға қарсы Қазақстан Республикасы Ұлттық банк белгілеген шоттар
бойынша провизияға және резервтерге қажетті соманы анықтайды. Провизилар
толық сомада қалыптастырылуы керек және табыстың бар жоқтығына тәуелсіз
байланыссыз банк шығынына жатқызылуы керек. Қазіргі сәтте шығындардың
құрамында тұрған сомаларды банктің төлемеуі немесе қолданбауы жөнінде
сенімділік бар болатын болса, олар шығындардың бастапқы танылған сомасына
түзету ретінде танылады.
Бұрын есептен шығарылып тасталған дебиторлық борыштар қайтарылған
жағдайда, келіп түскен сомалар ағымдағы жылы олар қай шоттардың есебінен
шығарылса, сол баптардың орнын толтырады. Табыстар мен шығыстар жөніндегі
есепте аздық үлесі 1001 символы бойынша таза табысты азайтатын көрсеткіш
ретінде бөлек бапта көрсетіледі. Бас банк пен еншілес компания арасында
кәсіпкерлік крдиторлық және дебиторлық қарыздар болатын болса, сол сияқты
табыстар, шығыстар және дивиденттер бойынша топішілік операцияларды алып
тастаған дұрыс.
Ақша қозғалысының есебінде есептілік кезеңдегі банктің қолма-қол ақша
санының өзгеруі туралы ақпараттарды және ақша сомасының көбею көзі, сол
сияқты оларды пайдалану бағыты жөнінде көрсетілуі керек.
Ақша қозғалысы жөніндегі есепті дайындау кезінде пайданың көбею
көздерін және олардың пайдалану әдістерін бөліп көрсету қажет. Сондықтан
банктің таза табысы-тапқан табысы-егер есепті кезеңде ақша нысанында алынса
ақша көзі болып табылады, ал шығындар егерде олар есепті кезеңде ақша
нысаныда жүргізілсе, онда ақшаның азаюымен байланысты болады.
№3 нысанның Таза табыспен байланысты ақшалардың қозғалысы
қосымшасында таза табыстың сомасын түзетулерді ескере отырып бейнелеу
керек.
Ақша қозғалысымен байланыссыз, алынған таза табыстар мен шығыстардың
көлеміне келесі баптар бойынша түзету қажет:
- амортизациялық аударымдар;
- провизияны құруға кеткен нақты шығындар сомасы;
- есептелген, бірақ алынбаған табыс сомасы және сыйақы түріндегі
жұмсалмаған шығындар;
- сыйақы төлеумен және алумен байланысты емес, алынбаған табыс немесе
кетпеген шығындар сомасы.
Сонымен қатар, таза табыс банктің және оның еншілес ұйымының қаржылық
жылды аяқтау нәтижесіне байланысты аздық үлесінің сомасына да түзетілуі
қажет. Ақша қаражаттары қозғалысының есебі, оларды опеарциялық,
инвестициялық және қаржылық қызметтері бойынша жіктей отырып, кезеңдегі
ағымын көрсетуі керек.
Операциялық қызмет нәтижесінде пайда болатын ақша ағымының көлемі,
банктер өз қарыздарын өтеу үшін, дивиденттерді төлеу үішн, операциялық
мүмкіндіктерді сақтау және қаржыландырудың ішкі көздерін қолданбай-ақ жаңа
инвестицияларды жүзеге асыру үшін жеткілікті ақша ағымын өндіретін
операциялардың деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Ақшаның алғашқы
операциялық ағымының нақты баптары туралы ақпараттар басқа ақпараттармен
қосылғанда операциялық қызметтен түсетін болашақтағы ақша ағымын болжау
үшін өте тиімді.
Бұл ағымдар таза табысты және шығынды анықтау кезінде есепке алынатын
операциялар мен басқа да оқиғалардың нәтижесі болып табылады. Операциялық
қызметтен түскен ақша ағымына келесілер мысал болады:
- банктік қызметпен байланысты ақша түсімдері және төлемдер;
- лицензиясы бар банктердің ҚР заңдарымен рұқсат етілген
операцияларды жүргізумен байланысты ақша түсімдері және төлемдері;
- тауар және қызметтер үшін жабдықтаушыға төлемдер;
- қызметкерлерге олардың атынан төлемдер;
- қаржылық немесе инвестициялық қызметпен үйлеспейтін болса.
Қарыздарды ұсыну және салымдарды тарту банктің табыс әкелетін негізгі
қызметіне жататындықтан операциялық қызмет ретінде жіктеледі.
Операциялық қызметтен түскен ақша ағымын банк, есепті кезеңнің
табыстары мен залалдарына ақша ағымын болдырмайтын операциялардың, өткен
немесе болашақ кезеңдердің операциялық ақшалайт үсімдері мен төлемдерін
есептеу немесе кейінге қалдыру және инвестициялық немесе қаржылық ақша
ағымдарымен байланысты табыстар немесе шығыстар баптарының нәтижелерін
ескере отырып, түзетулер енгізілетін әдісті қолдану арқылы ұсыну қажет.
- есепті кезеңде болған қордағы және операциялық қалдырылған
салықтар, өткізілмеген табыстар және шетел валютасындағы
операциялар бойынша залалдар, тәуелді ұйымдардың бөлінбеген пайдасы
аздық үлесі сияқты ақшалай емес баптар;
- инвестициялық немесе қаржылық ақша ағымының пайда болуына алып
келетін басқа баптар.
№ 3 нысанның 2 Операциялық қызмет қосымшасында несие алумен және
депозит тартумен байланысты түскен нақты ақша сомасы, айналымға шығарылған
құнды қағаздар, басқа да міндеттемелер және оларды орналастырудың ақшалай
нәтижесі көрсетілуі керек.

ІІ Аудит есебі
2.1. Аудит бағдарламасы
Еліміздің экономикалық нарықтық қатынасқа көшу барысында ғылыми
білім мен практикалық қызметтің даму жолында жаңа ғылым саласының пайда
болуына алып келді. Бұл-аудит. Аудиттің мазмұнын терең анықтаудан бұрын
сөздің шығу тарихын айтатын болсақ, ол алғашқыда тыңдаушы деген мағынада
қолданылған.
Аудитор латынның audio деген сөзінен шыққан, яғни ол тыңдап тұр
деген мағынаны білдіреді. Шаруашылық жұмыс барысына тиісті мәліметті
тексеруші немесе бақылап-басқарушы тыңдаушы болған. Сондықтан ерте заманда
аудитор тыңдаушы деген мағынаны білдіреді, яғни қандай да бір нәрсені
тыңдайтын адам болып табылады.
Орта ғасырдың соңғы жылдарына дейін барлық елде әріп танитын және
жаза алатын адамдар өте аз болғандықтан, аудитор деп лауазымды
қызметкерлердің қорытынды есебін тыңдауға тиісті қызметкерлерді аудитор деп
атаған. Бір қызығы сол алыс, ерте кездерде адамдар аудитор қызметінде есеп
берудің жазбаша түрінен, ауызша түрде мәлімет есеп беруін артық санаған.
Шет елдерде аудит ерте заманда дамыған. Бухгалтерлік есеп жүргізуде,
экономикалық талдау жасауда, абсшылық жүргізуде үлкен орын алған. Себебі,
кәсіпорында басшылық жүргізуде, шаруашылықта бақылау жасауда, оған бірден-
бір негіз болатын, бухгалтерлік есеп пен аудит қызметі екеніне үлкен көңіл
бөлінген. Шаруашылық қызмет жасаушы субьектілердің бухгалтерлік қорытынды
есебін тексеру, оның ішінде қаржылық деңгейін тексеріп анықтау ерекше орын
алады. Аудитордың ең негізгі мақсаты сол тексеру нәтижесін тұжырым жасау
арқылы аудиторлық қорытынды жасау.
Дамыған елдерде ерте кезден бастап аудит жұмысын шаруашылық
субьектілеріне қызмет көрсету деп атаған. Оған себеп, кәсіпкер өз
субьектісі туралы аудиторлық қорытынды алу үшін келісім-шарт жасау арқылы
төлем жасайды, ал өз кезегінде келісім-шарт талабына сәйкес тексеру жасап,
аудиторлық қорытынды береді, аудитор өз кезегінде түрлі қызмет көрсетеді.
Аудит жұмысы құнды қағаз қаржысымен кәсіпкерлік қызметтің кәсіпкерлік
жасайтындардың, яғни қаржы компанияларының, банкілердің, биржалардың, акция
иелерінің қорытынды бухгалтерлік есеп көрсеткіштерін ақпарат мәліметтерін
тексеріп өзінің аудиторлық қорытындысын жасауы. Қорыта келгенде аудитор
қорытындысына сүйене отырып, ақшамен кәсіпкерлікпен айналысатын
кәсіпорындар, кәсіпкерлер күдіксіз өзара қарым-қатынасқа түседі. Мысалы,
банк несие беру үшін шаруашылық субьектілерінің өндірісінің тиянақты жұмыс
жүргізетін қаржылық жағдайының тұрақты екенін аудит қорытындысы арқылы
анықтайды.
Аудит ерекшеліктерін іс жүзінде қолдану үшін экономикасы жоғары
дамыған елдерде, кәсіпорындардың мерзімдік қорытындылары, бухгалтерлік
отчеты тек қана аудитор қорытындысы болған жағдайға ғана басылымға шығады.
Кәсіпкерлер сол басылымға шыққан есеп-ақпарат мәліметтерін зерттеп, талдау
жасағаннан кейін ғана өзіне қажет, сенімді кәсіпорындармен қарым-қатынасқа
түседі. Яғни, анық мәлімет алу үшін мұқтаждығы бухгалтерлік ақпараттардың
дұрыстығын анықтайтын аудит жұмысының қажеттілігін тудырады.
Кәсіпорын шаруашылығының жеке бір бөлігін немесе түгелдей
шаруашылығын қамтитын аудит болса да алғашқы құжаттарды тексеру немесе
алғашқы есепті тексеру міндетті түрде жүргізіледі. Аудит процесі одан әрі
қарай бухгалтерлік есептің жүргізілуімен оның құрылымын-ұйымдастырылуын
тексерумен жалғасатыны обьективті жұмыс. Ондай болмаған жағдайда аудиттік
тексеруді тиянақты, дұрыс жүргізілді деуге болмайды.
Кәсіпорын шаруашылығына толық немесе бір бөліміне жүргізілсе де оған
жасаған аудиторлық қорытындыда кәсіпорынның шаруашылық-табыстылық
көрсеткішімен байланыстылығы көрсетілмесе, ондай жағдайда аудиттің негізгі
мақсаты орындалмағаны.
Кәсіпорын шаруашылығын басқаруда ғылыми негізделген шешім болуы
қажет. Ол үшін кәсіпорын басшысы білімді, мамандығы жоғары, шаруашылықты
және даму келешегін жақсы білетін адам болуы қажет.
Шаруашылық субьектілерді басқару барысын үш этапқа бөлуге болады:
экономикалық мәліметті жинап, топтап бір жүйеге келтіру талдау және
сараптау жасап пайдалануға дайындау; аудит-басқарушылық шешім қабылдау. Осы
көрсетілген басқару құрылымын іске асыру үшін мәлімет жинау барысы
бухгалтерлік есеп, статистика, жоспарлау арқылы орындалады. Сонымен мәлімет
жүйесі құрылады, оны төмендегі сызба арқылы жүйелеуге болады.

Басқарушылықтағы шаруашылық субьектісі мен басқару жүйесінің арасын
мәлімет жүйесі құрайды. Басқаруға қажет мәлімет жүйесінде жан-жақты
қарастырылып пайдалануға дайындалады. Ол үшін бухгалтерлік есеп мәліметі
аудит жасау үшін оны алдымен тексеру қажет, одан кейін топтап, бір жүйеге
келтіргеннен кейін оны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.